شەبەرلىك
(نوۆەللا)
مەن ونى سوناۋ بالا كەزىمنەن بىلەتىنمىن، ول مەنىڭ اكەمنىڭ ەتىگىن تىگۋشى ەدى. ول ءوزىنىڭ ۇلكەن اعاسى ەكەۋى كىشكەنتاي ءبىر كوشەدەگى بىرگە بىرىكتىرىلگەن ەكى شەبەرحاناعا يەلىك ەتەتىن. بۇل ءوزى سول ۋاقىتتاعى بەست-ەندەگى ەڭ ءساندى شەبەرحانالاردىڭ ءبىرى بولاتىن.
مۇنداعى بارلىق ءىس سونداي ءبىر بايىپتى، بايسالدى تىنىسىنان ەشقاشان جاڭىلعان ەمەس. ماڭدايشاسى دا بۇل شەبەرحانانىڭ قوجالارى — الدەبىر كورولدىك اۋلەتتىڭ مۇشەلەرى دەپ ايقايلاپ تۇرمايتىن. ودان تەك: "اعايىندى گەسلەر" دەگەن ەكى-اق ءسوزدى وقيسىڭ، ال تەرەزەسىنەن كورەتىنىڭ — بىرنەشە جۇپ اياق كيىم عانا. ءالى ەسىمدە، ەش ۋاقىتتا اۋىستىرىلمايتىن وسى ءبىر اياق كيىمدەر مۇندا قايدان كەلگەن، قالاي تاپ بولعان دەگەن وي ىلعي دا مەنىڭ باسىمدا تۇرۋشى ەدى: ويتكەنى ول ەتىكتى ءارقاشان تەك تاپسىرىسپەن تىگەتىن جانە تىككەندەرى بىرەۋگە شاق كەلمەي قالۋى مۇمكىن ەمەس-تى. سوندا قالاي، كورنەۋگە قويعان الگى اياق كيىمدەردى ساتىپ العان با؟ بۇل دا اقىلعا سىيمايدى. سەبەبى، ءوزى وڭدەلگەن ءبىر ءتىلىم بىلعارىنى ول ەش ۋاقىتتا شەبەرحاناسىندا ۇستاعان ەمەس. بۇعان قوسا وسى اياق كيىمدەر وتە ادەمى ەدى: بي سالتاناتىندا كيەتىن ءبىر جۇپ تۋفلي — تاڭعالارلىق سۇلۋ دۇنيە — ماتا قوسىپ وڭدەگەن، لاكتالعان بىلعارى — تۇرىنە قاراپ-اق كوزىڭ تويعانداي؛ اتقا مىنگەندە كيەتىن قوڭىر قارا ەتىك — سىرتى ايناداي جارقىرايدى — ءبىر قىزىعى، بۇگىن تىگىلگەندەي كورىنەتىن بۇلاردى ءجۇز جىل كيىلگەن دەگەنگە ەشكىم سەنبەس. وسىنىڭ بارلىعى تەك اياق كيىم تىگۋدىڭ قۇدىرەتىنە كىمدەردىڭ قولى جەتكەنىن كورسەتەتىندەي ەدى: بۇل اياق كيىمدەردى اياعىڭا كيگەندە عانا ولاردىڭ ءوز بويىنا قانداي كەرەمەت قاسيەتتەردى سىڭىرە بىلگەنىن سەزە الاتىنىڭ راس-تى. بۇنى، ارينە، مەن كوپ كەيىن عانا تۇسىنگەم. دەگەنمەن ءتىپتى جاسىم ون تورتكە تولىپ، وزىمە اياق كيىم تىكتىرۋگە مۇمكىندىك العان كەزىمدە-اق اعايىندى گەسلەرلەر تىگىپ بەرگەن باتەڭكەگە سونداي كوڭىلىم تولىپ، ادەمىلىگىنە قايران قالعانىم بار. اياق كيىم تىگۋدى مەن سول كەزدىڭ وزىندە ناعىز عاجاپ ونەر دەپ بىلگەم، ءقازىر دە سونداي ويدامىن.
ءالى ەسىمدە، بىردە وعان ءوزىمنىڭ كىپ-كىشكەنتاي اياعىمدى سوزا ءتۇسىپ:
— ميستەر گەسلەر، اياق كيىم تىگۋ وتە قيىن دەگەن ءسوز راس پا؟ — دەگەم ۇياڭداۋ ءتىل قاتىپ.
ول قۋلانا جىميىپ، جيرەن ساقالىن سيپاي وتىرىپ:
— ناعىز يسكۋسستف — وسى، — دەگەن اعىلشىن ءتىلىن بۇراي سويلەپ.
ونىڭ كىپ-كىشكەنتاي دەنەسىنىڭ ءوزى قۇددى بىلعارىدان جاراتىلعانداي ەدى، ءاجىم تورلاعان ءوڭى ساپ-سارى، تولقىندانىپ تۇراتىن شاشى مەن ساقالى دا سارعىش، بەتىندە تىگىنەن سوزىلعان تەرەڭ ەكى تەرەڭ سىزىعى بار، كومەيىنەن كۇڭگىرلەپ سويلەيتىن ادام بولاتىن. بىلعارى دەگەنىڭىز وڭدەۋگە دە، قالىپقا تۇسىرۋگە دە وڭاي كونە بەرمەيتىن قىرىستاۋ ماتەريال عوي. ونىڭ بەتى دە تۋرا سونداي ەدى، تەك كوكشىل-شەگىر كوزدەرىنەن جان دۇنيە جايساڭدىعى انىق سەزىلىپ تۇراتىن.
ۇلكەن اعاسى وعان وتە ۇقساس كورىنەتىن — جۇيكەنى جەگەن اۋىر جۇمىستان ابدەن تيتىقتاپ، جاعى سۋالىپ، ءوڭى بوزارىپ كورىنسە دە، مەن بالا كەزىمدە بۇل ەكەۋىنىڭ ءدال قايسىسىمەن سويلەسىپ تۇرعانىمدى اڭگىمە سوڭىنا دەيىن ايىرا العان ەمەسپىن. ال سوسىن، ەگەر ول: "مەن ىنىمنەن سۇرايتىن بولات" دەگەندى ايتپاسا — ونىڭ ءوزى بولعانى، ال ايتسا — وندا ۇلكەن اعاسى بولعانى.
كەيبىر ادامدار قارتايا باستاعاندا قارا تيىندارىن ەسەپتەپ، بىرەۋگە ءبىر باقىرىن دا ارتىق جىبەرمەي قازىمىرلانىپ كەتەتىنى بولادى عوي، ال اعايىندى گەسلەرلەر ەشقاشان ارتىق-اۋىستى ەسەپكە العان ەمەس. ەكى جۇپ ەتىككە تولەيتىنىڭ الدەقايدا كوبىرەك ەكەنىن بىلە تۇرىپ، سەنىڭ شەبەرحاناعا كىرىپ، ەتىكشىگە اياعىڭدى سوزۋىڭ دا، جىلتىراعان مەتالل جيەكتى كوزىلدىرىك استىنان سىعالاعان كوكشىل كوزگە تۋرا قاراۋىڭ مۇمكىن ەمەس ەدى. سويتە تۇرا كەمدەۋ ەسەپتەلگەن ەكى ەتىكتىڭ قۇنى سەنىڭ ءالى دە ولارعا تۇراقتى كليەنت بولىپ قالا بەرەتىنىڭە سەنىمىڭدى ارتتىراتىن.
سوسىن وعان تىم ءجيى بارۋدىڭ دا رەتى جوق-تى: ويتكەنى ول تىگىپ بەرگەن اياق كيىمدى تەپكىلەپ كيسەڭ دە جۋىق ارادا توزا قويمايتىن، بەينە ءار تىگىسىندە ءبىر سىر جاتقانداي، كەرەك دەسەڭىز، ۋاقىتقا دا باس يمەيتىن ەرەكشە قاسيەت بار ەدى ولاردا.
بۇل شەبەرحاناعا باسقا شەبەرحانالاردىڭ كوبىنە كىرەردە باسىڭدا تۇراتىن: "وتىنەم، تەزىرەك قىزمەت ەتە كورىڭىزشى، اسىعىسپىن!" دەگەن ويمەن كىرمەيسىڭ. جوق، ونىڭ تابالدىرىعىن حرامعا كەلگەندەي سالتاناتتى تۇردە اتتايسىڭ دا، جالعىز اعاش ورىندىققا وتىرىپ، ونى كۇتە تۇراسىڭ. مۇندا ادەتتەگىدەي ەشكىم بولا قويمايدى. سودان كوپ وتپەي-اق شەبەرحانا ۇستىندەگى ءبىرشاما قاراڭعى، بىلعارى ءيىسى مۇرنىڭدى قىتىقتايتىن بولمە جاقتان نە ونىڭ، نە اعاسىنىڭ بەت-جۇزىن كورەسىڭ. كومەيدەن قۇمىعا شىققان داۋىس، جىڭىشكە اعاش باسقىشتا تىرپ-تىرپ ەتكەن ءۇي ساندالىنىڭ دىبىسى — ءسويتىپ ول الدىڭا دا كەلەدى: پيدجاكسىز، كويلەگىنىڭ جەڭى ءتۇرۋلى، بەلىندە بىلعارى الجاپقىش، بويى ءسال ەڭكىش، ۇيقىدان جاڭا عانا ويانعانداي كوزدەرى جىپىلىقتاي بەرەدى.
— ءسالاماتسىز با، گەسلەر مىرزا! — دەيمىن مەن. — ماعان يۋفتتان ءبىر پار باتەڭكە تىگىپ بەرمەيسىز بە؟
ول ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاستان مەنى جالعىز قالدىرىپ، تاعى دا جوعارى كوتەرىلە جونەلەدى نەمەسە باسقا بولمەگە كىرىپ كەتەدى، ال مەن بىلعارى ءيىسىن جۇتىپ، اعاش ورىندىقتا وتىرا بەرەمىن. سالدەن سوڭ ول تامىرلارى بىلەۋلەنگەن ارىق قولىمەن ءبىر ءتىلىم التىن-قوڭىر ءيۋفتتى ۇستاپ، قايتىپ كەلەدى. سول ءبىر ءتىلىم ماتەريالعا قاراپ تۇرىپ:
— قانداي جاقسى بىلعارى! — دەيدى. مەن دە وزىمشە تامسانىپ قويامىن.
— سەن قاشان بىتكەنىن قالايت؟ — دەيدى ول سوسىن ادەتتەگىدەي اعىلشىن ءتىلىن بۇراي سويلەپ.
— مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك، — دەيمىن مەن.
— ەكى اپتادان كەيىن، — دەيدى ول. نەمەسە، ەگەر بۇل ونىڭ ۇلكەن اعاسى بولسا:
— مەن ىنىمنەن سۇرايتىن بولات، — دەر ەدى. بۇدان سوڭ مەن اقىرىن عانا:
— راقمەت سىزگە! ساۋ بولىڭىز، گەسلەر مىرزا! — دەيمىن.
— ساۋ بولات! — دەيدى ول ءالى دە قولىنا ۇستاپ تۇرعان ءبىر ءتىلىم ماتەريالعا قاراپ تۇرىپ.
ال مەن ەسىككە قاراي بەتتەپ بارا جاتىپ، ونىڭ توقىما ءتۋفليىنىڭ تىقىرىن باسقىش جاقتان ەستيمىن — قۇددى ول ءوزىنىڭ ارمان الەمىنە جەتۋگە اسىعا تۇسكەندەي. مەن وعان بۇرىن ماعان ەش ۋاقىتتا تىگىپ كورمەگەن الدەبىر جاڭا ۇلگىگە تاپسىرىس بەرگەن كەزىمدە، بۇنىڭ ءوزى ناعىز ريتۋالعا اينالىپ كەتەر ەدى: ول مەنىڭ اياعىمنان ەسكى باتەڭكەمدى شەشىپ الادى، سوسىن وعان سۇيسىنە دە سىناي قاراپ ۇزاق وتىرادى. ول سوندا وسى باتەڭكەنى تىگىپ جاتقان كەزدەگى كوڭىل كۇيىنە قايتا كەلگەندەي ريزاشىلىق كەيىپ تانىتىپ ءبىر قويادى دا، ارتىنشا ءوز قولىنان شىققان شىن مانىندەگى "ونەر تۋىندىسىن" ءبۇلدىرىپ-توزدىرعان ادامعا قاباق شىتقانداي بولادى. سونان سوڭ مەنىڭ اياعىمدى ءبىر جاپىراق قاعاز بەتىنە سالىپ، قارىنداشپەن تابانىمدى ەكى-ۇش رەت اينالدىرا سىزىپ الادى دا، سەزىمتال قولدارىمەن اياعىمنىڭ ءار جەرىن تاعى دا سيپاپ كورە باستايدى، تەگى، ماعان ءدال قانداي باتەڭكە كەرەكتىگىن كوز الدىنا ابدەن ەلەستەتىپ العىسى كەلەتىن سەكىلدى.
مەن وعان مىنا ءبىر سوزدەردى ايتقان كۇندى ەشقاشان ۇمىتپاق ەمەسپىن.
— گەسلەر مىرزا، بىلەسىز بە، ءسىزدىڭ ماعان تىگىپ بەرگەن سوڭعى باتەڭكەڭىز شىتىناپ-شىتىناپ جارىلىپ قالدى.
ول ماعان: بۇل ءسوزىڭىزدى قايتىپ الماس پا ەكەنسىز، ايتپەسە جۇمسارتىڭقىراپ ايتىپ كورىڭىز دەگەندەي نەداۋىر ۋاقىت تەسىلە قاراپ وتىرىپ قالدى دا، سوسىن:
— ونىڭ جارىلىپ قالۋى مۇمكىن بولمايت، — دەدى.
— وكىنىشكە قاراي، سولاي بولادى.
— ءسىز ونى كيمەي تۇرىپ سۋلاپ المايت پا؟
— جو-جوق، سۋ تيگىزگەم جوق!
ول الگى باتەڭكەنى ەسىنە تۇسىرگىسى كەلدى مە، ەدەنگە تەسىلە ءۇڭىلىپ وتىرا قالدى، ال مەن وعان اۋىر دا جايسىز تيەتىن اڭگىمەنى نەسىنە قوزعادىم دەپ وكىنەمىن.
— ءسىز ونى كەيىن قايتارات، — دەدى ول اقىرى. — مەن ونى كورەتىن بولات.
مەن ءبىر مەزەت ءتىپتى سول جارىلىپ قالعان باتەڭكەلەرىمدى اياپ كەتكەندەي ەدىم: وعان ءارى سىناي، ءارى مۇڭدانا قاراعان ونىڭ مۇسكىن ءحالىن مەن سونداي انىق ەلەستەتكەنمىن.
— كەيبىر باتەڭكەلەر، — دەدى ول باياۋ ءتىل قاتىپ. — جاراتىلىسىنان جامان بوپ تۋات. ەگەر وعان ەشتەڭە ىستەي الماسام، مەن سىزگە اقشاسىن قايتارىپ بەرەت.
مەن وعان ومىرىمدە ءبىر-اق رەت شۇعىل جاعدايعا سايكەس ۇلكەن ءبىر دۇكەننەن ساتىپ العان باتەڭكەمدى كيىپ بارعانمىن. ول ماعان بۇرىنعىداي بىلعارى تۇرلەرىن دە كورسەتىپ جاتپاستان تاپسىرىسىمدى قابىلداپ العان. قابىلداپ تۇرعاندا باتەڭكەمە كوز قيىعىن قايتا-قايتا سالا بەرگەنىن سەزە قويدىم. اقىرى ول شىدامادى-اۋ دەيمىن:
— بۇل مەنىڭ باتەڭكەم بولمايت، — دەدى.
ونىڭ داۋسىنان نە رەنىش، نە وكىنىش، ءتىپتى ەشقانداي ۇناتپاعان سىڭاي دا بايقالمادى، انشەيىن ءبىر سابىرلى عانا ايتىلعان ءسوز — وسىنىڭ ءوزى-اق ماڭدايىمنان سۋىق تەرىمدى بۇرق ەتكىزگەن.
— بۇل ءسىزدىڭ اياعىڭىزدىڭ مىنا جەرىن قىسات، — دەپ ول باتەڭكەمنىڭ ەزۋلىگىن ساۋساعىمەن نۇسقاعان. — ول ۇلكەن دۇكەن ءوزىن سىيلامايدى. فۋي!
كەنەت ول الدەبىر جاراسىنىڭ اۋزى جارىلىپ كەتكەندەي ىزالانا جىلدام سويلەي جونەلدى. مەن سوندا ونىڭ ءبىرىنشى رەت ءوز جۇمىسىنىڭ اۋىرلىعىنا شاعىنعانىن ەستىگەنىم بار.
— ولار ءبارىن دە الىپ قويدى، — دەدى ول. — جاقسى جۇمىستارىمەن ەمەس، جارنامامەن الادى. ولار بىزدەن ءبارىن الدى، ال ءبىز جۇمىسىمىزدى سونداي سۇيەمىز. ال ەندى نە بولعانىن قاراڭىز، مەندە ءقازىر جۇمىس جوقتىڭ قاسى. جىل سايىن ازايات، ازايات. ءسىز تۇسىنەت؟
ونىڭ جاعى سۋالعان تۇرىنە قاراپ وتىرىپ، مەن كەنەت بۇرىن ءوزىم اڭعارماعان تالاي سىردى، تىرشىلىك قامى جولىنداعى اياۋسىز كۇرەس پەن اششى شىندىقتى العاش رەت تۇسىنگەن ەدىم. سونداي-اق ونىڭ سارعىش ساقالىنا قانشاما اقتىڭ جىلدام ءتۇسىپ ۇلگەرگەنىنە دە مەن ەندى عانا ءمان بەرگەنمىن.
وسى ءبىر قارعىس اتقان باتەڭكەنى نە ءۇشىن دۇكەننەن ساتىپ العانىمدى مەن وعان وزىمشە تۇسىندىرگەن بولدىم. ونىڭ جۇدەۋ ءجۇزى مەن جابىرقاۋ داۋسىنىڭ ماعان سونشاما اسەر ەتكەنى سونداي، بىرنەشە جۇپ اياق كيىمگە بىردەن تاپسىرىس بەرۋىمە تۋرا كەلگەن. ءبىراق... و نەمەزيدا! ول تىگىپ بەرگەن باتەڭكەلەر بۇرىنعىلاردان دا مىقتى بولىپ شىعىپ ەدى، سونىڭ ارقاسىندا وعان بارۋدىڭ ەكى جىل بويى ەش قاجەتى بولماي قالعان.
اقىرى بىردە وعان كىرگەنىمدە، شەبەرحانا تەرەزەلەرىنىڭ بىرىندە باسقا ءبىر ەتىكشىنىڭ ءاتى-جونى جازۋلى تۇرعانىن كوردىم، ول — ارينە، كورولدەر اۋلەتىنىڭ مۇشەسى ەكەنىنە داۋ جوق-تى. ماعان تانىس بۇرىنعى ەسكى ەتىكتەر ەندى باياعى قۇرمەتتى ورنىنان ىعىسىپ، تەرەزەنىڭ ەلەۋسىز ءبىر جاعىنا كوشىپتى. ءىشى تارىلا تۇسكەن شەبەرحانا ءقازىر تىپتەن كۇڭگىرتتەنە تۇسكەندەي، بىلعارى ءيىسى دە تىم قويۋلانىپ كەتكەن سەكىلدى. ادەتتەگى توقىما ساندالدىڭ تىرپ-تىرپ ەتكەن دىبىسىن دا مەن ەندى ۇزاعىراق كۇتىپ قالىپ ەدىم. ايتەۋىر نە زاماتتا مەتالل جيەگى توتىعا باستاعان كوزىلدىرىك استىنان ماعان سىعىرايا قاراپ كەلە جاتقان تانىس كوزدى دە كوردىم-اۋ.
* * *
— بۇل مىرزا... ءسىز بە ەدىڭىز؟ — دەدى ول.
— ا! گەسلەر مىرزا، — دەدىم مەن مىڭگىرلەپ. — بايقايسىز با، ءسىز تىگىپ بەرگەن باتەڭكەلەر تىم ۇزاق كيىلەدى عوي. قاراڭىزشى، بۇنى ءالى دە ءبىراز سۇيرەتە تۇرۋعا بولادى. — مەن ونىڭ قارسىلىققا تولى كوزقاراسىنا شىداپ تۇرا الماي:
— ءسىز ءوز شەبەرحاناڭىزدى نە ىستەدىڭىز؟ — دەدىم اسىعىستاۋ ءتىل قاتىپ.
— ول تىم قىمباتقا تۇسە باستادى. ءسىز وزىڭىزگە بىردەڭە تىكتىرەت؟ — دەدى ول سابىرلى تۇردە.
ماعان كەرەگى ەكى جۇپ باتەڭكە بولسا دا، مەن ۇشەۋگە تاپسىرىس بەرىپ، شىعىپ كەتتىم. وسى ساتتە مەنى ءبىر بەلگىسىز كۇدىك بيلەگەن: ونىڭ ويىنشا مەن وعان قارسى بىردەڭە ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن ادام سياقتىمىن، دالىرەگىندە مەن ونىڭ يدەالىنا قارسى سەكىلدىمىن. ءبىراق مۇنداي ىستە مەنىڭ نە شاتاعىم بار؟ ارادا تالاي ايلار وتكەندە: "قوي، شالعا ءبىر كومەگىمدى كورسەتەيىن... بارايىن وعان! مۇمكىن مەنىڭ تاپسىرىسىمدى ونىڭ اعاسى قابىلدار" دەگەن ويمەن شەبەرحانا ەسىگىن اشقانمىن.
مەن ونىڭ اعاسىنىڭ تىم بيازى ادام ەكەنىن ءبىلۋشى ەدىم، ماعان ول ىشتەي رەنىشتى بولسا دا ونىسىن سىرتقا شىعارمايتىنى انىق.
شىندىعىندا دا، ساتىنە وراي، شەبەرحانادا مەنى قولىنا ءبىر ءتىلىم بىلعارى ۇستاعان ونىڭ اعاسى قارسى العانداي بولدى.
— سالاماتسىز با، گەسلەر مىرزا! جاعدايىڭىز قالاي؟ — ول ماعان تىم تاقاپ كەلدى دە، ۇڭىلە قارادى.
— جامان ەمەس، — دەدى ول اقىرىن عانا. — ءبىراق... مەنىڭ اعام ءولىپ قالدى.
سوندا عانا مەن ونىڭ ءوزىن تانىدىم. قالاي قارتايىپ، جۇدەپ كەتكەن دەسەڭشى! مەن بۇرىن ونىڭ ەشقاشان اعاسى تۋرالى ايتقانىن ەستىگەن ەمەس ەدىم. جان جۇرەگىمە دەيىن ەزىلىپ كەتكەن مەن: "قانداي وكىنىشتى!" دەگەننەن باسقا ەشتەڭە ايتا الماي قالدىم.
— ءيا، — دەدى ول — ول جاقسى ادام ەدى، ول سونداي جاقسى باتەڭكەلەر تىگۋشى ەدى، مىنە، ەندى ءولىپ قالدى. — بەيشارا ءولۋ سەبەبىن قالايدا بىردەڭە ەتىپ تۇسىندىرگىسى كەلگەندەي ول قولىمەن باسىن نۇسقادى. وسى تۇستا مەن ونىڭ شاشى تۋرا اعاسىنىكى سياقتى سونشاما سيرەپ قالعانىن بايقادىم.
— ەكىنشى شەبەرحانادان ايىرىلىپ قالعانىمىز ونىڭ تۇبىنە جەتىپ كەتتى، — دەدى ول سوسىن. — ءسىز باتەڭكە تىكتىرگىڭىز كەلەت؟ — ول باياعىداي ءبىر ءتىلىم بىلعارىنى مەنىڭ الدىما توستى. — مىنە، بىلعارى قانداي كەرەمەت!
مەن بىرنەشە جۇپقا تاپسىرىس بەردىم. ولاردى العاننان كەيىن مەن كوپكە دەيىن بۇل شەبەرحاناعا باس سۇققام جوق. ويتكەنى ونىڭ سوڭعى تىككەن باتەڭكەلەرى بۇرىنعىدان دا مىقتى بولىپ شىققان، ولاردى توزدىرۋ دەگەن ءتىپتى مۇمكىن ەمەس ەدى. ال سوسىن مەن شەت ەلگە كەتىپ قالعام.
ارادا ءبىر جىل وتكەندە عانا لوندونعا قايتا ورالدىم. ورالا سالىپ ءبىرىنشى كەزەكتە ەسكى دوستىڭ شەبەرحاناسىنا بەت بۇردىم. مەن كەتكەن كەزدە ول الپىستان جاڭا اسقان شاعى بولاتىن، ال ەندى قايتا كورگەن ساتتە وعان جەتپىس بەستى بەرگەندەي بولدىم. ارسا-ارسا بوپ ابدەن قارتايعان، بەتى اجىمنەن كورىنبەيدى، قولدارى دا قالتىراي باستاپتى. ءتىپتى ول مەنى بىردەن تانىماعان دا.
— گەسلەر مىرزا! — دەدىم مەن جۇرەگىم قىسىلا ءتۇسىپ. — ءسىز قانداي كەرەمەت باتەڭكەلەر تىگەسىز! قاراڭىزشى، مىنا تىگىپ بەرگەنىڭىزدى شەت ەلدە جۇرگەندە اياعىمنان ءبىر شەشپەي كيدىم، سويتە تۇرا ءالى جارتىلاي دا توزعان جوق، راس قوي؟
مەنىڭ يۋفتتەن تىگىلگەن باتەڭكەمە ۇزاق قاراپ وتىرعان ونىڭ بەتىنە كەنەت قان جۇگىرگەندەي بولدى. اياعىمنىڭ دوڭەس تۇسىنا دەيىن قول جۇگىرتىپ وتكەن ول:
— مىنا جەرى قىسقان جوق پا؟ بۇل ءوزى ءبىر قيىن باتەڭكە بولعانى ەسىمدە، — دەدى.
مەن وعان بۇل باتەڭكەنىڭ وتە ىڭعايلى ەكەنىن سەندىرىپ باقتىم.
— ءسىز تاعى دا باتەڭكە تىكتىرەت؟ — دەپ سۇرادى ول. مەن ونى وتە تەز ىستەيت. ءقازىر بوس ۋاقىتىم وتە كوپ.
— ءيا، ءيا، تىگىپ بەرىڭىزشى، وتىنەم. ماعان ءار ءتۇرلى كوپ اياق كيىم كەرەك، — دەدىم مەن باستىرمالاتا سويلەپ.
— مەن سىزگە جاڭا ۇلگىدە جاسايت، ءسىزدىڭ اياعىڭىز ءوسىپ كەتكەن، مەن سولاي ويلايت.
ول مەنىڭ تابانىمدى قارىنداشپەن اينالدىرا سىزىپ العان سوڭ، باشپايلارىمدى ۇستاي وتىرىپ:
— مەن سىزگە اعامنىڭ ءولىپ قالعانىن ايتقان؟ — دەدى سۇراۋلى پىشىنمەن.
وعان كوز سالۋدىڭ ءوزى ايانىشتى ەدى: ارۋاقتاي بوپ قالاي ارىپ كەتكەن دەسەڭشى! مەن تەزىرەك كەتۋگە اسىقتىم.
مەن بۇل تاپسىرىستارىمدى ەندى ەش ۋاقىتتا الام دەپ ۇمىتتەنگەن جوق ەدىم، ءبىراق قۇدايدىڭ ءبىر ءساتتى كۇنى بىرنەشە جاڭا اياق كيىمنىڭ ۇيىمە كەلىپ تۇرعانىن كورگەنىم. قاعازبەن ورالعان ۇلكەن بۋمانى اشىپ، ودان ءتورت جۇپ باتەڭكەنى سۋىرىپ الدىم دا، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن كيىپ كورە باستادىم. عاجاپ! ءتۇر-پىشىنى مەن ۇلگىسى تۇرعىسىنان دا ماعان باياعى تىگىپ بەرگەندەردىڭ بارىنەن اسىپ تۇسكەن ەكەن بۇلار. ءبىر باتەڭكەنىڭ ىشىنەن تولەماقى قاعازى دا شىعا كەلدى.
بۇل باعا دا ادەتتەگى باعامەن بىردەي، ءبىراق مەنى تاڭعالدىرعان باسقا جاعداي: بۇرىن ول جاڭا توقسان باستالماي جاتىپ ەش ۋاقىتتا ماعان مۇنداي قاعاز جىبەرمەيتىن. بۇل قالاي؟ مەن بىردەن تومەنگە ءتۇسىپ، چەك جازدىم دا، سول ساتتە-اق وعان اتتاندىرىپ جىبەردىم.
سوسىن ءبىر اپتا وتكەندە، وزىمە تانىس شەبەرحانانىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، وعان كىرىپ، جاڭا باتەڭكەلەرىمنىڭ كەرەمەتتىگىن ايتا شىققىم كەلگەن. الايدا... شەبەرحانا ورنالاسقان سول جەرگە جەتكەنىمدە، ەسىك ماڭدايشاسىنان ونىڭ ءاتى-جونىن كورە المادىم. ەسەسىنە تەرەزە الدىندا باياعى بي سالتاناتىنا كيەتىن ادەمى جىلتىر تۋفلي مەن اتقا مىنۋگە ارنالعان قونىشتى قوڭىر ەتىك كوزگە وتتاي باسىلىپ، ءالى دە ءوز ورنىندا تۇر ەكەن.
كوڭىلىم الابۇرتىپ ىشكە كىردىم. كىشكەنتاي ەكى شەبەرحانا قايتا بىرىكتىرىلىپ، تۇتاس بىرەۋگە اينالىپتى. مەنى جاستاۋ ءبىر جىگىت قارسى الدى، تۇرىنە قاراعاندا اعىلشىن سەكىلدى.
— ماعان گەسلەر مىرزا كەرەك ەدى؟ — دەدىم مەن. ول ماعان سۇقتانا، تاڭىرقاي كوز سالدى.
— جوق، سەر، — دەدى سوسىن. — جوق. ال ءبىز سىزگە قۋانا قىزمەت ەتەمىز. شەبەرحانا ەندى بىزگە قارايدى. ءسىز كورشىدەگى ماڭدايشادان ءبىزدىڭ ءاتى-جونىمىزدى قالايشا وقىماعانسىز! ءبىز تەك اسا مارتەبەلى ادامداردىڭ تاپسىرىسى بويىنشا عانا جۇمىس ىستەيمىز.
— ءجون، ءجون، — دەدىم مەن. — ال گەسلەر قايدا؟
— ول ولگەن.
— قالايشا!؟ مەن مىنا باتەڭكەنى ودان وتكەن سارسەنبىدە عانا الدىم عوي.
— وي، بۇل سۇمدىق ەندى! بەيشارا شال اشتان ءولىپتى.
— و، قۇدايىم-اي!
— دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، بۇكىل اعزاسى توزىپ ءبىتىپتى. سونداي جاعدايدا دا جۇمىس ىستەي بەرگەن عوي! ءسويتىپ ءجۇرىپ شەبەرحانانى دا ادەمى ۇستاي بىلگەن: بىردە-بىر جۇمىسقا بىرەۋدىڭ قولىن تيگىزبەي، ءبارىن ءوزى ىستەگەن. تاپسىرىس العان كەزدە، ونى ورىنداۋ ءۇشىن وتە كوپ ۋاقىتىن جۇمساسا كەرەك. ال ادامدار ونى كۇتىپ جۇرە مە! ءسويتىپ كەلۋشىلەردەن ايىرىلىپ قالعان عوي. مىنە، ول مىنا جەردە وتىرىپ جۇمىس ىستەدى... كوپ جۇمىس ىستەدى... وتە كوپ ىستەدى. ونى لايىقتى باعالاۋىمىز كەرەك، لوندونداعى بىردە-بىر ەتىكشى ءدال ونداي ەتىك تىككەن ەمەس. دەگەنمەن باسەكە دەگەندى ويلاپ كورىڭىزشى! ال ول ەش ۋاقىتتا ءوز جۇمىسىن جارنامالاۋدى بىلمەدى! ونىڭ ءوزى وڭدەگەن بىلعارلارى قانداي ەدى، شىركىن! سولاي بولا تۇرا ءىستىڭ ءبارى وسىلاي اياقتالدى مىنە. قايتەسىڭ، ونداي تۇسىنىكتى ادامداردان باسقاداي بىردەڭە كۇتۋ قيىن عوي...
— ال اشتان ءولۋدى...
— بۇل سىزگە مۇمكىن اسىرىپ ايتقاندىق بوپ كورىنەر، دەگەنمەن ول سوڭعى دەمى بىتكەنشە كۇندىز-تۇنى جۇمىس ىستەگەنى انىق. مەن ونى ىلعي دا بايقاپ جۇرەتىنمىن: ول ەش ۋاقىتتا دۇرىستاپ تاماق ىشۋگە دە ۋاقىت تاپقان ەمەس، ۇيىندە دە ءبىر باقىر اقشاسى بولمايتىن، تاپقان-تايانعانىنىڭ ءبارىن شەبەرحانا ورنىن ۇستاپ تۇرۋ مەن اياق كيىمگە ماتەريال ساتىپ الۋعا جۇمسادى. بۇنىڭ ءوزىن قانشاما ۇزاققا سوزعانى دا تاڭقالارلىق دۇنيە. ول ءتىپتى كامينگە وت جاعۋ جاعىنان دا ۇنەمدەدى عوي. ءبىراق نە ىستەسە دە ول جاقسى اياق كيىم تىگە بىلگەنى راس.
— ءيا، — دەدىم مەن. — ول جاقسى تىگۋشى ەدى، وتە جاقسى تىگۋشى ەدى.
مەن كەرى بۇرىلدىم دا، شىعىپ كەتتىم. كوز جاسىمدى ازەر تەجەپ تۇرعانىمدى جاس جىگىتكە كورسەتكىم كەلمەگەن.
ورىس تىلىنەن اۋدارعان د. ءاشىمحان ۇلى
You Might Also Like
