InfoHub Logo

ادەتتە كەڭسەلەردە اڭگىمە دۇكەنى قۇرىلىپ، كەيبىرەۋلەردىڭ قىزىل ءتىلىن قىلتىلداتىپ، كۇلكىسىن سىڭقىلداتىپ وتىراتىن ەكى كۇپ بولادى. ونىڭ ءبىرى — دۇيسەنبى. ول كۇنى قانداي اڭگىمەلەرىڭىز بار ما! كەشە جەكسەنبى ءوتىپ، دەمالىس كۇننىڭ دەمىككەن ارىنى باسىلماي اڭگىمە سۋداي ساپىرىلادى. مۇندايدا بوساعان شولمەك، ىشىلگەن تەنتەك سۋ، تەنتەك سۋ ىشۋدەن تۋعان تەتىر مىنەز، اتىلعان مىلتىق مەرگەن ءجىتى كوز، سۇڭقيعان سۇقسىر، قاراسىن كورسەتپەي قاشقان قاراقۇيرىق، ساياسى مول تاۋ، بالىق كەتپەس مايلى اۋ — ءبارى دە قولمەن قويعانداي ايتىلىپ، جەمتىگى جەتىلىپ، جەتىستىگى ارتىلىپ كورسەتىلەدى. سەيسەنبى كۇنى بۇل اڭگىمە قايتا باستالماعانىمەن تالايدىڭ ءىشىن تەسىپ، كەلەسى جەكسەنبىگە دەيىن بۇعىپ جاتادى.

اڭگىمەنىڭ ەكىنشى ءبىر ورىستەر كۇنى — جۇما. بۇل كۇنى ەرتەڭ سەنبىگە قوناعا ءجۇرىپ كەتەتىن سان ءتۇرلى ساياحات قامى جاسالادى. ءمىنىپ كەتەر ماشينا، باراتىن اۋىل، ay قۇراتىن قول، بوكەن اۋلايتىن ءشول، تازىنىڭ تۇمىلدىرىعى، قىرقانىڭ بۇلدىرىعى، بۇركىتتىڭ توماعاسى، بارار جەردەگى قوناقاسى ۇمىتىلماي، تەگىس ءتىزىلىپ، كوز الدىڭىزدان ءوتىپ جاتادى. «جوق، ولاي ەمەس بىلاي» دەپ قىزىلوڭەشتەنىپ تالاسىپ جاتاتىندار دا كەزدەسەدى. ءبىرىنىڭ ايتقانىن ءبىرى ۇناتپاي قاباق شىتىسۋشىلىق تا بولماي تۇرمايدى. ناق وسى تارىزدەس اڭگىمە گۋريەۆتە جۇما كۇنگى كىزمەت اياعىندا باستالدى:

— مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكسيانىڭ تەحنيگى پاستۋحوۆ ەرتەڭ تۇستەن كەيىن بالىق اۋلاپ، سەرۋەن قۇرۋعا اتتانعالى جاتىر ەكەن، — دەدى مايور پۋرتوۆ. بۇعان قۇلاعى ەلەڭ ەتە تۇسكەن وسى مەكەمەنىڭ بەدەلدى قىزمەتكەرىنىڭ ءبىرى ياكيمەنكو ىلە جاۋاپ قاتتى:

— يا، يا، بىزگە دە ويلاناتىن نارسە ەكەن. ءبىز اۋلاساق بالىقتىڭ كوزى جۇمىلىپ قالادى دەيسىڭ بە، جايىقتىڭ، جايىنىن جۇتار جالماۋىز ءبىز ەمەسپىز عوي، — دەپ توقتادى ول. وسى كەزدە پۋرتوۆ قايتا سويلەدى:

— اۆتوينسپەكسيانىڭ ءبىر تەحنيك سىماعى كەتىپ بارادى. ەگەر باقىتتى دەسە بالىق، مىنا ماعان ىلىنەدى عوي. ول كىم، مەن كىم. ول ءبىر تەحنيك، مەن مايورمىن.

— ەي، ەي تۇرا تۇر. ەگەر سۋ تۇبىندەگى تابان بالىق، پوگونعا قاراي اۋعا تۇسەتىن بولسا، وندا مەن سەنەن گورى ولجالى بولۋىما كۇمان بار ما! ءتىنتى ساعان عانا ەمەس، تالايلارعا-اق مەن ەسە بەرمەي كەتەمىن عوي.

ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسى وسىلاي باستالىپ، ءبىرازعا كەتكەنىمەن پۋرتوۆ ءوزىنىڭ شەنىنىڭ ياكيمەنكودان كىشى ەكەنىن ايتقانىنا رەنجىسە دە ەرتەڭىنە بالىق اۋلاۋعا بىرگە كەتپەك بولدى.

«ەل قۇلاعى ەلۋ» دەگەن ەمەس پە، بۇلاردىڭ بالىق اۋلاي بارا جاتقانى ءبىر قالادا تۇرىپ، ءبىر وزەننەن سۋ ءىشىپ وتىرعان قالالىق پروكۋروردىڭ ورىنباسارى چەباكوۆقا دا جەتتى. پروكۋرور بۇلاردان قالىپ قويعانىنا قاتتى رەنجىسە دە، ارتى قايىرلى بولار دەپ ويلادى.

— مەن ولاردان كەش بارسام دا سىباعامدى جىبەرە قويماسپىن. ءتىپتى بالىق دەگەن شىركىن مەنىڭ اۋىما كەلىپ ءوزى ورالماي ما! ويتكەنى مەنىڭ اتا-بابام بالىقپەن باسىنان اينالىسقان بولۋ كەرەك. ايتپەسە مەن قالاي-اق، چەباكوۆ بولامىن. ونىڭ ۇستىنە جايىق جاعاسىنىڭ قاي جەرىنەن قارماق سالىپ، قاي ايماقتان اۋ تارتسام دا ماعان قارسى تۇرار قايسىسى بار. قارماققا قاقالتىپ، اۋعا ورالتىپ مەيلى الابۇعا بولسىن، مەيلى اكۋلا بولسىن، مەيلى قورىتپا بولسىن، مەيلى قۇرتقا بولسىن الا بەرمەيمىن بە!

پروكۋرور كىممەن جولداس بولىپ جۇرگەنىن ءوزى ءبىلسىن، ايتەۋىر بەلگىلى كاسىبى جوق كوشەكوۆ دەگەن بىرەۋدى قولتىقتاپ، «پوبەدامەن» زىرعىتىپ كەتتى. زاۋلاعان ماشينا قانداۋىر ماڭىنداعى بالىق اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان ۋچاستوكتەن اپاق-ساپاق، ءبىر قاراڭعى، ءبىر جارىقتا كەلىپ ءبىر-اق شىقتى. باستىقتارشا ماشينا ءمىنىپ، ۇرىلارشا ءتۇن جامىلىپ مەزگىلسىز جۇرگەن بۇل كىم ەكەن دەپ قورىقشى تاڭدانىپ تۇردى.

— قايىعىڭدى بەر. — دەدى ول قورىقشىعا قاراپ ءاي-شاي جوق جانە زىكىنەي سويلەدى.

— بەرە المايمىن، بۇل جەردەن بالىق اۋلاۋعا مەملەكەت تىيىم سالعان.

اقىرى قورىقشى قورىلعا باسقان سوڭ قايىقتى ۇرلاپ، تاڭەرتەڭ ءبىر-اق اكەلىپ بەردى. تاڭەرتەڭ «پوبەدامەن» «قوش» تا جوق، «راحمەت» تە جوق قالاعا قاراي قايقايىپ كەتە باردى.

پروكۋرورىمىز كەشكە كەلگەندە تاڭدايىنا تاتىعانداي، تىلىنە ءتاتتى، تىسىنە جۇمساق بىردەمە ۇناپ قالعان با، اراعا ءبىر كۇن سالىپ ماشينامەن زىرعىتىپ قايتا ورالدى. قاسىندا باياعى كاسىپسىز كوشەكوۆ پەن ءتىنتىنىپ، تىمىسكىپ، جىمىسقىپ جۇرەتىن سويقان دەگەن تاعى بار.

— قايىعىڭدى بەر، — دەدى ول اشۋلانا.

— بەرە الماسپىن، بالىق اۋلاۋعا رۇقسات جوق، — دەدى قورىقشى. پروكۋرور شاق-شالەكەيى شىعىپ، شالا ءبۇلىنىپ اشۋلاندى:

— ماعان سەنىڭ رۇقساتىڭنىڭ كەرەگى جوق، مەن سەنەن ونى سۇرامايمىن، — دەپ ول قورىقشىدان قايىقتى تارتىپ الدى دا، سۇمدىعى-قۋلىعى بىرى-بىرىنەن اينىماعان ەكى سەرىگىنە ۇستاتا سالدى. ول ەكەۋى قايىقتى قالقىتىپ، ءتۇن قاراڭعىسىنا ەنىپ جوق بولدى. چەباكوۆتىڭ ءوزى دە شەكتەن شىعىپ، جالماندى قارماعىن جالاڭداتىپ، قايىقتى قايرانداتىپ سۋعا قاراي بەتتەدى. سودان تۇنگى تۇنەككە كىرىپ، جاعاعا قايتپاي جوعالىپ كەتتى.

ءتۇن ورتاسىنا تامان ولار قورىتپاعا (قىزىلبالىققا) قادالعان قارماعىن جىيىپ سۋ شەتىنە كەلىپ وتىردى. چەباكوۆ شەشەنسىپ سويلەي جونەلدى:

— زاڭ، زاڭ. زاڭ دەگەن مىنا مەن. مىنە ەندى تىسكە تولعay، قارىنعا قاناعات بولاتىن بولدى، — ول اۋلانعان قورىتپانىڭ قوماقتىسىنا قۋانىپ، ورتانشىسىنا جۋانىن، كىشىسىنە كىربەڭدەپ، ەكى قولى ەربەڭدەپ ساپىلداپ سويلەپ، ەكىنشى جاعىنا قويىپ جاتىر:

— قورىتپا دەگەن قوماقتى-اق شىركىن. كورسەڭ كوزىڭ، جەسەڭ جەمساۋىڭ تويادى. شيراتىلعان مۇرتىن قارا. ىشىنەن شىققان قۇرتىن (ۋىلدىرىعىن) قارا. پا، شىركىن! سامترەستەن جۇتقاندا سان تىستەمگە جەتەدى. Oh، وھ مىنا بىرەۋى ارىس ەكەن اۋزىنىڭ ءوزى قارىس ەكەن. بىرەۋ وسىنداي قارىس اۋىزدى قورىتپا قارماعىنا ىلىنگەن ناعىز تەرىس ازۋ ءوزىم ەكەم. اناۋ دوكەيىن قۋىرتىپ جەيمىن، مىنا كىشىرەگىن اسقان سوڭ سۋىتىپ، جەيمىن. تۋھ، مىنانىڭ قۇيرىعىن-اي تۇرعان بويى ماي ەكەن، انانى ماعان تاستا، ءوزى بالىق ەمەس تاي ەكەن. مىنا ءبىر شونجارىن قىسقا سۇرلەپ قويامىن، ال اناعان سىلىكپەلەپ ءبىر تويامىن. ءبارى قانشا؟ قىرىق ءبىر! ءتۇۋ، تۋك ەمەس ەكەن. قاپ، تاعى ءبىر قىرىق ءبىر بولعاندا قانداي جاقسى بولار ەدى، ايتپەسە مىناۋ جۇك ەمەس ەكەن...

چەباكوۆ وسىلاي اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ، ءارقايسىسىن ءبىر ۇستاپ وتىردى. مۇنى جەمەيمىن دەگەن ونىڭ ويى تۇگىل نازارىنا دا كىرمەپ ەدى. سالدەن كەيىن كەلىپ بۇلاردى بالىق اۋلاۋ ينسپەكتورلارى ۇستاپ العاندا دا ءوزىنىڭ 190 كيلوگرامم تىيىم سالىنعان بالىقتى اۋلاپ، ۇلكەن قىلمىس ىستەگەنىن ەلەي قويعان جوق.

ناق وسى كەزدە بالىق اۋلاۋعا اتتانعان پاستۋحوۆ تا دامبا پوسەلكەسىنىڭ جانىندا ۇستالىپ، بوي بەرمەي قورىكشى-ينسپەكتورمەن ايقاسىپ جاتىر ەدى. ول بۇدان بۇرىن دا بىرنەشە ۇستالىپ بويى ۇيرەنگەن ەكەن.

— سەندەردىڭ ماشينالارىنا مازا بەرمەسپىن، — دەپ كىجىندى ول. ال ياكيمەنكو مەن پۋرتوۆ تا پاك وسىنداي وقيعاعا تاپ بولدى. سول ياكيمەنكو قازاق سسر بالىق ونەركاسىپ مينيسترلىگىنە «كەشىرە سالىڭىز، بۇركەي سالىڭىز، ءبىزدى قىلمىستى دەپ كورسەتۋگە بولمايدى» دەپ حات جازادى.

بايقاپ وتىرعان بولارسىزدار، مەملەكەتتىڭ وزىنىكى وزىنە كەتتى، ال چەباكوۆ پەن پاستۋحوۆ، ياكيمەنكو مەن پۋرتوۆ سىلەكەيلەرى شۇبىرىپ، بالىق سورپاسىن اڭساپ وتىرىپ قالا بەردى. جاڭا عانا اۋزىمەن وراق ورىپ، ەسىپ وتىرعان چەباكوۆ سالى سۋعا كەتكەندەي سىلقيدى دا قالدى. كوڭىل جۇيرىك پە، كوك دونەن جۇيرىك پە دەگەن وسى بولدى.

1978

---