تۇپكە جەتكەن قۋ مانساپ!
جۋالى اۋدانىنا قاراستى كارل ماركس اتىنداعى كولحوزدىڭ وسى ءبىر مال جايىلىمىنداعى ون شاقتى ۇيدەن قۇرالعان اۋىل ءقازىر كۇندە ءىزى شۋ، قۇم قۋىت بولادى دا جاتادى. اۋەلى مۇندا ءداۋىت ايتقۇلوۆ بريگادير بولدى. ءوزىمىزدىڭ سۇيەگىمىزگە سىڭگەن مانساپقورلىق، داڭققۇمارلىق اۋرۋعا توتەپ بەرە الماي ايتقۇلوۆ اتتان ءتۇستى. سەبەبى نە؟ سەبەبى «بىرلىگى جوق ەلدەن بەز، قايىرى جوق كولدەن بەز» دەگەندەي وسى از عانا اۋىل ءبىرىن ءبىرى قوراشتاپ، تىشقان ۇستايتىن مىسىقتاي اڭدىسادى دا وتىرادى. ونىڭ ۇستىنە وسى اۋىلداعى ەندىگىگە اقىل ايتار اتا بولعان سارىباي الپىستان جەتپىسكە بەتتەپ بارا جاتسا دا مانساپقا تالاسۋىن، جاستاردىڭ اياعىنان شالۋىن قويعان جوق.
— ياپىر-اي، سارىەكە-اي، بالالارمەن تالاسپاساڭىز ەتتى، — دەگەندەرگە ول:
— ە، اتامىز قازاق بولعالى بەرى مانساپقا تالاسىپ كەلگەن جوق پا ەدى، ول كادەمدى ءوزىم ولمەي قويامىن با! اقساقالسايدى اقساقال بيلەمەي، يەگىن كەكتۇقىلداپ قىرىپ تاستاعان قىرماساقال بيلەمەك پە!؟ بوزبالا باستاعان ەل وڭبايدى، قۇرالاي باستاعان كيىك وڭبايدى دەگەندەي، ساقالىم ساپسيىپ مەن تۇرعاندا، يەگىندە قىلشىق جوق بالالار جۇرمەك پە؟!
سارىبايعا تاقاۋ وتىرعان بىرەۋ: «قوي اسىعى دەمەگىن قولىڭا جاقسى ساقا قوي، جاسى كىشى دەمەگىن اقىلى اسسا اعا قوي» دەپ تە ايتپاپ پا ەدى، سول اتاڭ قازاق»،— دەپ اقىل ايتقانداي بولىپ ەدى، سارىەكەڭ ساسپادى:
— Meن ءجۇز جاساپ جۇيكەم قۇرىپ تۇرعانىم جوق. جەتپىسىمدە جەتەكتەگى اتتايمىن، — دەپ ەسە بەرمەدى.
مىنە اكساقالسايداعى اۋىلدىڭ بەرەكەسىنىڭ كەتىپ قيىر-شيىر بولاتىنى دا وسىدان باستالدى. مۇندا تۇراتىن التى-جەتى اسكەر سەمياسى، تورت-بەس ءۇي جاسى اسقان ادامدار اراسىندا الاكوزدىك پايدا بولۋى دا وسى سارىەكەڭنەن ەدى. سارىباي الدىمنان ارتىم وزسىن دەيتىن تىلەۋشى ادام بولمادى، ول ءوزىنىڭ مانساپقورلىق پيعىلىن ىسكە اسىرۋدىڭ قامىنا قاتتى كىرىستى. وسى كەزگە دەيىن بۇرىن ورىنداپ، بىرىنە ءبىرى سۇتتەي ۇيىعان اۋىلدىڭ قايماعى سىپىرىلىپ، ايران تامىپ، اشىپ كەتتى. اقساقالسايعا بريگادير بولۋ سارىەكەڭە ومىرلىك مۇددەدەي كورىندى. ءسويتىپ كولحوز پرەدسەداتەلى مەن اۋىلدىق سوۆەتتىڭ پرەدسەداتەلىن قوناققا شاقىرىپ ءجۇرىپ سارىەكەڭ ىڭعايىن كەلتىردى دە. اقماعامبەتتى اقتارىپ، قازى قارتانى كولدەنەڭ تارتىپ، سىرىن جايىپ سالعاندا پەتروۆكا اۋىلدىق سوۆەتىنىڭ پرەدسەداتەلى ۆالين:
— سىردىڭ سۋى سيراقتان كەلمەيدى، وندايلاردى ورايلاستىرا سالامىز، — دەپ تە قالدى. ءۇش كۇننەن سوڭ سارىباي بريگادير بولىپ شىعا كەلەدى.
بۇدان ءبىر جىل بۇرىن سارىبايدىڭ ۇلى قابىل التى ايلىق سانيتارلىق كۋرستى ءبىتىرىپ، قاي جولمەن-بولسا دا جۋالى اۋدانىنىڭ مال وتارىنىڭ مال دارىگەرى بولىپ بەلگىلەندى. ءبىر ۇيدەن اتالى-بالالى ەكى «وكىمەت» شىعۋى ولاردىڭ كوڭىلدەرىن كونشىتىپ، كەۋدەلەرىن اياققاپتاي قىلىپ، اراق ىشپەي ماس بولدى. اياعىن قايدان باسارىن بىلمەي، شالقاڭداپ تا، تالتاڭداپ تا جۇرەتىن بولدى. پاي، پاي، شىركىن مانساپقورلىق-اي!
سارىبايدىڭ بريگاديرلىگى الاقانداي اۋىلدىڭ اپشىسىن قۋىرىپ، كۇنىن ءبىر تۇتام ەتتى. اياق استىنان ۇرىس كوتەرىپ «كورسەتەرمىندى» كوبىرەك ايتاتىن بولدى. سارىباي اقساقالسايداعى ون ءۇيدى جامانداپ، كۇنىنە كۇبىتىگى كولحوز باسقارماسىنا جازبا بايانداما ءتۇسىرىپ جاتتى. اۋىلداعىلار دا كورە تۇرىپ قاراپ قالمادى. سارىباي توبەمىزدى ويىپ بارادى دەپ وتكەن-كەتكەنگە شاعىم شەرتتى. مۇنداي سۋىق ءسوز جاتا ما، قايتا اينالىپ سارىباي قۇلاعىنا شالىنىپ، ول ىشتەن «كەلىستىم كەزەكتى» توسىپ ءجۇردى.
«سەندەردى مە» دەپ جۇرگەن اشۋلى كۇننىڭ بىرىندە اۋىلدىق سوۆەتتىك پرەدسەداتەلى ۆالين، ونىڭ حاتشىسى دۋچەنكو، تاعى ءبىر ەكى كىسى ماشينامەن كەلىپ ساۋ ەتىپ تۇسە قالدى. جوعارى-تومەن جان ۇشىرا شابۋىلداعان سارىباي اراقتى اكەلىپ، قويىن سويىپ، قولىن قۋسىرىپ مەيمانىن كۇتتى. جايىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولدى. مانساپ اعالارى كەلگەندە سىرقىراما بەل، قاراۋىنداعى ەل ءبارى دە ۇمىت بولىپ، ونىڭ كوز الدىنا ەرتتەۋلى ات، قولداعى قامشى باسىنا باقىت بولىپ بايلانعانداي سەزىندى. ايلا-شارعىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرەتىن سارىباي تاناۋى استىنان سويلەي جونەلدى:
— مىناۋ اۋىل ماعان باعىنباي بارادى، وسىندا بىرنەشە جىلدان بەرى سالىق تولەمەيتىندەر بار، ولار ەركىنسىپ بارادى، سولاردى ءبىر تەزگە...
سارىباي تىلەگى تاباندا ورىندالىپ، شاش ال دەسە، باس الاتىن «ۇر دا جىق» باستىق ۆالين مەن دۋچەنكو سارىبايدىڭ ساناتقا ءىلىنۋ نامىسىن قورعاپ، اۋىلعا ءتارتىپ ورناتا باستادى. ءسويتىپ ولار ءاي-شاي جوق اۋىل شەتىندەگى رامازانوۆ ءۇيىن ءتىنتتى. مۇنىن نە ەكەنىن تۇسىنە الماعان كارى اجە ۇيگە ۇرى كىردى مە دەپ نە ىستەرىن بىلمەي، «اتتان» سالدى. اسكەر سەمياسىنىڭ ءۇيىن اپتەر-تاپتەرىن شىعارىپ، ولار كورشى ءۇيدى، ودان شىعىپ بىرنەشە ءۇيدى تىمىسكىلەپ كەتتى. سونىمەن باسبۇزار باستىق ۆالين اسكەر سەمياسىنىڭ قارتتاردىڭ بارىنە تاباندا سالىق سالدى. ءتىپتى نە ىستەرىن بىلمەگەن سوڭ ولار ۇيدە جاتقان تەرىلەردى تيەپ، اۋىلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ جاتقاندا ازامات سوعىسىنا قاتىسقان بولتاي بارلىبايەۆ شىعا كەلگەندە ءتىنتۋشى تەنتەكتەر تەرىنى تۇسىرە سالىپ، قاسقىر كورگەن قويداي بىت-شىت بولدى، ماشيناسىنا مىنە قاشتى. بايقاي كەلگەندە سارىبايعا تارتقان باستىق ۆالين دە مانساپتى شوقپار دەپ تۇسىنەتىن، شاش ال دەسە باس الاتىن دۇمشەلەردىڭ ءبىرى ەكەن.
ءبىراق ۆالين مەن سارىباي جورىعى ونىمەن بىتپەي بيىل اۋىلعا تاعى ءتىنتۋ جۇرگىزدى. اۋىلعا الەك سالىپ، ازان-قازان ەتتى. اقساقالسايداعى جابىرلەنگەن جۇرت نە ىستەرىن بىلمەي، قىنجىلدى. ال مانساپقورلار شاپشي تۇسەدى. بۇل نە دەگەن ءتىنتۋ؟ بۇل نە دەگەن سوۆەت ادامىن جابىرلەۋ، ارىنا شەك كەلتىرۋ. جامبىل وبلىستىق پروكۋرورى بۇل جىل سايىن بولاتىن ءتىنتۋدى نە دەپ ۇعادى؟ ۆالينگە قاي پروكۋرور رۇقسات ەتتى؟
جوق، ەشكىم دە رۇقسات ەتكەن جوق. ونى وبلىستىق پروكۋرور ءوزى تەكسەرسىن. التاۋدى الا قىلعان، اۋىزداعىنى جىرىپ اكەتكەن، تۇپكە جەتكەن قۋ مانساپقورلىق-اي! ءوزىڭدى ۇستاپ الىپ جانازا مارشىن ويناپ، سالتاناتپەن كومسە، «شوق، شوق، سول كەرەك» دەر ەدىك-اۋ!
1977
You Might Also Like
-
«دەرەك» سوۆحوزىنا بارىپ ونىڭ ءىس ارحيۆتەرىن اقتارىپ تانىسا باستاساڭىز، كوپتەگەن اكتىلەر كوز الدىڭىزدان وتەتىن بولادى. ءبارى دە جىلقى تۋرالى جازىلعان. اكتىنىڭ بارىنە ءتان نارسە مىناۋ: ەرىكس...
