InfoHub Logo

ۇزاق جىلدار جاساعان جۋرناليستىك قىزمەتتىڭ اسەرى بولۋ كەرەك، ادام ەسىمىنە كوبىرەك نازار اۋداراتىن سياقتىمىن. ادامنىڭ اتى تەگىن قويىلمايدى دەيدى عوي. ونىڭ ۇستىنە اركىمنىڭ بويىنان ونىڭ وزىنە عانا ءتان ەرەكشەلىكتەردى ىزدەيتىن بولۋىم كەرەك تە، الگى ادامنىڭ وزىندىك قاسيەتتەرى دە كەيدە سودان باستالاتىنداي كورەتىن بولۋىم كەرەك. ءبىراق ءاليا اپايدىڭ ەسىمى سۇراق تۋدىرماعان. ول كىسىنىڭ شىن اتى اللا ەكەنىن دە كەزدەيسوق ءبىلدىم...

1936 جىلى، ول كىسى دۇنيە ەسىگىن جاڭا اشقان كەزدە، اناسىن بوساندىرىپ، شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن نارەستەنى جەردەن تۇڭعىش رەت كوتەرىپ العان اكۋشەركا كەلىنشەكتىڭ ەسىمى اللا ەكەن دە، ول نارەستەگە ءوزىنىڭ ەسىمىن بەرۋدى ءوتىنىپ، ايتىپ قويماپتى. تۇڭعىش رەت نارەستەسىن قولىنا العان، وزىنە شىن نيەتىمەن كومەكتەسىپ، بىرگە قۋانعان كەلىنشەكتىڭ كوڭىلىن قيماعان اناسى ونىڭ ءوتىنىشىن ورىندايدى، الايدا جاراتقان جالعىز يەنىڭ اتىن قۇرتاقانداي سابيگە قويۋدى كوڭىلدەرى قالاماعان اتا-انا وسىنىمىز كەلىسپەيدى-اۋ دەپ، ءاليا دەپ وزگەرتىپ العان ەكەن...

ءاليا اپايدىڭ كىندىك قانى تامعان جەرى اتىراۋدىڭ ايگىلى قوسشاعىلى. وسى ارادا ءوسىپ، بوي جەتىپ، 1959 جىلى الماتى مالدارىگەرلىك ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ، قۇلسارىدا مال دارىگەرى بولىپ، مەدباكلابوراتوريانىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتتەرىن اتقارادى. انەس اعامەن سول جىلدارى تانىسادى.

ول كەزدەگى جاستاردىڭ بوس ۋاقىتى كوبىنە كينو زالدارىندا، بي الاڭدارىندا وتەدى عوي. ول ەكەۋىنىڭ تاعدىرلارىن توعىستىرعان دا وسى قۇلسارى كلۋبى بولاتىن. ارادا ءبىر جىل وتكەندە ولار وتاۋ تىگىپ، ءۇي بولدى. مىنە، بىرگە عۇمىر كەشكەن جىلداردىڭ ءتاتتى شاقتارى وسىناۋ كەزدەردەن باستاۋ العان.

وزەندە جۇمىس كۇشى ول كەزدە اجەپتاۋىر دەگەنمەن، جاڭا اشىلىپ جاتقان جەر، قولعا ەندى الىنىپ جاتقان ءىس كوپ، مەكەمە جەتكىلىكتى. كىشكەنتايلارىن قارايتىن اناسى جانىندا بولعان سوڭ، قاراپ وتىرا الماي، بىلەك سىبانىپ، بۇل دا جۇمىسقا شىعىپ كەتكەن. العاشىندا بارلاۋشىلار قاتارىندا تەحنيك وپەراتور قىزمەتىن اتقارعان. ارناۋلى ماشينامەن اينالا ءجۇرىپ، بارلاۋ دەرەكتەرىن جينايتىن. وزەن مۇناي گاز ءوندىرۋ باسقارماسى، قۇرىلعان كەزدە بۇرىن اۋىل شارۋاشىلىعى لابوراتورياسىندا ىستەگەنىنەن حاباردار راحمەت وتەسىنوۆ وندىرىلگەن مۇنايدىڭ قۇرامىنا باقىلاۋ جاساپ وتىرۋ كەرەك ەكەندىگىن ايتىپ، سونى ۇيىمداستىرۋدى وتىنەدى. ءوتىنىش ورىنسىز ەمەس، بۇرىن مۇناي لابوراتورياسىندا ىستەمەگەنىمەن، لابوراتوريا دەگەننىڭ نە ەكەنىنەن حاباردار ەكەنىن راحاڭ جاقسى بىلەتىن. دوسسوردا اكە-شەشەلەرىنىڭ ۇيلەرى كورشى تۇرعان، اتا-اناسىن دا تانيدى. ەڭ باستىسى، ونىڭ وسى ءىستى جولعا قويا الاتىنىنا سەنىپ تۇرعان.

بۇكىل ەل مۇنايعا جۇمىلىپ جاتقاندا مۇنداي جۇمىستان نەگە باس تارتسىن، بالالارى سەنىمدى قولدا. ءبىراق كوپ ىزدەنۋگە، ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە تۋرا كەلدى. قازاق عىلىمي-زەرتتەۋ مۇناي ينستيتۋتى ول كەزدە گۋريەۆ قالاسىندا بولاتىن. ءاليانى سوندا ءبىر ايلىق وقۋعا جىبەردى. وندا ول لابوراتوريا جۇمىسىنان تاجىريبە جيناقتاپ، ونى قالاي ۇيىمداستىرۋ كەرەكتىگىن ءبىلدى. وزىنەن نە تالاپ ەتىلەتىندىگىن ءتۇسىنىپ قايتتى.

وزەن وندا شاعىن عانا پوسەلكە. وزدەرى تۇراتىن سياقتى باراك ۇيلەر. پوسسوۆەت پەن مۇنايشىلاردىڭ كەڭسەلەرى دە سوندا. قازىرگى جاڭاوزەن قالاسى بازارىنىڭ ورنىندا تۇرعان الگىندەي ءبىر باراكتان وداقتىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ بولىمشەسى مەن وزەننىڭ حيميا لابوراتورياسىنا دا ورىن تيگەن.

لابوراتوريانىڭ نەگىزگى مىندەتى — كۇندەلىكتى ءوندىرىلىپ جاتقان مۇنايدىڭ قۇرامىن انىقتاپ وتىرۋ. قانشا مولشەردە بالاۋىز، قۇم، تۇز بار، سالماعى قانداي، تەمپەراتۋراسى مەن جۇعىمدىلىعى قانشا ەكەنى انىقتالادى. ال ميكروەلەمەنتتەردىڭ مولشەرىن ءبىلۋ ءۇشىن بۇكىلوداقتىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا جىبەرىلەتىن. وسىلايشا "پروبووتبورنيك" اتالاتىن اسپاپپەن شىڭىراۋعا شەلەك تاستاعانداي، تالاي رەت ماي قازاندارداعى مۇناي قۇرامىن انىقتاعان.

جەر استىنان الىنىپ جاتقان مۇنايدى تەكسەرۋ جۇيەسىنىڭ دە ءوز ەرەجەسى بار. ول بويىنشا، مۇناي ماي قازانعا جينالىپ بولعان سوڭ 48 ساعات بويى تۇنىپ تۇرعانى دۇرىس دەپ ەسەپتەلەدى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ونىڭ قۇرامىندا قانداي بوگدە ەلەمەنت بولسا دا شوگىپ ۇلگەرەدى. الايدا اشقاراق ادام سياقتى مۇنايعا قۇنىققاندىقتان با الدە سيستەرنالاردىڭ ازدىعىنان با، ايتەۋىر، جينالعان مۇنايدى بۇلار ەكى تاۋلىك بىلاي تۇرسىن، ون ەكى ساعات تۇندىرىپ قوياتىن كەزدەرى سيرەك بولۋشى ەدى... ادەتتە ءبىر ەشەلوندا ون-ون ەكى سيستەرنا بولادى، ال بۇلاردا سول كەزدە نەبارى ەكى ەشەلون بولاتىن. ولار دامىل الۋ دەگەندى بىلمەيتىن...

ءاليا جانداۋوۆا ءومىرىنىڭ ەستە قالارلىق ءبىر تۇسى — اتىراۋعا العاشقى مۇناي ەشەلونىن جىبەرۋ سالتاناتىنا قاتىسقانى. بۇل 1965 جىلدىڭ شىلدە ايى بولاتىن. وزەن-ماڭعىشلاق-ماقات تەمىرجولى پايدالانۋعا بەرىلىپ، گۋريەۆ مۇناي ايداۋ زاۋىتىنا وزەن مۇنايىنىڭ العاشقى ەشەلونى جونەلتىلدى. بۇل ءوزى ءبىر ەل تۇرمىسىندا جاعىمدى وزگەرىستەر پايدا بولعان كەز ەدى. شيەۆچەنكودان ەلەكتر جەلىسى كەلگەن، ساۋىسقان سۋىن ىشە باستاعان.

بۇل كەزدە ءوزى دە ماسكەۋدەگى ارناۋلى كۋرستان ءوتىپ كەلەدى. حيميا زاۋىتتارىندا تالاي جايلارعا قانادى. بارا-بارا وزىنە قويىلعان تالاپتى تەگىس يگەرىپ، مۇناي وندىرۋشىلەردىڭ بەلسەندى كومەكشىسىنە اينالدى. ءوزىنىڭ ءبىر كەزدەگى ۆەتەرينار باكتەريولوگ ماماندىعىن ۇمىتقان. ءسويتىپ العاشقى مۇناي ەشەلونىن جىبەرۋگە قاتىسقانداردىڭ ءبىرى رەتىندە ەسىمى تاريحتا قالدى. اعىمداعى تىرشىلىكتىڭ تاۋسىلمايتىن شارۋاسىمەن جۇرگەندە وزەندەگى العاشقى قىس قيىنشىلىقتارى دا بىرتىندەپ ۇمىت بولا باستاعان.

---