الماتىدان سويلەپ تۇرمىز...
قازاق راديوسىنا 100 جىل
«اۋە تولقىنىندا-قازاق راديوسى» وسى ءبىر ءسوزدىڭ ەلدىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنگىسىن جالعاپ تۇرعانىنا 100 جىل تولىپ وتىر. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءوزى نەگىزىن قالاپ كەتكەن، «قازاق راديوسى» قازاقتىڭ ءۇنىن شارتاراپقا جەتكىزگەن بىرەگەي اقپارات كوزى ەكەندىگىن ۋاقىتتىڭ ءوزى مويىندادى. عاسىرلىق تاريحى بار قاراشاڭىراق، قازاق كسر حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ 1921 جىلدىڭ 29 قىركۇيەگىندەگى رەسپۋبليكالىق راديوحابارلارىن تاراتۋدى قۇرۋ جونىندەگى شەشىمى قابىلدانۋنىڭ ناتيجەسىندە، سول كەزدەگى استانا- ورىنبور قالاسىندا 1921 جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ،بۇكىل رەسپۋبليكاعا ترانسلياسيا بەرىلە باستادى.
ۇلتتىڭ ءۇنى مەن مۇڭىن جەتكىزىپ، اعارتۋشىسى بولا بىلگەن راديو جانە ونىڭ تاريحى تۋرالى كۇنى كەشەگە دەيىن دايەكسىز دەرەكتەر ايتىلىپ كەلدى. پروفەسسور، عالىم نامازالى وماروۆتىڭ زەرتتەۋ ناتيجەسىندە،تاريح قايتا جانداندى دەۋگە بولادى. «قازاق ايماعىن باسقارۋ جونىندەگى ريەۆوليۋسيالىق كوميتەتىنىڭ 1ء-شى ءتوراعاسى س.پەسكوۆسكيي باسقارعان ۋاقىتتا مادەني جۇمىستار جونىندەگى ونىڭ ورىنباسارى احمەت بايتۇرسىنوۆ بولدى.بۇرىنعى مونوگرافيالىق ەڭبەكتەردە قازاق جەرىندەگى العاشقى گراممافونداردى تاراتقان، مادەني جۇمىستاردى جاساعان س.پەسكوۆسكيي دەپ اتالىپ كەلدى.شىن مانىسىندە، ونى جۇرگىزگەن احمەت بايتۇرسىنوۆ بولعان بولاتىن.وسى العاشقى گراممافونداردى العاش جاز-جايلاۋعا، كۇز-كۇزدەۋگە، قىس-قىستاۋعا جەتكىزگەن احاڭ بولاتىن. ءبىراق «الاش وردانىڭ» بەلدى مۇشەسى بولعان احاڭنىڭ يگى ىستەرىن ەلەمەۋگە تىرىستى دەسە دە بولادى.سوندىقتان بارلىق اتقارىلعان جۇمىستار س.پەسكوۆسكييدىڭ ەڭبەگى بولىپ قالدى» -دەيدى نامازالى وماروۆ. قازاق راديوسى رەسپۋبليكاعا حابار تاراتا باستاعان تۇستا ەفيردەن- ۇندەۋ، شاقىرۋلار، مالىمەتتەر، جاڭالىقتاردى ۇزبەي بەرىپ وتىرادى.1926 جىلدىڭ 3 قازانىنان باستاپ، سول ۋاقىتتاعى قازكسر-نىڭ استاناسى بولعان قىزىلوردا قالاسىنان راديو ءوز حابارىن بەرۋدى،ودان ءارى جالعاستىرادى.1931 جىلدى 1 مامىرىندا الماتى راديو ستانسياسى اشىلادى.وسى ۋاقىتتان باستاپ قازاق راديوسى قارقىندى جۇمىس جاساۋعا كىرىسەدى. «راديوجۋرناليستيكا» سالاسى جولعا قويىلىپ ، ول بۇقارالىق اقپارات قۇرالىنىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ بەكەي تۇسەدى.
ءارى راديوعا، ءارى تىڭدارمانعا تۇتاس عۇمىرىن ارناعان تۇلعالاردىڭ حالىقتىڭ قۇلاعىندا جاتتالعان داۋىسىدا جولداردان اداسقان جوق. ءقادىرلى تىندارماننىڭ قۇلاعىنا اۋەزدى ءارى تازا ءۇن قالاي جەتسە ،وندا ول جەردە قىزمەت ەتكەندەردىڭ اپپاق پەيىلىمەن،اقكوڭىلىن بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس بولاتىن.
«ءبىر كۇنى شاكەن اعا ءوزىنىڭ ءبىر جۇمىستارمەن سىرتقا شىعىپ كەتكەن ۋاقىتتا . «ينفورمبيۋرو» حابارلارىن انۋاربەك بايجانبايەۆ اعامىز وقيدى. سوندا سىرتتا جۇرگەن شاكەن اعامىز ەستىپ، ءانۋار اعانىڭ حاباردى توگىلتىپ تۇرىپ، ليەۆيتانعا ۇقساپ وقىعانىنا ەرەكشە سۇيسىنگەن ءارى تاڭقالعان. سىرتان كەلىپ شاكەڭ ءانۋارعا ەندى «ينفورمبيۋرو» جاڭالىقتارىن ءوزىڭ وقىشى دەپ ءوزى ۇسىنادى. وسىلايشا اعالىق ىزەتىن ءبىلدىرىپتى. قۇرمەت قوي» -دەيدى امانجان ەڭسەباي ۇلى. «قازاقتىڭ-ليەۆيتانى» اتانعان انۋاربەك بايجانبايەۆتىڭ راديوعا كەلۋى وسىلاي باستالدى. ديكتورلار عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ «مەنمىن» دەگەن انشىلەرىنىڭ ءبارى ونەر جولىنداعى قىزمەتىن راديو قورنىنان باستادى. ولاردىڭ داۋىسى «التىن قوردا» ساقتالعان. قازاق راديوسىنىڭ «التىن قورىندا» 100 مىڭنان استام جازبا بار. سونىڭ 91% ء-ى سيفرلىق فورماتقا كوشىرىلگەن.1925 جىلى پاريج قالاسىندا وتكەن ەكسپو كورمەسىندە،قازاق ەلىنىڭ وكىلى رەتىندە امىرە قاشاۋبايەۆ ونەر كورسەتكەنى بارلىعىنا ءمالىم.سول كەزدە ەۋروپو جۇرتى قازاقتىڭ ونەرىنە تاڭقالىپ، كەرەمەت داۋىس يەسى رەتىندە باعالايدى.سونداي-اق سول كورمەدەن امىرە قاشاۋبايەۆ كۇمىس جۇلدەگە يە بولادى.ەڭ تانىمال مۋزىكا ورىنداۋشىلار قاتارىنا ەندى. سول جىلى فونوگروف قۇرالىنا سوربونا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى پرەنو مەن شرامەك امىرەنىڭ ورىنداۋىنداعى «بالقاديشا»، «سمەت»، «دۋداراي»، «اعاشاياق»، «ءۇش دوس»، «جالعىز ارشا»، «بەسقاراگەر» اندەرىن جازىپ الادى جانە ولار قازاق راديوسىنىڭ «التىن قورىندا» ساقتالعان. سونىمەن قاتار قازاقتىڭ بەلگىلى اقىن-جازۋشىلارىنىڭ، پروفەسسور، عالىمداردىڭ،ونەر يەلەرىنىڭ داۋىسى جازىلىپ ساقتالعان.
«ادەبيەتتىڭ ىشىندە ءبارى بار، وندا كەيىپكەرىڭ وزىڭمەن سىرلاسادى، وزىڭمەن مۇڭداسادى.ونىمەن بىرگە جىلاي ءبىل، ونىمەن بىرگە كۇلە ءبىل، ونىمەن تىلدەسە ءبىل،ونىڭ ىشكى ويىن ءدوپ باسا ءبىل.بۇل ديكتورعا ەڭ كەرەكتى قاسيەت»-دەپ ۇستازدارىم ۇيرەتتى دەيدى،قازاق راديوسىندا 50 جىل ديكتورلىق قىزمەت اتقارعان امانجان ەڭسەباي ۇلى. بۇگىندە حابارلارىن تاۋلىك بويى تاراتاتىن قازاق راديوسى – ەلىمىزدىڭ ەڭ ءىرى اقپارات جۇيەسى. ۇلتتىق ارنا رەسپۋبليكا راديوتىڭداۋشىلارىنىڭ كوپ بولىگىن قامتىپ قانا قويماي، ودان تىسقارى جەرلەرگە دە، رەسەي مەن قىتايدىڭ، وزبەكستان مەن قىرعىزستاننىڭ شەكارالاس ايماقتارىنا جەتەدى. سونداي-اق، «شالقار» ۇلتتىق ارناسىنىڭ حابارلارى ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىنا تاراتىلادى.ەگەمەن قازاقستانداعى دەموكراتيالىق قايتا جاڭعىرۋلاردى، ەكونوميكاداعى، الەۋمەتتىك جانە مادەني سالالارداعى ىلگەرىلەۋشىلىكتەردى شىنايى تۇرعىدا كورسەتۋ - ۇلتتىق ارنا رەتىندە قازاق راديوسىنىڭ باسىم باعىتى بولماق. ارنانىڭ الدىندا مەملەكەتتىك ساياساتتى ەلدى-مەكەندەردىڭ بارلىعىنا، الىس تۇكپىرلەرگە شاپشاڭ جەتكىزۋ مىندەتى تۇر.قازاق راديوسى جاس مەملەكەتتىڭ قۇرىلىسى ماسەلەسىنە جەتە كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. مۇندا ەڭ اۋەلى جاڭا جۇمىس ورىندارى، وتاندىق ءوندىرىستىڭ دامۋى، اۋىل شارۋاشىلىعى، شاعىن جانە ورتا بيزنەس ماسەلەلەرى، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ىلگەرى باسۋى جانە وتانداستارىمىزدىڭ تۇرمىس-جاعدايىنىڭ جاقسارىپ كەلە جاتقاندىعى جان-جاقتى قامتىلادى.ەلەكتروندى ب ا ق قاتارىندا قازاق راديوسى كورنەكتى ورىن الادى. راديو ۇجىمى ءار ساعاتتىڭ باسىندا بەرىلەتىن جاڭالىقتار توپتاماسىنا ايرىقشا كوڭىل بولەدى.تىڭداۋشىلار اراسىندا كۇن سايىن قازاقشا جانە ورىسشا بەرىلەتىن تاڭدامالى باعدارلامالار، قازاقستاندا شىعاتىن گازەتتەر مەن جۋرنالدارعا جاسالاتىن شولۋلار كەڭىنەن تانىمال. بۇگىنگى تاڭدا قازاق راديوسى ءوزىنىڭ فورماتى جاعىنان تاقىرىپتىق باعدارلامالاردى جۇرگىزەتىن رەسپۋبليكاداعى بىردەن-بىر راديوستانسيا.قازاق راديوسىنىڭ مۋزىكالىق فورماتى ۇلتتىق جانە الەمدىك مۋزىكادان تۇرادى. بۇل فورمات بىزگە قازاقستاندىق ۆوكال مەن وپەرانىڭ شەبەرلەرىن عانا ەمەس، الەمدىك كلاسسيكا مەن بۇگىنگى تاڭداعى مۋزىكانىڭ بارلىق باعىتتارىن روك، كانتري، دجاز، حيت جانە ت.ب. ءسوز ەتەتىن مۋزىكالىق باعدارلاما جاساۋعا ەش كەدەرگى كەلتىرمەيدى.
قالا مەن قالا اراسىن جالعايتىن ۇزاق جولدا قازاق راديوسىنىڭ عانا ءۇنى ۇزىلمەيدى.تىڭدارمانىمەن تاۋلىكتىڭ 24 ساعاتىندا تىلدەسەدى،مۇڭداسادى،بىرگە ءان شىرقايدى، حابار تاراتادى. راديو تىڭداۋشىلارىنىڭ سوڭعى 5 جىلدىقتا 12 %- عا اۋديتورياسىنىڭ جاسارعانىن ەسكەرسەك، قازاق راديوسىنىڭ ءبىر عاسىر وتسەدە ترەنتتەن تۇسپەيتىن، برەندكە اينالعانىن تۇسىنەسىز .
نازيرا الماسوۆا
ءال -فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1- كۋرس ستۋدەنتى
قوزىباقوۆا فاتيما اقىنباي قىزى
جەتەكشىسى
ءال -فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاريح جانە ارحەولوگيا،ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى
You Might Also Like
-
قاسيەتتى قازاقستان كارتاسىنا ەنگەن تۇركىستان وبلىسى - كۇللى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق، الەمگە ايگىلى قاسيەتتى دە كيەلى مەكەن، تاريحي استانامىز. ورتالىعى تۇركىستان قالاسى شىمكەنت قالاسىنان 170 كم. قاش...
-
مەن ماحامبەتتىڭ ەرلىگىنە قايران قالامىن.ويتكەنى، قالام مەن قىلىشتى وزىنە سەرىك ەتكەن ەرەكشە، ءبىرتۋار تۇلعا.ماحامبەتتىڭ ولەڭدەرى ادامدارعا رۋح پەن جىگەر بەرەدى.ءار ولەڭىنەن قايسارلىق پەن ەر ازاماتتىق...
