المانىڭ البىراپ پىسەتىن شاعى
(نوۆەللا)
الماداي البىراعان، كوكتەمدەي كوگىلجىگەن...
ەۆريپيد، "يپپوليت"
وزدەرىنىڭ كۇمىس تويلارى كۇنى ەشەرست ايەلىمەن بىرگە اۆتوموبيلگە وتىردى دا، ەكەۋى العاش تانىسقان توركيگە بارىپ تۇنەپ قايتۋ ءۇشىن قىسى-جازى كوكپەڭبەك بولىپ تۇراتىن ارشالى القاپتى بەتكە الىپ، ءجۇرىپ كەتكەن. بۇل ساپار تۋرالى باستاما ويدىڭ يەسى - ءاردايىم اسەرشىل سەزىمنىڭ جەتەگىندە جۇرەتىن ستەللا ەشەرست ەدى. بۇگىندە ول بۇدان جيىرما التى جىل بۇرىن قىلشىلداعان جاس ەشەرستى ەسىنەن تاندىرعان كوگىلدىر كوزدىڭ سيقىرىنان دا، سول تۇستاعى البىراپ پىسكەن الماداي ءوڭنىڭ اجارىنان دا، تالشىبىقتاي مايىسقان قۇلىن ءمۇسىننىڭ سۇلۋ بىتىمىنەن دە الدەقاشان ايىرىلعان. دەگەنمەن قازىرگى قىرىق ءۇش جاسىنىڭ وزىندە ويلى دا سىرلى كوزدەرىمەن، اققۇبا وڭىندەگى ءسال-پال قىزىل شىرايىمەن ءالى دە سۇيىكتى جار، سۇيكىمدى ايەل قالپىن جوعالتپاعان ەدى.
بۇرىلىسقا جەتكەندە ماشينانى ستەللانىڭ ءوزى توقتاتتى. تاس جول شۇعىل سول جاقتاعى بيىككە بىلەك ارتقان دا، ال قاراعايلى، شىرشالى توقىمداي ورماننىڭ ءبىر شەتى تومەندەگى جال-جال جوتالاردىڭ ەتەگىنە قاراي ويىسقان. ستەللا راقاتتانا وتىرىپ تاماقتانىپ الاتىن جەردى ەندى عانا تاپقانداي. بۇل جەر تىنىعۋعا دا سونداي قولايلى كورىندى؛ ءساۋىردىڭ سالقىن اۋاسىنان قاراعايدىڭ اشقىلتىم شايىر ءيىسى اڭقيدى؛ وسى جەردەن تومەندەگى بۇيرات-بۇيرات جوتالار دا، ولاردىڭ اراسىن قۋالاي وسكەن بۇپ-بۇيرا ارشا بۇتالارى دا، ودان ارىدەگى كوگىلدىر كوكجيەكتە — ءبارى-بارى الاقانداعىداي كورىنەدى؛ تابيعات اياسىندا اكۆارەلمەن ەتيۋد جازۋدى ادەت ەتكەن ءارى امسە رومانتيكاعا بەيىم تۇراتىن ستەللاعا بۇل كورىنىس قاتتى ۇناپ كەتتى دە، قاعازى مەن بوياۋلارىن الىپ، ماشينادان شىعىپ كەتتى.
— مىنا جەر قانداي تاماشا، فرەنك! قاراشى، كەرەمەت قوي، ءا؟!
ەڭسەگەي بويلى، ۇزىن سيراقتى، ساماي شاشى اعارعان، ۇلكەن قوي كوزدەرى ۇنەمى ويعا تۇنىپ تۇراتىن، كەلىستى بەت الپەتى ساقالدى شيللەردى ەسكە تۇسىرەتىن ەشەرست — قىرىق سەگىز جاستاعى سابىرلى، ساليقالى ەگدە ادام - سەبەتتى قولىنا الىپ، ول دا ماشينادان تۇسە باستادى.
— و-و!..فرەنك، قاراشى! مىناۋ زيرات قوي!
تاس جولدى تىگىنەن قيىپ ءوتىپ، ءبىر ۇشى سوناۋ جوتا باسىنداعى توعايعا قاراي سوزىلىپ جاتقان جالعىز اياق سوقپاقتىڭ تومەنگى قيىلىسىندا، ۇزىندىعى — التى، ەنى — ءبىر فۋتتاي توبەشىك تۇر. ونىڭ ءبىر بۇيىرىندە — بەتىن قىنا باسقان جالپاق تاس. تاس بەتىنە بىرەۋلەر يتمۇرىننىڭ ءبىر تال ساباعى مەن ءبىر شوق دالا گۇلدەرىن قويىپ كەتىپتى. وعان قاراعان سايىن ەشەرستتىڭ كوڭىلى قۇلازي تۇسكەن. جول قيىلىسىنداعى جالعىز بەيىت... ءوزىن-وزى ولتىرگەن ادامدى وسىلاي جەرلەيدى. بەيشارا مارقۇمدار: بۇلار تۋرالى قانشاما وي تۇيۋگە بولادى! ءبىراق مىنا جەردە كىم جەرلەنسىن، مەيلى — بەتى بوس سوزگە تولى قاپتاعان قالىڭ قۇلپىتاستىڭ ورتاسىنان ورىن العانشا، مىناداي اشىق اسپان استىندا، قاراپايىم عانا قارا تاستى جاستانىپ، ارى وتكەن-بەرى وتكەننىڭ ايانىشتى سوزىنە بولەنىپ، جەكە دارا جاتقانى دا ءجون شىعار.
ەشەرستەردىڭ وتباسىندا ءپالساپاشىلدىقتى اسا اسپەتتەي بەرمەيتىن، سوندىقتان ول بەيىت تۋرالى پالەندەي ويعا باتا قويمادى دا، تاس جولعا قايتىپ كەلىپ، تاستان قالانعان دۋال تۇبىنە تاماق تولى سەبەتىن قويىپ، ايەلى وتىراتىن جەرگە كورپەشە توسەپ، قارنى اشقان كەزدە ونىڭ ەتيۋدىن كوتەرىپ جەتىپ كەلەتىنى بەلگىلى، سوسىن مەررەيدىڭ اۋدارماسىنداعى "ءيپپوليتتى" قالتاسىنان الىپ، وقي باستادى. كىتاپتاعى كيپريدتىڭ يۋ-قيۋ تىرلىگى مەن ادام سەنگىسىز كەكشىلدىگى ونى ءبىراز ويعا باتىردى دا، ءبىر ءسات كوك اسپانعا كوز تىگىپ وتىرىپ قالدى. سوناۋ كوگىلدىر كوكتە جوڭكىلە كوشىپ بارا جاتقان اقشا بۇلتتار، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كەنەت ەشەرستتىڭ كوڭىلىنە الدەبىر مۇڭ ۇيالاتقانداي بولدى. بۇل نە؟ ءدال بۇگىن، ءدال وسى ءوزىنىڭ كۇمىس تويى كۇنى جانى جابىرقاۋ تارتاتىنداي نە ءجونى بار ەدى؟ ادام بالاسىنىڭ بولمىسى قانداي جۇمباق، قانداي كۇردەلى دەسەڭشى! قاي جاعىنان دا كەرەمەت ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىن دەسەڭ دە، قاشاندا، ايتەۋىر، كوكىرەگىڭدە ءبىر نارسە جەتپەي تۇرعانداي، الدەنەنى شولىركەپ اڭسايتىنداي، بار قىزىعىڭ وتكەن ءبىر كۇندەردە قالعانداي سەزىنەسىڭ دە تۇراسىڭ! قۇداي-اۋ، وسىنداي سەزىم ايەلدەردە دە بولا ما ەكەن؟ كىم ءبىلسىن؟ قالاي دەسەڭ دە ادامدار وسى ءبىر تويىمسىزدىقتىڭ جەتەگىندە تىنىمسىز العا ۇمتىلۋدان، قاجىماي-تالماي ىزدەنۋدەن، تۇمسىعىن تاسقا ۇرسا دا، قايتا تۇرىپ ۇمتىلۋدان ءبىر تانبايدى. سول قاناعاتسىزدىقتان كورەتىن كورەشەگى، تارتاتىن ازابى، جەيتىن سوققىسى دا جەتكىلىكتى. ءبىراق ءبارىبىر تويدىم، قويدىم دەمەيدى.
ءيا، بۇدان قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ. نە دەسەڭ دە وركەنيەتتى ادام — جانۋارلار سەكىلدى قاپىسىز-قامسىز، ۋايىمسىز-مۇڭسىز ءومىر سۇرە المايدى عوي. ول ءۇشىن "يپپوليتتەگى" گرەك حورى اسقاق جىرلاعان "الماداي البىراعان، كوكتەمدەي مولدىرەگەن" عاجايىپ باقتىڭ راقاتى دا، ءومىردىڭ بال شىرىندى ءلاززاتى دا، باقىتتىڭ جۇماق سىندى ماڭگى تۇراعى دا جوق. بۇنىڭ ءبارى تەك كوركەمونەردە عانا ادەمى ورنەكتەلگەن. مۇنداي كەرەمەتتەردى ونەر تۋىندىسىنان وقي وتىرىپ، كورە وتىرىپ، ەشتەڭەمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن سىرلى الەمنىڭ سۇلۋلىعىنا تاڭ قالاسىڭ، تالانت قۇدىرەتىنە ءتانتى بولاسىڭ... راس، ومىردە دە وسىنداي كۇتپەگەن، جانىڭدى راقاتقا بولەيتىن سۇلۋ كورىنىستەر بولادى، ءبىراق ولار كوگىلدىر اسپاندا ءجۇزىپ بارا جاتقان مىنا اقشا بۇلتتار سياقتى — كوز الدىندا ءقازىر بار دا، سوسىن جوق — ءبارى دە قاس-قاعىمدىق وتكىنشى دۇنيە. جارق-جۇرق ەتكەن التىننىڭ نۇرى قانداي تۇراقسىز بولسا، ولار دا ادام ساناسىندا سونداي تۇراقسىز دا تۇرلاۋسىز. مىنە، ءقازىر دە... ەشەرستتىڭ بەتىن ايمالاي ءسۇيىپ تۇرعان كۇننىڭ جىپ-جىلى شۋاعى، اناۋ توعاي ىشىندە شاقىرىپ جاتقان كوكەكتىڭ ءۇنى، سوناۋ جال-جال جوتالاردىڭ ۇستىنەن قالقي ۇشقان اقشا بۇلتتار — ماڭگى وسىلاي بولعانداي، عۇمىرى ءوستىپ تۇراتىنداي كورىنەدى. ءبىراق بۇل دا الدامشى — بىرەر ساعاتتان كەيىن وسى كورىنىستە، وسى ساتتەگى ادامنىڭ سەزىمى دە تۇپ-تۇگەل وزگەرىپ شىعا كەلەدى.
كەنەت ەشەرست ورنىنان تۇرىپ كەتتى. توڭىرەگىندەگى كورىنىستىڭ ءبارى وعان سونشاما تانىس كورىندى - مىنا تاسپاداي سوزىلعان تاستاق جول دا، اناۋ ەسكى تاس قورشاۋ دا، ونى جيەكتەي وتەتىن جىڭىشكە سۇرلەۋ-سوقپاق تا كوزىنە بىرتىندەپ جىلى ۇشىراي بەرگەن. جاڭا وسىلاي كەلە جاتقاندا ول ەشتەڭەگە ءمان بەرمەگەن، ويتكەنى ەشتەڭە ويلاماعان، ءتىپتى ويلاعىسى دا كەلمەگەن. ال ەندى ەسىنە تۇپ-تۇگەل تۇسە باستاپ ەدى. بۇدان جيىرما التى جىل بۇرىن، ءدال وسىنداي كوكتەمنىڭ ءبىر كۇنى ول وسى جولمەن فەرما جاقتان كەلگەن دە، توركيگە قاراي ءجۇرىپ كەتكەن، سودان قايتىپ ورالعان جوق. كەنەت ونىڭ جۇرەگىن بىرنارسە ۋداي اشىتىپ، شانشىپ-شانشىپ العانداي بولدى: ول كۇتپەگەن جەردە باياعى ءبىر ناعىز سۇلۋلىق پەن قۋانىشتى قالاي ۋىسىنان شىعارىپ العانىن ەسكە ءتۇسىرىپ ەدى. قاپىدا كوز جازىپ قالعان سول ءبىر ءتاتتى دە ءساتتى كۇندەر ەندى ونىڭ ساناسىندا قايتا ءتىرىلىپ، كوز الدىنان كونە سۋرەتتەر كولبەڭ-كولبەڭ كوشە باستاعان...
II
ۋنيۆەرسيتەتتى جاڭا عانا بىتىرگەن فرەنك ەشەرست پەن ونىڭ دوسى روبەرت گارتون ءبىرىنشى مامىر كۇنى ۇزاق جولدا جاياۋلاتىپ كەلە جاتتى. ولار سول كۇنى برەنتتەن شىعىپ، شەگفوردقا جەتكەندە ءبىر-اق دەمالامىز دەگەن ۇمىتپەن كوپكە دەيىن توقتاۋسىز جۇرە بەرگەن. ءبىراق ەشەرستتىڭ فۋتبول ويناپ جۇرگەندە جاراقاتتاپ العان اياعى بىرتىندەپ سىر بەرە باستاعان دا، ەندىگى قالعان جەتى ميل جەرگە جەتۋلەرى قيىنداي تۇسكەن. سوسىن جولدىڭ ۇشى ورمانعا سۇعىنا كىرگەن ءبىر تۇستا ولار جيەككە شىعىپ، دەمالۋعا وتىردى. ەكەۋى دە سىرىقتاي ۇزىن، ەكەۋىنىڭ دە بويى التى فۋتتاي ەدى؛ ەشەرست — ءوڭى قۋقىل تارتقان، ارمانشىل ازداپ جاڭعالاقتاۋ جىگىت بولسا، ال گارتون — دوكىرلەۋ، ءوتىمدى، مىعىم دەنەلى، بۇيرا باس، ازامات دەگەن اتقا جەتىپ قالعان بوزبالا-تۇعىن. ەشەرستتىڭ جۇپ-جۇمساق، اقسارعىش، تولقىندى شاشى ماڭدايىنا ءتۇسىپ تۇرسا، ال گارتوننىڭ بۇپ-بۇيرا قارا شاشى اتتىڭ جالىنداي بۇرقىراپ كورىنەتىن. ولار وسى جەرگە دەيىن قانشاما جەر ءجۇرىپ وتسە دە، جولاي ءبىر پەندەگە جولىقپاپ ەدى.
— اياۋشىلىق دەگەن — انشەيىن ءوزىڭدى-وزىڭ جەگەننەن باسقا نە دەيسىڭ، جارقىنىم، — دەيدى گارتون. — بۇل سوڭعى بەس مىڭ جىلدىڭ دەرتى عوي. دۇنيە ايانىش اتاۋلىنى بىلمەگەن كەزدە الدەقايدا باقىتتى ەدى.
ەشەرست بۇلتتارعا ويلانا قاراپ وتىرىپ:
— ءبىراق، نە دەسەڭ دە، ءبۇل الەمنىڭ كوركى اياۋشىلىقتا عوي، — دەيدى.
— جوق، دوستىم، قازىرگى قاسىرەتىمىزدىڭ ءبارى دە ايانىشتان شىعىپ وتىر. ماسەلەن، مىنا مىسالعا قارا، حايۋاندار مەن قىزىل ءتاندى ۇندىستەر تەك قانا ءوز باستارى ءۇشىن قام جەيدى، ال ءبىز باسقانىڭ ءتىسى اۋىرسا باسىمىزدى سولقىلداتامىز. وسى ادەتىمىزدى قويساق، ءبىز الدەقايدا باقىتتى بولاتىنىمىز انىق.
— سەن ءوزىڭ وعان بەيىم ەمەسسىڭ عوي.
گارتون قويۋ شاشىن شيراتا وتىرىپ، ويلانىپ قالدى.
— ءومىردى شىنىمەن تانىعىسى كەلگەن ادام تىم كىرپياز بولۋعا ءتيىس ەمەس. ءوز "مەنىڭدى" ءوز قولىڭمەن تۇنشىقتىرۋ — قاتەلىك. كەز كەلگەن ەموسيا ءومىردى تەك گۇلدەندىرە تۇسەدى.
— سولاي ما؟ ال ەگەر ولار نامىسىڭا قايشى كەلسە شە؟
— و، قانداي اعىلشىنعا ءتان مىنەز بۇل! ەموسيا تۋرالى، سەزىم تۋرالى ءسوز قوزعاساڭ بولدى، اعىلشىندار اڭگىمە تەك ءتان سەزىمى جونىندە ەكەن دەپ ىرشىپ تۇسەدى. ولار قۇمارلىق اتاۋلىنى اسا ۇناتا بەرمەيدى، ال ايەلقۇمارلىق جاعىنان — و-و، الدارىنا جان سالمايدى عوي شىركىندەر!
ەشەرست ۇندەگەن جوق، ءبىر تال كوكشىل گۇلدى ءۇزىپ الىپ، ونى كوك اسپانمەن سالىستىرا بەردى. توعاي جاقتان كوكەك شاقىردى... زەڭگىر كوك...كوكشىل گۇلدەر. نەشە ءتۇرلى سايراعان قۇستار ءۇنى... ويىنا نە كەلسە، سونى سويلەپ وتىرعان روبەرت...
— ءجۇر، ماڭايدان تۇنەپ شىعاتىن ءبىر فەرما ىزدەپ كورەيىك، — دەدى ەشەرست. وسى ءسوزدى ايتىپ بولعانشا ول وزدەرىنە قاراي اياڭداي باسىپ كەلە جاتقان ءبىر قىزدى كورگەن. كوگىلدىر اسپان اياسىندا ونىڭ ءتۇر-تۇلعاسى ايدىن كولدىڭ بەتىندەگى اق جەلكەندەي كوزگە ۇرادى، سەبەت قىسىپ العان قولتىعىنىڭ استىنان دا الاقانداي اسپان كورىنگەن. ەشەرست عايىپتان پايدا بولا قالعان وسى كورىنىسكە قاراپ وتىرىپ: "قانداي ادەمى!" دەگەن ەرىكسىز تاڭدانىپ. ۇزىن قارا بەلدەمشەسىنىڭ ەتەگى جەلمەن جەلبىرەيدى، كوك بەرەتى دە كوك ايدىنداعى جەلكەندەي ءدىر-دىر ەتەدى. ۇستىندەگى سۇر جەيدەسى توزىڭقى، وكشەسىز جايپاق ساندالى شىتىناپ-شىتىناپ سىنىپ كەتكەن، كىشكەنتاي قولدارى جارىلعان، ال جۇپ-جۇمىر ۇزىن مويىنى كۇنگە تىم كۇيىپ كەتكەنى بايقالادى. قارا شاشى قوبىراپ، تىك ماڭدايىنىڭ ۇستىندە ويناق قاعادى، سۇيىرلەۋ بىتكەن يەگىنەن الدەبىر سۇيكىمدىلىك سەزىلەدى. كىرپىكتەرى ۇزىن ءارى قاپ-قارا، ال جىڭىشكە قويۋ قاستارى قىر مۇرىننىڭ ۇستىندە قۇس قاناتىنداي ءيىلىپ كورىنەدى. ءبىراق بارىنەن دە اياسى اشىق قوي كوزدەرى ادامعا ەرەكشە اسەر ەتەتىندەي. سونداي تۇنىق، سونداي ءمولدىر! بەينە قىلاۋسىز تازالىقتىڭ، كىرشىكسىز پاكتىكتىڭ بەلگىسىندەي! ول روبەرتتەن گورى ەشەرستكە كوبىرەك قاراي بەرگەن، تەگى، ونىڭ ءبىر اياعىن بۇگىڭكىرەپ تۇرعانى قىزىق كورىنسە كەرەك. ال ەشەرست جالاڭباس بولعان سوڭ، ارينە، وعان باس كيىمىن شەشىپ، ءيىلىپ تاعزىم ەتە العان جوق، تەك قولىن ءسال جوعارى كوتەرىپ، سالەم ىرىمىن جاساعان دا:
— جاقىن ماڭايدا ءبىر تۇنەپ شىعاتىن فەرما بار ما؟ — دەدى. — مەنىڭ اياعىم اۋىرىپ كەلە جاتىر ەدى.
— ەڭ جاقىن فەرما — بىزدىكى عانا، سەر، — دەدى ول وتە ءبىر سۇيكىمدى دە سىڭعىرلاعان داۋىسپەن.
— ول قاي جەردە؟
— بۇل ارادان ءسال ارىرەكتە.
— بىزگە وندا تۇنەپ شىعۋعا بولار ما ەكەن؟
— ءيا، مەنىڭشە، بولاتىن شىعار.
— ءسىز بىزگە جول كورسەتىپ جىبەرمەس پە ەكەنسىز؟
— ءيا، سەر.
ەشەرست اقساڭداي باسىپ قىز سوڭىنان ەردى دە، ەندىگى سۇراق كەزەگىن روبەرت العان.
— ءسىز ديەۆونشيردەن ەمەسسىز بە؟
— جوق، سەر.
— ال سوندا قاي جەردەنسىز؟
— ۋەلستەن.
— سولاي دەڭىز. ءوزىم دە ءسىزدى كەلت پە دەپ ويلاپ ەدىم. دەمەك، بۇل ءسىزدىڭ فەرماڭىز ەمەس قوي؟
— جوق، سەر، ول مەنىڭ ۇلكەن جەڭگەمدىكى.
— جانە اعاڭدىكى؟
— جوق، سەر، ول قايتىس بولعان.
— ال سوندا... كىم تۇرادى وندا؟
— مەنىڭ جەڭگەم مەن ءۇش نەمەرە اعايىم.
— الايدا ۇلكەن اعاڭ نەگىزىنەن ديەۆونشيردەن عوي؟
— ءيا، سەر.
— ءسىز مۇندا بۇرىننان تۇراسىز با؟
— جەتى جىلدان بەرى.
— ال سىزگە ۋەلسكە قاراعاندا وسى جەر كوبىرەك ۇناي ما؟
— بىلمەيمىن، سەر.
— ءسىز راسىندا و جاقتى ۇمىتا باستاعان ەكەنسىز!
— جو-جوق! بۇ جاققا قاراعاندا وندا ءبىراز وزگەشەلىك بار.
— بۇل سوزىڭە سەنەم ەندى.
كەنەت ەشەرست وعان كۇتپەگەن سۇراق قويعان.
— ءسىزدىڭ جاسىڭىز نەشەدە؟
— ون جەتىدە، سەر.
— ال ەسىمىڭىز كىم بولادى؟
— ميگەن ديەۆيد، سەر.
— ەندەشە تانىسىپ قويايىق. مەنىڭ ءاتى-جونىم — فرەنك ەشەرست، ال مىنا جىگىت — روبەرت گارتون. ءبىز شەگفوردقا بارا جاتىر ەدىك.
— اياعىڭىزدىڭ اۋىرىپ قالعانى قانداي وكىنىشتى. — ەشەرست جىميىپ قويدى، ول جىميعان كەزدە ءتىپتى سۇلۋ كورىنۋشى ەدى.
توقىمداي عانا توعايدىڭ ارعى جاعىنان فەرمانىڭ دا توبەسى كورىنگەن. ول ءوزى اتشاپتىرىم اۋلاسى بار، ۇلكەن تەرەزەلى، ۇزىنداۋ ەتىپ تاستان سالىنعان الاسا ءۇي ەكەن. ەسىك الدىندا قىت-قىتتاپ تاۋىقتار ءجۇر. ودان ارىدە ءۇش-تورت شوشقا قورا تۇبىندەگى قوقىستاردى اقتارىپ، قورس-قورس ەتەدى. ءۇي ارتىنداعى جاتاعان جوتانىڭ ۇستىندە قاداۋ-قاداۋ قاراعاي وسكەن. الما اعاشتارى جاڭا گۇلدەي باستاعان جەمىس باعىنىڭ ءبىر جاعى ساي ىشىندەگى بۇلاققا تىرەلگەن دە، ەكىنشى جاعى جاپ- جاسىل شابىندىققا قاراي قانات جايعان. ەسىك الدىندا بۇلاردى ماماقازداي بالپاڭداي باسقان، ۇزىن مويىندى، ورتا جاستاعى ءبىر ايەل قارسى الىپ ەدى.
— بۇل كىسى ميسسيس ناراكومب بولادى، مەنىڭ جەڭگەم، — دەدى قىز.
— ءبىز ءسىزدىڭ "قىزىڭىزدى" جولدا كەزىكتىردىك، — دەدى وعان ەشەرست. — بىزگە ءبىر تۇنەپ شىعاتىن جاتىن ورىن كەرەك ەدى.
— جاقسى، تارسىنباساڭدار ءبىر بولمە تاۋىپ بەرۋگە بولادى. ميگەن، قوناق بولمەنى دايىندا دا، جىگىتتەرگە ءبىر قۇمىرا كىلەگەي اكەلىپ بەر. مۇمكىن ءشاي دا ىشەتىن بولار.
قىز ەكى جاعىن قاراقات پەن ارشا بۇتالارى كومكەرگەن كىرەبەرىس ارقىلى ۇيگە قاراي جۇگىرە جونەلدى. جۇگىرگەن كەزدە كوك بەرەتى باسىندا ويناق قاعىپ كەتەدى ەكەن.
— ۇيگە كىرىپ، دەمالا تۇرىڭدار، — دەدى ايەل، — بايقاۋىمشا، ۋنيۆەرسيتەتتە وقيسىڭدار-اۋ دەيمىن.
— ءيا، وقىعانبىز، ءبىراق تاياۋدا بىتىردىك.
ميسسيس ناراكومب ءتۇسىندىم دەگەندەي باس يزەپ قويدى. قوناق بولمەسى ادام ايتقىسىز تازا ەكەن، كىرپىش ەدەنى، ۇستىنە ازىرگە ەشتەڭە قويىلماعان بوس ۇستەلدىڭ جانىنداعى ورىندىقتار مەن ۇلكەن ديۆان ايناداي جارقىرايدى، قۇددى مۇندا بۇرىن-سوڭدى ەشكىم اياق باسپاعانداي. ەشەرست اۋىرعان تىزەسىن قۇشاقتاعان كۇيى بىردەن ديۆانعا وتىرا كەتتى دە، ال ميسسيس ناراكومب وعان قادالا قاراپ تۇرىپ قالعان. ەشەرست حيميادان ساباق بەرەتىن وقىتۋشىنىڭ جالعىز بالاسى ەدى، ءوزى جۇرتقا تىم تاكاپپار كورىنەتىن، مۇمكىن بۇنىسى كەز كەلگەن ادامعا كوڭىل اۋدارا بەرمەيتىنىنەن دە بولار.
— مۇندا سۋعا شومىلىپ الاتىن جەر بار ما؟
— باقشانىڭ ارت جاعىندا بۇلاق بار، ءبىراق تىم تاياز، تىزەرلەپ وتىرساڭ دا باسىڭنان اسپايدى.
— تەرەڭدىگى قانشا سوندا؟
— ءسىرا، ءبىر جارىم فۋتتاي بوپ قالار.
— وھو، ودان ارتىق نە كەرەك! ماعان سول دا جەتەدى. ال وعان قالاي بارۋعا بولادى؟
— سىرتقى قاقپاعا دەيىن تۋرا ءجۇرىپ باراسىڭ دا، سوسىن وڭعا بۇرىلاسىڭ. سول جەردە جالعىز تۇرعان الما اعاشىنىڭ جانىندا كىشكەنتاي توعان بار. وندا ءتىپتى قارا بالىقتار ءجۇزىپ جۇرەدى، تەك ولاردى ۇركىتىپ الماساڭدار بوپتى دا.
— شىندىعىندا ولار ءبىزدى ۇركىتەتىن شىعار. — ميسسيس ناراكومب كۇلىپ جىبەردى.
—كەلگەن كەزدە شايلارىڭ دايىن تۇرادى.
جارتاستاردىڭ ويىعىنان پايدا بولعان توعان ءتۇبى جۇپ-جۇمساق قۇم ەكەن. ۇلكەن الما اعاشىنىڭ وعان جاقىن تۇرعانى سونداي، تومەنگى بۇتاقتارى سالبىراپ سۋعا ءتيىپ تۇر. ءقازىردىڭ وزىندە ول تۇگەل جاپىراقتاپ ۇلگىرگەن، ءار جەرىنەن بوزامىق گۇلدەرى دە كورىنە باستاپتى. تارلاۋىت توعانعا ەكى ادام بىردەي سىيمايتىن بولدى دا، ەشەرست ءوز كەزەگىن كۇتىپ، جيەكتە وتىرىپ قالدى: توڭىرەگى تۇگەل قاراعان بۇتالار، بۇتا اراسىندا نەشە ءتۇرلى دالا گۇلدەرى، ودان ارىدە - جاتاعان جوتا ۇستىندە قاراۋىتقان قارا ورمان! اعاش بۇتاقتارى سامال جەلمەن يزەڭ قاعادى، ماڭايدان سان ءتۇرلى قۇستاردىڭ سايراعانى ەستىلەدى، ءشوپ باسى كۇن نۇرىمەن جىلت-جىلت ەتەدى. ەشەرست ءبىر ءسات فەوكريتتى ەسكە الىپ، چەررەل وزەنى تۋرالى، قاراقات كوزدى قىز بەن ايدىڭ التىن ساۋلەسى تۋرالى ويلاعان، جو-جوق، ءبىر مەزەتتە بىرنەشە نارسەنى ويلاعاندىقتان ول بەينە ەشتەڭە ويلاماعانداي، تەك تىلسىم تابيعاتتان عاجاپ ءبىر ءلاززات الىپ وتىرعانداي سەزىنگەن ءوزىن...
III
جاڭا عانا پىسىرىلگەن جۇمىرتقامەن، كىلەگەيمەن، باسقا دا نەشە ءتۇرلى تاتتى-دامدىلەرمەن راقاتتانا شاي ىشە وتىرىپ، گاردون كەلتتەر تۋرالى نەبىر قىزىقتى اڭگىمە جىبەرسە كەرەك، ءۇي يەسى دە ءوز اتا-باباسىنىڭ ناعىز كەلت بولعانىن ماقتانا جايىپ سالعان-دى. بۇعان كادىمگى كەلت رەتىندە روبەرت قاتتى قۋانىپ قالعان. جۇمساق كرەسلوعا شالقايا جاتىپ، قولدان شيىرشىقتاعان تەمەكىسىن اۋزىنا قىستىرىپ قويىپ، ول ءوزىنىڭ ينەدەي وتكىر كوزدەرىن ەشەرستكە تىك قاداعان كۇيى ۆالليلىكتەردىڭ تاريحىن العا تارتقان. ۋەلستەن انگلياعا قونىس اۋدارۋ دەگەن ءسوز - جۇڭگو فارفورىن قىش ىدىسقا ايىرباستاعانمەن بىردەي عوي دەپ ءبىر قويادى. ارينە، ەشەرست تازا اعىلشىن رەتىندە ۆالليلىكتەردىڭ تاريحىنا دا، وسى ۆاللي قىزىنىڭ تاڭقالارلىق تۇرىنە دە اسا ءمان بەرمەگەن. روبەرت سوسىن ءبىر مەزەت ءالى دە دىمقىلداۋ قارا بۇيرا شاشىن ساۋساقتارىمەن تاراقتاي ءتۇسىپ، ۆالليلىكتەردىڭ ون ەكىنشى عاسىرداعى اتاقتى باردى مورگان-وف-يميارەكتىڭ شىعارمالارىنا وسى قىز قانداي ادەمى يلليۋستراسيا بولار ەدى دەگەندى دە قوسىپ قويعانى بار.
ەشەرست قىسقا ديۆانعا جامباستاي قيسايىپ، تەمەكى ءتۇتىنىن بۋداقتاتا تۇسكەن، اڭگىمەگە قۇلاق قويىپ جاتقان دا ول جوق، كوز الدىندا تەك — جاڭا عانا تارەلكەمەن ىستىق كۇلشە الىپ كەلگەن بەرەتتى قىزدىڭ بەينەسى عانا. وعان قاراۋدىڭ ءوزى تابيعاتتىڭ تاڭعاجايىپ ءبىر قۇبىلىسىنا نەمەسە قىر باسىنداعى قىزعالداققا قىزىعا قاراۋمەن بىردەي ەدى، قىز كىرپىگىن جىپىلىقتاتىپ، كوزىن تومەن سالعانشا، سوسىن قىسىلا ۇيالىپ، بولمەدەن شىعىپ كەتكەنشە بۇل وعان ءوستىپ قىزىعا دا قۇمارتا قاراي بەرگەن.
— ءجۇر، اس ۇيگە بارىپ، ونى دۇرىستاپ كورىپ الايىق، — دەپ گارتون ۇسىنىس جاسادى.
اپپاق قىلىپ اكتەگەن اسۇيدە قاقتالعان شوشقا ەتى ۇزىن تەمىر بىلىككە ءىلۋلى تۇر؛ تەرەزە جاقتاۋىنداعى قىش ىدىستاردا — ءار ءتۇرلى گۇلدەر، قابىرعالارعا مىلتىق، كورول-حانشا ۆيكتوريانىڭ ۇلكەن سۋرەتى ءىلىنىپتى؛ سورەلەردە كونە ىدىس-اياقتار، مىستان، قىشتان جاسالعان قۇمىرالار ەرەكشە كوز تارتادى. جىڭىشكە اعاش ۇستەل ۇستىنە اياق-تاباقتار مەن قاسىقتار قويىلعان؛ بىر-بىرىنە بايلانعان جۇمىر پيازداردىڭ تىزبەگى توبەدەن ەدەنگە دەيىن سوزىلا تۇسكەن.
ەدەندە ەكى وۆچاركا مەن ءۇش مىسىق جاتىر. پەشتىڭ جانىندا ەكى ەركەك بالا تىپ-تىنىش مونتيىپ وتىر. ولاردان بىرەر قادام ارىدە قىزىل شىرايلى، تولىقتاۋ كەلگەن جاس جىگىت سۇمبىمەن مىلتىعىن تازالاۋ ۇستىندە. ميسسيس ناراكومب تە ءقازىر وسى جەردە ۇلكەن تاباقتى الدىنا قويىپ، ءيىسى مۇرىن قىتىقتايتىن الدەبىر ءدامدى تاماق دايىنداپ جاتىر. پەش جانىنداعى بالالاردىكى سياقتى اق سارعىش شاشى بار تاعى ءبىر ەرەسەكتەۋ ەكى بالا قۋلانا جىميىپ قويىپ، ارقالارىن قابىرعاعا تىرەپ، اڭگىمە سوعىپ وتىر. ۇستىنە بارقىتتان تىگىلگەن كۇرتە كيگەن، ساقال-مۇرتىن جىپ-جىلماعاي ەتىپ قىرىپ تاستاعان ەگدەلەۋ ادام تەرەزە جاقتاۋىنا وتىرىپ الىپ، ەسكى ءبىر جۋرنالعا شۇقشيا تۇسەدى. مۇندا تىنىمسىز شارۋانىڭ الەگىمەن جۇرگەن — جالعىز ميگەن عانا: ىدىس-اياقتاردى ورنىنا قويىپ، كۇرىجكەلەرگە كومپوت قۇيىپ، قازان-وشاق پەن ۇستەل اراسىندا دامىلسىز بەزەك قاعادى.
بۇل جەردەگىلەردىڭ كەشكى اسقا وتىرعالى جاتقانىن سەزە قويعان گارتون:
— جارايدى، رۇقسات بولسا، ءبىز سىزدەر ءىشىپ بولعان سوڭ كەلەيىك، — دەگەن سىپايىسىپ.
بۇعان جاۋاپ كۇتپەي-اق ەكەۋى ءوز بولمەلەرىنە قايتىپ ورالدى. تاماق ءيىسى تابەتىڭدى قوزدىرعان سونداي جىلى دا جايلى، كوپ ادامدى اسۇيدەن كەيىن بۇلاردىڭ ايناداي جارقىراعان بولمەسى ءارى كوڭىلسىز، ءارى سالقىنداۋ كورىندى دە، ولار ءوز كرەسلولارىندا تۇنجىراي وتىرىپ قالدى.
— جاڭاعى بالالاردىڭ بارلىعى دەرلىك سىعاننان اۋمايدى، ولاردىڭ اراسىندا ناعىز انگلوساكس مىلتىق تازالاپ وتىرعان جىگىت قانا. ال انا قىز كوڭىل-كۇي جاعىنان نازار اۋدارۋعا تۇراتىن وبەكت.
ەشەرستىڭ ەرىندەرى ءدىر ەتە قالدى. بۇل گارتون قانداي دوڭىز ەدى! "نازار اۋدارۋعا تۇراتىن وبەكت!" قايداعى "وبەكت!.." بۇل قىز قۇلپىرىپ تۇرعان قىزعالداق قوي!
— ونىڭ ىشىندە بۇعىپ جاتقان ءبىر بۇلا سەزىم بار. تەك ونى وياتۋىڭ ءبىلسىن، — دەدى گارتون تاعى.
— سەن نە، سول سەزىمدى قىتىقتاعىڭ كەلە مە؟
گارتون بۇعان قاراپ مىرس ەتە قالدى. قۇددى "اعىلشىنبىسىڭ دەگەن وسى!" دەگەندەي.
ەشەرست تەمەكى ءتۇتىنىن بۋداقتاتا ءتۇستى. "تەك ونى وياتۋىڭ ءبىلسىن!.." بۇل دوڭىز ءوزىن تىم كەرەمەت سانايدى. ەشەرست تەرەزەنى اشىپ، تۇنگى باققا كوز سالدى. قاراڭعىلىق قويۋلانا تۇسكەن. اتقورا مەن سارايدىڭ قابىرعالارى تاس قامالداي تۇنەرىپ كورىنەدى، ب ا ق ءىشى يت تۇمسىعى وتپەيتىن قالىڭ ورمان سەكىلدى. اس ءۇي جاقتان تاماق ءيىسى اڭقيدى. الدەبىر قۇستىڭ ۇزدىگە شيقىلداعانى ەستىلەدى، بۇنىسى — ءۇيىقتار الدىنداعى سوڭعى ءانى بولسا كەرەك. اتقورا ىشىنەن اتتىڭ پىسقىرعانى مەن اياق تىقىرىنا دەيىن اپ-انىق ەستىلىپ ءتۇر. قورانىڭ ارعى جاعى — مۇنارلانعان تۇنگى اسپان. تۇڭعيىق تورىنەن جىمىڭ-جىمىڭ ەتىپ، العاشقى جۇلدىزدار سىعالايدى... مىنە، ەندى تاياۋ ماڭنان بايعىز شاقىرا باستادى. ەشەرست تەرەڭ تىنىس الدى. وسىنداي تۇندە ورماندا ءجۇرۋ قانداي كەرەمەت! كەنەت ات تۇياعىنىڭ ءدۇرسىلى ءبىلىندى دە، ارتىنشا شابىندىق جاقتان بىرنەشە قارانىڭ سۇلباسى كورىندى: قۇلىنداردى قونالقىعا قۋىپ كەلە جاتىر ەكەن — قورشاۋ سىرتىندا جالدارى جەلك-جەلك ەتىپ كەلەدى. تەرەزە الدىندا ارى-بەرى سۋسىلداپ، جارقاناتتار ۇشىپ ءجۇر. ەشەرست قولدارىن العا سوزىپ ەدى — الاقاندارىنان شىق دىمىن سەزدى. وسى مەزەتتە ۇستىڭگى قاباتتان بالالاردىڭ داۋىسى، تاپىشكەنىڭ تىقىرى، ايەل ادامنىڭ جۇمساق ءۇنى ەستىلدى — تەگى، ماناعى سۇيكىمدى قىز بالالاردى جاتار ورىندارىنا جايعاستىرىپ جۇرسە كەرەك.
"جو-جوق، ريك، مىسىقتى قويىنعا الىپ جاتۋعا بولمايدى" دەگەن داۋسى اپ-انىق ەستىلەدى. سوسىن... سىقىلىقتاعان كۇلكى... جۇپ-جۇمساق شاپالاق دىبىسى... تاعى دا كۇلكى... سونداي بەيكۇنا، سونشاما سازدى تىرشىلىك، ەشەرست ءتىپتى بولماشى ءدىر ەتە قالعان. ەندى ءبىر ساتتە... بەينە بىرەۋ تەرەزە سىرتىنان قولىن سوزىپ جىبەرىپ، شامدى جالپ ەتكىزىپ ءوشىرىپ تاستاعانداي بولدى دا، تەرەزە الدى قاپ-قاراڭعى بولا قالدى... ءولى تىنىشتىق! ەشەرست كەرى بۇرىلدى دا، كرەسلوعا كەلىپ وتىردى. تىزەسى اۋىرىپ، كوڭىلىن ءبىر مۇڭ باستى.
— اسۇيگە سەن ءوزىڭ بارا بەر، ال مەن ۇيىقتايمىن، — دەدى سوسىن گارتونعا.
ەشەرستىڭ بويىنا ۇيقى شىم-شىمداپ ۇيالاپ، بۇكىل دەنەسى بالبىراپ، تۇڭعيىق تۇبىنە جايلاپ باتىپ بارا جاتقانداي بولعان، ءبىراق شىن مانىندە ءالى ۇيىقتاعان جوق ەدى؛ ءتۇننىڭ ءبىر مەزگىلىندە گارتوننىڭ قالاي كەلىپ، قالاي توسەگىنە قيسايعانىن تۇپ-تۇگەل سەزىپ جاتتى. تىزەسىنىڭ اۋىرعانى بولماسا، ول ءوزىن جاقسى سەزىنگەن: جاتىپ الىپ اۋناقشىپ، تىرشىلىكتىڭ قام-قارەكەتىن ويلاپ، باس قاتىرعان جوق. ويتەتىندەي ءجونى دە جوق-تى. جاڭا عانا ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ، زاڭگەردىڭ تاباقتاي ديپلومىنا يە بولدى، ونىڭ ۇستىنە ادەبي تالانتتان دا كەندە ەمەس، بالا-شاعانى ويلاپ، ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت بولەتىن دە جايى جوق — ءالى بويداق، قارا باسىنا ءتورت ءجۇز فۋنت اقشا بىلاي دا بىلاي جەتەدى: دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن كەزىپ كەتەم دەسە دە ءوزى بىلەدى. نە ىستەسە دە، قايدا بارسا دا — كىمنىڭ بۇندا نە شاتاعى بار!
وعان توسەك-ورىننىڭ جۇقالىعى بىلىنە باستادى. سالقىنداۋ. ءبىراق تەرەزەدەن ەسكەن سامال جەل جانعا ءبىر ءتۇرلى جايلى سەزىلەدى. مۇنداي ساتتە وتكەندى ەسكە تۇسىرۋدە، بولاشاقتى ويلاپ ارمانداۋ دا — راقات. راس، گارتونعا دەگەن رەنىشى كوكىرەگىن ازداپ تىرناعانداي بولادى، الايدا وندا تۇرعان نە بار، ءۇش كۇن بىرگە جۇرسەڭ كەز كەلگەن ادام ساعان وتىرسا - وپاق، تۇرسا — سوپاق بوپ كورىنەتىنى زاڭدى عوي. سوسىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، مانا پەش جانىندا مىلتىعىن تازالاپ وتىرعان قىزىل شىرايلى جاس جىگىت ەشەرستىڭ كوز الدىندا تۇرىپ العان: قىش قۇمىرادان الما شارابىن قۇيىپ جاتقان قىزعا ول نەگە كوز الماي قاراپ وتىردى دەپ ويلادى. سونان سوڭ ءبىر كەزەك ونىڭ ورنىنا الگى قىزدىڭ كوكشىل كوزى مەن ۇزىن كىرپىكتەرى ەلەس بەردى. ءوستىپ ول ءبىر ەلەستەن ءبىر ەلەستى كوز الدىنان كوشىرىپ جاتقاندا، العاشقى تاڭ ساۋلەسى دە تەرەزەدەن سىعالاي باستاعان. الىستان سيىردىڭ قۇمىعا موڭىرەگەنى ەستىلدى. سودان كەيىن نە زاماتتا تەرەزە تۇبىنەن قاراتورعايلار شيقىلداعانشا تىرس ەتكەن دىبىس بىلىنبەگەن. جارىقتان كوزىن جاسىرىپ، كورپە استىنا تىعىلا ءتۇسىپ ەدى، كىرپىگى ءىلىنىپ كەتىپتى...
تاڭەرتەڭ ەشەرستىڭ تىزەسى كۇپ بوپ ءىسىپ كەتكەن دە، ۇزاق جولدىڭ بىتكەن جەرى وسى بولعان. گارتون لوندونعا قايتۋعا ءتيىس بولىپ، شۇعىل جينالا باستادى. كەتەرىندە ەشەرستى مازاق ەتكەندەي مىسقىلداي كۇلىپ تۇرىپ، بۇنىڭ ارقاسىنان قاققانى بار. ونىسى ەشەرستكە قاتتى باتىپ ەدى، ءبىراق ول سەرەڭ-سەرەڭ ەتىپ قىر اسىپ كەتكەن كەزدە، بۇل وعان دەگەن رەنىشىن لەزدە ۇمىتىپ كەتكەن. سوسىن ءۇي الدىنداعى كوگالعا قويىلعان ورىندىققا وتىرىپ، اۋىرعان اياعىن العا سوزىپ قويىپ، كۇن كوزىندە ءيىسى تىپتەن بۇرقىراي تۇسكەن قالامپىر گۇلدەرى مەن قاراقات بۇتالارىنا قىزىقتاي كوز سالعان قالپى كۇنى بويى الاڭسىز دەمالدى: راقاتتانىپ تەمەكى تارتتى، ءتاتتى ارماندارعا بەرىلدى، توڭىرەگىن تاماشالادى.
شىركىن، كوكتەمدە فەرماداعى ءومىر قايناپ شىعا كەلەدى عوي. تۇقىمنان جاس وسكىندەر قىلتيادى، تالشىبىقتار بۇرشىك اتادى، مال تولدەيدى، قۇس بالاپاندايدى، ال ادامدار ولاردى باعىپ-قاعىپ اۋرە. ەشەرست ءبىراز ۋاقىت تاستاي قاتىپ قوزعالماي وتىردى، ويتكەنى ۇياباسار ماما قاز بالاپاندارىن ەرتىپ، بۇنىڭ اياق جاعىن توڭىرەكتەي بەرگەن دە، ال تەمىرقانات التى سارىاۋىز قارا تۇمسىقتارىمەن كوك ءشوپتى گىرت-گىرت ءۇزىپ، ونىڭ جانىندا ۇزاق جايىلىپ جۇرگەن. سونان كەيىن ءبىر ارەدىكتە ميسسيس ناراكومب نەمەسە ميگەن بۇنىڭ قاسىنا كەلىپ، ءبىر نارسە قاجەت پە دەپ سۇراپ تۇردى. ونداي ساتتە بۇل: "جو-جوق، راقمەت! ماعان ەشتەڭە قاجەت ەمەس، مەن مۇندا وتە جاقسى دەمالىپ وتىرمىن"، — دەپ كۇلگەن. تۇسكى شاي الدىندا ولار بىرگە كەلىپ، بۇنىڭ ىسىگەن اياعىن دۇرىستاپ قاراپ العان دا، سوسىن الدەبىر سۇيىق زاتقا مالىنعان ۇزىن شۇبەرەكتى تىزەسىنە شاندىپ بايلاپ بەرگەن. ولار كەتكەن كەزدە فرەنك اياعىن قاراپ تۇرعان ساتتە قىزدىڭ بۇعان سونشاما ايانىش ءبىلدىرىپ، قايتا-قايتا قاباعىن شىتا بەرگەنىن، قاباعىن شىتىپ تۇرىپ اقىرىن عانا: "و-و-و!" دەپ، داۋىسىن ۇزدىگە سوزعانىن ەسكە الدى. سول مەزەتتە كەتىپ قالعان دوسىنا دەگەن رەنىشى قايتا ويانىپ شىعا كەلىپ ەدى؛ وسى قىز تۋرالى ول نە وتتادى دەسەڭشى! سالدەن سوڭ قىز شاي الىپ كەلگەن كەزدە، ەشەرست:
— مەنىڭ دوسىم سىزدەرگە ۇنادى ما، ميگەن؟ — دەدى. قىز كۇلىپ جىبەرۋدەن ساقتانعىسى كەلگەندەي جوعارعى ەرنىن تىستەي بەردى، تەگى، ارتىق كۇلكىنى ادەپسىزدىك كورسە كەرەك.
— قىزىق جىگىت ەكەن، ءبارىمىزدى كۇلكىگە باتىرىپ كەتتى. مەنىڭشە، وتە اقىلدى سەكىلدى.
— سوندا نە ايتىپ كۇلدىردى ول؟
— ماعان ول: ءسىز باردتاردىڭ قىزىسىز دەدى. ولار كىمدەر؟
— باياعىدا ءومىر سۇرگەن ۆالليلىك اقىندار. سول اقىندار جىرلاعان قىزدارعا ءسىزدى ۇقساتقانى بولار.
قىز قاباعىن كىرجيتتى.
— مەنىڭشە، ول قالجىڭداعاندى جاقسى كورەدى. مەن شىندىعىندا ولارعا ۇقساسپىن با؟
— مەن ايتقان سوزگە ءسىز سەنەر مە ەدىڭىز؟
— و، ارينە.
— ەندەشە ول دۇرىس ايتقان دەپ ويلايمىن.
قىز جىميدى. ال ەشەرست: "ءيا، ءسىزدىڭ جاراتىلىسىڭىز ەرەكشە!" دەپ قويدى ىشىنەن.
— سوسىن ول دجونى ساكسوندىق تيپ دەدى. بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
— دجون دەگەن كىم؟ اناۋ قىزىل شىرايلى، كوك كوز جىگىت پە؟
— ءيا. جەڭگەيدىڭ نەمەرە باۋىرى.
— دەمەك، ونىڭ سىزگە تۋىستىعى جوق پا؟
— جوق.
— ماسەلە مىنادا، ونىڭ ايتايىن دەگەنى — بۇدان مىڭ ءتورت ءجۇز جىل بۇرىن انگلياعا كەلىپ، ەلدى جاۋلاپ العان ادامدارعا دجون قاتتى ۇقسايدى ەكەن.
— ءا، سولاي ما، بۇل تۋرالى ەستىگەنمىن. ال ول راسىندا ۇقساس پا؟
— ءيا، ارينە.
وسى "ءيا، ارينە" ەشەرستتى مۇلدە وزىنە قۇلاتقان. قىز بەينەبىر قىتايلىق ساۋاتى بار ادامداي-اق بۇل ءسوزدى اسا ادەپپەن، نازدى دا ءساندى ايتىپ ەدى.
— ال سوسىن ول ەكى بالاعا قاراپ وتىرىپ، سىعانداردان اۋمايدى دەدى. بۇنى بەكەر ايتتى. جەڭگەي كۇلدى، ءبىراق، ارينە، ىشتەي ۇناتقان جوق، ال اعايىندىلار ءتىپتى رەنجىپ قالدى. ولاردىڭ اكەلەرى فەرمەر بولعان، فەرمەرلەر ەشقاشان سىعان بولعان ەمەس. ادامداردى رەنجىتكەن جاقسى ما!
ەشەرست ونى قۇشاقتاي الىپ، قولىن قاتتى قىسقىسى كەلىپ كەتتى، ءبىراق ادەپتەن وزباي:
— ارينە، جاقسى ەمەس، ميگەن. ايتپاقشى، مەن كەشە ءسىزدىڭ بالالاردى قالاي ايالاپ جاتقىزعانىڭىزدى ەستىپ جاتتىم.
قىزدىڭ بەتى ءسال قىزارا قالدى.
— شاي ءىشىڭىزشى، مۇلدە سۋىپ قالدى عوي. الدە ىسىتىپ اكەلەيىن بە؟
— وسى ءسىز ءوزىڭىز ءۇشىن بىردەڭە ىستەيتىن كەزىڭىز بولا ما؟
— ارينە.
— مىنە، مەن قانشاما ۋاقىت قاراپ وتىرىپ، ونىڭىزدى ءبىر دە ءبىر رەت بايقاي الماپپىن.
قىز تومسارا قالىپ، ودان سايىن قىزارا تۇسكەن. ول كەتكەن كەزدە، ەشەرست "شىنىمەن-اق مەن وعان قاجىپ وتىرعانداي كورىندىم بە؟ ءدال سولاي ىستەيىن دەگەن وي مەندە جوق ەدى عوي" دەپ ويلادى.
ەشەرست سۇلۋلىق دەگەن دۇنيەنى اقىندار ايتقانداي "جۇماقتىڭ گ ۇلى" دەپ بىلەتىن جانە ونىڭ جولىندا جانىم قۇربان دەيتىن جاستا ەدى. ادەتتە ول ماڭايىندا نە بوپ جاتقانىنا ءمان بەرمەيتىن، ەندى مىنە، گارتون "ساكسوندىق تيپ" دەپ باعالاعان جىگىتتىڭ اتقورا الدىندا تۇرعانىن بايقاماي قالىپتى. ونىڭ قوڭىر ماقپالدان تىگىلگەن ەسكى شالبارى مەن كوكشىل كويلەگى الىستان-اق "مەن مۇندالاپ" تۇرعانداي. ال كۇنگە كۇيىپ كۇرەڭىتكەن قولدارى مەن بەتى كەندىر جىپتەي اق سارى شاشىنان ايىرىقشا بولەكتەنىپ كورىنەدى. ءبىر ورنىندا تاستاي قاتىپ تۇرعان ول الىس ءبىر قيىرعا ويسىز-مۇڭسىز كوز سالادى. ەشەرستتىڭ نازارى وزىنە اۋعانىن سەزىپ قالعان ول قىسىلعان ساتتە اياقتارىنا تۇساۋ تۇسكەندەي بولاتىن شارۋا جاستارىنا ءتان ەبەدەيسىزدەۋ جۇرىسپەن كەرى بۇرىلىپ، جۇرە بەردى. ءسويتىپ ول بۇرىش اينالىپ، اسۇيگە كىرىپ كەتكەن كەزدە، ەشەرست ءوزىن ءبىرتۇرلى جايسىز سەزىنگەن. "توپاستار!" دەدى ىشىنەن. وسى ءبىر ادامدارعا جاقىنداۋ قانداي قيىن ەدى، قانداي بوتەن ەدى ولار بۇعان! سويتە تۇرىپ انا قىزعا قاراۋ! اياق كيىمى جىرىم-جىرىم، قولدارى كۇس-كۇس، ءبىراق وندا تۇرعان نە بار؟ جانە ول گارتون ايتقانداي، تۇپكى تەگى كەلتتەردەن بولعانى ءۇشىن كىنالى مە، ال شىن مانىندە بۇل قىز تۋمىسىنان حانزادا سياقتى ەمەس پە! ناعىز اسىلدىڭ ءوزى عوي! ال ءبىراق ونىڭ جازۋ-سىزۋدان دا حابارى شامالى بولۋى ابدەن مۇمكىن.
كەشە بۇل اسۇيدەن كورگەن ساقال-مۇرتى جىپ-جىلماعاي ادام اۋلادان ءيتىن ەرتىپ ءوتتى. الدىندا سيىر. تەگى، ساۋعىزۋعا اپارا جاتسا كەرەك. ەشەرست ونىڭ اياعى اقساق ەكەنىن بايقادى.
— سيىرىڭىز تۇرىقتى ەكەن!
اقساق ادامنىڭ بەتىنەن ريزاشىلىق ءبىلىندى. ول بۇعان كوپتى كورگەن ادامعا ءتان سالماقتى پىشىنمەن كوز سالىپ قويعان.
— ءيا، ءبىزدىڭ سيىرلاردىڭ كەلىستى ەكەنى راس. ءسۇتتى دە كوپ بەرەدى.
— ءسۇتى دە كەرەمەت شىعار؟
— اياعىڭىز ءتاۋىر بوپ قالدى ما، سەر؟
— شۇكىر، بۇگىن ءوزىمدى جاقسى سەزىنىپ وتىرمىن. اقساق ادام تۇرا قالىپ، ءوز اياعىن سيپاي بەردى.
— ە، اياقتىڭ جايى ماعان بەلگىلى عوي. اسىرەسە، تىزەنىڭ اۋىرعانىن قۇداي باسقا سالماسىن. مىنە، ون جىلدان بەرى ونىڭ ازابىن تارتىپ-اق كەلەمىن.
تۇسىنەم-تۇسىنەم دەگەندەي ەشەرست باس يزەپ قويدى. اقساق ادام جىميدى.
— دەگەنمەن ماعان دا جىلاي بەرۋ كۇنا. ايتەۋىر مىنا ەكىنشى اياعىم ساۋ عوي.
— تاۋبە دەگەنگە نە جەتسىن!
— ءيا، ءيا! بۇرىن بۇل دا اۋىرعان، ءقازىر قويدى عوي.
— مەنىڭ اياعىما بۇگىن ءبىر كەرەمەت سۇيىق تۇنبا جاقتى.
— ونى دايىندايتىن انا قىز عوي. ءشوپ پەن گۇلدىڭ قاسيەتىن جاقسى بىلەدى ول مارقۇم مەنىڭ شەشەم دە بۇل جاعىنان وتە بىلگىر ەدى. جارايدى، تەزىرەك جازىلىپ كەتىڭىز، سەر... وك، ءاي، وك! اۋ، بىلاي جۇرسەڭشى!..
سيىردى الدىنا سالىپ ول كەتتى. ەشەرست كۇلدى. "ءشوپ پەن گۇلدىڭ قاسيەتىن جاقسى بىلەدى" دەيدى قىز تۋرالى. ياپىراۋ، ونىڭ ءوزى گۇل ەمەس پە، قىردىڭ قىزعالداعى عوي ول.. ەشەرست كەشكىسىن توڭازىعان قۇس ەتى مەن ىرىمشىك جەپ، الما شارابىنان ءدام تاتىپ وتىرعاندا، بولمەگە قىز كەلگەن.
— كەشىرىڭىز، سەر، جەڭگەم سىزگە سامسا جەۋگە قالاي قارايدى دەيدى!
— اسۇيگە ءوزىم بارعانىم ىڭعايسىز ەمەس پە؟
— جو-جوق! ءجۇرىڭىز. جولداسىڭىز كەتىپ قالىپ، جالعىزسىراپ وتىرعان شىعارسىز.
— مەن بە؟ ءتىپتى دە ولاي ەمەس. ول جەردە مەنىڭ كەلگەنىمدى بىرەۋلەر ارتىق كورمەي مە؟
— كىمدەر؟ وندا بوتەن ەشكىم جوق. ال ءبىز تەك قۋانامىز ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزگە.
ەشەرست اۋىرعان اياعىن ۇمىتىپ ورنىنان ۇشىپ تۇرعاندا، ءسۇرىنىپ كەتىپ، ەتبەتىنەن ءتۇستى. قىز تۇرا ۇمتىلىپ، ەكى قولىن بىردەي سوزعان. ەشەرست كۇنگە كۇيگەن كىشكەنتاي ءتىلىم-تىلىم قولداردى شاپ بەرىپ ۇستاي العاندا، ونى ءسۇيىپ العىسى كەلگەن ىنتىعىن ازەر باسىپ، قىزعا تەك جابىسا بەرىپ ەدى. قىز ونى سۇيەپ تۇرعىزدى دا، وڭ قولىن يىعىنا سالعىزىپ، ەسىككە قاراي سۇيەمەلدەي ءجۇردى. وسى ءبىر ءتىرى تايانىشتان ەشەرست ەشتەڭەمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن كەرەمەت ءلاززاتقا بولەنگەن. ءبىراق اسۇيگە كىرگەنشە جولاي تاياق تاۋىپ الىپ، قىز يىعىنان قولىن بوساتۋدى ول دەر كەزىندە سەزە قويىپ ەدى.
بۇل كۇنگى تۇندە ول تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاعان، تاڭەرتەڭ تۇرعاندا تىزەسىنىڭ ىسىگى مۇلدە دەرلىك قايتا قالعانىن كوردى. سوسىن شۋاقتى تاڭدى تاعى دا كوگالداعى كرەسلودا وتىرىپ، ولەڭ جازۋمەن وتكىزدى. ال تۇستەن كەيىن نيك، ريك دەگەن ەكى بالامەن ماڭايدا سەرۋەندەۋگە جاراپ قالعان. مولدىرەگەن قارا كوزدى، قارا شاشتى بۇل ەكى بالانىڭ ءبىرى التىلار، ەندى ءبىرى جەتىلەر شاماسىندا ەدى، ولاردىڭ بويى بۇعان تەز ۇيرەنىپ كەتكەن، بۇل دا ولارمەن جىلدام ءتىل تابىسىپ، اۋىز جاپپاي اڭگىمەلەسە بەردى. ءسويتىپ ساعات تورتكە دەيىن ءبۇل ولاردان ءاربىر ءتىرى جاندىكتى قالاي قولعا ءتۇسىرۋدى تۇپ-تۇگەل ءبىلىپ العان؛ تەك قارا بالىقتى عانا قالاي ۇستارلارىن بىلمەدى. ولار بالىقتى ىشكيىمدەرىمەن سۇزبەكشى بولىپ ەدى، ءبىراق سوقىر بىردەڭە بولماسا، سۋدى شالپىلداتىپ جۇرگەن ادامنىڭ جانىنا قاي ماقۇلىق جولاسىن! ەشەرست جاعاداعى جالپاق تاستىڭ ۇستىنە وتىرىپ، بالالاردىڭ قيمىلىن قىزىقتادى، كوكەكتىڭ شاقىرعانىن تاماشالادى. نيك ريكتەن ءسال ۇلكەندەۋ، ءسال باتىلداۋ ەدى، ءبىر ءسات ول بۇنىڭ جانىنا كەلىپ:
— وسى تاستىڭ ۇستىندە ىلعي دا ءبىر قورقىنىشتى سىعان وتىرادى، — دەگەن.
— قانداي سىعان ول قورقىنىشتى؟
— بىلمەيمىن. ءوزىم ەشقاشان كورگەم جوق. ميگەن ونى وسى جەردە وتىرادى دەيدى، ال دجيم اتاي ونى ءوز كوزىمەن كورىپتى. اكەمنىڭ باسىن ات تەۋىپ كەتكەن كۇنى ول تۋرا وسى جەردە وتىرعان كورىنەدى. ول سكريپكا تارتادى دەيدى.
— سوندا نە وينايدى؟
— بىلمەيمىن.
— ءتۇرى قانداي؟
— قاپ-قارا. تۇلا بويى ءجۇن دەيدى دجيم اتاي. الباستىنىڭ الباستىسى! تەك تۇندە جۇرەدى. — بالانىڭ كوزدەرى الاق-جۇلاق ەتىپ كەتتى. — ول مەنى الىپ كەتۋى مۇمكىن بە؟ ميگەن دە ودان قاتتى قورقادى.
— ول ونى كورىپ پە؟
— جوق! ءبىراق ول سىزدەن قورىقپايدى.
— ارينە، قورىقپايدى. نەسىنە مەنەن قورقادى؟
— ول ءتۇنى بويى ءسىز ءۇشىن قۇدايعا جالبارىنىپ شىعادى.
— سەن جۇگىرمەك ونى قايدان بىلەسىڭ؟
— مەن ۇيىقتاپ بارا جاتقان كەزدە ول: "و، قۇداي، بىزگە دە، ميستەر ەشەرستكە دە اماندىعىڭدى بەرە كور!" دەپ، كۇبىر-كۇبىر ەتكەنىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم عوي.
— وي، كىشكەنتاي ديۋ!
— ول نەمەنە؟
— ديۋ دەگەن — وتە جامان بىردەڭە، قولىنا تۇسكەننىڭ ءبارىن جەپ قويادى.
بالا رەنجىپ قالدى.
— ءبىز تەك ولگەن قوياندى عانا جەيمىز!
— دۇرىس ايتاسىڭ سەن، نيك، كەشىر مەنى.
— مەن باقانىڭ دا تەرىسىن سىپىرىپ الۋدى بىلەمىن. ەشەرست ەندى ونى تىڭداعان جوق."و،قۇداي، بىزگە دە، ميستەر ەشەرستكە دە اماندىعىڭدى بەرە كور!" نيك بۇنىڭ ۇندەمەي قالعانىنا تاڭدانىپ تۇردى دا، سوسىن سۋ جاققا قايتا جۇگىرە جونەلدى.
ميگەن ءشاي الىپ كەلگەن كەزدە، ەشەرست:
— قورقىنىشتى سىعان دەگەن كىم ول، ميگەن؟ — دەپ سۇراعان.
ول بۇعان ۇرەيلەنە قارادى.
— ادامدارعا قاسىرەت اكەلەتىن بىرەۋ.
— الايدا ءسىز جىن-شايتانعا سەنبەيسىز عوي؟
— قۇداي ماعان ونى كورسەتپەي-اق قويسىن!
— قورىقپاي-اق قويىڭىز، كورمەيسىز. بۇل ومىردە جىن-شايتان دەگەن جوق. دجيم شال بۇل جەردەن قاراڭعىدا جىلقى بىردەڭە كورگەن بولار.
— وي، جوق! تاۋدا ارۋاقتار جۇرەدى، بۇرىن وسى جەردى مەكەندەگەن ادامداردىڭ رۋحى ولار.
— ءبىراق ول ۋاقىتتا سىعاندار بولعان جوق قوي بۇل جەردە. ولار مۇندا كەيىن كەلدى ەمەس پە؟
— سىعان اتاۋلىنىڭ ءبارى جامان، — دەدى قىز قىسقا عانا.
— نەگە؟ ولار دا تابيعاتتىڭ ءبىر جاراتىلىسى ەمەس پە؟ ومىردە ونداي جاراتىلىستار كوپ قوي. دالانىڭ گ ۇلى، ورماننىڭ ەلىك، قويانى... مىسالى، مىناعان قارا: توعايدا يتمۇرىن، بۇرگەن، قاراقات بار، ولاردى ەشكىم وسىرگەن جوق - تابيعاتتىڭ ءوزى جاراتقان. ونىڭ ەشقايسىسىن ءسىز جامان دەي المايسىز عوي. سىعاندار دا سول سياقتى. ەگەر قاجەت دەسەڭىز، مەن بۇگىن تۇندە سول قورقىنىشتى سىعانعا بارام دا، ونىمەن سويلەسىپ كورەمىن.
— وي، جوق! قاجەت ەمەس!
— جوق، مىندەتتى تۇردە بارامىن ول وتىراتىن تاسقا. قىز جالىنعانداي ەكى قولىن كەۋدەسىنە قويدى.
— وتىنەم، بارماڭىزشى، قاجەت ەمەس!
— نەگە؟ ول ماعان بىردەڭە ىستەپ قويسا دا، سىزگە ءبارىبىر ەمەس پە؟
قىز ۇندەگەن جوق، ال ەشەرست قايتەر ەكەن دەگەندەي ادەيى:
— ءبىراق مەن ونى كورەتىندەي ۋاقىتىم دا جوق قوي، تاياۋدا كەتەمىن، — دەدى.
— تاياۋدا؟! قالايشا تەز؟ — دەدى قىز جۇلىپ العانداي.
— ويتكەنى، ءسىزدىڭ ۇيدەگىلەر مەنىڭ مۇندا ۇزاعىراق ءجۇرۋىمدى قالامايتىن شىعار.
—وي، جوعا! جازدا بىزدە ىلعي دا ادامدار بولىپ تۇرادى.
بۇل وعان قادالا قارادى.
— ال ءسىز مەنىڭ قالعانىمدى قالار ما ەدىڭىز؟
— ءيا، — دەدى ول قىسىلا سىبىرلاپ.
— جاقسى، بۇگىن تۇندە مەن ءسىز ءۇشىن قۇدايعا جالبارىنام.
قىز قىپ-قىزىل بولىپ كەتتى. سوسىن قاباعىن شىتىڭقىراپ بولمەدەن شىعىپ كەتتى. ەشەرست شاي ىشە وتىرىپ، اڭداماي سويلەپ قالعانىنا قاتتى وكىنگەن. نەسىن ايتاسىڭ، ۇلبىرەگەن گۇلدى كەرزى ەتىكپەن مىجىپ وتكەندەي بولدى عوي. نەسىنە ايتتى ەكەن الگى ءسوزدى. قۇداي-اۋ، سونداي قالجىڭ بولا ما؟ قىزدى قىلجاق ەتكەن روبەرت گارتوننان ايىرماسى بولماعانى ما سوندا بۇنىڭ؟
IV
ەشەرست كەلەسى اپتا بويى جاقىن ماڭدا جاياۋ ءجۇرىپ، اۋرۋ تىزەسىن جاتتىقتىرۋمەن بولدى. بيىلعى كوكتەم وعان ءتىپتى ەرەكشە كورىنىپ ەدى. كوگىلدىر اسپان اياسىندا كۇننىڭ التىن شۋاعىنا مالىنىپ تۇرعان بۋك اعاشىنىڭ قىزىل-سارى گۇلدەرى، سالبا-سالبا سامىرسىنداردىڭ مۇرىن جارار اشقىلتىم ءيىسى، ءبارى-بارى جانىن نۇرعا، كوكىرەگىن قۋانىشقا بولەگەن. كەيدە ول جوتا ۇستىندەگى داۋىلدان مايىسقان شەگىرشىن اعاشتارىنا قاراپ، ونىڭ جاس جاپىراقتارىن جەلدىڭ قالاي جۇلمالاعانىن ۇزاق قىزىقتاپ تۇرىپ قالادى. نەمەسە بۇلاق جاعاسىندا جاتىپ الىپ، جاڭا شەشەك اتا باستاعان گۇلدەر مەن ەندى-ەندى جاپىراعىن جايا تۇسكەن پاپوروتنيكتەردى تاماشالايدى، كوكەك داۋسىنا قۇلاق تۇرەدى. سونداي ساتتە جاقىن ماڭنان توقىلداقتىڭ توقىلى، بوزتورعايدىڭ شىرىلداعانى دا ەستىلىپ قالادى. ءيا، مۇنداي كوكتەمدى ول بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن؛ ول كوكتەم بۇنىڭ كوكىرەگىندە دە كوكتەپ جاتىر ەدى.
كۇندىز ول ءۇي يەلەرىن سيرەك كورەتىن، وزىنە تاماق الىپ كەلەتىن ميگەنمەن دە كوپ سويلەسە المايتىن، ويتكەنى ونىڭ قولى كۇيبەڭ-كۇيبەڭ شارۋادان ەشقاشان بوساعان ەمەس. ال كەشكىسىن... ەشەرست اسۇيدەگى تەرەزە تۇبىندە وتىرىپ الىپ، اقساق دجيممەن نەمەسە ميسسيس ناراكومبپەن ءار ءتۇرلى اڭگىمە قوزعايدى، مۇنداي ساتتە قىز ءبىر بۇرىشتا ءىس تىگىپ وتىرادى، نە ۇستەل ءۇستىن جيناپ-تازالاپ جۇرەدى. ەشەرست وسىنداي مەزەتتە قىزدىڭ بوتالاعان ادەمى كوزدەرى وزىنە ءجيى-جيى تۇسە بەرگەنىن سەزىپ وتىرادى، سول كوزدەردەن ءبىر نازىك تە مۇڭلى سەزىمدى اڭعارعاندا، ىشتەي ماساتتانىپ تا قالادى.
ەشەرست بىردە جەكسەنبى كۇنى كەشكىسىن بارىلداق تورعايدىڭ ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ قويىپ، باقتا ماحاببات تۋرالى ولەڭ جازىپ وتىرعان. كەنەت سىرتقى قاقپانىڭ سارت ەتىپ جابىلعانىن ەستىپ قالىپ، جالت قاراسا، ميگەن ءوزىن قۇشاقتاماق بولىپ جابىسا بەرگەن دجودان قاشىپ كەلەدى ەكەن. قالىڭ ءشوپ اراسىنان بۇنى بايقاماعان ولار جيىرما قادامداي جەرگە كەلىپ توقتاپ ەدى. ەشەرست قىزدىڭ اشۋلانىپ، دجونى جانىنا جاقىنداتپاي تۇرعانىن كوردى. ال ول!.. ىرجالاڭ قاعىپ، قايتا-قايتا
ميگەنگە ۇمتىلا بەرەدى. بۇل كورىنىس جانىنا قاتتى باتىپ كەتكەنى سونداي، ەشەرست ورنىنان قالاي اتىپ تۇرعانىن سەزبەي قالعان. بۇنى ەندى عانا كورگەن ميگەن ەربەڭدەپ جۇرگەن قولىن تارتىپ الا قويىپ، اعاش ارتىنا جاسىرىنا بەرگەن. ال جىگىت بىردەڭە دەپ مىڭق ەتە ءتۇستى دە، قاشادان قارعىپ ءوتىپ، جوق بولدى. ەشەرست جايلاپ باسىپ قىزعا جاقىندادى. ونىڭ قارا شاشى قوبىراپ، بەتى الابۇرتا قىزارىپ، استىڭعى ەرنىن تىستەگەن كۇيى ءۇنسىز تۇردى.
— كەشىرىڭىز مەنى! — دەدى ەشەرست.
قىز وعان كوزىن باقىرايتا جالت قارادى دا، تەرەڭ ءبىر كۇرسىنىپ الىپ، ءجۇرىپ كەتتى. بۇل ونىڭ سوڭىنان ەرگەن.
— ميگەن!
ءبىراق ول توقتاعان جوق. ەشەرست ونىڭ يىعىنان ۇستاي الىپ، جايلاپ وزىنە بۇردى.
— توقتاڭىزشى، سويلەسەيىك!
— ءسىز نەگە مەنەن كەشىرىم سۇرايسىز؟ سىزگە ىستەگەن مەنىڭ تۇگىم جوق.
— ەندەشە دجودان سۇرايىن.
— مەندە ونىڭ نە جۇمىسى بار دەسەڭشى!
— جاقسى كورگەن ادام نە ىستەمەيدى. — قىز اياعىمەن جەردى تەۋىپ جىبەردى. ەشەرست مىرس ەتە قالدى.
— ونىڭ مۇرنىن بەت قىلايىن با وسى؟!
— ءسىز مەنى مازاق ەتىپ تۇرسىز! ءسىز ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى مازاق ەتكىڭىز كەلەدى! — دەپ قىز قىزبالانا ايقايلاپ جىبەردى.
ەشەرست ونىڭ قولىنان ۇستادى، ءبىراق قىز قىپ-قىزىل بولىپ بۇلقىنىپ، شاشى كارى الما اعاشىنىڭ گۇلدى بۇتاقتارىنا وراتىلىپ قالعانشا بۇدان قاشقاقتاي تۇسكەن. ەشەرست ونىڭ ءبىر قولىن ەپتەپ ەرنىنە توستى. وسى ساتتە ول انا تومارباس دجوعا قاراعاندا ءوزىن ناعىز رىسار ەتىپ كورسەتكىسى كەلىپ ەدى، — ءيا، ول ءتىلىم-تىلىم كىشكەنتاي قولعا ەرنىن عانا تيگىزدى دە قويدى. ميگەن كەنەت تۇرا قالدى، دەنەسى ءسال ءدىر ەتىپ، بۇعان جاقىنداي تۇسكەندەي سەزىلدى. ەشەرستىڭ بويى ىسىپ، جۇرەگى لۇپىلدەي سوقتى: وسى ءبىر تالدىرماش، قاراپايىم، ادامدى بار قىلىعىمەن وزىنە تارتىپ تۇراتىن قىزعا جاڭاعى بولماشى ءسۇيىستىڭ جاعىمدى اسەر ەتكەنى مە سوندا؟ ول وسى ويدىڭ قىزۋىمەن قىزدى شاپ بەرىپ قۇشاقتاپ، ماڭدايىنان ءسۇيىپ الدى، سوسىن "ياپىراۋ، مەن نە ىستەپ قويدىم" دەگەندەي، كۇرت شەگىنىپ كەتكەن. قىزدىڭ ءجۇزى نارتتاي قىزارىپ، كوزىن جۇما بەردى. قولدارى سىلق ەتىپ تومەن تۇسكەن. ءوز كەۋدەسىنە تيگەن نازىك ومىراۋدىڭ ءدىرىلى بۇنى ەستەن تاندىرعانداي ەدى. "ميگەن! — دەدى بۇل سىبىرلاي ءتىل قاتىپ — ميگەن!.." سوسىن ونى قۇشاعىنان بوساتا سالدى. تىنىشتىقتى شار-شار ەتكەن شاۋ قارعا ءۇنى بۇزدى. قىز كۇتپەگەن جەردە جىگىتتىڭ قولىنان ۇستاپ، ونى بەتىنە، جۇرەگىنە، ەرنىنە توسىپ، ءسۇيىپ-سۇيىپ الدى دا، سونان سوڭ ۇيگە قاراي جىلدام جۇگىرە جونەلگەن.
ەشەرست باسى جەرگە ءتيىپ جاتقان اعاشتىڭ تومەنگى يمەك دىڭىنە وتىرىپ، الگىندە قىزدىڭ شاشىنا وراتىلعان الما بۇتاعىنا باسىن سۇيەگەن كۇيى ءبىراز ۋاقىت دەمالدى. بويىندا ءالى دە تولقۋ بار، ءدىرىل بار. جاڭاعىنىڭ ءبارى ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىنداعى بىردەڭە سەكىلدى. سوناداي جەردەگى قالىڭ رايحان گۇلدەرىنىڭ اراسىندا جالعىز اق گۇلدىڭ قاۋاشاعى ۇلبىرەي كورىنەدى...
ياپىراۋ، نە ىستەپ قويدى بۇل؟ قاي قىلىعىمەن قىز جۇرەگىنە وت سالىپ ۇلگىردى ەشەرست؟ الدە بارىنە كوكتەم كىنالى مە؟.. ار-ۇياتى ىشتەي مۇجىگەنمەن ول ءوزىن ءبىر ءتۇرلى باقىتتى، مەرەيلى سەزىندى. تۇلا بويىن ءبىر نازىك ءدىرىل، ءتاتتى ءۇمىت بيلەيدى. ول قانداي ءۇمىت، قانداي جاقسىلىقتىڭ باسى؟ دەنەسىن ماسالار شاعىپ، بەت-اۋزىن شىبىن-شىركەيلەر قىتىقتايدى — ءبارىن دە كوكتەم ءدۇبىرى وياتقان. ءبىر تۇستا كوكەك شاقىرادى، الما بۇتاقتارىندا قاراتورعايلار شىرىلدايدى، تاياۋ ماڭدا توقىلداقتىڭ اعاش ءدىڭىن توق-توق ۇرعانى ەستىلەدى، توڭىرەككە تۇگەل كۇننىڭ اپپاق نۇرى ۇيالاعان...
ول ورنىنان تۇرىپ، ب ا ق ىشىنەن شىعىپ كەتتى — اشىق دالانى، كەڭ جەردى ارمانسىز ارالاپ، تابيعات اياسىندا راقاتتانا دەمالعىسى كەلگەن. اسىقپاي، اياڭداي ءجۇرىپ، جوتا باسىنداعى قالىڭ توعايعا دەيىن جەتتى. جولاي بۋك اعاشىنىڭ اراسىنان شىعا كەلگەن ءبىر ساۋىسقان شىقىلىق قاعىپ، بۇنىڭ الدى-ارتىن كەس-كەستەپ ءبىراز جەرگە دەيىن ۇشىپ باردى دا، اقىرى جوتانى اسىپ، جوق بولدى.
ەركەك كىندىكتىنىڭ ەشقايسىسى (بەس جاستاعى بالادان باستاپ) "مەن ەشكىمدى سۇيگەم جوق" دەپ ايتا المايتىن شىعار. ەشەرست تە وسى جاسىنا دەيىن ايەل زاتىنىڭ ءبىرازىن سۇيگەن؛ بالا كەزىندە بي ۇيىرمەسىندە وزىمەن بىرگە بيلەيتىن قىزعا سونشاما ىنتىق بولدى. سوسىن ءوز ۇيلەرىندەگى ءۇي كۇتۋشىنى ۇناتىپ ءجۇردى، كەيىن جازعى كانيكۋل كەزىندە ءار ءتۇرلى بيكەشتەرمەن كوڭىل جاراستىردى — ايتەۋىر، قاي ۋاقىتتا دا بىرەۋدى ءسۇيىپ، بىرەۋدى ۇناتىپ، ءتاتتى ءبىر قيالدا جۇرەتىن. ال بويىن بيلەپ العان قازىرگى سەزىم ءتىپتى دە ونداي بالالىق قيالدىڭ جەمىسى ەمەس، بۇل ءوزى قاي جاعىنان دا پىسىپ-جەتىلگەن ەر ازاماتتىڭ تابيعي، تازا جۇرەك لۇپىلىنەن تۋعان سەزىم ەدى. تابيعاتتىڭ ەركىن وسكەن مۇنداي گۇلىن قولىڭا ۇستاپ، ونى ايالاپ ەرىنىڭە توسۋ، ونىڭ نازىك ءدىرىلىن جان دۇنيەڭمەن سەزىنۋ — قانداي راقات ەدى، ءارى... قانداي ىڭعايسىز دەسەڭشى! نە ىستەۋ كەرەك؟ قالاي ونىمەن كەزدەسە الادى؟ ونىڭ العاشقى ىڭعاي بىلدىرۋىندە قىسىلۋ بار، قىمسىنۋ بار، ال الداعى ۋاقىتتا ولاي ەتە قويماس. ەشەرست ونىڭ سۇيەتىنىن ءبىلدى — قولىن وتتاي كۇيدىرىپ ءسۇيىپ العانىنان، قۇشاعىن شوقتاي قارىپ جابىسا تۇسكەنىنەن ءبىلدى. وزىنە قاراي جالىنداي لاۋلاعان ماحاببات بىرەۋلەردى كەۋدەسىنەن كەرى يتەرسە، ال ەشەرست سياقتىلاردى وزىنە تارتا تۇسەدى، ومىردەگى مۇنداي سەزىم ولارعا عاجاپ كورىنىپ، ونى بارىنشا ايالاۋعا ۇمتىلادى.
مىنە، ەندى، ول قۇز-جارتاستاردىڭ ورتاسىندا تۇرىپ، وسى ءبىر كوكتەم سىيلاعان الگى ءبىر ءتاتتى سەزىمدى تاعى دا شولىركەي اڭساعان، تاعى دا ونىڭ بال-شىرىنىن تاتقىسى كەلگەن. ءسويتىپ تۇرىپ ول قاراقات كوزدى قىزدىڭ ءمولدىر سەزىمىنە يە بولعانىنا بىردە ماساتتانىپ قويسا، ەندى بىردە ىشتەي: "ءبارى جاقسى-اۋ، جىگىتىم... ءبىراق وسىنىڭ اياعى نەمەن بىتەتىنىنە كوزىڭ جەتە مە؟" دەيدى سالماقتى تۇردە.
ول قالاي ىمىرت ءۇيىرىلىپ قالعانىن، كونە اسسيريالىقتاردىڭ قامالىنداي بوپ قۇز-جارتاستاردىڭ قالاي سۇرلانا تۇسكەنىن اڭعارماي قالىپتى. توڭىرەگى تۇگەل وعان: "سەنىڭ الدىڭنان جاڭا كۇن تۋىپ كەلەدى!" دەگەندەي بولادى. تاڭعى ساعات تورتتە تۇرىپ كوكتەمگى دالاعا شىققان ادام وسىنداي سەزىمگە بولەنەر ەدى: جۇگىرگەن اڭ، ۇشقان قۇس، جاپىراعى جايقالعان اعاشتار — ءبارى وعان تاڭدانا قارايدى، ال وعان دۇنيە تۇگەل بۇگىن عانا جارالعانداي سەزىلەدى.
ەشەرست بويى توڭازي باستاعانشا تاستا وتىردى، سوسىن مۇك باسقان سەرەك تاستاردىڭ اراسىنداعى ارشالى سۇرلەۋمەن تومەن ءتۇستى دە، شابىندىقتى كەسىپ ءوتىپ، باققا قايتا ورالدى. سول جەردە سىرىڭكە شاعىپ، ساعاتىنا قارادى. ون ەكىگە تاياپ قالىپتى. ب ا ق ءىشى ماناعى التىلار شاماسىنداعى كۇن ساۋلەسى ۇيىپ، قۇستار سايراپ جاتقان مامىراجاي تىرلىگىنەن ايىرىلىپ، ەندى ءبىرتۇرلى ۇرەيلى دە سۇستى كەيىپكە ەنگەن... كەنەت ەشەرست ءوزىنىڭ الداعى "كۇندەرىن" ەلەستەتىپ، ونى "باسقا" بىرەۋدىڭ كوزىمەن شولىپ كوردى: ميسسيس ناروكومب جىلان موينىن سوزىپ، جان-جاعىنا الاقتاي قارايدى دا، كوڭىلسىزدەۋ قاباق شىتادى؛ ميگەننىڭ ەكى نەمەرە ءىنىسى بۇعان سەنىمسىزدەۋ كوز سالىپ، مىسقىلداي كۇلەدى؛ دجونىڭ ىزادان بۋلىققان توپاستاۋ ءوڭى كۇرەڭىتە تۇسەدى. تەك اقساق دجيم عانا ادەتتەگى مۇڭلى جۇزىمەن جۇمساق نازار اۋدارادى. ال دەريەۆنيا ادامدارى؟ بۇل جاندارىنان وتكەن كەزدە بىر-بىرىنە يەك قاعىپ، سىبىر-كۇبىر وسەككە باسادى. سونان سوڭ دوستارى! ەشەرست بۇدان ون كۇن بۇرىن ءوزىن تاستاپ كەتكەن روبەرت گارتوننىڭ مىسقىلدى كۇلكىسىن ەسكە الدى. قانداي جيىركەنىشتى! ەشەرست ءبىر ءسات وسىناۋ قاتىگەز دە سايقال، تۇراقسىز دا تۇرلاۋسىز جالعاندى جەك كورىپ كەتتى.
ول تۇتقاسىنا قول سالعان سىرتقى قاقپانىڭ بەتىنە الدىڭعى جاقتان الاگەۋىم جارىق ءتۇسىپ تۇرعانداي كورىندى. شىنىمەن-اق اي تۋىپ ۇلگىرگەنى مە؟ راسىندا، دۋال يىعىنان دوڭگەلەك ايدىڭ دوڭەس ماڭدايى كوتەرىلىپ كەلەدى ەكەن. جاس جاپىراقتاردىڭ ءيىسى اڭقىعان ب ا ق ىشىمەن ۇيگە قاراي بەتتەدى. ۇيگە جاقىنداعان سايىن قورا ماڭىنداعى كوڭنىڭ كوڭىرسىگەن ءيىسى مۇڭكي تۇسكەن. قورا ماڭىنان سيىرلاردىڭ ىڭىرانعانى ەستىلەدى، الا كولەڭدە ولاردىڭ مۇيىزدەرى تىگىنەن شانشىلعان جاڭا تۋعان اي سياقتى اعاراڭدايدى. ول ىشكى قاقپانى اقىرىن اشىپ، قاراڭعىدا مىسىقشا باسىپ، كىرە بەرىسكە ەندى دە، باسىن جوعارى كوتەرىپ، ميگەننىڭ بولمەسىنە ۇڭىلگەن. تەرەزەسى اشىق تۇر ەكەن. ول ۇيىقتاپ قالدى ما، الدە بۇنىڭ ۇزاق جوعالىپ كەتكەنىنە قاپالانىپ، كىرپىك قاقپاي وياۋ جاتىر ما؟ ورمان جاقتان ۇكى شاقىردى، سوسىن تاعى تىپ-تىنىش بولا قالدى. ەندى وسى تىنىشتىقتى تەك ب ا ق ارتىنداعى بۇلاقتىڭ سىلدىرى عانا بۇزعانداي. كۇندىز — كوكەك، تۇندە — ۇكى... وسى ەكەۋى كەزەك الماسىپ، بۇنىڭ كوڭىلىن ۇنەمى الابۇرتادى دا تۇرادى! كەنەت ەشەرست تەرەزەدەن قىزدى كوردى. "ميگەن!" دەدى سىبىرلاي ءتىل قاتىپ. قىز كەيىن شەگىنىپ كەتتى دە، سالدەن سوڭ تەرەزە الدىنا قايتا كەلدى. ەشەرست تەرەزە تۇبىندەگى قالىڭ شوپكە اياعىن باسا بەرگەندە، اعاش ورىندىققا تىزەسىن سوعىپ الىپ، تەرەڭ تىنىستاپ تۇرىپ قالدى. قىز قولىن تومەن سوزىپ، بۇعان ىم قاققانداي بولدى. ەشەرست ورىندىقتى ءسال العا جىلجىتىپ، ابايلاپ ونىڭ ۇستىنە شىقتى. ەندى ول قولىن سوزىپ، ۋىسىنا سىرتقى ەسىكتىڭ ۇلكەن كىلتىن قىسىپ تۇرعان قىزعا جەتۋىنە بولاتىن ەدى. ەشەرست ونىڭ ىپ-ىستىق قولىن ۇستاعان كەزدە، تەمىر كىلتتىڭ سۋىق تابىن سەزدى. ول قىزدىڭ ءوڭىن، مارجانداي اپپاق تىستەرى مەن ۇيپا-تۇيپا شاشىن ازەر اڭعاردى. قىز ءالى شەشىنبەگەن دە ەكەن، تەگى، بۇنى مانادان بەرى ەكى كوزى ءتورت بولىپ كۇتىپ وتىرسا كەرەك، "ميگەن، جانىم مەنىڭ!" ونىڭ كەدىر-بۇدىر ساۋساقتارى بۇنىڭ قولىنا جابىسا ءتۇستى، وڭىنەن الدەقانداي مازاسىزدىق، نازىك ۋايىم سەزىلەدى. شىركىن-اي، وت بوپ جانىپ تۇرعان وسى بەتكە ءوز بەتىن سول عانا تيگىزىپ وتسە عوي بۇل! ۇكى تاعى دا شاقىردى، الىستان ءيتتىڭ ۇرگەنى ءبىلىندى. قىز قولىن تارتىپ الا قويدى دا، بولمەسىنە قاراي شەگىنە بەردى.
— قايىرلى ءتۇن، ميگەن!
— قايىرلى ءتۇن، سەر!
قىز كوزدەن عايىپ بولدى. ەشەرست تەرەڭ كۇرسىنىپ، ورىندىقتان ءتۇستى دە، باتەڭكەسىن شەشە باستادى. ەندى جىمىن بىلدىرمەي بولمەسىنە جەتىپ، تىپ-تىنىش جاتقاننان باسقا ەشتەڭە قالعان جوق ەدى. ءبىراق قىبىر ەتپەي وسى جەردە تاعى ءبىراز وتىردى. تۇنگى شىقتان اياعى توڭازيىن دەدى، ءبىراق ول جاڭاعى وزىنە جىميا قاراعان قىزدىڭ ءوڭى مەن ونىڭ سالقىن تەمىر كىلت ۇستاعان قولىنىڭ ىپ-ىستىق تابىنان وزگە ەشتەڭە ويلاعىسى كەلمەگەن.
V
ەشەرست ويانعان كەزدە ءوزىن تۇنگە قارسى تاماقتى كوپ جەپ قويعانداي سەزىنگەن، ال شىندىعىندا جاتاردا ءنار تاتپاي قيسايا كەتىپ ەدى. كەشەگى وقيعا ەندى وعان كورگەن تۇستەي نەمەسە جالت ەتىپ جوق بولعان ەلەستەي كورىنگەن. ال تاڭ عاجايىپ ەدى. كوكتەم كۇتپەگەن جەردە قۇلپىرىپ شىعا كەلگەن؛ قاۋاشاعى وتتاي جايناعان قىزعالداقتار ءبىر-اق تۇندە شەشەك اتىپ، كوك مايسالى القاپتى ەرەكشە سانگە بولەگەندەي، ال ب ا ق ىشىندەگى المانىڭ بوزعىلت-قىزىل گۇلدەرىنەن كوز تۇنادى.
ەشەرست تومەنگە تۇسەردە ميگەندى كورگەندە نە دەيمىن دەپ، كوڭىلى الابۇرتىپ تۇر ەدى، ءبىراق ەرتەڭگى استى ميسسيس ناراكومب الىپ كەلگەندە، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، قاباعى كىرجيە قالدى. بۇل ايەلدىڭ قىلدىرىقتاي موينى مەن ويناقشىپ تۇراتىن كوزدەرى بۇگىن تىپتەن جاندانا تۇسكەندەي كورىندى. شىنىمەن-اق بىردەڭەنى سەزىپ قالعانى ما؟
— دەمەك، اي جارىعىمەن قىدىرعىڭىز كەلدى مە، ميستەر ەشەرست؟ كەشكە ءبىر جەردەن تاماق ىشە الدىڭىز با؟
ەشەرست باسىن شايقادى.
— ال ءبىز سىزگە اس دايىنداپ قويعانبىز، ءبىراق ونى ويلايتىنداي جاعدايىڭىز بولمادى-اۋ دەيمىن، ءا؟
بۇل نە، مازاعى ما؟ الدە ءسوز سالتىمەن ايتا سالعانى ما؟
ونىڭ داۋىسىندا باتىستىق مانەردەن گورى ۆاللييلىك جۇمساق اۋەز باسىم ەدى. ەگەر ول بۇنىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن، ويىندا نە جاتقانىن ءبىلىپ قويسا؟!. "جوق، جوق، بۇل جەردەن تەزىرەك كەتۋىم كەرەك، — دەپ شەشتى ول بىردەن. — ماسقارا بولماي تۇرعاندا، تابانىمدى جالتىراتقانىم ءجون".
الايدا ول تاماق ءىشىپ بولعان سوڭ ميگەندى سونداي كورگىسى كەلگەن، وسى وي ۋاقىت وتكەن سايىن جانىنا مازا بەرمەپ ەدى.
قىزعا بىرەۋلەر جامان بىردەڭە ايتىپ قويىپ، ءبارىن دە ءبۇلدىرىپ تىندى ما ەكەن دەپ قاۋىپتەنىپ تە قويادى. ءبىراق ءبارىبىر ونى كورۋگە ىنتىعا تۇسەدى. شىركىن-اي، بولماعاندا سىرتىنان ءبىر كورىپ قالسا عوي! كەشە الما اعاشىنىڭ تۇبىندە وتىرىپ جازعان ماحاببات تۋرالى ولەڭى ەندى وعان انشەيىن بوس دۇنيە سياقتى كورىندى دە، ونى ورتاسىنان قاق ايىرىپ، تەمەكى وراپ تۇتاتتى. ميگەن بۇنى قۇشاقتاي الىپ، قولىنان سۇيگەنشە ماحاببات تۋرالى بۇل نە ءبىلدى؟ ال ءقازىر ءوز سەزىمىنە ءوزى ورتەنىپ وتىرعانى مىناۋ. ءبىراق بۇل تۋرالى تاعى بىردەڭە جازۋدىڭ كەرەگى نە؟!
ەشەرست وقيتىن كىتاپ الىپ شىعايىن دەپ بولمەسىنە كىرگەندە... ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. ميگەن بۇنىڭ توسەك-ورىنىن جيناستىرىپ جاتىر! ەشەرست ەسىك تۇسىندا تۇرىپ، ونىڭ ءار قيمىلىنا قىزىعا قاراي بەرگەن. كەنەت قۋانىشتان تۇلا بويى وتتاي ىسىپ كەتتى: قىز ەڭكەيە بەرىپ، بۇنىڭ جاستىققا باسى تيگەن جەردى ءسۇيىپ العان. وسى ءبىر جۇرەك قوزعار جايدى كورىپ قالعانىن بۇل وعان قالاي بىلدىرەرىن بىلمەي قينالعان. ول ەگەر بۇنىڭ ءۇنسىز بۇرىلىپ كەتكەنىن سەزەر بولسا — ءتىپتى جامان! قىز جاستىقتىڭ بىرىسىپ قالعان جەرىن جازعىسى كەلگەندەي ونى كوتەرە بەرگەندە، قولىنان ءتۇسىرىپ العان دا، ارت جاعىنا جالت بۇرىلىپ ەدى.
— ميگەن!
قىز الاقاندارىمەن بەتىن باسا قويدى، ءبىراق ەكى كوزى ەشەرستتە ەدى. بۇل وزىنە سونداي بەرىلگەن، سونداي تۇنىق، تاڭعى شىقپەن جۋىپ العانداي ءموپ-مولدىر كوزدى ءبىرىنشى رەت كورگەن-دى.
— كەشە كەشكىسىن مەنى كۇتكەنىڭىزگە... شەكسىز ريزامىن. راقمەت! — دەدى بۇل مىڭگىرلەپ. بۇنى قالاي ايتقانىن ءوزى دە سەزبەي قالعان.
قىز ءتىل قاتقان جوق، ال ەشەرست ابىرجىپ تۇرىپ تاعى دا:
— مەن... مەن جوتا باسىنداعى جاقپار تاستارعا بارىپ قايتتىم... ءتۇن كەرەمەت جاقسى بولدى. مەن.، مەن مۇندا انشەيىن كىتاپ الىپ شىعايىن دەپ كىرىپ ەدىم، — دەدى كىبىرتىكتەي ءتىل قاتىپ.
ءبىراق قىزدىڭ جاڭا عانا جاستىعىن ءسۇيىپ العانى ەسىنە تۇسكەندە، بۇل كەنەت باتىلدانىپ كەتتى دە، وعان تۇرا ۇمتىلدى. سوسىن ەرىندەرىن ونىڭ كوزىنە تيگىزە بەرىپ: "كەشەگىنىڭ ءبارى كەزدەيسوق بىردەڭە... ەندى ءبارى ءبىتتى، ەشتەڭەدەن دامەلەنبەي-اق قوي!" دەدى سەنىمسىزدەۋ. الايدا... قىزدىڭ كوزى جۇمىلا بەردى... ەشەرستتىڭ ەرىندەرى كوزدەن — مۇرىنعا، مۇرىننان — تومەن... جىلجىپ بارىپ... ۇلبىرەگەن ەرىنگە جابىسا ءتۇستى... بۇل العاشقى شىن ءسۇيىس — عاجاپ تا ايىرىقشا، توسىن دا بەيكۇنا ءسۇيىس — كىمنىڭ بويىن كوبىرەك بالقىتتى ەكەن؟ ەشەرستتىڭ... الدە ميگەننىڭ؟
— بۇگىن تۇندە، جۇرتتىڭ ءبارى ۇيىقتاعان سوڭ ۇلكەن الما اعاشىنىڭ تۇبىنە كەلشى، ميگەن. كەلەم دەشى...
— كەلەم، — دەدى ول اقىرىن عانا.
قىزدىڭ ءوڭى بوزارا قالىپ ەدى، بۇدان ءارى ونىڭ جانىندا تۇرا بەرۋگە ىڭعايسىزدانعان ەشەرست جەڭىل قوشتاستى دا، تومەن ءتۇسىپ كەتتى. ءيا، ءىس ءبىتتى! قىز بۇنى سۇيەدى ەكەن! سۇيەتىنىن ءبىلدىردى انە!..
ول ب ا ق ىشىندەگى جاسىل ورىندىققا بارىپ، كوزىن الىسقا قاداعان كۇيى ويسىز-مۇڭسىز، تاكاپپار دا ماڭعاز كەيىپتە ۇزاق وتىردى. توڭىرەگىندە قايناپ جاتقان فەرمانىڭ كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىگىن دە سەزەر ەمەس. ۋاقىتقا دا، كەڭىستىككە دە سەلت ەتپەي، ءوستىپ قانشا وتىرعانىن بىلمەيدى، كەنەت تۋ سىرتىنان ەستىلگەن سىبدىرعا جالت بۇرىلسا... وڭ يىعى تۇسىندا قوقايىپ دجو تۇر ەكەن. ەكى قولى قالتاسىندا. تەگى، ەگىس جۇمىسىنان كەلە جاتسا كەرەك، كۇنگە كۇيگەن ءوڭى كۇرەڭىتىپ، مۇرنى پىس-پىس ەتەدى. توپ-تولىق قىسقا بىلەكتەرى شابدالىنىڭ قابىعىنداي تۇكتەنىپ كەتكەن.
قىپ-قىزىل ەرىندەرى ءدۇرديىپ، كوگىلدىر كوزى ەشەرستكە قادالا قالىپتى.
— ءيا، دجو، نە ايتاسىڭ؟ قۇلاعىم سەندە، — دەدى بۇل مىسقىلمەن.
— ەندەشە تىڭداڭىز.
— تىڭداپ تۇرمىن.
— بۇل جەردەن كەتكەنىڭىز ءجون. ءسىز بىزگە كەرەك ەمەسسىز.
بەت-جۇزىنەن ءاردايىم ازداپ تاكاپپارلىعى سەزىلىپ تۇراتىن
ەشەرست ەندى تىپتەن سىزدانا قالعان.
— اقىلىڭا راقمەت، جىگىتىم، ءبىراق بۇنى سەنەن ەمەس، باسقادان ەستىسەم دەپ ەدىم.
جىگىت تاعى بىرەر قادام جاقىنداي تۇسكەندە، ەشەرست مۇرىن استىنان مۇڭكىگەن اششى تەر ءيىسىن دە سەزگەن.
— ءسىز نەگە مۇندا تۇرىپ جاتىرسىز؟
— ويتكەنى بۇل جەر ماعان ۇنايدى.
— بايقاڭىز، باسىڭىزدى مەن بىت-شىت قىلعان كەزدە، ۇناماي قالۋى مۇمكىن.
— سولاي ما؟ ال ونى قاشان ىستەمەكسىڭ؟
دجو ەشتەڭە دەگەن جوق، ءبىراق ءتۇرى ودان سايىن بۇزىلا ءتۇستى. سۇزەتىن بۇقاداي كوزدەرى قىزارىپ، دەنەسى دىرىلدەپ كەتكەن. ءبۇل ءدىرىل ارتىنشا بەتىنە كوشىپ ەدى.
— ميگەن ءسىزدى كورگىسى دە كەلمەيدى.
مۇرنىنان سۋى اققان مىنا ەركەكسىماقتىڭ ءسوزى ەشەرستتىڭ قانىن قايناتىپ جىبەرگەن، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ورىندىقتى اياعىمەن ءبىر تەپتى دە:
— جوعال ارمەن! — دەدى قالش-قالش ەتىپ. — جوعال ءارى، سۋمۇرىن نەمە!
ەشەرست ءسوزىن اياقتاپ بولعانشا كىشكەنتاي قارا كۇشىكتى قولىنا كوتەرگەن ميگەن ۇيدەن شىعا كەلىپ ەدى. بۇنىڭ جانىنا جىلدام جەتىپ كەلگەن ول:
— قاراڭىزشى، كوزى كوكپەڭبەك، — دەدى كۇشىكتىڭ جونىنان سيپاپ تۇرىپ.
دجو كەرى بۇرىلىپ جۇرە بەردى. جەلكەسى قىزارىپ كەتىپتى.
ەشەرست قىز قولىنداعى كۇشىكتىڭ جىپ-جىلى تۇمسىعىن ساۋساق ۇشىمەن سيپاپ قويدى. ميگەننىڭ جانىندا تۇرۋ قانداي جايلى ەدى!
— ءسىزدى بۇل جاقسى كورىپ قالىپتى. و، ميگەن، ءسىزدى ءبارى دە جاقسى كورەدى.
— ايتىڭىزشى، دجو سىزگە نە دەدى؟
— ول ماعان: بۇ جەردەن تەزىرەك كەتىڭىز، ويتكەنى ميگەن ءسىزدىڭ مۇندا بولۋىڭىزدى قالامايدى دەدى.
قىز اياعىمەن جەردى ءدۇرس ەتكىزدى دە، ەشەرستكە قارادى. وسى ءبىر سۇيكىمدى قاراستان ونىڭ جۇرەگى ءدىر ەتە قالعان.
— بۇگىن تۇندە، — دەدى بۇل سىبىرلاپ. — ۇمىتپايسىز عوي؟
— جوق، ۇمىتپايمىن. — قىز قولىنداعى توپ-تولىق كۇشىكتى بەتىنە توسىپ ۇيگە قاراي جۇگىرە جونەلدى.
ەشەرست ب ا ق ىشىندەگى سۇرلەۋگە ءتۇستى. سوسىن سىرتقى قاقپادان شىعىپ، شابىندىققا قاراي بەت العاندا، قورشاۋ تۇبىندە سيىر ايداپ بارا جاتقان اقساق باقتاشىنى كورگەن.
— كۇن قانداي تاماشا، دجيم!
— ءيا-ا، مايداي ەرىپ تۇر عوي... بارىنە جايلى. بيىل ۇيەڭكىگە قاراعاندا ەمەن ەرتە بۇرلەيتىن ءتۇرى بار. ال ەمەن ەرتە بۇرلەسە...
ەشەرست ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى.
— ايتىڭىزشى، قورقىنىشتى سىعاندى ءسىز قاي جەردەن كوردىڭىز، دجيم؟
— ە، ول اناۋ جەردە... ۇلكەن المانىڭ جانىنان وتكەندەي بولعان.
— ءسىز ونىڭ ءدال سول جەردە بولعانىنا شىنىمەن-اق سەنەسىز بە؟
دجيم بۇعان بىردەن جاۋاپ بەرگەن جوق.
— ە، نە دەسەم ەكەن.. سول جەردە بولدى ما، بولدى ما — ءدال ايتۋ قيىن. كىم بىلەدى... سولاي سياقتى كورىنەدى دە...
— ال ءسىز قالاي ويلايسىز، ونىڭ كۇتپەگەن جەردە پايدا بولۋ سەبەبى نە؟
دجيم داۋسىن باسەڭدەتىپ:
— ە، جۇرت نە دەمەيدى، ولاردىڭ ايتۋىنشا، باياعى ميستەر ناراكومب شالدىڭ ءوزى سىعان بولعانعا ۇقسايدى. بۇنىڭ ءبارى ەرتەگى شىعار، ءتايىرى... جالپى، سىعان دەگەن حالىق قىزىق قوي: ۇرپاعى ۇزىلمەيدى ولاردىڭ، بىرىنەن ءبىرى جالعاسىپ كەتە بەرەدى. مۇمكىن ولار شالدىڭ ولەتىنىن ءبىلىپ، — مىنە، وسىلاي ارۋاقتارىنىڭ ءبىرىن جىبەرگەن شىعار وعان. مەن سولاي ويلايمىن...
— و شالدىڭ ءتۇرى قانداي ەدى؟
— بەت-اۋزىنىڭ ءبارى قاپ-قارا تۇك بولاتىن، ال ءوزى سكريپكا تارتقان ادامداي ەڭكەيىڭكىرەپ جۇرەتىن. ارۋاق دەگەن بولمايدى دەيدى عوي، مەن تەك مىنا ءيتىمنىڭ ءجۇنى تىك تۇرعانىن بايقاعام... ال ءوزىم انىق كوردىم دەپ ايتا المايمىن...
— سول ساتتە اي جارىق بولدى ما؟
— ءيا، سۇتتەي جارىق سياقتى ەدى... ءبىراق ايدىڭ ءوزى اناۋ اعاشتاردىڭ باسىنان جاڭا عانا كوتەرىلىپ كەلە جاتقان...
— ارۋاق جامانشىلىققا كورىنەدى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
اقساق دجيم مالاقايىن جەلكەسىنە قاراي ىسىرىپ قويدى.
سىعىرايعان وتكىر كوزدەرى ەشەرستكە تۋرا قادالعان.
— بۇل تۋرالى ءبىز ەشتەڭە ايتا المايمىز. ۇرەي شاقىرعاننان باسقا وندا دانەڭە جوق. ومىردە ءبىز تۇسىنبەيتىن جۇمباق كوپ. بۇل دا سونىڭ ءبىرى! كەيبىرەۋلەر كورمەستى كورەدى، ال ەندى بىرەۋلەر كوز الدىنداعىنى كورمەيدى. مىسالى، ءبىزدىڭ دجوعا قاراڭىز، يەگىنىڭ استىنداعىنى كورمەيتىن كورسوقىرىڭ سول. باسقا جىگىتتەردىڭ دە بۇ جاعىنان جەتىسىپ تۇرعانى شامالى. ال ميگەنگە قاراڭىز، سىرتىڭدى قويىپ ىشىڭدەگىنىڭ ءبارىن كورىپ تۇراتىن ناعىز سۇڭعىلا عوي ول..
— راس، ول وتە سەزىمتال.
— نە دەدىڭىز؟
— وتە سەزىمتال دەيمىن. ول ءبارىن دە نازىك سەزىنە بىلەدى.
— ا، ءيا... ونىڭ جۇرەگى سەزە دە بىلەدى، سۇيە دە بىلەدى. — ەشەرست ءوز بەتىنىڭ قىزارا قالعانىن ءبىلدى دە، ونى جاسىرعىسى كەلگەندەي قالتاسىنان تەمەكى دورباسىن سۋىرا بەردى.
— تەمەكى تارتىڭىز، دجيم!
— شۇكىرشىلىك دەڭىز، سەر. ءجۇز قىزدىڭ ءبىرى ونداي بولا بەرمەيدى.
— مۇمكىن، — دەدى ەشەرست، سوسىن تەمەكىسىن تارتىپ كەتە باردى.
"ونىڭ جۇرەگى.. سۇيە دە بىلەدى!.." ءيا. ال بۇل نە ىستەپ ءجۇر؟ سۇيە بىلەتىن جۇرەككە بۇنىڭ نيەتى قانداي؟ سيىرلار جايىلىپ جۇرگەن سارعالداقتى كوك مايسانى تىزەدەن كەشىپ كەلە جاتىپ بۇل وسى ويدان ارىلا الماعان. توبەسىنەن قارلىعاشتار ارى-بەرى ويقاستاي ۇشادى. ءيا، بيىلعى جىلى ەمەندەر ۇيەڭكىدەن بۇرىن بۇرلەيىن دەپ تۇر. ءقازىردىڭ وزىندە قىزىل-قوڭىر بۇرشىكتەرى قىلتيىپ كورىنىپ قالعان. ءار تۇستان كوكەك شاقىرادى، باقتا سان ءتۇرلى قۇستار سايرايدى، ءموپ-مولدىر بۇلاقتار ءشوپ اراسىنان سىلاڭ قاعىپ، سىلدىر-سىلدىر ەتەدى. باياعىنىڭ ادامدارى التىن عاسىرعا، گەسپەريد جۇماق باعىنا سەنگەن عوي... ەشەرستتىڭ قولىنا ۋارا كەپ قونا قالدى — "انالىق ارا". "ەگەر ونى ولتىرسە، جاز اياعىندا الما اعاشتارىن كەمىرەتىن ەكى مىڭ ۋارا كەم بولادى". ءبىراق جۇرەگىنە ماحاببات وتى مازداپ كەلە جاتقان ادام ءدال بۇگىن ءتىرى جاندىكتى ولتىرۋگە ءتيىس پە؟ كوگالدا تۇمسىعىن ىڭىرانا كوتەرىپ، ءبىر وگىزشە جايىلىپ ءجۇر. ەشەرست ونى دجوعا قاتتى ۇقسايدى ەكەن دەپ قويدى. ءبىراق وگىزشە بۇعان پىسقىرىپ تا قارايتىن ەمەس، ول دا قۇستاردىڭ سايراعانى مەن توڭىرەگىندەگى نەشە ءتۇرلى گۇلدەرگە ەلىتىپ جۇرگەن سەكىلدى. ەشەرست تاس شوقىنىڭ تۇبىندە جىلتىراي اعىپ جاتقان كىشكەنتاي قاينار بۇلاققا كەلدى. جاقپار تاستاردىڭ باۋىرىندا ەندىك گۇلدەر كوگەرەدى. بۇلاق جاعاسىندا جابايى المالار تۇتاستاي گۇلدەپ ۇلگىرگەن.
ەشەرست كوك ءشوپتىڭ ۇستىنە جاتا كەتتى. جارتاستار تۇبىندەگى كولەڭكەلى تىپ-تىنىش بۇرىش جاڭاعى ەمەنى بۇرلەپ، سارعالداعى جايقالىپ تۇرعان اشىق القاپقا مۇلدە ۇقسامايدى... تەك كوكەكتىڭ شاقىرعانى مەن بۇلاقتىڭ سىلدىرىندا عانا وزگەشەلىك جوق. ول سان قۇبىلعان كۇن ساۋلەسىن كوزىمەن باعىپ، الما اعاشتارىنىڭ ۇزىن كولەڭكەسى قوڭىراۋ گۇلدەردىڭ باسىن شالعانشا ۇزاق جاتتى. توڭىرەكتە ءتىرى پەندە جوق، تەك ارالار عانا گۋ-گۋ ەتەدى. تاڭەرتەڭگى ىستىق ءسۇيىس پەن الدا كۇتىپ تۇرعان تۇنگى كەزدەسۋ بۇنىڭ باسىن اينالدىرعان. كەزىندە ءدال وسىنداي جەردە فاۆنالار1 مەن دريادالار ءومىر ءسۇرىپ، اپپاق الما گۇلدەرىندەي نيمفالار2 جاسىرىنعان شىعار، ال ولاردى ءشوپ اراسىنا جاتىپ فاۆنالار قورعاعان بولار...
ەشەرست ويانعان كەزدە كوكەكتەر ءالى دە شاقىرىپ جاتقانىن بايقادى. بۇلاقتار دا ماناعىداي شۋلايدى. كۇن كوزى شوقى تاستاردان ءارى اسىپ كەتكەن، جوتانىڭ تەرىسكەي بەتى كۇڭگىرتتەنە باستاپتى. "بۇگىن تۇندە..." — باسىنا ءار ءتۇرلى ويلار كەلدى. كوكىرەگىندە ءبىر نارسە شىرماتىلىپ جاتىر — بوساپ كەتەدى، قايتا شيرىعادى، قۇددى ونى بەلگىسىز ءبىر قول بىردە بوساتىپ، بىردە شيراتىپ تۇرعانداي. ول ورنىنان تۇرىپ، جابايى المانىڭ ءبىر بۇتاعىن سىندىرىپ الدى. گۇلدەردىڭ تۇينەگى ميگەنگە ۇقسايدى — ناپ-نازىك، جاپ-جاس، سيرەك كەزدەسەتىن قىزعىلت ۇلۋ قابىرشاعى سياقتى؛ گۇلدەردىڭ ءوزى دە ودان اينىمايدى — تابيعي، تاپ-تازا، تارتىمدى. ول گۇلدى بۇتاقتى تۇزاقتاپ ءيىپ، موينىنا سالىپ الدى. كەۋدەسىن شاتتىق كەرنەپ، كوكىرەگىن قۋانىش بيلەيدى،
كوز الدىندا قوياندار سەكەك قاعىپ بارادى.
VI
ەشەرست ءبىر ساعات بويى قولىنا بوسقا ۇستاپ جۇرگەن "وديسسەي" كىتابىن قالتاسىنا سالا سالىپ، اۋلا ارقىلى ب ا ق ىشىنە وتكەندە، ساعات ون بىرگە تاقاپ قالىپ ەدى. جاڭا عانا جوتا ۇستىنە دوڭگەلەنىپ شىعا كەلگەن شارتاباق ايدىڭ التىن نۇرى جارتىلاي جالاڭاش ۇيەڭكى اعاشتارىنىڭ اراسىندا سۇتتەي ۇيىپ تۇر. الما اعاشتارىنىڭ ءتۇبى ءالى دە قاراڭعى ەدى. ەشەرست جۇرەتىن جول ىزدەپ، قالىڭ ءشوپتى اياعىمەن سيپالاپ تۇرىپ قالدى. ارت جاعىنان پىس-پىس ەتكەن ءبىر دىبىس ەستىگەن، تۋ سىرتىنا بۇرىلسا... ەكى-ۇش قادامداي جەردە وڭكيىپ-وڭكيىپ ءۇش شوشقا جاتىر ەكەن. ەشەرست قىبىرسىز تۇرىپ، تىڭ تىڭدادى. ءۇپ ەتكەن جەل جوق، ءبىراق بۇلاقتىڭ سىلدىرى كۇندىزگىدەن دە انىق ەستىلەدى. بەلگىسىز ءبىر قۇستىڭ "پيپ-پيپ... پيپ-پيپ" دەپ، ءبىر قالىپتى، ۇزدىكسىز سوزعان داۋسى قۇلاق ەتتى جەيدى. الىس ءبىر تۇكپىردەن ەشكىشەكتىڭ ماڭىراي شىرىلداعانى، ۇكىنىڭ ۇزدىگە قيقىلداعانى قۇمىعا جەتەدى. ەشەرست بىرەر قادام العا اتتاپ بارىپ، توبەسىندە جىبىر-جىبىر ەتكەن كۇڭگىرت ساۋلەنى قىزىقتاپ تاعى دا تۇرىپ قالدى. قاراڭعىدا قالعىپ-مۇلگىپ تۇرعان اعاشتاردىڭ مىڭ سان گۇلدەرى مەن بۇرلەرىندە ايدىڭ التىن ساۋلەسى ويناق سالادى. بەينە بۇنىڭ كوز الدىندا قاپتاعان تۇنگى كوبەلەكتەر قاناتتارىن جىپىلىقتاتا قاعىپ، بۇردەن بۇرگە، گۇلدەن گۇلگە قونىپ جاتقانداي. وسى ءبىر سىبدىرسىز، تىنىمسىز، قاس-قاعىمدىق كورىنىسكە ەلىتە قالعان بۇل ءبىر ساتكە مۇندا نەگە كەلگەنىن دە ۇمىتا بەرگەن. كۇندىز دە سان قۇبىلىپ تۇراتىن بۇل جەردەگى تاڭعاجايىپ تابيعات ەندى ءتۇن تۇنەگىندە باسقاشا ءبىر بولمىسىمەن، وزگەشە ءبىر سيقىرىمەن ادام جانىن تىپتەن باۋراي تۇسەتىنى بايقالادى. ول اعاشتاردىڭ اراسىمەن اقىرىن ءجۇرىپ كەلىپ، مانادان كوزدەپ كەلە جاتقان ءداۋ المانىڭ تۇبىنە جەتتى. ءيا، ول — وسى اعاش، ءتىپتى تاس قاراڭعىدا دا بۇنى تانىماۋ مۇمكىن ەمەس: باسقالارعا قاراعاندا ەكى ەسە جۋان، تومەنگى الىپ بۇتاقتارى بۇلاققا قاراي سالبىراي ءتونىپ تۇر. بۇل تاعى دا ماڭايىنا قۇلاق ءتۇردى. جاڭاعى سول دىبىستار... بۇلاقتىڭ سىلدىرى... اۋىق-اۋىق شاقىرعان ۇكىنىڭ ءۇنى... قىز قاشان كەلەر ەكەن؟ كەلەر مە ەكەن؟ سۇتتەي اپپاق اي ساۋلەسىنىڭ استىندا ءدىرىل قاققان وسى ءبىر تىلسىم تىرشىلىك كوڭىلگە ءار ءتۇرلى وي سالادى. مۇنداعى ءاربىر قۇبىلىس، ءاربىر كورىنىس جەر بەتىندەگى قاراپايىم تىرشىلىك يەلەرىنەن گورى فاۆنالار مەن نيمفالار مەكەندەيتىن تاڭعاجايىپ الەمگە كوبىرەك ۇقسايتىن ءتارىزدى... وسى تاڭعاجايىپ الەمگە پەرىشتەدەي قانات قاعىپ، ميگەن قاشان جەتەر ەكەن ؟ مۇمكىن ونىڭ كەلمەي قالعانى ءتىپتى جاقسى بولار ما ەدى؟ جوق، ءبارىبىر ونى كۇتەدى! ول كەلۋگە ءتيىس! تاعى دا ەلەڭ قاعىپ تىڭ تىڭدادى. ماناعى بەلگىسىز قۇستىڭ جاعى ءبىر تالار ەمەس: "پيپ-پيپ... پيپ-پيپ..." سوسىن... بۇلاقتىڭ سىلدىرى... تۋرا كوز الدىنداعى المانىڭ اپپاق گۇلدەرى دە ۇلبىرەي دىرىلدەپ، بۇنىمەن قوسا الدەنەنى تاعاتسىز كۇتەتىندەي. بۇل قولىنا ىلىككەن ءبىر تال ساباقتى ءۇزىپ الىپ، بەتىنە توستى. ءۇش گۇل.. جەمىس اعاشىنىڭ جاپ-جاس گۇلىن جۇلىپ الىپ، لاقتىرىپ تاستاۋ قانداي كۇنا دەسەڭشى! كەنەت ول قاقپانىڭ سىقىرلاعانىن ەستىدى؛ سوسىن اياق سىبدىرى، شوشقانىڭ قورسىلى... اعاشقا سۇيەنىپ تۇرعان ەشەرستتىڭ قولى جۋان ءدىڭنىڭ كەدىر-بۇدىر قابىعىنا جابىسا ءتۇسىپ، تىنىسى تارىلىپ كەتتى. قىزدىڭ قاراۋىتقان بەينەسى اعاش اراسىندا كولبەڭ-كولبەڭ ەتەدى... مىنە، ول جاقىنداپ تا قالدى... ەشەرستتىڭ جۇرەگى اۋزىنا تىعىلدى. "ميگەن!.. جانىم!" دەپ، بۇل وعان قولىن سوزا ۇمتىلدى. ول بىردەن بۇنىڭ قۇشاعىنا قۇلاعان. ونىڭ وتتاي ىستىق دەنەسى ەشەرستتىڭ تۇلا بويىن بالقىتىپ، بوساتىپ جىبەرگەندەي ەدى. ول ەشەرست وسكەن ورتانىڭ قىزى ەمەس-تى، ول سونشاما قاراپايىم، تال شىبىقتاي جاپ-جاس، ەلىكتىڭ لاعىنداي قورعانسىز دا اڭعال-تۇعىن، — مىناداي قارا تۇندە بۇل وعان قالاي قورعان بولمايدى؟ ءبىراق ول وسى قاراپايىم دا حاس سۇلۋ قالپىمەن كوكتەمگى ءتۇننىڭ وسىنداي ءبىر بولشەگى، مىناداي ۇلبىرەگەن گۇلدەردىڭ ءبىر تال جاپىراقشاسى تۇنىپ تۇرعان تابيعاتتىڭ تۋرا ءوزى ەدى، — ول سىيلاپ تۇرعان بارلىق اسىلدى بۇل قالاي الىپ قالمايدى؟ ونى مەن ءوز جۇرەگىندەگى كوكتەمدى قالاي مەرەكەلەمەيدى بۇل؟ وسىنداي ەكى ۇداي سەزىمدە ارپالىسىپ تۇرىپ، بۇل ونى قاتتى قۇشاقتاپ، شاشىنان ءسۇيدى. ءوستىپ ەكەۋى دە ءۇنسىز، جۇرەكپەن عانا ءتۇسىنىسىپ، قانشا تۇرعاندارىن بىلمەيدى. بۇلاق ادەتىنشە سىلدىرلاي بەردى، ماناعىداي اۋىق-اۋىق ۇكى شاقىرادى، اي دا بىرتىندەپ بيىككە كوتەرىلىپ، نۇر ءجۇزى تىپتەن جارقىراي تۇسكەن؛ بۇلاردىڭ جان-جاعىنداعى، توبەلەرىندەگى گۇلدەر دە ەكى جۇرەكپەن بىرگە لۇپىلدەپ تۇرعانداي. ەكى ەرىن دە ءبىر-بىرىن ىنتىعا ىزدەيدى. بىرەۋى ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپ قالسا — ءبارىن ءبۇلدىرىپ تىناتىن سەكىلدى. كوكتەمدە ءتىل جوق، وندا تەك سىبدىر مەن سىبىر عانا بار. كوكتەمدە كەز كەلگەن ادەمى سوزگە بەرگىسىز ءتاتتى سىر شەشەك اتقان گۇلدە، قاۋىزىن جارعان بۇردە بار. كوكتەم كەيدە عاشىقتاردىڭ ەڭ تىلەۋلەس ادامىنداي بولىپ، ولاردى ىستىق قۇشاعىنا باسادى، ونىڭ وت قىزۋىنا ەرىگەن بال شىرىندى ەرىندەر تەك ءبىر-بىرىن ەسسىز ءسۇيۋدى عانا بىلەدى. قىز جۇرەگى ونىڭ كەۋدەسىندە دۇرسىلدەي سوعادى، قىز ەرىندەرى ونىڭ ەرنىن ايمالاي بەرەدى، ال ەشەرستتىڭ باسىندا ەشقانداي وي جوق — جۇرەگىندە ءلاززات، بويىندا راقات قانا بار: ءيا، جاراتقان يە بۇل قىزدى تەك وعان ارناعان، ەندەشە ماحابباتپەن ويناۋعا بولمايدى! ال كەۋدەلەر القىنا تىنىستاپ، ەكى ەرىن اجىراي قالعان كەزدە، جاڭاعى تۇتاسقان ءبىر دۇنيە، ءبىر الەم كەنەت ەكىگە جارىلىپ كەتكەندەي ەدى. تەك ەندى قۇمارلىق قانا بارلىق ەركەكتىك سەزىمنەن ارتىپ شىعا كەلگەن دە، ول كۇرسىنە دەمىگىپ:
— و، ميگەن! سەن نەگە كەلدىڭ؟ — دەگەن سىبىرلاپ. قىزدىڭ كوزىنەن رەنىش پەن تاڭدانىس بىردەي بىلىنگەن.
— سەر، ءسىز ءوزىڭىز شاقىرىپ ەدىڭىز عوي.
— جانىم مەنىڭ، "سەر" دەمەشى مەنى!
— باسقاشا نە دەيمىن ەندى؟
— فرەنك دەسەڭ بولعانى.
— جو-جوق!..ولاي دەي المايمىن...
— ال سەن مەنى سۇيەسىڭ عوي، ءا؟
— ءسىزدى قالايشا سۇيمەيمىن مەن؟ ماعان تەك ءسىزدىڭ جانىڭىزدا بولسام بولعانى... باسقا ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق...
— باسقا ەشتەڭەنىڭ...
— ەگەر ءسىزدىڭ جانىڭىزدا بولماسام، مەن ءولىپ كەتەتىن شىعارمىن. — قىز بۇنى سىبىرلاي ايتقانى سونشالىق، بۇل ازەر ەستىگەن.
ەشەرست بۇكىل كەۋدەسىمەن تەرەڭ تىنىس الدى.
— ەندەشە مەنىمەن قال!
— و-و!
قىزدىڭ بۇل سوزىنە ەرەكشە تولقي قالعان ەشەرست ءبىر ءسات تەبىرەنە سويلەپ كەتكەن.
— ءبىز لوندونعا كەتەمىز. مەن ساعان بۇكىل دۇنيەنى كورسەتەمىن. مەن سەنى ءومىر بويى ماپەلەپ وتەمىن، ەش ۋاقىتتا سەنى رەنجىتپەيمىن، ميگەن، سەنشى ماعان!..
— مەن تەك ءسىزدىڭ جانىڭىزدا جۇرسەم بولعانى. تەك ءسىزدى عانا كورىپ جۇرسەم... ءيا، باسقا ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق ماعان.
ەشەرست قىزدىڭ شاشىنان سيپاپ تۇرىپ:
— مەن ەرتەڭ توركيگە بارىپ، اقشا الامىن، — دەدى. — مىنا كيىمدەرىڭمەن جۇرتتىڭ كوزىنە بىردەن تۇسپەۋىڭ ءۇشىن ساعان كويلەك ساتىپ الۋىم كەرەك... سوسىن بۇل جەردەن زىتىپ وتىرامىز. ال سوسىن لوندونعا بارا سالىپ، ەگەر مەنى شىن سۇيسەڭ، بىردەن نەكەگە تۇرامىز.
قاراڭعىدا قىز باسىن شايقاپ جىبەرگەنىن بۇل ونىڭ جەلپ ەتە قالعان شاشىنان سەزدى.
— جو-جوق، ولاي بولمايدى. مەن سىزگە لايىق ادام ەمەسپىن. مەن تەك سىزبەن بىرگە بولعاندى عانا قالايمىن...
ەشەرست مىرزا كوڭىلدىڭ قىزۋىمەن ودان سايىن قىزبالانا تۇسكەن.
— و، جوق، ميگەن، كەرىسىنشە مەن ساعان لايىق ادام ەمەسپىن. ميگەن، جانىم مەنىڭ، ايتشى، سەن مەنى قاشان ءسۇيىپ قالدىڭ؟
— ءسىزدى العاش رەت جولدا كەزىكتىرگەن ساتتە... ءسىز ماعان قاراعان ساتتە... سول كۇنگى كەشتەن باستاپ ءسۇيدىم ءسىزدى، ءبىراق ءسىزدىڭ دە كوڭىلىڭىز ماعان اۋادى دەپ ەش ۋاقىتتا ويلاعان ەمەسپىن...
قىز تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، ونىڭ اياعىنان سۇيمەكشى بولدى.
مۇنداي توسىن جايدى كۇتپەگەن ەشەرست شوشىپ قالدى دا، ونى جەردەن جىلدام كوتەرىپ الىپ، قۇشاعىنا قاتتى قىسا بەردى.
— ءسىز نەگە رۇقسات ەتپەيسىز؟ — دەدى قىز سىبىرلاپ.
— جوق، سەنىڭ اياعىڭدى مەن ءسۇيۋىم كەرەك!
قىزدىڭ كوزىنەن جاس شىعىپ كەتتى. ونىڭ اي ساۋلەسىمەن اعاراڭداعان بەتى ەشەرستتىڭ بەتىنە تىم تاقاۋ ەدى، ءسال عانا اشىقتاۋ ەرىندەرى المانىڭ ناپ-نازىك گۇلىندەي ءدىرىل قاعىپ تۇرعانى بايقالدى.
كەنەت قىزدىڭ كوزى باقىرايا قالعان دا، الدەبىر سۇمدىقتى كورگەندەي ونىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىعا كەلگەن.
— قاراڭىزشى!
ەشەرست تەك اي ساۋلەسىمەن شاعىلىسقان بۇلاقتى، سوناداي جەردە ءۇرپيىپ-ۇرپيىپ تۇرعان تىكەندى بۇتانى، ودان ارىدە جوتالاردىڭ يرەك-يرەك سۇلباسىن عانا كوردى. ال ارت جاعىنان قىزدىڭ ۇرەيلى سىبىرى ەستىلگەن.
— ارۋاق... قورقىنىشتى سىعان!
— قايدا؟
— اناۋ جەردە، اعاش تۇبىندەگى تاستا... — باتىرسىنىپ كەتكەن بۇل بۇلاقتان ءبىر-اق سەكىرىپ، قىز نۇسقاعان جاققا جۇگىرە جونەلگەن. اي ساۋلەسى ويناعان جىقپىل-جىقپىل! ەشكىم جوق! ول كەسەك-كەسەك قويتاستاردىڭ اراسىندا سەكىرىپ-ىرشىپ، سۇرىنە-قابىنىپ ءبىراز جەردى اداقتاپ شىقتى. قىبىر ەتكەن ءبىر قارا جوق! قانداي ساندىراق! نەتكەن ەسسىزدىك! ول جەرگە ءبىر تۇكىرىپ، ميگەن تۇرعان الما تۇبىنە قايتىپ ورالعان... ءبىراق ەندى ميگەن جوق، تەك اياقتىڭ سىبدىرى، شوشقالاردىڭ قورسىلى، قاقپانىڭ سىقىر ەتىپ جابىلعانى عانا ەستىلگەن. ونىڭ ورنىندا — تەك ءداۋ الما اعاشى. ەشەرست ونىڭ جۋان ءدىڭىن قۇشاقتادى. ساپ-سالقىن، قاپ-قاتتى! قايدا جاڭاعى نازىك بەل، ىپ-ىستىق دەنە! قانداي كونتراست! ونىڭ جالىن شارپىعان جۇمساق، نازىك بەتىنىڭ ورنىندا ەندى — اعاشتىڭ كەدىر-بۇدىر قابىعى عانا، تەك بۇنىڭ شايىر اڭقىعان ءيىسى عانا قىزدىڭ شاشىن ءسال-پال ەسكە تۇسىرەدى...
ال جان-جاعى مەن توبەسىندەگى المانىڭ شوق-شوق گۇلدەرى بۇرىنعىدان دا جاندانا، نۇرلانا تۇسكەن سەكىلدى.
VII
ەشەرست توركيدە پويىزدان تۇسىسىمەن قالا ىشىندەگى وزەندى باتىلسىزداۋ جاعالاپ ءجۇرىپ كەتتى؛ انگلياداعى وسى ءبىر تاماشا كۋرورت وعان اسا تانىس ەمەس-تى. جەڭىل دە ءساندى كيىنگەن جۇرت بۇنىڭ ۇستىندەگى قالىڭ كۇرتەسى مەن شاڭ-شاڭ باتەڭكەسىنە توسىرقاي قارايدى. باسىنداعى قالپاعى دا مىج-مىج ەدى. ول ۇزاق ساندالىپ ءجۇرىپ، لوندونداعى ءوز بانكىنىڭ مۇنداعى بولىمشەسىن ازەر تاپقان. ءبىراق كۇتپەگەن جەردە توسقاۋىلعا تاپ بولدى. بولىمشەدە وتىرعاندار: "توركيدە ءسىزدى تانيتىن بىرەۋلەر بار ما، جەكە باسىڭىزعا كىم كۋالىك ەتە الادى؟" دەپ سۇراعان. ارينە، بۇل ەشكىمدى بىلمەيدى. سوسىن ولار لوندونداعى بانككە جەدەلحات جىبەرۋدى ۇسىنعان. ول جەردەن دۇرىس جاۋاپ كەلسە، توركيندە دە بولىمشە بۇعان قىزمەت ەتۋگە ءازىر كورىنەدى. قاتىپ-سەمىپ قالعان قارجى قىزمەتكەرلەرىنىڭ وزىنە دەگەن بۇل سەنىمسىزدىگى ەشەرستتىڭ قۋانىشىن سۋ سەپكەندەي باسىپ ەدى. ءبىراق دەرەۋ جەدەلحات سالىپ جىبەرۋدى ۇمىتقان جوق.
پوشتانىڭ تۋرا جانىنا ايەلدەر كيىمىن ساتاتىن دۇكەندى كورىپ، الدەبىر قىزىعۋشىلىقپەن كورنەۋگە قويعان زاتتارعا قاراي باستادى. ءوزىنىڭ دەريەۆنيالىق بيكەشىنە كيىم تاڭداۋ وعان اسا قىزىقتى كورىنبەدى. دەگەنمەن ىشكە كىرگەن. جاپ-جاس ساتۋشى قىز جانىنا كەلدى. كوزى كوكشىل ەكەن، ءوزى بىردەڭەگە الاڭداپ تۇرعان سياقتى.
ەشەرست وعان ءۇنسىز كوز سالدى.
— سىزگە نە كەرەك ەدى، سەر؟
— ماعان جاس قىزعا كويلەك كەرەك.
ساتۋشى جىميدى. ال ەشەرستىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ كەتكەن: ءوز جاۋابى وزىنە ىڭعايسىز كورىنىپ ەدى.
— قانداي ۇلگىدەگى كويلەكتى قالايسىز؟ ەڭ سوڭعىسىن؟
— جوق، قاراپايىمداۋ بولسا.
— ول قىزدىڭ بويى قانداي؟
— بىلمەيمىن، سىزدەن ەكى ديۋيمدەي الاسا عوي دەيمىن.
— ال بەلى قانداي ەكەنىن ايتا المايسىز با؟ — ميگەننىڭ بەلى...
— بىلايشا ايتقاندا... ورتاشا.
— جاقسى، ءقازىر اكەلەمىن.
قىز كەتتى. ول تەرەزەدەگى ۇلگىلەرگە يمەنە كوز جۇگىرتتى، سوسىن كەنەت باسىنا مىناداي وي كەلە قالدى: ميگەن — جۇننەن توقىلعان قالىڭ يۋبكا، كەنەپ بلۋزكا، كوك بەرەت كيىپ ۇيرەنگەن بۇنىڭ ميگەنى — مىنا سياقتى كيىمدەرگە قالاي قارايدى ەكەن؟!. ساتۋشى ءبىر قۇشاق كويلەكتى كوتەرىپ كەلدى دە، ولاردىڭ ءارقايسىسىن ءوز بويىنا ولشەپ كورسەتە باستادى. ەشەرستكە بىرەۋى ۇنادى، دالىرەگىندە — ونىڭ جىلتىر-سۇرعىلت ءتۇسى ۇنادى، ءبىراق ميگەندى بۇنىمەن ەلەستەتۋ وعان تىم قيىنعا تۇسكەن. ساتۋشى دۇكەن تۇكپىرىنە قايتا بارىپ، تاعى دا بىرنەشە كويلەك اكەلىپ ەدى. الايدا ەشەرستتىڭ باسى ماڭگىرىپ، نە ىستەرىن بىلمەي تۇرىپ قالعان. قايسىسىن تاڭداۋى كەرەك؟ جانە قالاي تاڭداۋى كەرەك؟ ميگەنگە جالعىز كويلەك قانا ەمەس، ادەمى قالپاق، سۇيكىمدى تۋفلي، اپپاق قولعاپ تا كەرەك قوي. ال وسىنىڭ ءبارىن كيىپ شىعا كەلسە، تىم ورەسكەل كورىنبەس پە ەكەن ول؟!. ادەتتە قالالىق ءساندى كيىمدەر دەريەۆنيا ادامدارىنا بىردەن قونا كەتپەيتىنى بار. سوسىن... ونى كيىپ ءجۇرۋ دە ولارعا قولايسىز. ەندەشە ول ءوز كيىمدەرىمەن نەگە كەتە بەرمەيدى؟ جوق! بۇل تەك كۇدىك تۋعىزادى... ەشەرست قىزدى ناعىز سەرىلىك جولمەن الىپ قاشپاقشى. ولاي بولسا كورىنگەننىڭ كوزىنە ءتۇسىپ كەرەگى نە! ول ساتۋشىعا ۇرلانا قاراپ قويدى. "قىزىق، بۇل قىز ءبىر نارسەنى سەزدى مە ەكەن، الدە بۇنى دىم بىلمەس دەلق ۇلى بىرەۋ دەپ ويلاپ تۇر ما؟" — دەدى ىشىنەن.
— مىنا سۇرعىلت كويلەكتى ساقتاي تۇرساڭىز قايتەدى، — دەدى ول قىسىلا سويلەپ. — ءبىرازدان سوڭ قايتىپ كەلەرمىن.
ساتۋشى كۇرسىندى.
— و، جارايدى. بۇل ءبىر ادەمى كويلەك. بۇدان ارتىقتى تابۋىڭىز قيىن شىعار.
— ارينە، ارينە، — دەپ، ەشەرست مىڭگىرلەي سويلەپ دۇكەننەن شىعىپ كەتتى.
كوشە بويلاپ كەلە جاتقان ول وزىنە ۇدىرەيە قاراعان سۇقتى كوزدەردى ءبىر ءسات ۇمىتىپ، ءتاتتى ارماندارعا بەرىلگەن. ءوز تاعدىرىن بۇنىڭ قولىنا سەنىپ تاپسىرعان بەيكۇنا جاننىڭ بەينەسى كەلەدى كوز الدىنا. ەرتەڭگى كۇنى بۇل ونى قاراڭعىدا سىرتقا الىپ شىعىپ، ءبىر قولىمەن ونىڭ بەلىنەن ۇستاپ، ەكىنشىسىمەن وعان ساتىپ العان جاڭا كيىمدەردى كوتەرىپ، ايدىڭ اپپاق نۇرى استىندا سۇرلەۋ جولعا تۇسەدى، سوسىن ورماننىڭ ءبىر قالتارىسىنا جەتكەندە، ونى مۇنتازداي ەتىپ كيىندىرىپ الادى دا، شاعىن تەمىرجول ستانساسىنا بارىپ پويىزعا وتىرادى. ودان ءارى لوندون...نەكەلەسۋ...توي...
— فرەنك ەشەرست! اۋ، نە عىپ ءجۇرسىڭ مۇندا؟ سەنى كورمەگەلى قاي زامان.
ەشەرستىڭ ويعا باتىپ كەلە جاتقان ءجۇزى بىردەن سەرگىپ شىعا كەلگەن: قارسى الدىندا وزىندەي جاس جىگىتتىڭ كوگىلدىر كوزى كۇلىمسىرەي قارايدى. بۇل كوزدەر كۇنگە كۇيىپ كۇرەڭىتكەن بەتتىڭ اجارىن اشا تۇسكەندەي.
— فيل حولليدەي! مىنە، قايدا كەزدەسۋ!
— بۇل جەردە نە ىستەپ ءجۇرسىڭ سەن؟
— ءجاي، انشەيىن، اقشا الايىن دەپ كەلىپ ەدىم. مەن ءقازىر فەرمادا تۇرامىن.
— سەن قاي جەردەن تاماقتاناسىڭ؟ بىزگە جۇرسەڭشى! مەن مۇندا قارىنداستارىممەن بىرگەمىن. ولار قىزىلشامەن اۋىرىپ جاڭا تۇرعان. وسى ارادا ساۋىعىپ جاتىر.
ءسويتىپ عايىپتان كەزىككەن دوسى ەشەرستتى وزىمەن بىرگە الا جونەلگەن. الدىمەن جوتاعا كوتەرىلىپ، سوسىن قايتا تومەن ءتۇسىپ، اقىرى قالا سىرتىنا شىعىپ كەتىپ ەدى. حولليدەيدىڭ داۋسى جارقىن-جارقىن شىعادى، وتە كوڭىلدى. ءبىراق ونىڭ ايتۋىنشا، وسى ءبىر "تۇكپىردەگى قۋىستا" سۋدا ءجۇزىپ، ەسكەكتى قايىقپەن جارىسقاننان باسقا كوپ قىزىق جوق سياقتى. ءوستىپ ولار اڭگىمەلەسە ءجۇرىپ، نە زاماتتا تەڭىز باسىندا تۇرعان بىرنەشە ۇيگە جەتكەن. حولليدەي بۇنى ءوز قوناقۇيىنە الىپ باردى.
— مەنىڭ بولمەمە بارايىق، سوندا جۋىنىپ-شايىنىپ الاسىڭ. تاماق ءقازىر ءازىر بولادى.
ەشەرست اينا الدىندا تۇرىپ، شاشىن تاراپ، ءوزىن ازداپ قالىپقا كەلتىرىپ العان بولدى. فەرماداعى قۋىقتاي بولمەسىندە ەكى كويلەك، ءبىر قالپاعىنان باسقا كوزگە تۇسەر ەشتەڭە كورىنبەۋشى ەدى، ال مۇندا كيىم تازالايتىن، ءتىس تازالايتىن شوتكەدەن باستاپ، اينا، تاراق، سابىن، ورامال — ءبارى-بارى بار.
"قىزىق، — دەپ ويلادى ول - كەيدە وزىمىزگە ەسەپ بەرمەيمىز-اۋ، وسى". ءبىراق ءوزىنىڭ نەمەنەگە "ەسەپ بەرمەگەنىن" ايتا المادى.
ول حولليدەيگە ەرىپ اسحاناعا كىردى.
— مىنە، فرەنك ەشەرست، ال مىنالار — مەنىڭ كىشكەنتاي قارىنداستارىم، — دەپ حولليداي كوڭىلدى ءتىل قاتقاندا، كوكشىل كوزدى، اقسارى ءۇش قىز بۇعان بىردەي بۇرىلعان.
ەكەۋى راسىندا كىشكەنتاي ەكەن: ءبىرى — ون، ەكىنشىسى — ون بىرلەر شاماسىندا. ال ۇزىن بويلى، التىن سارى شاشتى ءۇشىنشىسى ون جەتىلەرگە كەپ قالعانداي. جىڭىشكە قاستارى شاشىنا قاراعاندا قارالاۋ ەكەن. قىزىل-سارعىش ءوڭى كۇنگە ءسال توتىعا قالىپتى. ۇشەۋىنىڭ دە داۋىسى اعالارىنىكى سياقتى سىڭعىرلاپ تۇر، ۇشەۋى دە اعالارى سياقتى كوڭىلدى. ولار ۇشىپ تۇرىپ، فرەنككە جىلدام قولدارىن ۇسىندى، سوسىن ونىڭ سىناي قاراۋىنان قىسىلىپ، كوزدەرىن تايدىرىپ اكەتتى دە، ورىندارىنا قايتا وتىرىپ، بۇگىن نە ىستەيتىندەرى جونىندە ءوزارا اڭگىمەلەسىپ كەتتى. نيمفا-قۇربىلارىمەن بىرگە جۇرگەن ناعىز ديانا! فەرماداعى ومىردەن كەيىنگى مىنالاردىڭ سىڭعىرلاعان تازا ءتىلى، قىسىلۋ-قىمتىرىلۋدى بىلمەيتىن ەركىن دە ءساندى وتىرىستارى ەشەرستكە العاشىندا ءبىرتۇرلى قىزىق اسەر ەتكەن، ال سوسىن ءبارى دە ۇيرەنشىكتى كورىنگەنى سونداي، ارتىنشا الگىندەگى ويىنان ءوزى ۇيالعان. كىشكەنتاي قىزداردىڭ اتتارى سابينا جانە فريدا ەكەن. ال ۇلكەنى — ستەللا.
— تىڭداڭىزشى، — دەپ كەنەت سابينا ساڭق ەتە قالدى. — ءجۇرىڭىزشى بىزبەن بىرگە، شايان اۋلاۋعا، بۇل وتە قىزىق!
ەشەرست مۇنداي كۇتپەگەن وزىمسىنۋگە ابىرجىپ قالدى.
— مەن كەشكىلىك كەتىپ قالاتىن شىعارمىن، - دەدى ول مىڭگىرلەپ.
— و-و-و... قانداي وكىنىشتى!
— ال سوندا كىدىرۋگە بولماي ما؟
بۇنى ايتقان ستەللا ەدى. ەشەرست وعان قاراپ جىميدى دا، باس شايقاپ قويدى. قانداي سۇيكىمدى قىز!
— وي-وي، قالىڭىزشى، — دەدى سابينا جالىنا. سوسىن اڭگىمە جۇزۋگە اۋىسقان.
— ءسىز قانشا جەرگە دەيىن جۇزە الاسىز؟
— ەكى ميلگە دەيىن جۇزە الامىن.
— و-و-و!
— مىنە، كەرەمەت!
— شىنىمەن-اق...
وزىنە تاندانا قاراي قالعان ءۇش قىزدىڭ كوزى كەنەت بۇنىڭ ءوز پىكىرىن وياتقانداي بولىپ ەدى. وسى مەزەتتە بۇل ەرەكشە ءبىر سەزىمگە بولەنگەن.
— دوستىم، — سەن قالاي دا بىزبەن قالىپ، بىرگە سۋعا تۇسۋگە بارۋعا ءتيىسسىڭ... سوسىن وسىندا ۇيىقتاي سالۋىڭا بولادى.
— ءيا، ءيا، مىندەتتى تۇردە!
ءبىراق ەشەرست جاۋاپ ورنىنا جىميدى دا، باسىن شايقادى. بۇدان سوڭ بۇنىڭ سپورتتا جەتكەن جەتىستىكتەرى جونىندە جان-جاقتان سۇراقتار جاۋىپ كەتكەن. بۇل سۇراقتار ەشەرستتىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە جۇرگەندە ەسكەكتى قايىق جارىسىنان بىرنەشە رەت جۇلدە العانىن، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فۋتبول كومانداسىندا ويناعانىن، سوسىن جۇگىرۋدەن ءبىرىنشى ورىنعا يە بولعانىن انىقتاپ بەردى. قىسقاسى، ۇستەل باسىنان ول ناعىز مىقتىنىڭ ءوزى بوپ تۇردى. ەكى قىز بۇعان "جارتاستاعى ءبىزدىڭ ۇڭگىردى كورىڭىزشى" دەپ تاقىلداپ قويمادى دا، اقىرى ءبارى سوندا اتتاندى — ەشەرست كىشكەنتاي ەكى قىزبەن الدا، ال ستەللا اعاسىمەن بىرگە ارت جاقتا.
بۇل ۇڭگىر دە بارلىق ۇڭگىرلەر سياقتى قاراڭعى، ءارى سىزدى ەكەن، ءبىراق ولاردان ءبىر ايىرماشىلىعى، ورتاسىندا كولشىگى بار. ونى مەكەن ەتكەن الدەبىر جۇمباق جاندىكتەردى ۇستاپ الىپ، شيشا ىشىنە سالىپ الۋعا بولادى.
سابينا مەن فريدانىڭ كۇنگە كۇيگەن جۇپ-جۇمىر اياقتارىندا شۇلىق جوق ەدى. ولار سۋعا بىردەن قويىپ كەتتى دە، وزدەرىمەن بىرگە قايداعى-جايداعى بىردەڭەلەردى ۇستاۋعا ەشەرستى دە شاقىردى. ول دا باتەڭكەسى مەن شۇلىعىن شەشتى. سۇلۋلىقتى سەزىنە بىلگەن ادام، اسىرەسە سۋدا سۇيكىمدى بالالار اسىر سالىپ جۇرگەندە، ۋاقىتتى ءجيى ۇمىتا بەرەتىنى بار عوي، ەشەرست قالتاسىنان ساعاتىن كەزدەيسوق سۋىرىپ العان كەزدە، جۇرەگى زۋ ەتە قالعان. تورتكە جاقىنداپ قالىپتى. بۇگىن ەندى اقشا الۋى مۇمكىن ەمەس، ءقازىر قۇس بوپ ۇشىپ جەتسە دە بانككە ۇلگىرمەيدى — بۇل بارعانشا جابىلىپ قالادى.
بۇنىڭ ءتۇرى وزگەرە قالعانىن بايقاعان قىزدار سەكىرىپ-ىرشىپ ساندارىن شاپالاقتاعان.
— ۋرا! ءسىز ەندى بىزبەن قالاتىن بولدىڭىز!
ەشەرست ەشتەڭە دەگەن جوق. ونىڭ كوز الدىنا ميگەن ەلەستەدى، كەتەردە وعان نە ايتقانى ەسىنە ءتۇستى. "جانىم، مەن ءقازىر توركيگە اتتانامىن، ءبارىن ساتىپ الىپ، كەشكە قايتىپ كەلەمىن. سوسىن... اۋا-رايى جاقسى بولسا، بۇگىن تۇندە ءجۇرىپ كەتەمىز. كۇت مەنى!" دەگەندە، ول تەرەڭ كۇرسىنىپ ەدى-اۋ!
ەندى ول نە ويلايدى؟ كەنەت ول وزىنە سابىرلى دا سىناي قاراپ تۇرعان جاس قىزدىڭ كوزىن بايقادى. سىمباتتى، اقسارى ءوڭدى... ءدال ديانانىڭ ءوزى! ەگەر وسى ءبىر كوگىلدىر كوزدەر بۇنىڭ كوكىرەگىن الاي-دۇلەي ەتىپ تۇرعان وي تۇكپىرىنە ۇڭىلەر بولسا، ەشەرستتىڭ بۇگىن تۇندە نە ىستەگىسى كەلگەنىن ايتقىزباي-اق بىلەر ەدى-اۋ. ءقازىر ءسال قارسىلىق بولسا — مىنا ۇڭگىردە ول جالعىز قالىپ قويۋعا دا بار ەدى. ار-ۇياتى ىشتەن ءمۇجىپ، قاراداي قىسىلىپ، ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر شىعا قالعان ول ساعاتىن قالتاسىنا كوڭىلسىزدەۋ تىعا سالدى دا:
— ءيا، بۇگىن جولىم بولمادى، — دەدى كۇرسىنىپ.
— ۋرا-ا! دەمەك ءسىز بىزبەن سۋعا شومىلۋعا باراتىن بولدىڭىز.
وسى ءبىر سۇيكىمدى قىزداردىڭ سان شاپالاقتاعان قۋانىشىنا، ستەللانىڭ جىلى جىميىسىنا، حولليدەيدىڭ: "مىنە، تاماشا! ساعان تۇندە نە كەرەك بولسا، ءبارىن دە تاۋىپ بەرەم" دەگەن كوڭىلدى كوزقاراسىنا قارسى تۇرۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس-تى. دەگەنمەن كوڭىل كىربىڭىنەن ءالى دە ارىلا الماي تۇرعان ەشەرست:
— مەن دەرەۋ جەدەلحات سالىپ كەلەيىن، — دەدى كوڭىلسىزدەۋ داۋىسپەن.
شايان اۋلاۋ جايىنا قالدى دا، ءبارى قوناقۇيگە قايتتى. ەشەرست ميسسيس ناراكومبتىڭ اتىنا "وكىنىشكە قاراي، تۇنەپ قالدىم. تاڭەرتەڭ قايتامىن" دەگەن جەدەلحات سالىپ جىبەردى. ەشتەڭەگە ۇلگىرە الماعانىمدى ميگەن وسىدان-اق تۇسىنەر دەپ ويلادى. از دا بولسا ەندى جانى جاي تاپقانداي بولدى. كۇن تاماشا ەدى: جىپ-جىلى، تەڭىز ەركىن تىنىستاپ جاتتى. ەشەرست سۋدا قۇمارى قانعانشا ءجۇزۋدى جاقسى كورەتىن. بالالاردىڭ وزىنە ءماز بولا قاراعانى، ال ءوزىنىڭ ستەللا مەن حولليدەيدىڭ كوڭىلدى جۇزىنە كوز سالعانى بۇنىڭ جانىن جادىراتا ءتۇستى. ءبارى دە بۇعان ءسال-پال قيالداعىداي، ءبىراق ءبارى دە ومىردەگى ەڭ تابيعي دۇنيەدەي كورىنگەن — قۇددى ميگەننىڭ جانىنان كەتكەننەن بەرى ءبىرىنشى رەت ناعىز ءومىردىڭ راقاتىنا بولەنگەندەي.
حولليدەي بۇعان سۋعا تۇسكەندە كيەتىن جەڭىل كيىمدەر بەردى دە، ءبارى تەڭىزگە اتتاندى. جىگىتتەر بيىك جارتاستىڭ بەرگى جاعىنا، قىزدار ارعى جاعىنا شەشىنگەن. ەشەرست بىردەن سۋعا قويىپ كەتتى دە، ءوزىنىڭ كەرەمەت جۇزە بىلەتىنىن كورسەتكىسى كەلگەندەي قۇلاشىن كەڭىنەن سالىپ، جاعادان جىلدام الىستاي بەردى. ءسويتىپ نەداۋىر جەرگە ۇزاپ بارىپ، قايتا بۇرىلعان ساتتە حولليدەيدىڭ سۋ جيەگىن بويلاي عانا ءجۇزىپ، ال قىزداردىڭ تايازدا اسىر سالىپ جۇرگەنىن بايقادى. ادەتتە سۋعا بۇلاي ءتۇسۋدى بۇل ۇناتپاۋشى ەدى، ءبىراق ءقازىر وعان وسىنىڭ ءوزى قىزىق كورىنگەن: ءبىر جاعىنان، ولاردىڭ اراسىندا ناعىز جۇزگىش ءوزى ەكەنىنە ماقتانىپ تا قالعان. ەشەرست ولارعا قاراي قۇلاشتاي جۇزە جونەلدى، ءبىراق كەنەت ول ءوز قىزىقتارىن وزدەرى تاۋىپ جۇرگەن ولاردىڭ قاسىنا بارىپ، شىرىقتارىن بۇزعانىم قالاي بولار ەكەن... جانە وزىنە تاياۋ كەلگەنىمدى سۋ پەرىسىندەي سۇلۋ قىز ستەللا ۇناتا ما، جوق پا دەپ ويلاعان. الايدا سابينا بۇعان قالاي ءجۇزۋدى ۇيرەتىڭىزشى دەپ جابىسا ءتۇستى دە، بۇل ەكى قىزدى ءماز قىلىپ، سۋ بەتىندە ويناتا باستادى... كەنەت تۋ سىرتىنان شار ەتە قالعان داۋىستى ەستىپ، جالت بۇرىلسا... ستەللا اپپاق جىڭىشكە قولدارىن الدىڭعى جاققا نۇسقاپ، ۇرەيلەنە ايقايلاپ تۇر ەكەن.
— فيلگە قاراڭدارشى!.. وي، ول باتىپ بارادى انە! ەشەرست بىردەن كوردى... بۇلاردان وق بويى جەردە فيل راسىندا سۋعا ءبىر باتىپ، ءبىر شىعىپ ءجۇر ەكەن. ەندى ءبىر ساتتە قولىن ءبىر بۇلعاپ، تۇنشىعا ايقاي سالدى دا، تاعى دا تەرەڭگە باتىپ كەتتى. ستەللا وعان تۇرا ۇمتىلعان. "توقتا، ستەللا! مەن ءقازىر!.." دەپ ىشقىنا ايقايلاعان ەشەرست بار كۇشىمەن العا جۇزە جونەلگەن. بۇل ەش ۋاقىتتا مۇنداي تەز جۇزبەپ ەدى، ساتىنە وراي ەشەرست جەتكەن كەزدە، حولليدەي سۋ بەتىنە قايتا شىعا قالعان ەدى. تەگى، ءسىڭىرى تارتىلىپ قالسا كەرەك. ونى جاعاعا الىپ شىعۋ اسا قيىن بولعان جوق، ويتكەنى ول مۇلدە قارسىلاسپاعان.
جاعاعا جاقىنداعاندا بۇعان ستەللا دا كومەكتەستى، حولليدەيدى ەكەۋى بىرىگىپ قۇمدى جەرگە شىعاردى دا، اياق-قولدارى مەن دەنەسىن ۋقالاي باستادى. كىشكەنتاي قىزدار بۇلارعا ۇرەيلەنە قاراپ تۇردى.
سالدەن كەيىن حولليدەي ەسىن جيىپ، بولماشى جىميدى دا، ءوز تارپىنان ۇلكەن اعاتتىق بولعانىنا وكىنىش ءبىلدىردى، سوسىن فرەنككە سۇيەنىپ، جارتاس تۇبىندە قالعان كيىمدەرىنە بارعىسى كەلدى. ەشەرست ونى ورنىنان تۇرعىزىپ جاتىپ، ستەللاعا كوزى ءتۇسىپ كەتكەن: ماناعى جايدارى، ادەمى قالپى جوق، كوزى جاساۋراپ، ويماقتاي ەرىندەرى بۇرتيا قالىپتى. "مەن وعان جاڭا جاي عانا "ستەللا" دەپ ەدىم، رەنجىپ قالمادى ما ەكەن؟" دەپ ويلادى ەشەرست.
ولار كيىنىپ بولعان كەزدە، حولليدەي:
— سەن مەنى ءبىر اجالدان قۇتقاردىڭ-اۋ، دوستىم، — دەدى اقىرىن.
— بوس ءسوز!
كيىنىپ بولعان سوڭ، ءبارى قوناقۇيگە بارىپ، ءشاي ىشۋگە وتىرعان. حولليدەي جاتا تۇرۋعا ءوز بولمەسىنە كەتتى. سابينا ءبىر ءسات قولىنداعى ناندى شەتكە قويا سالىپ:
— وي، ءسىز ناعىز باتىر ەكەنسىز! — دەدى.
— ءيا، ارينە! — دەپ ونى فريدا دا قوستاپ قويدى. ستەللا تەمەن قارادى. ەشەرست ورنىنان تۇردى دا، تەرەزە الدىنا باردى. سىرت جاعىنان سابينانىڭ: "كەلىڭدەر، ءبارىمىز قانداس وداق قۇرايىق. فريدا، پىشاعىڭ قايدا سەنىڭ؟" دەگەن داۋسىن ەستىگەن. بۇل كوز قيىعىمەن ءۇش قىزدىڭ ساۋساق ۇشتارىن قاناتىپ، ونى اق قاعازعا قالاي قىسا تامىزىپ جاتقانىن كورىپ تۇردى. سوسىن ءبىر اراگىدىكتە كەرى بۇرىلىپ، ەسىككە بەتتەي بەرىپ ەدى، ءبىراق قىزدار ونى بىردەن ۇستاپ العان.
— قۋلىعىن قاراي گور! قاشىپ كەتپەكشى عوي! — كىشكەنتاي ەكەۋى بۇنىڭ قولىنا جارماسىپ، ۇستەلگە قاراي تارتتى. ءبىر جاپىراق قاعاز بەتىندە — قانمەن سالىنعان الدەبىر سۋرەت، ونىڭ جانىندا — ءۇش قىزدىڭ ءاتى-جونى: ستەللا حولليدەي، سابينا حولليدەي جانە فريدا حولليدەي، بۇل دا قانمەن جازىلعان.
— مىناۋ — ءسىز، — دەيدى سابينا سۋرەتتى كورسەتىپ. — بىزگە ەندى ءسىزدى ءسۇيۋ كەرەك!
— مىندەتتى تۇردە! — دەپ فريدا ونى قوستاپ قويدى. ەشەرست ەس جيعانشا ەكى قىزدىڭ دىمقىل شاشى بەتىنە تيە بەردى. بىرەۋى مۇرنىنان تىستەيدى، ەكىنشىسى قولىنان... كىشكەنتاي تىستەر بەتىن تۇگەل جاۋلاپ العانداي. وزدەرى سىلق-سىلق كۇلەدى. سوسىن ونى بوساتىپ تۇرىپ فريدا:
— ال ەندىگى كەزەك ستەللانىكى! — دەگەن.
قىسىلىپ، قىزارىپ تۇرعان ەشەرست ۇستەلدىڭ ارعى جاعىندا ءوزى سياقتى قىسىلىپ، قىزارعان ستەللاعا جاقىنداي ءتۇستى. سابينا پىسقىرىپ جىبەردى.
— تەز، تەز ەندى! — دەپ ايقايلايدى فريدا. — ايتپەسە بارلىق ءىستى ەكەۋىڭ بۇلدىرەسىڭدەر.
الدەبىر ىڭعايسىزدىقتان ەشەرستتىڭ ءون-بويى وت بوپ ىسىپ كەتكەن، ءبىراق ءوزىن تەز جيناقتاپ الا قويعان ول:
— قويىڭدار ەندى جىندانباي! — دەدى كۇلىپ. سابينا تاعى دا پىسقىردى.
— جارايدى، سۇيىسكىلەرىڭ كەلمەسە، ستەللا ءوز قولىن ءسۇيسىن دە، ال ءسىز وعان مۇرنىڭىزدى تيگىزىڭىز. بۇل دا ەسەپتەلەدى!
ەشەرستتىڭ تاڭدانعانى سول — قىز ءوز قولىن ءسۇيدى دە، بۇعان ۇسىندى. بۇل ونى ماڭعازدانا ۇستاپ، جىپ-جىلى الاقاندى بەتىنە باستى. ەكى قىز قولدارىن شاپالاقتاپ جىبەرگەن.
— ءبىز ەندى ءارقاشان دا ءسىزدىڭ ءومىرىڭىزدى قورعاۋعا مىندەتىمىز! — دەدى فريدا قۋانىشتى تۇردە. — ستەللا، ماعان تاعى ءبىر شىنى شاي قۇيشى، ءبىراق مىنا سياقتى سۇيىق بولماسىن.
ءبارى قايتادان شاي ىشۋگە وتىردى، ەشەرست قاعازدى بۇكتەپ قالتاسىنا سالىپ العان. ەندىگى ءسوز قىزىلشاعا اۋىسىپ، ونىڭ تەك جاقسى جاقتارى ايتىلدى — اپەلسين مەن بالدى كوبىرەك جەپ، ساباققا بارماساڭ بولعانى — ودان راقات جوق!
ەشەرست ستەللامەن كوزبەن تىلدەسىپ، ءۇنسىز وتىردى. قىزدىڭ كۇنگە كۇيگەن قىزىل-قوڭىر ءجۇزى قايتا نۇرلانا تۇسكەن.
وسى ءبىر جىلى ءجۇزدى اعالى-قارىنداستىلاردىڭ ءوزىن جاتىرقاماي باۋىرعا تارتقاندارى بۇعان سونداي جايلى اسەر ەتكەن. ولاردىڭ سۇپ-سۇيكىمدى تۇرلەرىنە قاراپ وتىرۋدىڭ ءوزى قانداي راقات! شايدان كەيىن كىشكەنتاي ەكى قىز گەربارييمەن اينالىسىپ كەتتى دە، ەشەرست تەرەزە الدىندا تۇرعان كرەسلوعا وتىرىپ، ستەللامەن اڭگىمەلەسە باستادى. سوسىن ءبىر مەزەت ونىڭ اكۆارەلمەن سالعان سۋرەتتەرىن قىزىقتاعان. وسىنىڭ ءبارى وعان عاجاپ ءبىر ءتۇس سياقتى سەزىلىپ ەدى. ۋاقىت توقتاعان، كوز الدىنداعىدان باسقانىڭ ءبارى ۇمىتىلعان، ءبارى ءوز ماڭىزىن جوعالتقان. ەرتەڭ ول ميگەنگە ورالادى، سوندا وسى عاجاپ تۇستەن قالاتىنى — قالتاسىنداعى ءبىر جاپىراق قاعاز عانا... وندا مىنا بالالاردىڭ اتى قانمەن جازىلعان. بالالار... اۋ، ءبىراق ستەللا بالا ەمەس قوي، ول ميگەنمەن شامالاس ەمەس پە!
قىزدىڭ قىسىلا، ۇزىلە شىققان ۇنىنەن دوستىق شىراي، جىلى نيەت سەزىلەدى، ەشەرست ءۇنسىز قالعان كەزدە ول ودان سايىن اشىلا تۇسكەندەي بولادى. ونىڭ بويىنان الدەبىر تەكتىلىك، سالقىنقاندى اقىل بايقالىپ ەدى.
تۇستىك اسقا حولليدەي كەلمەگەن، تەڭىز سۋىن كوبىرەك ءجۇتىپ قويسا كەرەك. ونىڭ ورنىندا وتىرعان سابينا كۇتپەگەن جەردە ءوز شەشىمىن العا تارتىپ ەدى.
— مەن ءسىزدى تەك فرەنك دەپ اتاعىم كەلەدى.
— فرەنك، فرەنك، فرەنك! — دەپ اندەتتى فريدا. ەشەرست كۇلىپ، باسىن يزەدى.
— ءسىزدى ستەللا "ميستەر ەشەرست" دەپ، ءاربىر اتاعان سايىن ايىپ تولەيتىن بولادى. بۇل سۋىق ءراسىم!
ەشەرست ستەللاعا قارادى. ونىڭ بەتى جايلاپ قىزارا بەرگەن. سابينا راقاتتانا كۇلدى، ال فريدا:
— و-و، وعان قاراڭدارشى! — دەيدى ايقايلاپ. — جانىپ كەتتى! ورتەنىپ كەتتى!
ەشەرست قوس قولىمەن باسىن ۇستاعان.
— تەنتەكتەر-اۋ، قويساڭدارشى ەندى! ستەللانى ءبۇيتىپ مازالاي بەرسەڭىزدەر، مەن سەندەردى قوسارلاپ بايلاپ قوياتىن بولامىن!
— قاراي گور، — دەيدى فريدا ماساتتانا شيقىلداپ. — اشۋشاڭ ءوزى!
— ال ءسىز ونى تەك ستەللا دەپ اتايسىز! — دەپ قۋلاندى سابينا.
— نە، ولاي اتاۋعا بولماي ما؟ ادەمى ەسىم!
— قۇداي اقى، اتاي بەرىڭىز، سىزگە كىم قارسى!
ەشەرست قولىن باسىنان الىپ ويلانىپ قالدى. ستەللا! مىنا ازىلدەن كەيىن ول بۇنى قالاي اتار ەكەن؟ ءبىراق ستەللا قىزداردىڭ كوزىنشە ءبارىبىر بۇنى ءوز اتىمەن اتاماعان، سوسىن ەشەرست ءبارى ۇيىقتاۋعا جينالعان كەزدە، ادەيى:
— قايىرلى ءتۇن، ستەللا! — دەگەن.
— قايىرلى ءتۇن، ميست... قايىرلى ءتۇن، فرەنك. بىلەسىز بە، ءسىز قالاي دەگەنمەن ازاماتسىز!..
— راقمەت پەيىلىڭىزگە!
قىز كۇتپەگەن جەردە بۇنىڭ قولىن ۇستاي الىپ، قاتتىراق قىسىپ جىبەردى دە، سوسىن لەزدە تارتىپ الا قويدى.
ەشەرست اسحانادا جالعىز قالعان. كەشە وسى ۋاقىتتا تۇندە بۇل ءداۋ الما اعاشىنىڭ تۇبىندە ميگەندى قۇشاقتاپ ءتۇر ەدى. ونىڭ جاۋدىرەگەن كوزى مەن ۇلبىرەگەن ەرنىنەن ۇزاق-ۇزاق ءسۇيىپ ەدى-اۋ سوندا. ەشەرست كۇرسىندى. بۇگىنگى تۇننەن باستاپ بۇل ءوز تاعدىرىن ونىمەن — ءوزى سۇيگەن، ءوزى ارمانداعان ميگەنمەن قوساقتاۋعا ءتيىستى! ال ەندى جاعداي مىناداي بولىپ تۇر. ساعاتىنا قاراۋدى ۇمىتىپ كەتىپ، امالسىز مۇندا قونىپ قالعان ءتۇرى مىناۋ. بەيكۇنا جاستىعىمەن، تاپ-تازا بالاۋسا كۇندەرىمەن ەندى قوشتاسايىن دەپ تۇرعان ساتتە، مىناداي بەيكۇنا، تاپ-تازا قىزدارمەن نەگە عانا دوستاسا قالدى ەكەن. ءبىراق ءبارىبىر وعان قوسىلام عوي، — دەپ ويلادى بۇل — قوسىلۋعا ۋادە بەردىم عوي.
ول مايشامدى جاعىپ، قولىنا ۇستادى دا، جوعارىداعى جاتىن بولمەسىنە قاراي بەتتەدى. ءبىراق حولليدەي جاتقان بولمەنىڭ ەسىك تۇسىنان وتە بەرگەندە، تۇكپىر جاقتان:
— دوستىم، بۇل سەنبىسىڭ؟ — دەگەن ونىڭ داۋىسىن ەستىدى. — ءبىر مينۋتقا ماعان كىرىپ كەتشى.
حولليدەي توسەك ۇستىندە تەمەكى تارتىپ وتىر ەكەن.
— وتىرشى جانىما.
ەشەرست اشىق تۇرعان تەرەزە الدىنداعى كرەسلوعا جايعاستى.
— بىلەسىڭ بە، مەن بۇگىنگى وقيعانى ءالى ويلاپ وتىرمىن، — دەدى ول — ادام سۋعا باتىپ كەتكەن كەزدە، بۇكىل ءومىرى كوز الدىنان كوشە باستايدى دەيدى عوي. مەن ونداي ەشتەڭە كورگەم جوق. تەگى، تولىق باتىپ ۇلگىرمەسەم كەرەك.
— ال سوندا نە ويلادىڭ؟ — حولليدەي ءسال ءۇنسىز قالدى.
— بىلەسىڭ بە، — دەدى ول وتە سابىرلى تۇردە. — مەن ءبىر وتە قىزىق جايدى ويلادىم... كەمبريدجدەگى ءبىر قىز ەسىمە ءتۇستى. مەن ونى بىلاي... جۇقالاپ جىبەرۋىمە بولاتىن ەدى... تۇسىنەسىڭ عوي... مەن ونىڭ الدىندا ارىمدى تازا ۇستاپ قالعانىما قۋاندىم. قالاي دەسەم دە، دوستىم، مەنىڭ ءقازىر وسى جەردە وتىرعانىم — سەنىڭ ارقاڭ. ايتپەسە، وسى ساتتە سۋ استىندا جاتار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن... تىڭداشى، سەن قالاي ويلايسىڭ، ولگەننەن كەيىن بىزگە نە بولادى؟
— نە بولۋشى ەدى، وت جالىنى قالاي سونسە، ءبىز دە سولاي سونەمىز.
— فۋ-ۋ-ۋ!
— مۇمكىن بىردەن سونە قالمايمىز، ۇشقىنداپ، جىلتىلداپ ءبىراز جاتاتىن شىعارمىز.
— ءىم-م. بۇنىڭ ءبارى قانداي قورقىنىشتى.ءا؟!. ايتپاقشى، مەنىڭ قارىنداستارىم ساعان ۇناعان بولار؟
— وتە ۇنادى!
حولليدەي تەمەكىسىن تاستاپ، قولدارىن جەلكەسىنە ايقاستىرا سالعان كۇيى تەرەزەگە قاراپ وتىرىپ قالدى.
— ءيا، ولار ادام ءتىلىن تابا بىلەدى.
ەشەرست مايشامنىڭ جارىعىندا جىميىپ وتىرعان دوسىنىڭ بەتىنە قاراعان... ءيا، ول دۇرىس ايتادى: ءدال ءقازىر ونىڭ تۇڭعيىق تۇبىندە جاتۋى ابدەن مۇمكىن ەدى... دەنەسىن قۇرت جەپ. ي-ي، قانداي قورقىنىشتى!.. ەشەرستكە ءبىر ءسات ءفيلدىڭ مىنا جىميىسى عاجاپ كورىندى، ءولىم مەن ءومىردىڭ ايىرماسىن بۇل وسى جىميىستان-اق كورىپ تۇرعانداي ەدى:
ەشەرست ورنىنان جايلاپ تۇرىپ:
— جارايدى، سەنىڭ ۇيىقتاعانىڭ ءجون بولار، — دەدى جۇمساقتاۋ ۇنمەن. — شامدى ءوشىرىپ كەتەيىن بە؟
حولليدەي ونىڭ قولىنان ۇستاي الدى.
— دوستىم، تىڭداشى، بىلمەيمىن... نە دەسەم ەكەن... بىلايشا ايتقاندا، ءولىپ جاتقان وتە جامان شىعار. قايىرلى ءتۇن، دوستىم!
ەشەرست قۇلازي دا تولقي تۇرىپ ونىڭ قولىن قىستى دا، قايتا تومەن ءتۇسىپ كەتتى. سىرتقى ەسىك ءالى اشىق ەكەن، ءۇي الدىنداعى بەتون توسەنىشتەر ارقىلى ساياباققا شىقتى. تۇڭعيىق اسپان تورىندە جۇلدىزدار جىمىڭ قاعادى. ونىڭ كومەسكى جارىعى استىندا بوزقاراعان گۇلدەرى ەرەكشە ءبىر تۇسكە ەنگەن. ەشەرست ءيىسى اڭقىپ، كۇلتەلەنىپ تۇرعان ونىڭ ءبىر شوق ساباعىن مۇرنىنا تاقاپ تۇرىپ، كىشكەنتاي قارا كۇشىكتى كوتەرىپ كەلە جاتقان ميگەندى ەسكە ءتۇسىردى. ويىنا جاڭاعى حولليدەيدىڭ ءسوزى ورالدى: "مەن ءبىر قىز تۋرالى ويلادىم... سەن تۇسىنەسىڭ بە، مەن ونىڭ الدىندا ارىمدى تازا ۇستاپ قالعانىما قۋاندىم". ەشەرست بوزقاراعان ساباعىن قولىنان بوساتىپ، ساياباق ءىشىن ارالاپ كەتە باردى، شام جارىعى تۇسكەندە كولەڭكەسى كولبەڭ-كولبەڭ ەتەدى... تاعى دا ميگەن كوز الدىنا كەلدى. ميگەنمەن بىرگە... المانىڭ اپپاق گۇلدەرى... سىلدىر-سىلدىر ەتكەن بۇلاق... اي ساۋلەسىمەن جىلتىلداعان الاقانداي توعان. ونىڭ قۇشاقتاپ بۇنى سۇيگەنى، ەلجىرەپ تۇرىپ بۇعان قاراعانى... قالاي ەسىڭنەن كەتەر! راس، قانداي عاجاپ، قانداي ءتاتتى ەدى سول ءتۇن!
ول ءبىر ءتۇپ بوزقاراعاننىڭ تۇبىنە كەلىپ توقتادى. مۇنداعى ءتۇن بۇلاقتىڭ سىلدىرىمەن ەمەس، تەڭىزدىڭ الاپات گۇرىلىمەن سويلەيدى. مۇندا قۇستاردىڭ سايراعانى دا، ۇكى مەن ەشكىشەكتىڭ قيقىلداعانى دا، ارالاردىڭ گۋىلى دە جوق. الدەبىر جەردەن رويالدىڭ دىڭ-دىڭى ەستىلەدى، وڭكيگەن سۇرعىلت ۇيلەردىڭ توبەسى كوك تىرەيدى. مۇندا تىنىسىڭدى كەڭەيتەر تەك بوزقاراعان ءيىسى. ءقوناقۇيدىڭ جوعارعى قاباتىندا ءبىر تەرەزە جارقىراپ ءتۇر. پەردە ارتىندا بىرەۋدىڭ كولەڭكەسى ارى-بەرى قوزعالىپ ءجۇر. ەشەرستتىڭ جان دۇنيەسىندە ەكىۇداي سەزىم ارپالىسىپ جاتقانداي، قۇددى ماحاببات پەن كوكتەم تىڭنان ءبىر كۇشكە يە بولىپ، بۇنى جاڭا ءبىر جول، جاڭا ءبىر ارناعا بۇرعىسى كەلەتىن سەكىلدى. ءوزىن تۋرا فرەنك دەپ اتاپ، قولىن قاتتىراق قىسقان مىنا قىز، سونداي بەيكۇنا دا تازا قىز، بۇنىڭ بەتىن بىردەن قايتارا سالسا عوي، شىركىن!..
ەشەرست ءشوپ ۇستىنە تىزە بۇگىپ، بۋددا سياقتى ەكى اياعىن ايقاستىرا استىنا باسىپ، ءقوناقۇي جاققا ارقاسىن بەرگەن كۇيى ۇزاق وتىردى. بۇل سوندا شىنىمەن-اق ار-ۇياتتان اتتاپ، كىرشىكسىز ماحابباتتى اياعىنا تاپتاعىسى كەلە مە؟ قىردىڭ اسەم قىزعالداعىن جۇلىپ الىپ، ونى يىسكەپ بولعان سوڭ لاقتىرىپ تاستاماق پا؟ "كەمبريدجدەگى ءبىر قىز ەسىمە ءتۇستى. مەن ونى بىلاي... جۇقالاپ جىبەرۋىمە بولاتىن ەدى..." ەشەرست الاقاندارىن ءشوپ ۇسىنە باستى — ءالى جىپ-جىلى ەكەن، سول دىمقىلداۋ دا. "نە ىستەيمىن؟" دەپ ويلادى ول ءدال ءقازىر ميگەن بۇنى تەرەزە الدىندا كۇتىپ، ءداۋ الما اعاشىنا قاراعان قالپى بۇنى ويلاپ تۇرعان شىعار. بايعۇس كىشكەنتاي ميگەن! ال نەگە بايعۇس؟ — دەدى ول — مەن ونى سۇيەم عوي! ءبىراق... مەن ونى شىن سۇيەم بە، الدە ءوزىمدى سونداي سۇيگەنى ءۇشىن، ءوزى دە سونداي سۇيكىمدى بولعانى ءۇشىن وعان تەك ىنتىعا تۇسەم بە؟ نە ىستەۋىم كەرەك سوندا مەن؟"
رويالدىڭ دىڭ-دىڭى، جۇلدىزداردىڭ جىمىڭى بۇنى ءسال دە بولسا سەرگىتە تۇسكەندەي ەدى. ءتۇن تۇنەگىندە تەڭىز تەرەڭ تىنىس الادى. ول ورنىنان تۇرعان كەزدە، اياقتارىنىڭ ۇيىپ قالعانىن بايقاعان. تەرەزەلەردىڭ ەشقايسىسىندا جارىق جوق.
ەشەرست ۇيگە كەلدى دە، تاس بۇركەنىپ جاتىپ قالدى.
VIII
ەشەرست بۇل كۇنى تۇندە تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاپ ەدى، ءتىپتى ەشقانداي ءتۇس تە كورمەگەن. تاڭەرتەڭ ەسىكتىڭ قاتتى تارسىلىنان ويانا كەلسە، بولمە جاپ-جارىق بولىپ تۇر ەكەن.
— ەي، تاماق دايىن! — دەيدى سىرتتان سىڭعىرلاعان ءبىر داۋىس.
ول ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا، جىلدام كيىنە باستادى.
ەشەرست تومەن تۇسكەن كەزدە، ءبارى نان مەن قايناتپا جەپ وتىر ەكەن. بۇعان سابينا مەن ستەللانىڭ ورتاسىنان ورىن ساقتاپ قويىپتى. سابينا بۇنى كوز قيىعىمەن باعىپ وتىردى دا، كەنەت اسىعىستاۋ سويلەي جونەلدى.
— بولىڭدار ەندى! تەزىرەك ىشسەڭدەرشى تاماقتارىڭدى! توعىز جارىمدا بۇل جەردەن شىعىپ كەتۋىمىز كەرەك.
— ءبىز بەرري-حەدكە بارامىز، دوستىم، سەن مىندەتتى تۇردە بىزبەن بولۋىڭ كەرەك.
"بارسام با، بارماسام با؟" دەپ ويلادى بۇل. — جوق، بۇل مۇمكىن ەمەس. زاتتاردى تەزىرەك ساتىپ الىپ، دەرەۋ قايتۋىم كەرەك". ول ستەللاعا قارادى.
— ءجۇرىڭىز بىزبەن بىرگە! — دەدى قىز جىلدامىراق.
— ءسىز بارماساڭىز ەشقانداي كوڭىلدى بولمايدى، — دەپ، سابينا وعان قوسىلا كەتتى. كىشكەنتاي فريدا ۇشىپ تۇرىپ، بۇل وتىرعان ورىندىقتىڭ ارت جاعىنا كەلە قالدى.
— كەتتىك، ايتپەسە ءسىزدى شاشىڭىزدان كوتەرىپ تۇرعىزامىن.
"ءبىر كۇن... تەك ءبىر كۇن، — دەپ ويلادى ەشەرست. — ءبارىن دە اقىلعا سالۋ كەرەك... تەك ءبىر كۇن".
— ال، جارايدى، كەلىستىم! - دەدى ول شەشىمدى تۇردە. - شاشىمدى جىبەرشى ەندى، تەنتەك قىز.
— ۋر-را!..
ول ستانسادا فەرماعا ەكىنشى رەت جەدەلحات سالىپ جىبەرگىسى كەلگەن، ءبىراق ويتە المادى، نەگە ەكەنىن ءوزى دە بىلمەگەن. بريكسەمدە وتىرعان كۇيمەلەرى تىم تار بولىپ شىقتى دا، سابينا مەن فريدا بۇنى قىسا ءتۇسىپ، تىزەسى قايتا-قايتا ستەللانىڭ تىزەسىنە تيە بەردى. كىشكەنتاي ەكى قىزدىڭ ويىنى تاسىپ، وزدەرى دە كۇلىپ، وزگەلەردى دە كۇلدىرىپ، ءبارىن ءماز قىلىپ وتىردى. ولارعا ەلىتكەن ەشەرستتىڭ بىرتىندەپ كوڭىلى كوتەرىلە تۇسكەن دە، ءبىرازدان سوڭ وزگە دۇنيەنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ سالا بەرگەن — كوڭىلدى ەدى، ءماز ەدى. كەشە كەشكىسىن "ءبارىن دە جان-جاقتى ويلاۋ كەرەك" دەپ شەشكەن ول بۇگىنگى كۇنى ءتىپتى ەشتەڭە ويلاعىسى كەلمەدى. تەڭىز جاعاسىندا ولار بىر-بىرىمەن جارىستى، كۇرەستى، تاياز جەردە تۇرىپ الىپ سۋ شاشىستى — كەشەگى جاعدايدان كەيىن ەشكىم تەرەڭگە بارعان جوق — ءار ءتۇرلى ويىندار وينادى، حورمەن ءان ايتتى، وزدەرىمەن اكەلگەن تاماقتارىن تۇگەل جەپ تاۋىستى. قايتار جولدا ەكى كىشكەنتاي قىز فرەنككە سۇيەنگەن كۇيى ۇيىقتاپ كەتتى دە، ونىڭ تىزەسى تاعى دا ستەللانىڭ تىزەسىنە تيە باستادى. بۇدان ءبىر-اق كۇن بۇرىن وسى ءۇش اقسارى قىزدى ەشقاشان كورمەگەنىنە بۇل ەندى مۇلدە سەنگىسى كەلمەيدى. پويىزدا ول ستەللامەن ولەڭ-جىر تۋرالى سويلەسىپ وتىردى، ونىڭ قانداي اقىنداردى ءسۇيىپ وقيتىنىن ءبىلدى، بۇل جاعىنان ءوزى دە كىمدەردى ءپىر تۇتاتىنىن شابىتتانا اڭگىمەلەگەن. ءبىر مەزەتتە قىز بۇعان بۇرىلىپ:
— ءفيلدىڭ ايتۋىنشا، ءسىز و دۇنيەدەگى ومىرگە سەنەتىن سياقتىسىز، — دەدى اقىرىن عانا. — بۇل اقىلعا سىيمايتىن نارسە عوي.
— ماسەلە سەنۋ، سەنبەۋدە ەمەس، ماعان تەك و جاقتىڭ تىم جۇماق بوپ كورىنەتىنى راس، — دەدى ەشەرست.
— بۇل مەنىڭ تۇيسىگىمە جەتپەيدى، — دەپ قىز باستىرمالاتا سويلەي جونەلدى. — و جاقتا دا ءومىر بولسا، مۇندا تىرلىك ەتىپ كەرەگى نە؟
ەشەرست ونىڭ جىڭىشكە ادەمى قاستارى تومەن ءيىلىپ، قاباعى تۇيىلە قالعانىن بايقادى.
— تەك ءوزىڭسى جۇباتۋ ءۇشىن عانا دىنگە سەنۋگە بولمايدى عوي، — دەدى بۇل سىپايى.
— شىن مانىندە جوق دۇنيەگە ادامداردىڭ سونشاما الدانىپ، ۇمتىلا تۇسەتىنى نە سوندا؟
قىز دا ەندى بۇنىڭ كوزىنە سۇراۋلى پىشىنمەن قادالا قاراي قالعان.
ەشەرست ونى رەنجىتكىسى كەلمەدى، ءبىراق ءوز اقىل-ويىنىڭ ودان وزىق تۇرعانىن قالايدا كورسەتىپ قالۋ نيەتىمەن:
— ءتىرى ادام قاشان دا ءوزىن ماڭگى ولمەستەي سەزىنەدى — ءومىردىڭ بۇكىل ءمانى وسىندا عوي، — دەدى. — ال بۇنىڭ سىرتىندا باسقا دا ءبىر كەرەمەتتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس شىعار.
— دەمەك، ءسىز مۇلدە سەنبەيسىز بە؟
"مىنە، مەن ەندى ونى شىنىمەن-اق رەنجىتەم" — دەپ ويلادى ەشەرست.
— مەن تەك تاۋدا ايتىلعان وسيەتتى سۇيەمىن، ويتكەنى ول وتە ادەمى جازىلعان ءارى ۋاقىت سىنىنان وتكەن، — دەدى ول.
— ءسىز سوندا يسانىڭ قۇداي بولعانىنا دا سەنبەيسىز بە؟ فرەنك "سەنبەيمىن" دەگەندەي باس شايقاپ قويدى، سوسىن قىز تەرەزەگە بۇرىلىپ كەتكەن كەزدە، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ەسىنە نيك ايتقان ميگەننىڭ مىنا جالبارىنىشى ءتۇسىپ ەدى: "و، قۇدايىم، ءبىزدىڭ بارشامىزعا جانە ميستەر ەشەرستكە امانشىلىق بەرە كور!.." كىم ەندى بۇل ءۇشىن قۇدايعا ءوستىپ جالبارىنادى؟ ول ءقازىر دە ءوستىپ وڭاشا بولمەدە بۇل ءۇشىن جالبارىنىپ تۇرعان شىعار! "قانداي وڭباعانمىن!"
بۇكىل كەش بويى ول وسى ءسوزدى ىشتەي قايتالاي بەرگەن دە، وعان بىرتىندەپ بويى ۇيرەنىپ العانى سونداي، اقىرى ءوزىن شىنىمەن-اق "وڭباعان" سەزىنىپ ەدى. ءبىراق نە ءۇشىن وڭباعان ەكەنىن تاعى ايتا الماس ەدى: ميگەنگە جەتە الماي جاتقانى ءۇشىن بە، الدە قالايدا وعان بارعىسى كەلەتىنى ءۇشىن بە؟..
كەشكىسىن ولار بالالاردى ۇيىقتاۋعا جىبەرگەنشە، ءبارى جيىلىپ كارتا ويناعان. سوسىن ستەللا رويالدا ويناپ وتىردى. ەشەرست قاراڭعىلاۋ تەرەزە الدىنا جايعاسىپ، قىزدىڭ اقسارى باسى مەن نازىك موينى كلاۆيشادا بيلەگەن قول قيمىلىمەن قالاي ۇندەستىك تاۋىپ جاتقانىن ۇزاق قىزىقتادى. ول كەرەمەتتەي ويناماعانمەن ساۋساقتارىنىڭ قيمىلى كوز سۇيسىنتەدى ەكەن. ءوزى دە مۋزىكا ىرعاعىمەن توتىقۇستاي قۇلپىرادى. اق سارعىش شاشى ەكى مايشامنىڭ جارىعىندا بىردە سۋسىپ، بىردە تولقىپ، سان قۇبىلادى. ول شۋماننىڭ "نە ءۇشىن؟" دەگەن اۋەنىن ويناپ ەدى. سوسىن حولليدەي سىرناي الىپ كەلىپ، ەشەرستتى شۋمان اندەرىن ايتۋعا ءماجبۇر ەتكەن. ستەللا ونى رويالمەن دەمەپ وتىردى. ءاننىڭ "مەن ساعان وكپەلەمەيمىن" دەگەن جەرىن بۇل كوتەرە سوزىپ تۇرعاندا، كوك حالات كيگەن ەكى قىز دا ۇرلانا باسىپ، رويال جانىنا جاقىنداي بەرگەن... مۋزىكالىق كەشتىڭ سوڭى كەرەمەتتەي ءبىر كۇلكىمەن، ازىلمەن، سوڭىنان سابينا ايتقانداي "سۇمدىق كوڭىلدى!" اياقتالعان.
بۇل كۇنى تۇندە ەشەرست مۇلدە ۇيىقتامادى دەسە دە بولادى. ارى-بەرى اۋناقشىپ جاتىپ، ءبارى-بارىن قايتا ويلادى. وسى ءبىر كۇندەرى بۇل جاتقان مىنا جۇمساق توسەك، جايلى ءۇي، مىنا اعالى-قارىنداستاردىڭ وزىنە دەگەن اق جارقىن پەيىلى بۇنى ءبىر ءتۇرلى باۋراپ العان دا، ال اناۋ فەرما، ونداعى ادامدار، ءتىپتى ميگەننىڭ ءوزى دە ەشەرستكە ەندى جات كورىنە باستاپ ەدى. بۇل ءوزى شىنىمەن-اق ول قىزعا سۇيەتىنىن ايتىپ پا ەدى، شىنىمەن-اق ونى الىپ كەتەتىنىنە ۋادەسىن بەردى مە؟ الدە سول كۇنى، سول تۇندە كوكتەم لەبىنە ماس بولىپ، الما اعاشىنىڭ گۇلدەرىنەن باسى اينالىپ قالدى ما؟ الايدا كوكتەمنىڭ بۇل ۋىتى تۇبىندە ەكەۋىن دە قۇرتىپ تىنۋى مۇمكىن عوي. سوندا مەن سول ءبىر سۇپ-سۇيكىمدى قارشاداي قىزدى كوڭىلدەس ەتكىم كەلدى مە دەگەن وي ءبىر ءسات بۇنىڭ توبە قۇيقاسىن شىم ەتكىزگەندەي بولدى. "ويپىرماي، نەتكەن سۇمدىق! نە ىستەدىم مەن؟" دەگەن وي وزەگىن ورتتەي قارىعان. ەندى ءبىر ساتتە كوجە بوپ كەتكەن ميىنىڭ ءبىر تۇكپىرىنەن شۋمان ءانىنىڭ ادەمى سازى ەستىلگەندە، كوز الدىنا تاعى دا اقسارى شاشتى ستەللا... ونىڭ اپپاق كويلەك كيگەن تالشىبىقتاي دەنەسى كەلە قالعان. "جوق، مەن جىندانعان شىعارمىن... ءيا، مەن جىندىمىن، — دەدى كۇبىرلەپ. — بەيشارا ميگەن! ميگەن!.." "و، قۇدايىم، ءبىزدىڭ بارشامىزعا جانە ميستەر ەشەرستكە امانشىلىعىڭدى بەرە گور!".. "مەن تەك سىزبەن بىرگە بولسام بولعانى، تەك قانا سىزبەن..." ەشەرست جاستىققا باسىن تىعىپ، جىلاپ جىبەردى. وعان قايتا ورالماۋ — سۇمدىق. قايتىپ بارۋ — ودان وتكەن سۇمدىق!
جاستىق شاقتا ءاردايىم بىلاي عوي: كۇيزەلگەن كەزدە ءوزىڭدى ءسال الدارقاتا بىلسەڭ، ۋايىمنان قۇتىلىپ شىعا كەلەسىڭ، فرەنكتىڭ كىرپىگى ءىلىنىپ بارا جاتقاندا، وعان مىناداي وي كەلگەن: "سو قۇرلى نە بوپ قالدى؟ بىرەر ساتتىك ءتاتتى ءسۇيىس... ونى ءبىراز كۇننەن سوڭ ميگەننىڭ ءوزى دە ۇمىتىپ تا كەتەدى!"
ەرتەڭىندە تاڭەرتەڭ ول چەك بويىنشا اقشاسىن العان، ءبىراق الگى كويلەكتى قويدىرىپ كەتكەن دۇكەن جاققا قاراعىسى دا كەلمەگەن. ونىڭ ورنىنا وزىنە قاجەتتى ونى-مۇنى بىردەڭەلەر ساتىپ الدى. ءبىراق كۇنى بويى وزىنە-وزى ىزا بولعانداي تىستەندى دە ءجۇردى. بىرەر كۇنگى ۋايىمنان كەيىن كوكىرەگى مۇلدە بوس قالعانداي. بۇدان سوڭ ەشتەڭە ويلاعىسى دا كەلمەدى. ويلاسا بولدى، تاعى دا ۋايىمعا باتاتىنى انىق.
شايدان كەيىن ستەللا بۇعان كەلىپ الدەبىر كىتاپتى ۇسىندى.
— ءسىز مىنانى وقىدىڭىز با، فرەنك؟ — دەدى ول ۇياڭداۋ ۇنمەن.
بۇل — فاررەردىڭ "يسانىڭ ءومىرى" دەگەن كىتابى ەكەن. ەشەرست جىميدى. بۇنىڭ جان دۇنيەسىنە بولا ونىڭ قام جەۋى
ەشەرستتىڭ كۇلكىسىن كەلتىرگەن، ءبىراق كوڭىلگە جىلى، سونىمەن قاتار اسەرلى دە: بۇل ءوز سەنىمىنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەپ جاتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ونىڭ كەيبىر ارتىقشىلىقتارىن ايتقىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق ايتپادى. كەشكىسىن قىزدار اعالارىمەن بىرگە بالىق اۋلايتىن قۇرالداردى دايىنداپ جاتقان كەزدە بۇل:
— كەز كەلگەن رەسمي ءدىننىڭ نەگىزىندە، مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، ىزگىلىك يدەياسى جاتادى — ەگەر جاقسى بولساڭ، الاسىڭ. قۇددى جاقسىلىقتىڭ ءبارىن سۇراپ الاتىن سياقتىسىڭ. مەنىڭشە، وسىنىڭ ءبارى قورقىنىشتان باستالعان، — دەدى.
ديۆان ۇستىندە بالىققا تۇزاق جاساۋدى ۇيرەنىپ وتىرعان ستەللا:
— ال مەنىڭشە، بۇنىڭ سىرى الدەقايدا تەرەڭدە، — دەپ قاستارىن كەرىپ قويدى.
ەشەرست تاعى دا ءوزىنىڭ ءبىلىمدارلىعىن كورسەتكىسى كەلىپ:
— سىزگە سولاي كورىنەدى دە، — دەپ قويدى. — ايتپەسە ءبارىمىزدىڭ دە بىرنارسە العىمىز كەپ تۇراتىنى راس قوي. جالپى بۇل جونىندە ناقتى بىردەڭە ايتۋ قيىن دا.
قىز ويلى پىشىندە تاعى دا قاستارىن كەرىپ قويعان.
— مەن ءسىزدى ءجوندى تۇسىنبەي وتىرمىن.
ال ەشەرست "تۇسىنبەسەڭىز قايتەيىن" دەگەندەي، ءسوزىن ودان ءارى قىزبالانا جالعاپ ەدى.
— ءسىز بىلاي ويلاپ كورىڭىزشى، سوندا تۇسىنەسىز.. ناعىز ءدىنشىل ادامدار كىمدەر؟ ومىردە ءوز ارماندارىنا تولىق جەتە الماعانىن سەزىنەتىندەر. ال مەنىڭ ءوز سەنىمىم مىناۋ: قولىڭنان كەلگەنشە جاقسىلىق جاسا، ول جاقسىلىعىڭ قارىمتاسىز، ساتۋسىز جاسالسا — ءتىپتى جاقسى.
— دەمەك، ءسىز، ءبارىبىر، جاقسى بولۋ ءۇشىن جاقسىلىق جاسا دەگەنگە سەنەدى ەكەنسىز عوي؟
وسى ءبىر ساتتە ول قانداي ادەمى بوپ كەتتى دەسەڭشى! ءيا، مۇنداي قىزعا ادەمى بولۋ وپ-وڭاي. ەشەرست باسىن يزەدى دە، اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرىپ جىبەردى.
— ءسىز ماعان ودان دا بالىققا تۇزاق جاساۋدى ۇيرەتىڭىزشى، — دەدى ول جىميىپ.
قىزدىڭ سۇيرىكتەي ادەمى ساۋساقتارىنا قولى ءتيىپ كەتكەن كەزدە، بۇنىڭ تۇلا بويى شىم ەتە قالدى. ارتىنشا ءوز جۇرەگىنەن ءبىر قۋانىشتى سەزگەن. ول نەنىڭ قۋانىشى؟ بىلمەيدى. وسى اسەرمەن توسەگىنە جاتقان كەزدە دە تەك قانا ونى ويلاعان.
كەلەسى كۇنى ول قىزداردان: پويىزبەن پوتنەسكە دەيىن بارىپ، سول جەردەگى بەرري-پومروي بەكىنىسى تۇبىندە دەمالاتىندارىن ءبىلدى. وتكەننىڭ ءبارىن قالايدا ۇمىتۋدى ويلاعان ەشەرست ەكيپاجدا حولليدەيمەن قاتار وتىرىپ، ءجۇرىپ كەتكەن... كەنەت جاعالاۋدا... تۋرا ۆوكزالعا جەتە بەرگەن ساتتە بۇنىڭ جۇرەگى تاس توبەسىنە شىعىپ ەدى. ميگەن! ميگەننىڭ ءوزى — ۇستىندە: سول ەسكى بەلدەمشەسى مەن جەيدەسى، باسىندا كوك بەرەت — جۇرگىنشىلەردىڭ ءارقايسىسىنا ءبىر قاراپ كەلە جاتىر. ەشەرست بەتىن كولەگەيلەپ جابا قويدى. ءبىراق ساۋساق اراسىنان ونىڭ يەسىنەن اداسىپ قالعان كۇشىك سياقتى كورىنگەنگە جالتاڭداپ، نە العا، نە ارتقا جۇرەرىن بىلمەي، اياقتارىن كىبىرتىكتەي باسىپ كەلە جاتقانىن كوردى. ول قالاي كەلىپ قالدى ەكەن مۇندا؟ ال ۇيدەن قالاي سىتىلىپ شىعىپ كەتتى؟ نە تابام، كىمدى تابام دەدى ول سوندا؟ ەكيپاج دوڭعالاقتارى ودان الىستاعان سايىن ەشەرستتىڭ جۇرەگى قىسىلا ءتۇستى، كوكىرەگىندە ءبىر نارسە "توقتات ەكيپاجدى، ءتۇسىپ قال دا قۋىپ جەت ونى" دەپ ايقايلاپ تۇرعانداي بولدى. سوسىن ەكيپاج ۆوكزالعا قاراي شۇعىل بۇرىلعان كەزدە، بۇل دا ورنىنان شۇعىل تۇرىپ، ەسىكتى اشىپ جىبەردى دە:
— كەشىرىڭىزدەر... مەن... مەن بىرنارسەمدى ۇمىتىپ كەتىپپىن... مەنى كۇتپەي-اق قويىڭىزدار. سىزدەردى كەلەسى پويىزبەن قۋىپ جەتەم! - دەپ، جەرگە ەسكىرىپ ءتۇستى. سەكىرگەن ساتتە ءسۇرىنىپ كەتىپ، قۇلاپ قالا جازدادى دا، سوسىن بويىن تىكتەپ الىپ، كەرى قاراي بار پارمەنىمەن جۇگىرە جونەلدى. ەكيپاج ءارى تاڭىرقاپ، ءارى ابىرجىپ قالعان حولليدەيلەردى سۇيرەپ كەتە باردى.
ەشەرست بۇرىشتىڭ ارعى جاعىنان شىققاندا، الىستان ميگەندى كوردى، ءبىراز جەرگە ۇزاپ كەتىپتى. العاشىندا بۇل تۇرا جۇگىردى دە، سوسىن بىرتىندەپ اقىرىنداي بەردى. الدىڭعى جاقتا ميگەن، ارتقى جاگىندا حولليدەيلەر — ەكى قارا دا بۇدان الىستاپ بارادى. ەكى جاقتاندا بۇل قارا ءۇزىپ بارادى... ال ميگەندى قۋىپ جەتسىن دەلىك. سوندا بىردەڭە وزگەرە قالا ما؟ كەزدەسكەندە نە دەيدى؟ جاقسى، ءبارىن دە جايلاپ تۇسىندىرەر. ال ودان نە ۇتادى؟ شىندىعىندا، تۇسىندىرەتىن دە ەشتەڭە جوق قوي، حولليدەيلەرمەن كەزدەسكەن كۇنى-اق ميگەنگە ەشقاشان ۇيلەنبەيتىنىن سەزگەن. وعان ۇيلەنۋ دەگەن ءسوز — تەك ار-ۇياتتىڭ ءومىرىن عانا ورىنداۋ، جىلت ەتكەن ءبىر ساتتىك سەزىمگە الدانۋ — ول سەزىم بىرتىندەپ مۇقالادى، ونىڭ ادالدىعى مەن اقپەيىلدىلىگى، قاراپايىمدىلىعى مەن بۇعان ءولىپ-وشىپ بەرىلگەندىگى بۇنى كەيىن كەكىرىك اتتىراتىن بولادى. ءيا، بۇنىڭ ءبارى قاس-قاعىمدىق الدانىش...
كوك بەرەت كوز الدىنان الىستاپ بارادى. كوك بەرەتپەن بىرگە جان-جاعىنا جالتاڭداي قاراپ، ميگەن دە بۇدان الىستاپ بارادى. وسىنداي سۇمدىق مينۋتتاردى كىم باسىنان كەشىردى ەكەن؟ ءبىراق قالاي ويلاسا دا، وسى ساتتە ەشەرست ءوزىن حايۋان ەسەبىندە سەزىنگەن. بۇنىڭ اھ ۇرا كۇرسىنگەنى سونداي، الدىندا كەتىپ بارا جاتقان ءبىر قىز تۇككە تۇسىنبەگەندەي بۇعان جالت قارادى. ەندى ءبىر مەزەتتە بۇل ميگەننىڭ جاعالاۋ تەكشەسىندە اياق سۋىتىپ، تەڭىز جاققا تەسىلە قاراپ تۇرعانىن بايقادى. ەشەرست تە توقتاي قالدى. مۇمكىن ول بۇرىن ەشقاشان تەڭىزدى كورمەگەن شىعار، ءقازىر ءتىپتى مۇڭعا باتىپ تۇرعان كۇننىڭ وزىندە، وسىناۋ كوز جەتكىسىز كوگىلدىر دۇنيە وعان سونداي ءبىر كەرەمەت بوپ كورىنگەن بولار. "ءيا، ول ەشتەڭەنى كورگەن جوق، — دەپ ويلادى بۇل — ونىڭ بۇكىل ءومىرى الدا عوي.تەك بىرەر اپتالىق قىزىققا بولا مەن ەندى وسى ءومىردى — جاس ءومىردى قىرشىننان قيعالى تۇرمىن. جوق، بۇنى ىستەگەنشە ولگەنىم ارتىق!" كەنەت بۇعان ستەللانىڭ سابىرلى ءجۇزى، اق سارعىش جۇمساق شاشى ەلەستەي قالدى. جوق، بۇل ەسسىزدىك بولادى، بۇل دەگەنىڭ — ءوزىڭ كيە تۇتقان قاسيەتتىڭ بارىنەن باس تارتۋ، ءوزىڭدى-وزىڭ قورلاۋ، سىيلاماۋ... ول كىلت توقتاي قالدى دا، سونان سوڭ كەرى بۇرىلىپ، ۆوكزالدى بەتكە العان. ءبىراق قالاي ۇمىتايىن دەسە دە وسى ءبىر شىناشاقتاي قىزدىڭ كوشەدەگى كورىنگەن ادامعا جالتاقتاي قاراپ، جىلامسىراپ كەلە جاتقان بەينەسى كوز الدىنان كەتپەي قويىپ ەدى. "حايۋانمىن! — دەدى ول وزىنە. — حايۋانمىن مەن!.." وسى سوزدەن جەرگە كىرە جازداعان ول... تاعى دا جاعالاۋ جاققا مويىن بۇرعان. ءبىراق بۇل جولى كوك بەرەتتى كورە المادى: قايدا كەتتى ەكەن؟ كىمدەردىڭ بەتىنە جاۋتاڭداي قاراپ بارادى ەكەن؟ وكىنىش پەن قاپادان جانى قاتتى كۇيزەلىپ كەتكەن بۇل سوناۋ قارا-قۇراسى مول قالىڭ جۇرتتىڭ ورتاسىنا قاراي ەنتەلەي ۇمتىلعان.
ءبىراق قىز كوزىنە تۇسە قويمادى. جارتى ساعاتتان استام ونى دال ۇرىپ ىزدەگەن ول، اقىرى تاپپاعان سوڭ، جاعاعا شىعىپ، قۇم ۇستىنە ەتبەتىنەن جاتا كەتىپ ەدى. ونى شىنداپ ىزدەسە، وپ-وڭاي تاۋىپ الاتىنىن دا ءبىلدى — ۆوكزالعا بارىپ كۇتىپ وتىرسا بولعانى — ول ءبىرازدان سوڭ شارشاپ-شالدىعىپ ءوزى-اق كەلمەي مە. نەمەسە ءقازىر تۋرا فەرماعا اتتانىپ كەتسە، كەشكىسىن ونى قينالماي-اق سوندا كەزىكتىرەر ەدى. ءبىراق بۇل قۇم ۇستىندە قوزعالماي جاتا بەردى، ماڭايىندا بالالار كىشكەنتاي كۇرەك-شەلەكتەرىمەن قۇمدى ساپىرىپ، ءماز بولا ويناپ ءجۇردى. بۇنىڭ بويىندا ىستىق قانى لىقسىپ تاسىپ جاتتى، "ومىردە ءبارىن كورۋگە تۋرا كەلەدى، بارىمەن دە كۇرەسۋ كەرەك، تەك ەلجىرەگەن سەزىمنىڭ ق ۇلى بولۋعا بولمايدى!" دەدى ول ءوزىن جىگەرلەندىرە ءتۇسىپ. وسى ويدى ميىنا ابدەن سىڭىرە بەرگەن سايىن ونىڭ ميگەنگە دەگەن مارتتىك نيەتى بىرتىندەپ بويىنان قاشا باستادى. ءبىراق، سويتە تۇرا... قىزىق، بۇل ءوزىن-وزى تۇسىنەر ەمەس. ودان سانالى تۇردە قاشايىن دەپ ويلايدى، الايدا قاشا المايدى، دالىرەگىندە، كەشەگى ءبىر كۇندەردىڭ ءتاتتى ەلەسىنەن قۇتىلارعا شاماسى جوق. ونى ويلاسا بولدى... تاعى دا قۇشاعىنا قاتتى قىسىپ تۇرىپ، سۇيگىسى كەلەدى ميگەندى. تاعى دا الما اعاشىنىڭ تۇبىندە تۇرىپ، ءتاتتى ءبىر سەزىمدەرگە بولەنگىسى كەلەدى. وسى ءبىر ىنتىزارلىق فاۆنانىڭ نيمفانى قۋىپ جەتكىسى كەلگەن ىنتىقتىعىنان بىردە-بىر كەم ەمەس سەكىلدى...سىلدىر-سىلدىر ەتكەن ءموپ-مولدىر بۇلاق... قاۋاشاعى وتتاي جانعان سارعالداقتار... "قورقىنىشتى سىعان" جۇرەتىن قۇز-جارتاستار... كوكەكتىڭ شاقىرعانى... توقىلداقتىڭ توقىلى... ال قارا كوك اسپانداعى التىن اي... المانىڭ ۇلبىرەگەن گۇلدەرى... ونىڭ ىپ-ىستىق ەرنىنە جابىسا تۇسكەن ءوز ەرىندەرى... قانداي ءتاتتى ەلەستەر - ءبىراق ول ءبارىبىر جاتقان جەرىنەن قوزعالار ەمەس. بۇنى وسى جىلى قۇمعا شەگەلەپ تاستاعان نە كۇش، نە قۇدىرەت؟.. اقسارى ءوڭدى ءۇش قىز... قوڭىر-قارا كوزدى البىراعان اقشىل ءجۇز... بۇنىڭ قولىن قىسقان جىڭىشكە نازىك قول.. "دەمەك ءسىز جاقسىلىققا سەنەدى ەكەنسىز عوي؟" دەگەن جۇمساق ءۇن... ءيا، وسىنىڭ ءبارى - بيىك دۋالمەن قورشالعان كونە اعىلشىن باقتارىندا وسەتىن راۋشان گۇلدەرى، ونداعى تازا اۋا، ونداعى قالامپىردىڭ مۇرىن قىتىقتار اشقىلتىم ءيىسى، جانىڭدى راقاتقا بولەر تىلسىم تىنىشتىق — ءبارى-بارى دە بۇنىڭ بالا كەزدەن ۇيرەنگەن، سۇيگەن، كەرەمەتتەي قاسيەت تۇتقان دۇنيەسى. كەنەت ول ورنىنان اتىپ تۇردى. "ەگەر ول وسى جاققا قايتا ورالسا، مەنى كورىپ قالادى عوي!" دەپ ويلادى دا، اۋلاقتاعى جارتاسقا قاراي جۇگىرە جونەلدى.
ول تۋرا سۋ جاعاسىنداعى جالپاق تاستىڭ ۇستىنە كەلىپ وتىردى — وسى جەردە بولماعاندا الاڭداماي ويلانۋعا مۇمكىندىك بار. تولقىن ۇرعان تاستاردان سۋ شاشىرايدى. اۋادان سالقىن ىلعال ەسەدى.
فەرماعا قايتا بارۋ، ميگەنمەن تۇرمىس قۇرۋ؛ ايدالاداعى ورماندا، قۇز-جارتاستاردىڭ اراسىندا ءومىر ءسۇرۋ — جوق، بۇل مۇمكىن ەمەس. ال ونى ۇلكەن قالاعا اپارىپ، كەڭ دۇنيەدە ەركىن وسكەن تابيعاتتىڭ تۇمسا پەرزەنتىن تار پاتەرگە قاماپ قويۋ — جو-جوق، بۇل دەگەنىڭىز ونى دا، ءوزىن دە عۇمىر بويى ازاپتاۋ دەگەن ءسوز. ەندەشە بوسقا قينالىپ نەسى بار، كوڭىل جەلىگى بىرتىندەپ باسىلار، سوندا ءبارى دە ءوز ورنىنا كەلەر. لوندوندا ول قىزدىڭ وزىنە دە جايلى بولا قويماس، كەڭ دۇنيەسىن اڭساپ كەيىن بارماق تىستەر، باس شايقار. كوك تەڭىزدەن كوز الماي تاس ۇستىندە ۇزاق وتىرعان سايىن وعان ءبارى دە انىق كورىنە باستاپ ەدى. كەشەگى بۇنىڭ تۇلا-بويىن ەرىتكەن قىزدىڭ قولى، قىزدىڭ دەنەسى ەندى بۇنىڭ ساناسىنان الىستاپ، مۇنارلى دا تۇماندى ءبىر دۇنيەنىڭ قوينىنا ءسىڭىپ بارا جاتقانداي بولدى... تاعى ءبىر ساتتە ونىڭ ايانىشتى ءتۇرى، جالىنىشتى كوزقاراسى بۇنىڭ جانارىندا جارقىراپ تۇرىپ الدى دا، جانىن جەگىدەي جەي باستادى. ول ورنىنان تۇرىپ، جال-جالقىرلى تاستاردى اتتاپ ءوتىپ، تومەندەگى كوك ءيىرىمنىڭ جانىنا باردى. مۇمكىن سۋعا تۇسسە سەرگىپ، بار ەلەستەن، ۋايىمنان ارىلاتىن شىعار! كيىمدەرىن اسىعىس شەشىپ، سۋعا ءبىر-اق سەكىردى. ەشتەڭە ويلاماۋ ءۇشىن، ەشتەڭەگە باس قاتىرماۋ ءۇشىن ەسىنەن تانعانشا جۇزە بەرگىسى كەلدى. ءوستىپ شامالى ۋاقىتتا ول جاعادان ءارى تەز، ءارى تىم الىستاپ كەتىپ ەدى. سوسىن ونى قورقىنىش بيلەدى. ابايسىزدا تولقىن سۇيرەپ كەتسە قايتەدى! حولليدەي سياقتى اياق-قولى تارتىلىپ قالۋى دا مۇمكىن عوي؟ قايتادان كەرى ءجۇزدى. ەندى وعان جاعاداعى قىزىل جارتاستار وتە الىستاپ كەتكەندەي كورىندى. ەگەر سۋعا باتىپ كەتسە، جاعادا كيىمدەرى قالادى. بۇنىڭ وكىنىشتى قازاسىن حولليدەي بىلەدى، ال ميگەن — ەشقاشان: فەرمادا ەشكىم گازەت وقىمايدى. فيل حولليدەيدىڭ ءسوزى تاعى ەسىنە ءتۇستى: "كەمبريدجدەگى ءبىر قىز... مەن ونىڭ الدىندا ارىمدى تازا ۇستاپ قالعانىما قۋاندىم..." ەشەرست وسى ساتتە قاتتى قورقىنىشتىڭ اسەرىنەن ميگەندى ەش ۋاقىتتا رەنجىتپەسكە انت ەتىپ تە ۇلگىرگەن. وسى ويدىڭ باسىنا كەلۋى مۇڭ ەكەن، بويىنا توسىننان كۇش قۇيىلعانداي بولدى دا، جەڭىل دە جىلدام جۇزە جونەلدى.
جاعاعا جەتىپ، كۇنگە كەپتىرىنىپ، كيىنىپ العان سوڭ، بويىنىڭ ءبىرتۇرلى سەرگىپ قالعانىن سەزىپ ەدى.
ادام جاس كەزىندە اياۋشىلىق سەزىمنەن تەز ارىلادى عوي. ەشەرست قوناقۇيگە كەلىسىمەن ۇزاق اۋرۋدان تۇرعان ادامداي بىردەن شايعا باس قويىپ ەدى. وعان ءبارى دە ءتاتتى، ءبارى دە ۇنامدى كورىندى: قارا شاي مەن قارا ناننىڭ ءوزى بۇعان ەشقاشان مۇنداي ءتاتتى كورىنبەگەن شىعار. ەشەرست بولمەدە ارى-بەرى ءجۇرىپ، ءار زاتتى قولىمەن ۇستاپ، ءار نارسەگە بايىپپەن قاراپ، كوبىرەك اينالىپ قالدى. ستەللانىڭ جۇمىس سەبەتىن قولىنا الىپ، ىشىندەگى اربا ءجىپتى ساۋساقتارىمەن اينالدىرىپ كوردى، ونىڭ جانىندا جاتقان كىشكەنتاي دوربانى يىسكەپ ءبىراز تۇردى، الدەبىر مۋزىكا اۋەنىن تەرە باستادى. "بۇگىن كەشكە ول قىز وينايدى، مەن جانىندا تۇرامىن. وعان قاراعاندا جانىڭ قانداي ءلاززاتقا باتادى دەسەڭشى!.." ەشەرست قىزدىڭ بۇعان الىپ قويعان كىتابىن قولىنا ۇستاپ، وقىپ كورگىسى كەلدى. ءبىراق ميگەننىڭ مۇڭايعان ءجۇزى تاعى دا كوز الدىنا كەلە قالدى دا، ول ورنىنان تۇرىپ، تەرەزە الدىنا باردى. سايا باقتا قۇستار سايرايدى، اعاش جاپىراقتارى سامال جەلدەن جىبىر-جىبىر ەتەدى، ودان ءارى كوسىلىپ جاتقان كوك تەڭىز. ءۇي كۇتۋشى ايەل بولمەگە كىرىپ، ۇستەل ءۇستىن جيناستىرىپ كەتتى. ول تەرەزە الدىندا قوزعالماستان ءالى تۇر ەدى. ءبىرازدان كەيىن سىرتقى قاقپادان حولليدەيلەردىڭ دە قاراسى كورىنگەن ستەللا الدا، ال فيل مەن سەبەت كوتەرگەن كىشكەنتاي قىزدار سوڭىندا. ەشەرست تەرەزەدەن ەرىكسىز بۇرىلىپ كەتتى. كوڭىل كۇيى بۇزىلىپ تۇر ەدى، دوستارىن ءبىر جاعىنان كورگىسى كەلگەنى، ەكىنشى جاعىنان وعان تىم قۇشتار دا بولا قويعان جوق، ولارعا ءبىرتۇرلى رەنىشى بار سياقتى. دەگەنمەن الدەبىر كۇش بۇنى ولارعا، اسىرەسە، ستەللاعا قاراي تارتا بەرگەن.
قىز بولمەگە كىرگەندە، بۇل رويال جانىندا تۇر ەدى. بۇعان ول ءارى تاڭىرقاي، ءارى ءسال رەنىشتى قاراعانداي بولعان. سوسىن جىميىپ كۇلدى دە:
— ءسىز نە ءۇشىن كەلمەدىڭىز، فرەنك؟ — دەدى.
— ۇلگىرمەي قالدىم.
— قاراڭىزشى، ءبىز قانداي كەش گۇلدەگەن فيالكا تاۋىپ العانىمىزدى!
قىز بۇعان ءبىر شوق گۇلدى ۇسىنا بەردى. ەشەرست ونى بەتىنە توسقان كەزدە، كوكىرەگىن ءبىر كوك اياز قارىپ وتكەندەي بولدى. ميگەن دە وسىنداي دالانىڭ ەركىن وسكەن گ ۇلى ەدى عوي.
— وت-تە ادەمى! — دەدى داۋسىن ۇزە سوزىپ، سوسىن بۇرىلدى دا، شىعىپ كەتتى.
ول باسقىشتا تارپىلداتىپ كەلە جاتقان قىزدارعا كورىنگىسى كەلمەي، جىلدامداتا باسىپ، ءوز بولمەسىنە جەتتى دە، بەتىن ەكى قولىمەن باسقان كۇيى توسەگىنە قۇلاپ ءتۇستى. ميگەننەن ەندى ماڭگى ايىرىلعانىنا ابدەن سەنگەن ول ەڭ الدىمەن ءوزىن، سوسىن تۇنىعىن لايلاعان مىنا حولليدەيلەردى، مىنا ءسان-سالتاناتتى، جايلى اعىلشىندىق تۇرمىس-جايدى — ءبارىن-بارىن جەك كورىپ كەتتى. قايدان عانا بۇلار مۇندا كەلدى ەكەن، قايدان عانا بۇل ولارعا جولىقتى ەكەن! ءوزىنىڭ جىلتىراعان ادەمى تۇرىمەن بۇنى باۋراپ الىپ، ميگەننەن اينىتىپ شىعا كەلۋگە ستەللانىڭ قانداي قاقىسى بار ەدى. نە ءۇشىن عانا ول بۇنىڭ ءموپ-مولدىر سەزىمىن لايلاپ، ايىقپاس ۋايىمعا، وشپەس وكىنىشكە بولەدى. بۇنى جەر-كوكتەن ىزدەپ تابا الماي قايتقان بايعۇس ميگەن، كىشكەنتاي ميگەن ءقازىر ەكى كوزى ءتورت بولىپ تەرەزە الدىندا تۇرعان شىعار. ۇياتتان بەتى ورتەنىپ، وكسىپ-وكسىپ جىلاۋعا از-اق قالعان بۇل جەڭىمەن اۋزىن باستى. ال سوسىن تومەنگە تاماق ىشۋگە بارعاندا، ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاستان تۇنەردى دە وتىردى، ءتىپتى قىزداردىڭ ءوزى بۇعان قاراپ تىپ-تىنىش بولا قالعان. ەشەرستتىڭ كوڭىل كۇيى بارىنە دە اسەر ەتىپ، بۇل كۇنگى كەش وتە قوڭىرقاي ءوتىپ ەدى: قىزدار شارشاعان، فيل دە ءۇنسىز. ەشەرست ستەللانىڭ وزىنە بىرەر مارتە مۇڭايا قاراعانىن بايقاپ، "ساعان سو كەرەك، بارىنە كىنالى سەنسىڭ" دەگەندەي بولدى ىشىنەن.
تۇندە سونداي مازاسىز ۇيىقتادى، سوسىن تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، سىرتقا شىعىپ كەتتى. تەڭىز جاعاسىنا بارعاندا، سالقىن اۋامەن تىنىستاپ، ءسال سەرگي تۇسكەن. قالاي ويلاسا دا، بۇل قانداي وركوكىرەك دەسەڭشى! بۇنىڭ ءبارىن ميگەن جۇرەگىنە سونشاما جاقىن قابىلدايتىنىن قايدان ءبىلىپتى! بىرەر اپتادان سوڭ ول بۇنى ءسوزسىز ۇمىتادى. ال بۇل... ءيا، بۇل پاراساتتى شەشىم قابىلداعانى ءۇشىن "ماراپاتتالىپ" شىعا كەلەدى! پاراساتتى جاس جىگىت! ەگەر بۇنىڭ قانداي قادامعا بارعانىن ستەللا بىلگەن بولسا، سايتاننىڭ ازعىرۋىنان امان قالعان بۇعان العىس ايتار ما ەدى. ەشەرست ىزالانا كۇلدى. ءبىراق كوك اسپان، كوكشىل تەڭىزدىڭ مامىراجاي تىنىسى، جاعادا شاڭقىلداي ۇشىپ جۇرگەن جالعىز شاعالانىڭ بەيبىت تىرلىگى جۇرەگىن جىبىتە بەردى دە، الگىندەگى وعاش ويلارىنان ەندى ءوزى ۇيالا باستاعان. سوسىن سۋعا شومىلىپ الىپ، ۇيگە بەتتەدى.
ستەللا ب ا ق ىشىندە جينالمالى ورىندىققا جايعاسىپ، سۋرەت سالىپ وتىر ەكەن. بۇل ۇرلانا باسىپ ونىڭ جانىنا كەلدى. قىلقالامنىڭ قيمىلىنا قاراي قاسىن كەرە ءتۇسىپ، باسىن ءبىر جاعىنا قيسايتا بۇرىپ وتىرعان وسى ءتۇرى قانداي ادەمى ەدى!
— كەشىرىڭىز، كەشە سونداي وعاش مىنەز كورسەتىپ الدىم، ستەللا، — دەدى بۇل ىڭعايسىزدانا.
ول بۇعان جالت قاراعاندا، بەتى قىزارا قالعان.
— ەشتەڭە ەتپەيدى، — دەدى ول كۇلىمسىرەپ. — ءبىر كەزدەيسوق جاعدايعا تاپ بولعانىڭىزدى سەزگەم. دوستارعا رەنجۋگە بولمايدى، سولاي ەمەس پە؟
— دوستارعا، — دەدى ەشەرست قايتالاپ. — ءبىز ءبارىمىز دوسپىز عوي، ءا؟
قىز بۇعان قاراپ، باس يزەپ قويدى، جىميعان كەزدە مارجانداي اپپاق تىستەرى جارقىراپ كورىنگەن.
ءۇش كۇننەن كەيىن ەشەرست حولليدەيلەرمەن بىرگە لوندونعا ورالدى. فەرماعا ءبىر اۋىز حات جازعان جوق. نە بەتىمەن جازادى؟
كەلەسى جىلدىڭ كوكەك ايىندا ول ستەللاعا ۇيلەنگەن...
مىنە، ەشەرست ءوزىنىڭ كۇمىس تويى كۇنى ەسكى دۋالدىڭ تۇبىندەگى ءبىر ءتۇپ قاراعان بۇتانىڭ جانىندا وتىرىپ، وسى وقيعالاردى ەسكە ءتۇسىرىپ ەدى. ءوزى داستارقان جايعان وسى جەردە، ءتۇپسىز تۇڭعيىق كوك اسپاننىڭ اياسىنان ءبىرىنشى رەت ميگەننىڭ ەلەسىن كوردى. بۇل كەزدەيسوقتىق دەگەندى قويساڭشى! بۇگىن ءدال وسى ارادا، فەرمادان تاياق تاستام جەردە دەمالامىز دەپ بۇل ويلادى ما؟ ال ەندى سول فەرماعا بارىپ، باياعى باقتى، باياعى ءداۋ الما مەن "قورقىنىشتى سىعان" جۇرەتىن قۇز-جارتاستاردى نەگە كورىپ قايتپاسقا؟ ءيا، بارۋ كەرەك: ستەللا ءبىر ساعاتتان كەيىن عانا ورالادى، وعان دەيىن ۇلگىرەدى عوي.
ءبارى ەسىندە جاقسى قالىپتى — قاراعايلى ورمان دا، جوتالار دا، كوك مايسالى القاپ تا كوزىنە جىپ-جىلى كورىنەدى. ول فەرما قاقپاسىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. الاسا تاس ءۇي، كىرە بەرىستەگى قالقايما شاتىر، ونىڭ تۇبىندەگى قاراقات بۇتالارى — ءبارى سول قالپىندا! ءتىپتى تەرەزە الدىنداعى جاسىل ورىندىق تا ءوز ورنىندا تۇر. ەشەرست كۇنى كەشە عانا وسى ورىندىققا شىعىپ، قىز قولىنداعى سالقىن كىلتتى ۇستاعانداي. ول اۋلا ىشىمەن ءجۇرىپ كەلىپ، ب ا ق قاقپاسىنا سۇيەنىپ تۇردى — باياعى سىقىرلاۋىق ەسكى قاقپا. ءبىر قارا شوشقا اعاشتاردىڭ ءتۇبىن تىمىسكىلەپ ءجۇر. ءدال سونداعى سياقتى... شىنىمەن-اق جيىرما التى جىل ءوتىپ كەتكەنى مە — الدە سودان بەرگىنىڭ ءبارى ءتۇس تە، ال ءقازىر توسەكتەن جاڭا عانا تۇرعان بۇنى ءداۋ المانىڭ تۇبىندە ميگەن كۇتىپ تۇر ما؟ ول جاستىق شاعىن ويلاپ تۇرىپ بۇگىندە بۋرىل تارتا باستاعان شوقشا ساقالىن قالاي سيپاي بەرگەنىن ءوزى دە اڭعارماعان. قاقپانى اشىپ، ب ا ق ىشىنە كىردى. بۇتالار مەن قالىڭ ءشوپتىڭ اراسىن بويلاي ءجۇرىپ، ءداۋ الما اعاشىنا جەتتى. سول قالپى... تەك جۋان دىڭىندەگى كوكشىل-سۇر مۇگى ءبىراز قالىڭداي ءتۇسىپتى، تومەندەگى ەكى-ۇش بۇتاعى قۋراپ قالعان، ال بىلايشا... بىلايشا قاراعاندا وتكەن تۇندە عانا جۋان ءدىڭدى قۇشاقتاپ تۇرىپ قالعانداي... سول ساتتەگى مۇرىن قىتىقتار ورماننىڭ قىشقىلتىم ءيىسى، سونداعى الما گۇلدەرىنىڭ شوق-شوق بولىپ توبەسىنەن ءتونىپ تۇرعانى — ءبارى دە قازىرگىدەي. مىنە، بۇگىن دە... ءدال وسى ساتتە دە اعاشتار باياعىداي بۇرلەي باستاعان، تاياۋ جەردەن كوكەكتىڭ شاقىرعانى، الدەبىر قۇستىڭ تىنىمسىز شىرىلداعانى ەستىلەدى، جارقىراعان كۇن ساۋلەسى ارقاندى قىزدىرادى. ءبارى دە كەشەگىدەي دەگەنگە سەنگىڭ كەلمەيدى، ءبىراق سەنەسىڭ: قارا بالىقتار ءجۇزىپ جۇرگەن كىشكەنتاي بۇلاعىڭىز دا، كەزىندە جاعاسىندا جاتىپ الىپ، ۇستىنە ۋىس-ۋىس سۋ شاشاتىن الاقانداي توعانىڭىز دا — مىنەكي. ال ودان ءارى دە كەڭ توسكەيدە... ءباز باياعىداي بۋك اعاشتارى مەن "قورقىنىشتى سىعان" جۇرەتىن قۇز-جارتاستار قاراۋىتادى. جاستىق شاعىنا دەگەن ساعىنىش، قايتىپ ورالماس قايران كۇندەردىڭ ەلەسى، ۋاقىت وتكەن سايىن قارتايا باستاعانىن سەزىنۋ — ەشەرستتىڭ ەڭسەسىن ەزىپ جىبەرگەن. ءيا، بۇل جەردەگى تابيعات ءالى كۇنگە تۇمسا قالپىندا تۇر. وسى تابيعاتتىڭ، وسى سۇلۋلىقتىڭ باعاسىن كەزىڭدە ءبۇل ءبىلدى مە؟ جوق، بىلمەدى. وكىنىشتى-اق!
ول بۇلاق جاعاسىنا ءتۇستى، سوسىن قۇرالايدىڭ كوزىندەي مولدىرەپ، تۇنىپ جاتقان توعانعا قاراپ تۇرىپ: "كوكتەم جانە كوك ءورىم جاستىق، — دەدى كۇرسىنىپ. — ال مۇنداعى... ادامدار شە؟" جوق، ولاردىڭ كوزىنە كورىنۋگە بولمايدى... ەشەرست سۇرلەۋ جولمەن اسىعا باسىپ، جىلدام تومەن ءتۇسىپ كەتتى دە، سالدەن كەيىن جول ايىرىعىنا جەتكەن.
ماشيناسىنىڭ جانىندا بۋرىل ساقالدى ءبىر شارۋا تاياعىنا سۇيەنىپ، جۇرگىزۋشىمەن سويلەسىپ تۇر ەكەن. ول ەشەرستتى كورگەندە، اڭگىمەسىن كىلت تيا قويىپ، كىنالى ادامداي قيپاقتاپ قالعان دا، اياعىن سىلتي باسىپ جۇرە بەرگەن.
ەشەرست وعان جول جيەگىندەگى قويان جوتا توبەشىكتى كورسەتىپ:
— مىنانىڭ نە ەكەنىن ايتىپ جىبەرمەيسىز بە؟ — دەدى. شال توقتاي قالدى، توقتاي قالعان ساتتە ونىڭ ءاجىم تورلاعان جۇزىنەن؛ "كىمنەن سۇرايتىندى ءدال تاپتىڭىز، مىرزا" دەگەن نىشان بايقالعانداي ەدى.
— بۇل — بەيىت قوي، — دەپ جاۋاپ بەردى ول.
— قىزىق ەكەن!.. ايدالادا جالعىز بەيىت... — شال جىميدى.
— ە، بۇل دەگەن ءبىر ۇزاق اڭگىمە عوي. بۇنى ايتا-ايتا ءوزىم دە جالىعىپ ءبىتتىم. كەزدەسكەننىڭ ءبارى سۇرايدى، ال مەن بارىنە ايتىپ بەرەم. بۇل جەردى ءبىز "قىز زيراتى" دەپ اتايمىز.
ەشەرست تەمەكى دورباسىن ۇسىندى.
— شىلىم شەگىڭىز.
شال مىجىرايعان مالاقايىن شۇيدەسىنە قاراي ىسىرىپ قويىپ، تەمەكى ءۇيىندىسىن قىش ترۋبكاسىنا باپتاپ نىعارلاي باستادى. قالىڭ قاباعىنىڭ استىنداعى سىعىرايعان كوزدەرى جاس ادامنىڭ كوزىندەي ءالى دە ۇشقىن اتىپ تۇر ەدى.
ەگەر ءسىز رەنجىمەسەڭىز، مەن وتىرايىن، سەر. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سوڭعى ۋاقىتتا اياعىم سىر بەرە باستادى، — دەپ ول ەشەرستتىڭ جانىنا تىزە بۇككەن.
بۇل بەيىتتىڭ ۇستىندە ىلعي دا نەشە ءتۇرلى گۇلدەر جاتادى. بۇل جەر ءقازىر تىم كوڭىلسىز دە ەمەس. جۇرگىنشىلەر كوپ، بىرەۋ اۆتوموبيلمەن، بىرەۋ باسقامەن كەلەدى دەگەندەي. باياعىدا عوي... كۇنى بويى ءبىر ادامنىڭ قاراسىن كورمەۋشى ەدىك... بەيشارا بالا وزىنە-وزى قول جۇمساپ... ەندى، مىنە، جالعىز جاتقان ءتۇرى مىناۋ.
— سولاي دەڭىز، — دەدى ەشەرست. — سوندىقتان دا جول ايرىعىنا قويعان ەكەن عوي ونى. بۇل ءداستۇردىڭ ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلە جاتقانىن بىلمەۋشى ەدىم.
— س، بۇل وقيعا باياعىدا بولعان! ول كەزدەگى سۆياششەننيگىمىز وتە قاتال ادام ەدى. توقتاي تۇرىڭىز، وسى مەن ءقازىر جەتپىس التىعا قادام باستىم-اۋ دەيمىن. ال ول كەزدە نەبارى ەلۋ جاستا ەدىم. بۇل وقيعانى بۇگىندە مەنەن ارتىق بىلەتىن دە ەشكىم جوق. ول قىز، ياكي مىنا جەردە جاتقان قىزدى ايتام دا، مەن جۇمىس ىستەگەن فەرمادا تۇرۋشى ەدى. ءقازىر بۇل فەرما ميسسيس ناراكومبتان نيك ناراكومبتىڭ قولىنا كوشكەن. مەن ەندى سوعان ازداپ قولعابىس جاساپ جۇرگەن جايىم بار...
ەشەرست دۋالعا ارقاسىن سۇيەي وتىرىپ، جەلگە قولىن قالقالاپ، تەمەكى تۇتاتپاقشى بولىپ ەدى، شىرپىسى قايتا-قايتا سونە بەرگەن. اقىرى تۇتاتىپ العان كەزدە دە، قولىن بەتىنەن العان جوق.
— سولاي ما؟ — دەدى ول قارلىعىپ شىققان ءوز داۋسى وزىنە بوتەن سەزىلىپ.
— ە، بەيشارا، ونداي قىزدى ەندى بۇل ومىردەن تابۋ قيىن شىعار. ادەمى ەدى، اقىلدى ەدى، ءبىراق قايتەسىڭ، شىركەۋدىڭ جانىنا جەرلەۋگە رۇقسات ەتپەدى، ءتىپتى ءوزى وتىنگەن جەرگە دە قويمادى عوي. — شال ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى دا، ءجۇن باسقان ءسىڭىرلى قولدارىمەن بەيىت ۇستىندە جاتقان فيالكا گۇلدەرىن سيپاپ قويدى.
— سولاي ما؟ — دەدى ەشەرست.
— ەگەر شىندىعىن ايتسام، — دەدى شال ءسوزىن ودان ءارى جالعاپ. — مەنىڭ ويىمشا، بۇل وقيعاعا ماحاببات ارالاسقان سياقتى، باسقا ەشتەڭە دە ەمەس... دەگەنمەن ەشكىم ەشتەڭەنى بىلمەيدى دە. قايدان ءبىلسىن، قىزدىڭ باسىنا كىم كىرىپ شىقتى دەيسىڭ. ءبىراق، مەنىڭشە، سولاي بولعان.. — ول تاعى دا بەيىت ءۇستىن سيپاپ قويدى. — مەن ول قىزدى وتە جاقسى كورۋشى ەدىم، ءيا، شىندىعىن ايتقاندا، ونى كىم جاقسى كورمەدى دەيسىڭ؟ تەك جۇرەگى تىم نازىك ەدى — ءبارى دە سودان بولدى عوي. — شال كوزىن جوعارى كوتەردى.
— سولاي ما؟ — دەدى ەرىندەرى ءدىر-دىر ەتكەن ەشەرست تاعى دا.
— بۇل ءوزى كوكتەمدە بولىپ ەدى... ءدال قازىرگىدەي كەز... جوق، بالكىم، كەشتەۋ عوي دەيمىن... ايتەۋىر، اعاشتاردىڭ گۇلدەپ تۇرعانىن بىلەمىن... سول كەزدە بىزدە ءبىر ستۋدەنت بولعان، جانىپ تۇرعان جاس جىگىت ەدى، جەڭىلتەكتەۋ مە، قالاي... ءوز باسىما ول ۇناعان، ارامىزدا ەشقانداي اناۋ-مىناۋ اڭگىمە بولعان جوق، ءبىراق بايقاۋىمشا، قىزعا كەسەل سول جىگىتتەن بولعان سياقتى. — شال اۋزىنان ترۋبكاسىن الىپ، وڭ جاعىنا ەڭكەيە تۇكىرىپ تاستادى دا، اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعادى. — قىزىعى سول، كۇتپەگەن جەردە ول كەتىپ قالدى دا، قايتا ورالعان جوق. ونىڭ كەيبىر زاتتارى ءالى كۇنگە وسىندا جاتىر... يىققا اساتىن قاپشىعىنا دەيىن. بۇل زاتتارىن كەيىن نە الدىرتىپ تا المادى. مەن وسىعان تاڭ قالامىن. سونىڭ ءوزى اتى كىم ەدى؟ ەشەرست پە ەدى؟ ە، ايتەۋىر، سونداي بىردەڭە دە...
— سولا-اي ما؟ — دەدى ەشەرست ءتورتىنشى رەت.
— قىز ەشتەڭە ايتقان جوق، ءبىراق سول كۇننەن باستاپ ميى اينالىپ قالعانداي ەسەڭگىرەدى دە ءجۇردى. مەن ەشقاشان ادامنىڭ مۇنداي تەز وزگەرگەنىن كورگەن ەمەسپىن. ولاردىڭ فەرماسىندا دجو بيددافورد دەگەن ءبىر جاس جىگىت جۇمىس ىستەۋشى ەدى، سول جىگىت، وبالى نەشىك، الگى قىزدى ءولىپ-وشىپ ءسۇيدى عوي، ءبىراق، امال نە، قىز ونى ماڭايىنا جولاتپاعان، ول ءسال جاقىنداپ كەتسە بولدى، كىرپىدەي جيىرىلا قالۋشى ەدى. مەن ونى ورىستەن سيىر قايتارىپ كەلە جاتقان كەزىمدە كۇن سايىن كەشكىسىن كورىپ ءجۇردىم. بەيشارا بالا ءداۋ الما اعاشىنىڭ تۇبىندە الىسقا مۇڭايا قارايدى دا تۇرادى. بالام-اي، نە جەتتى ەكەن ساعان، ءتۇرىڭ جاقسى ەمەس-اۋ وسى سەنىڭ، اياعاننان باسقا نە ىستەيىن، دەپ ويلايمىن ونى كورگەندە...
— ءيا، سوسىن؟.. — دەپ كۇبىرلەدى ەشەرست.
— بىردە مەن ودان: "ساعان نە بولدى، ميگەن؟" دەپ سۇرادىم. ونىڭ ءاتى-جونى ميگەن ديەۆيد بولاتىن، ميسسيس ناراكومب سياقتى ول دا كەزىندە ۋەلستە تۇرعان عوي. "بايقايمىن، بىردەڭەگە مۇڭايىپ ءجۇرسىڭ عوي" دەيمىن. "جوق، دجيم اعاي، ەشقانداي مۇڭايىپ جۇرگەم جوق" دەدى ول "جو-جوق، سەندە ءبىر مۇڭ بار" دەيمىن مەن. ال ول "جوقتان " باسقا ايتپايدى، ءبىراق كوزىنەن جاس پارلاپ اعادى. "ال سوندا نەگە جىلايسىڭ؟" دەيمىن مەن، ول بولسا قولىن جۇرەگىنە باسىپ: "مىنا جەرىم اۋىرادى دەيدى، ەشتەڭە ەتپەس، باسىلادى عوي، ال ەگەر، — دەيدى، — ماعان بىردەڭە بولا قالسا، مىنا المانىڭ تۇبىنە جەرلەڭدەر"، — دەيدى. ال مەن: "اقىماق بالام-اۋ، ساعان نە بولادى دەيسىڭ!" دەيمىن كۇلەمىن. "جوق، مەن اقىماق ەمەسپىن"، — دەيدى ول. ە، بۇل قىزدار نە دەمەيدى دەدىم دە قويدىم مەن. ال ەكى كۇن وتكەن سوڭ كەشكى ساعات التىلار شاماسىندا سيىرلاردى ايداپ كەلە جاتسام... الگى الما اعاشىنىڭ جانىنداعى بۇلاقتا بىردەڭە قارايادى. "شوشقا ما، نەمەنە بۇل؟ اتاڭا نالەتتىڭ جەتكەن جەرىن قارا!" دەيمىن ىشتەي. ال جاقىنداپ كەلگەندە، شىققىر كوزىم نە كوردى دەيسىڭ عوي...
شال ۇندەمەي قالدى. نە زاماتتا عانا باسىن كوتەرىپ، مۇڭعا باتقان كوزىن ەشەرستكە بۇرعان.
— جارتاس تۇبىندەگى كىشكەنتاي توعاندا جاتقان ... سول ەكەن، سونىڭ تۋرا ءوزى ەكەن. بۇل توعانعا الگى ستۋدەنت جىگىتتىڭ دە ءتۇسىپ جۇرگەنىن بىرەر مارتە كورىپ قالعانىم بار-دى... قىز سۋدا ەت بەتىمەن جاتىر ەكەن. ال باس جاعىندا — جارتاستان سالبىراي ءتۇسىپ جاتقان ءبىر تال سارعالداق... قىزدى سۋدان كوتەرىپ، بەتىنە قارادىم — قۇداي-اۋ، كادىمگى ءسابيدىڭ جۇزىندەي البىراپ تۇر، قاراساڭ — كوز تويادى، ايتساڭ — ءسوز جەتپەيدى! نەتكەن ادەمى دەسەڭشى! دارىگەر ونى ارى-بەرى قاراپ شىقتى دا، بۇل — قاتتى قايعىدان بولعان ءىس، ايتپەسە مىناداي سۋعا باتىپ ءولۋى مۇمكىن ەمەس دەدى. راسىندا دا ونىڭ وزىنە يە بولا الماعانى بەتىنەن انىق كورىنىپ تۇر ەدى. مەن وعان قاراپ تۇرىپ، كوز جاسىمدى تىيا السامشى — سونداي ادەمى بوپ جاتتى عوي ول! ءوزىڭىز بىلەسىز، مەزگىل ماۋسىم ايىنا اياق باسقان كەزدە اعاش گۇلدەرى تۇلەي باستايدى عوي، ال ونىڭ قايدان تاپقانىن كىم ءبىلسىن، المانىڭ ءبىر تال گۇلىن شاشىنا قىستىرىپ الىپتى. راس، بۇل قىزعا بىردەڭە جەتكەن ەكەن دەپ ويلايمىن، ايتپەسە سونداي كوڭىلدى جۇرگەن ونىڭ ولىمگە ۇمتىلىپ نەسى بار! دارىگەر ايتقانداي، ءجونى ءتۇزۋ ادام اناداي سۋعا باتىپ ولە مە، نەبارى ءبىر جارىم-اق فۋت شىعار ول جەر... ال تۋرا سول جەرگە بارىپ ولگەنى نەسى؟ ءبىر گاپ بار وندا، ءبىر گاپ... تەك مەن ءبىر نارسەگە قاتتى وكىنەمىن: قىزدىڭ ماعان ايتقان الگى "... مەنى الما اعاشىنىڭ تۇبىنە جەرلەڭدەر" دەگەن ءسوزىن بەكەر-اق تىسىمنەن شىعاردىم. بۇنى ەستىگەن جۇرت "ميگەن ءوزىن-وزى ولتىرگەن ەكەن" دەپ گۋلەپ جۇرە بەردى عوي. ال ءبىزدىڭ سۆياششەننيك مۇنداي ماسەلەگە وتە قاتتى قاراۋشى ەدى.
شال تاعى دا بەيىتتىڭ بەتىن سيپاپ قويدى.
— ە، بۇل قىزدار دەگەنىڭ ماحاببات جولىندا نە ىستەمەيدى دەيسىڭ! تاڭ قالاتىن-اق دۇنيە! ال ونىڭ جۇرەگى تىم نازىك ەدى. قايتەسىڭ، بىرەۋ جارا سالدى عوي وعان. ءبىراق، شىن مانىندە نە بولعانىن كىم ءبىلسىن...
شال، "بۇعان نە دەيسىڭ؟" دەگەندەي ەشەرستكە بۇرىلىپ ەدى. ول ەشتەڭە كورمەگەن، ەشتەڭە ەستىمەگەن ادامداي ورنىنان سوزالاڭداي تۇرىپ، ءۇن-تۇنسىز ءجۇرىپ كەتتى.
ەشەرست داستارقان جايىپ قويعان جەردىڭ جانىنا تۇك كورمەگەندەي وتە شىقتى دا، سۇرلەۋ جولمەن جوتانىڭ باسىنا كوتەرىلىپ ءشوپ ۇستىنە ەت بەتتەپ جاتا كەتتى. مىنە، بۇنىڭ كەزىندەگى "پاراساتتى شەشىمىنە" قاراي تاعدىردىڭ تارتقان سىيى. مىنە، قايدا ماحاببات قۇدايى كيپريدانىڭ اتقان وعى! ونىڭ جاسقا شىلانعان كوز الدىندا ءبىر تال الما گۇلىن شاشىنا قىستىرعان ميگەننىڭ مۇڭلى ءجۇزى ەلەستەگەن. "مەنىڭ كىنام نە؟ — دەپ ويلادى ول — قاي جەردە قاتەلەستىم ەكەن؟ ءبىراق جاۋاپ تابا المادى. ول كەزدە كوكتەم ەدى، كوڭىلدە جەلىك بار ەدى... گۇلدەر شەشەك اتقان، قۇستار سايراپ جاتقان... بۇنىڭ جۇرەگىنە دە، ونىڭ جۇرەگىنە دە كوكتەم كوگىلدىر نۇرىن توككەن... ول كوكتەم سيقىرلى ەدى، سيقىرىنا بۇلاردىڭ باسى اينالعان. ماحاببات! ال شىن ماحاببات قۇرباندىقسىز بولا ما؟ دەمەك، گرەك اقىنى دۇرىس ايتقان:
ماحاببات دەگەن — ءبىر پەرى
قاناتى نۇرعا مالىنعان.
سيقىرلى سۇلۋ كوكتەمدە
جەر-جاھان وعان تابىنعان.
جاس وسكىن مىنە، نۇر جايناپ،
جىمىڭداپ، كۇلىپ بۇرلەيدى.
شۋاقتى كۇنمەن دۇن-دۇنيە
ماحاببات بولىپ گۇلدەيدى.
ادامزات، شاتتان تاعى دا،
كيپريدا ءمىندى تاعىنا!
ءيا، گرەك اقىنى دۇرىس ايتادى. ميگەن، بايعۇس ميگەن! ءداۋ المانىڭ تۇبىندە بۇنى ساعىنا كۇتكەن، سارعايا كۇتكەن ميگەن! ولگەن سوڭ دا بار سۇلۋلىعىن جوعالتپاعان قايران ميگەن!..
— ە، سەن مۇندا ەكەنسىڭ عوي! — تۋ سىرتىنان ايەلىنىڭ داۋسى ەستىلدى — قاراشى مىناعان؟
ەشەرست ورنىنان تۇرىپ، ستەللا ۇسىنعان سۋرەت نوبايىن قولىنا ۇستادى دا، ءۇنسىز ۇزاق قارادى.
— قالاي ويلايسىڭ، فرەنك، نەگىزگى ويىمدى دۇرىس جەتكىزدىم-اۋ دەيمىن، ءا؟
— ءيا.
— ءبىراق ءبىر نارسە جەتپەي تۇر ما قالاي؟
ەشەرست باس يزەدى. سوندا نە جەتپەيدى؟ ءيا، مۇندا "المانىڭ ۇلبىرەگەن گ ۇلى مەن كوكتەمنىڭ كوگىلدىر نۇرى" جوق قوي...
ورىس تىلىنەن اۋدارعان د. ءاشىمحان ۇلى
You Might Also Like
-
ەلوردالىق وقۋشىلار تۋعان ولكەنىڭ تاريحي-مادەني قۇندىلىقتارىمەن تەرەڭ تانىسۋدا نۇر-سۇلتان قالاسى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى 1-5 قاراشا ارالىعىندا «تۋعان ەلگە تاعزىم» ءول...
