انا جۇرەگىنىڭ قۋاتى
ءيا، بۇل دا دەمىن ىشىنە تارتقان قاتۋلى قازاق تاريحىنىڭ قانكەشتى ءبىر پاراعى. بورداي دەيتىن اجەمىزدىڭ باسىنان وتكەن قيلى وقيعالار. بولعان جايدى بولعان كۇيىندە بايانداپ بەرۋدى ءجون كوردىك.
وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارى. ارقانىڭ قىسى ارقىراپ تۇرعان ۋاقىت. ەلگە وبا دەيتىن دەرت تاراپ، ءبىر توبەنىڭ اينالاسىن قىستاپ وتىرعان اعايىندى ءتورت شاڭىراقتىڭ وتاعاسى، ۇلكەندەرى باۋداي قىرىلادى. بورداي اجەمىزدىڭ كۇيەۋى، ءتورت اعايىندىنىڭ كەنجەسى تاسبولات تا قايتىس بولىپ، جەسىر قالادى. ونىمەن قوسا تاسبولاتتىڭ باسقا اعالارىنان قالعان ون جاسقا تولماعان بالالاردىڭ ءوزى جيىرماعا جۋىقتايدى. وعان ءوزىنىڭ ۇساق بالالارىن، وزگە ەرەسەك بالالاردى قوسقاندا قىرىققا تاقاۋ جان قالادى. باس قالقالارى — بورداي اجەمىز جانە تاسبولاتتىڭ تۇڭعىشى 20 جاسقا ەندى ىلىنگەن ءبايدىلدا بىرەۋدى بىرەۋ بىلمەي ماڭگىرگەن، اركىم جانىن ساقتاپ قالۋعا قام قىلعان زامان. سوندا بورداي اجەمىز مۇندا ەش تۋىسى جوق پاناسىز قالعان بالالاردى ءبىر جاعى وبادان الىپ قاشىپ، ءبىر جاعى اتالارى وسكەن جۇرتقا اپارماق بولادى. ءتۇرلى جاعدايمەن ارقاعا اۋىپ كەلگەن ءتورت اعايىندىنىڭ اتا مەكەنى سىر ءوڭىرى ەكەن. ەندى مىناۋ ارقادان سوناۋ سىردىڭ بويىنا بارماق.
اتتەڭ، وسى كۇننىڭ كولىگىمەن ءبىر-اق كۇندە جەتەر جەر عوي دەيسىڭ. شيقىلداعان ساراۋىز بالاپانداردىڭ بىرىن-بىرىنە مىنگەستىرىپ، ءبىرىن كەبەجەگە سالىپ، ءبىرى جاياۋ دەگەندەي شۇبىرتىپ كوشكەن كوش 3-4 اي جورتادى. ونداعى ازاپ پەن قاسىرەتتى ادام ايتىپ تاۋىسقىسىز. بالالار شەتىنەن شەتىنەيدى. ءتىپتى تۇيەدەگى كەبەجەگە سالىپ قويعان بورداي اجەمىزدىڭ ايسۇلۋ، كۇنسۇلۋ دەيتىن ەكى قىزى بىر-بىرىنە اسىپ قارايمىز دەپ ءبىرىن-بىرى تۇيەنىڭ استىنا الىپ ءتۇسىپ وپات بولادى. جول بويى ادام كومىپ وتىرىپ ارىپ-اشىپ، ءولىپ-تالىپ سىرعا جەتكەندە الگى ادامداردان 7-8ء-ى عانا قالىپتى. كەلگەن سوڭ اۋا جاقپاي تاعى ءولىپ، ەڭ سوڭىندا بورداي اجەمىز، ءبايدىلدا، ءۇش-تور جاسار ءبىر بالا جانە ومىراۋداعى ءسۇت كەنجەسى ءسادۋاقاس قانا قالىپتى. ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ ۇيرەنىسىپ، «ەندى ءولىم وسىمەن توقتاپ قالار» دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرعاندا كوشتى باستاپ كەلگەن ءبايدىلدا دا قايتىس بولادى. «جا-جاس بولىپ ونشاما جەردەن بۇ جاققا بالالاردى باستاپ قالاي كەلدى ەكەن؟» دەگەن ەلدىڭ ءسوزى ءتيدى مە، كوزى ءتيدى مە، ءبايدىلدام اۋىرماي-سىرقاماي قايتىس بولدى عوي، قارعام!» دەيتىن كورىنەدى اجەمىز.
قابىرعاسىن قايىستىرعان قايعىنى كوتەرىپ، قالىڭ جۇرتتىڭ ىشىندە بۇلار دا تىرشىلىگىن جالعايدى. سول سىردىڭ بويىندا 1941 جىلعا دەيىنگى قازاق نە كورسە سونى كورىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتادى. ءىشىڭىز سەزىپ وتىرعان شىعار، اياق استىنان بۇرق ەتە قالعان الاپات سوعىس اجەمىزدىڭ جالعىزى ءسادۋاقاس پەن قايىنىن سولداتتار قاتارىنا ءىلىپ اكەتەدى. بورداي اجەمىز ماڭگىرىپ قالىپتى دەيدى سوندا. بالاسىن قۇشاقتاعان قولدارى تاس بولىپ قاتىپ ءۇن-تۇنسىز وتىرىپ قالىپتى...
ءسادۋاقاس كەتكەندە ۇيدە ءبىر جىلقى، ءبىر سيىرى بار ەكەن. بورداي اجەمىز سول ەكەۋىن كۇندىز-تۇنى كۇزەتەدى دەيدى. بىرەۋ-مىرەۋ الىپ كەتەدى دەسە كەرەك، «سادەننىڭ اتى، سادەننىڭ سيىرى» دەپ ولاردى ۇيگە كىرگىزىپ الىپتى. قورا ەمەس، ۇيگە. سۋدى الىس وزەننەن يىناعاشپەن اكەلىپ سۋارىپ، كەيدە ءتىپتى قۇشاعىنا بالتا قىستىرىپ ءوزى بوساعادا جاتادى ەكەن. بىرەۋگە قارالى قاعاز كەلىپ جىلاپ، بىرەۋدىڭ جارالى ۇلى كەلىپ جىلاپ، ەل كۇندى كۇنگە، ءتۇندى تۇنگە جالعاپ جىلاۋدان كوز اشپاعان اۋىر كەزەڭ. كوپ ۋاقىت وتپەي-اق قاينىسى جايلى دا قارا قاعاز كەلىپتى. قايعى ونان سايىن قالىڭداپ، ۇرەي ونان سايىن ۇدەپ بورداي اجەمىز دە قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى جىلاۋمەن بولادى ەكەن.
ءبىر كۇنى كەشتە بورداي اجەمىزدىڭ ۇيىنە كورشىلەرى كىرىپ كەلەدى. ورنىنان اتىپ تۇرەگەلگەن اجەمىزگە قۋانىشتى حابار ايتادى. «ءسادۋاقاس، سادەنىڭىز كەلدى، اپا!» — دەپ سۇيىنشىلەيدى. سول كەزدە كۇتپەگەن وقيعا ورىن الادى. اجەمىز تالىپ قالىپتى. كەيىن ءوزى ايتادى ەكەن: «ءبىر ەسىمدى جيسام، قازان جاقتا ادامدار ءجۇر ەكەن. سادەنىمە ساقتاپ جۇرگەن سارىمايىم بار ەدى، سونى ۇرلاپ جاتىر ەكەن دەپ ورنىمنان تۇرايىن دەسەم قوزعالا المايمىن. ودان قايتا ۇيىقتاپ كەتىپپىن. ءتۇن بولىپ كەتىپتى. ەسىمدى ەندى تولىق جيناپ قالعان سەكىلدىمىن. باعانا كەلگەندەردىڭ ءسوزى ەسىمە ءتۇستى. «سادەنىڭىز كەلدى!» دەپ ەدى عوي. سادەنىم مەنىڭ توسەگىمنىڭ الدىندا جاتاتىن. كەلسە سول جەرگە جاتادى عوي دەپ قاراسام، قۇدايىم-اۋ، جاتىر سول جەردە! قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر. سەنەر ەمەسپىن. «سادەنىڭمىن» دەپ كەلىپ سادەننىڭ اتىن الىپ كەتكەلى جۇرگەن بىرەۋ بولماسىن، — دەپ ويلاپ قويام. سودان كەيىن توسەكتەن ءتۇسىپ اقىرىن اياعىن سيپالاسام سادەنىم سەكىلدى. سادەننىڭ وڭ جاق اياعىندا بالا كۇنىنەن قالعان بولماشى عانا اي سەكىلدى تىرتىق بار ەدى، قولىما سول ىلىنە كەتپەسى بار ما! «سادەن-اۋ، سادەنسىڭ بە؟» دەسەم «اپا، مەن كەلدىم» دەيدى. قۇداي-اۋ، شىن ەكەن. قۇشاقتاي بەرگەنىم سول ەدى، مەن بەيشارا قايتا تالىپ قالىپپىن عوي…».
ءسويتىپ، اجەمىز جالعىز ۇلىمەن قاۋىشادى. ارى قاراي وركەندى ءومىر باستالادى. ءسادۋاقاس كۇلاش دەگەن تاربيەلى، كورگەندى قىزبەن ۇيلەنىپ، ەكەۋى انالارىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن الاقاندارىنا سالىپ الپەشتەيدى. Cءادۋاقاس تا اينالا جۇرتقا اياۋلى، كىسىلىكتى، ەرەن ازامات ەكەن. قۇداي تىلەگىن بەرىپ ۇرپاقتارى وسىپ-وركەندەيدى. ءقازىر قارا شاڭىراعى تامىرى تەرەڭ، جاپىراعى جايقالعان تەرەكتەي ماۋەلى اۋلەت. قىزىلدوردا وبلىسى سىرداريا اۋدانىندا تۇرادى.
ون قۇرساقتان ءبىر جالعىز قالىپ، ءبىر جالعىزى سوعىسقا كەتىپ، اللا امان ساقتاپ قالعان بورداي اجەمىزدىڭ ءسادۋاقاسىنان قايتا قاۋلاپ وسكەن ورەندەر، تولەگەننەن تورتەۋ، سانسىزبايدان بەسەۋ، ءرابيعادان التى بالا ومىرگە كەلىپ، ولاردان نەمەرە-شوبەرەلەر تاراپ ءقازىر دە ءبىر قاۋىم ەلگە اينالعان.
***
سىر سۇلەيى، ارىندى ايتىس اقىنى نۇرمات مانسۇردىڭ ۇيىندە وتىرعاندا اناسىنىڭ اعىتىلىپ ايتقان وسى اڭگىمەسى كوكىرەككە كوپ سالماق سالدى. مىنە قىزىق، وسى وقيعانى بايانداعان نۇرماتتىڭ اناسى ءرابيعا سول ءسادۋاقاستىڭ جالعىز قىزى ەكەن. كوكەيىمنەن كەتپەي قويعان وسى اڭگىمەنى كوپكە جەتكىزۋدى مىندەت سانادىم. وتكەن-كەتكەندى اڭگىمە قىلعاندا بورداي اجەمىز: «مەن قانشا جىلاسام دا اللاعا ەش نالىعان ەمەسپىن، جالىنىپ جاقسىلىق سۇراي بەردىم. كەيىن ويلاسام اللا بەرگەن جاقسىلىق دەگەن سول كۇش-قۋات ەكەن عوي…» دەيدى ەكەن. ۇزىلە جازداپ جالعانعان تەكتى اۋلەتتىڭ وشاق وتى مازداي بەرسىن! قۇدىرەتى كۇشتى اللا تاعالا انالار جۇرەگىنىڭ قۋاتىن ارتتىرا بەرگەي!
You Might Also Like
-
كەيدە باعزىدان جەتكەن ءبىرلى جارىم ءسوزدىڭ وزىنەن اتالارىمىزدىڭ قاي ىستە قانداي ۇستانىمدا بولعانىن جانە بولمىس، تانىمىن بىلە بەرۋگە بولادى.
-
ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن سوڭ جۇمىستى ءبىر جىل ىزدەدىم. دۇرىسى ءوزىم ىزدەگەن جوقپىن اكەم ىزدەدى. وقۋدى جاڭا بىتىرگەن، وڭ-سولىن تانىمايتىن مەن سياقتى كىشكەنتاي عانا تۇيىرشىكتى كىم كوزىنە ىلە قويسىن. سوندىق...
