الماتىنىڭ الماسى
الماتىدان الىس كەتكەن ادامدى قالانىڭ قايتالانباس اق جاۋىنى، كورگەن كوزدى ىنتىقتىرار ارۋ قىزدارى جانە ءدامى ءتىل ۇيىرەر الماسى ساعىندىراتىنى اقيقات. الماتى مەن الما... ەگىز ۇعىم. شاھاردىڭ اتاۋىنىڭ دا الماعا بايلانىستى قويىلعاندىعىن بارلىعىمىز بىلەمىز. الايدا، نە سەبەپتى قالانىڭ اتاۋىنا وسى ءبىر جەمىستىڭ ارقاۋ بولعاندىعىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلە بەرمەيدى.
الماتى قىرعىز تىلىنەن اۋدارعاندا «المالى مەكەن» دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل اتاۋ قالاعا كەشە عانا تاعىلا سالعان جوق. سوناۋ XV عاسىرلاردا مۇندا دۋلاتتاردىڭ «الماتى» اتتى قىستاۋى بولعان. بەرتىن كەلە 1867 ج. 11 ساۋىرىندە ۆەرنىي قامالىنىڭ اتاۋى از ۋاقىتقا الماتينسك قالاسى دەپ تە وزگەرتىلگەن بولاتىن. ويتكەنى باعزى زامانداردان بەرى بۇل ولكەدە جابايى المالاردىڭ كوپ ءتۇرى بولعان دەسەدى.
كوپ ادامدار وڭتۇستىك استانانىڭ الما-اتا اتتى اتاۋىن اپورت الماسىمەن بايلانىستىرادى. بۇل جاڭساق پىكىر. اتاۋ تىكەلەي جابايى المالارعا بايلانىستى بەرىلگەن. اتاقتى اكادەميك ن.ي. ۆاۆيلوۆ 1928 جىلى كىشى الماتى وزەنىنىڭ اڭعارىنداعى الما باعىن كورىپ، جابايى المانىڭ تۇرلەرىنىڭ مۇنداي كوپتىگىن باسقا ەشبىر جەردەن كورمەگەندىگىن جانە بۇل ولكەنىڭ الما مادەنيەتىنىڭ وتانىنا اينالاتىندىعىن ايتىپ كەتكەن ەكەن.
ۆاۆيلوۆ قالت ايتقان جوق! راسىمەن دە سولاي بولدى. جەتىسۋ جوتارلارىندا كەڭ جايقالعان جابايى المالاردىڭ، المۇرتتاردىڭ، شيەلەردىڭ، ورىكتەردىڭ قالىڭ توعايلارىنىڭ كوپتىگى مۇندا جەمىس شارۋاشىلىعىنىڭ وركەندەۋىنە قولايلى جاعداي تۋعىزدى. بۇل ولكەدە وسىرىلەتىن قىسقى الما سورتتارى جەر-جەرگە تاسىمالدانسا، التىن پارمەن، كانديل سيناپ، سارى بەلفلەر، قىزىل كالۆيل سىندى الما سورتتارى رەسەي بازارلارىندا جوعارى سۇرانىسقا يە بولدى. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ شارۋاشىلىقتىڭ ماقتانىشى - اپورت ەدى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە اپورت جەتىسۋدىڭ نىشانىنا اينالدى. اتاۋ تاققانعا شەبەر قازاق حالقى اپورت الماعا «الما پاتشاسى»، «الما اكەسى» دەگەن اتاق بەرگەن.
ال اپورت قازاق جەرىنە قايدان كەلدى؟
1895 جىلى قازاقستانعا ۆورونەج گۋبەرنياسىنان جەر اۋدارىلعان ە.ۆ.رەدكو ءوز وتانىندا وزگە المالاردان ەش ايىرماشىلىعى بولماعان اپورت الماسىنىڭ ەكپە كوشەتىن جەتىسۋ جەرىنە الىپ كەلىپ ەككەن. ولار وندا تەز ارادا بوي كوتەرىپ، جەمىس سالادى.
قازىرگى كەزدە الماتى، وڭتۇستىك قازاقستان جانە جامبىل وبلىستارىندا اپورتتىڭ الەكساندر جانە قان-قىزىل اتتى سورتتارى كەزدەسەدى. حالىق الەكساندر اپورتىن «الماتى اپورتى» دەپ اتاپ كەتكەن.
حح عاسىردىڭ باسىندا ۆەرنىيداعى جەمىس شارۋاشىلىعى تەك قانا سىبىردە عانا ەمەس، رەسەيدىڭ بارلىق اۋداندارىنا تارالىپ، 1900 جىلى پاريج قالاسىندا وتكەن بۇكىلالەمدىك كورمەدە ەڭ جوعارعى باعاعا يە بولدى.
الماتىنىڭ الماسىن جەۋدەن شارشامايىق.
بايمولدايەۆا مادينا باتىر قىزى
ءال -فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1- كۋرس ستۋدەنتى
ف.ا.قوزىباقوۆا
عىلىمي جوبا جەتەكشىسى
ءال -فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاريح جانە ارحەولوگيا،ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى
You Might Also Like
-
مۇقاعالي سۇلەيمەن ۇلى ماقاتايەۆتىڭ تۋىلعانىنا - 90 جىل
-
ادام ءومىرىنىڭ ءمانى - لوگيكالىق ەمەس، فيلوسوفيالىق ۇعىم. جەر بەتىندەگى كەز كەلگەن ادام بىرەگەي تۇلعا. ال تۇلعا رەتىندە ادامنىڭ مىنەزى مەن دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىراتىن وزىنە عانا ءتان قاسيەتتەر جيىنتى...
