InfoHub Logo

ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن سوڭ جۇمىستى ءبىر جىل ىزدەدىم. دۇرىسى ءوزىم ىزدەگەن جوقپىن اكەم ىزدەدى. وقۋدى جاڭا بىتىرگەن، وڭ-سولىن تانىمايتىن مەن سياقتى كىشكەنتاي عانا تۇيىرشىكتى كىم كوزىنە ىلە قويسىن. سوندىقتان ۇيدە وتىرىپ اكەمنىڭ اكەلەتىن جاڭالىعىن كۇتتىم. ەكى اي دەگەندە حابار جەتتى. ادەتتەگىدەي ۇيگە اسىعىس كىرگەن اكەم جاڭالىعىن قىسقا قايىردى.

— قىركۇيەكتىڭ جيىرماسىندا مەكتەپكە جۇمىسقا شىعاسىڭ.

— نەگە مەن ءبىرىنشى قىركۇيەك كۇنى بارمايمىن؟ — دەپ شار ەتە قالدىم. شىنىندا قالىپتى مەكتەپتەردە سولاي عوي. جاراتىلىسىنان سوزگە ساراڭ اكەم بۇل جولى دا كوپ سويلەمەدى.

— قۇجاتتارىڭدى اپارىپ وتكىز. جاڭادان اشىلعان مەكتەپ.

اكەمنىڭ ءسوزى تالقىلانبايدى، ارتىق سۇراق قويۋ بوس اۋرەشىلىك. ۇندەمەي مەكەن-جاي جازىلعان ءبىر ءتىلىم قاعازدى قولىما ۇستاتىپ اۋىلعا كەتتى.

شىعىپ بارا جاتىپ:

— ۋاقىتىلى بار، كەشىگىپ ۇياتقا قالىپ جۇرمە، — دەدى. ونىڭ ايتقىسى كەلگەنى باسقا ەدى. ۇياتقا قالدىرىپ جۇرمە!

ەرتەڭىنە ايتىلعان مەكتەپكە كەلدىم. سارى-كوك عيماراتتىڭ جانىندا ءبىر قىلپىق جوق. ەسىكتىڭ الدىنا تاقتايداي تەگىس ويۋلى تاستار توسەلگەن. قوپ-قوڭىر سوڭعى ۇلگىدەگى پلاستيك تەرەزەلەردى الدەكىمدەر جۋىپ جاتىر. ىشكە كىرە بەرگەندە الدىمنان ورتا جاستاعى ايەل شىقتى.

— ءا، جاڭادان كەلدىڭ بە؟ قۇجاتتارىڭدى وتكىزگەن سوڭ جۇمىسقا كىرىس، — دەپ تەرەزە جۋىپ جاتقانداردى نۇسقادى.

تۇسىنىكتى. جيىرماسىنا دەيىن مۇندا تازالاۋ، سىرلاۋ جۇمىستارى جۇرەدى ەكەن. «قابىلداۋ بولمەسى» دەگەن ەسىككە جەتتىم. حاتشى قىز اياعىمنان باستاپ، باسىما دەيىن ءسۇزىپ ءوتتى دە:

— ديرەكتور جوق. قاراما-قارسى ەسىكتە ايەلى وتىر. سوعان بار!

جۇرە جاۋاپ بەرگەن ول قولىنا ايناسىن الىپ، بەتىنە وپا جاعا باستادى. امالسىزدان حاتشى نۇسقاعان ەسىككە بەتتەدىم. اشىق تۇر ەكەن. ىشىندە باسىنا گۇلدى ءشالىنى داعاراداي ەتىپ وراعان، قوڭىر كويلەگىنىڭ سىرتىنان بارقىت جەڭسىز كيگەن ايەل الدەبىر قاعازدارعا شۇقشيا قاراپ وتىر. اشىق تۇرعان ەسىكتى تىقىلداتتىم:

— كىمسىڭ؟ — دەدى ول باسىن كوتەرىپ.

— جۇمىسقا... قۇجاتتارىمدى تاپسىرۋعا كەلدىم، — دەدىم ءۇزىپ-جۇلىپ. ايەلدىڭ كوك كوزى وڭمەنىمنەن ءوتىپ كەتتى. دۇرىس سويلەي الماي شاشالىپ قالدىم. اۋىلدىڭ ساۋىنشى ايەلدەرى سياقتى كيىنگەنىمەن، ءسوزى وكتەم.

— ءاتى-جونىڭ كىم؟ قۇجاتتارىمدى قولىنا ۇستاتتىم. ايەل ۇستەلىنىڭ شەتىندە جاتقان قىزىل كىتاپشانى اشىپ، ءبىراز اقتارىپ وتىردى. الدەن ۋاقىتتا كيىز كىتابىنان ىزدەگەنىن تاپقانداي ءبىر بەتىنە شۇقشيدى:

— ءا، ەردوستىڭ ادامى ەكەنسىڭ عوي. حاتشى قىزعا وتكىز، — دەپ قولىما قۇجاتتارىمدى قايتا بەردى.

ۇندەمەگەن كۇيى شىعىپ، حاتشى قىزعا قايتا كەلدىم. ەندى بايقادىم، ءبىر قارىس يۋبكا كيگەن قىز كوزىنىڭ اينالاسىن تۇگەل قورشاپ بوياپ تاستاپتى. شاشىنىڭ توبەسىن قىسقا ەتىپ قيعان، ۇزىندىعى يىعىنان توگىلىپ تۇر. بوس ۋاقىتىندا سىلانىپ وتىراتىن سىلقىم عوي دەپ ءتۇيدىم. جاسى مەنىمەن شامالاس قىزدىڭ اتى اسەل ەكەن.

— جىبەردى ما؟ ءوزى وسى جەردىڭ حانشايىمى سياقتى. بيلەپ-توستەپ بارادى.

— ديرەكتورىمىزدىڭ ديرەكتور دەگەن اتى عانا، ايەلى باستىق، — دەدى جاقتىرماي. كىم تۋرالى ايتقانى بەلگىلى.

— ديپلومىڭ بار ەكەن، — دەپ ەرنىن تۇشتيتتى.

— مەن ءۇش جىلدان كەيىن الامىن. ينفورماتيكا، — دەپ قويدى. ديپلومىمدى ودان بۇرىن العانىما كىنالاعانداي تىرجيدى. قىلىقتارى جاساندى.

— جەكە پاراقشاعا جيىرما تەڭگە. قۇجاتتارىڭدى رەتتەگەنىم ءۇشىن ماعان جيىرما تەڭگە بەرەسىڭ.

— ساباق قانشاسى باستالادى؟ — دەپ سۇرادىم ەلۋ تەڭگەنى بەرىپ جاتىپ.

قىزمەتى اقىلى حاتشىنى ءبىرىنشى رەت كورۋىم.

— ءقازىر وقۋشىلاردى، مۇعالىمدەردى قابىلداۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ەندى ءبىر ايدا باستالىپ قالار.

ءبىر جىل كۇتكەن شىدامىمىز، ءبىر ايعا جەتەر دەپ كەرى بۇرىلدىم.

قىركۇيەكتىڭ اياعىندا دەگەن جۇمىسىما جەلتوقساننىڭ باسىندا ءبىر-اق شىقتىم. وسى ۋاقىت ارالعىندا اكەمە كۇندە قوڭىراۋ شالامىن:

— قاشان؟

— كۇت! وزدەرى حابارلاسادى.

تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ۇيقىنى قاندىرىپ، تەلەديدار كورۋ ەرمەگىمە اينالدى. جالقاۋلىق يىعىما جاتىپ الدى. تۇنىمەن تەلەديدار قاراپ، كۇندىز ۇيىقتايتىن ادەتىم. تەك تاماق ءىشۋ ءۇشىن تۇرامىن. وسىنداي ماڭىزسىز كۇندەردىڭ بىرىندە تەلەفون شىرىلدادى. اسەل ەكەن.

— سەنى ديرەكتور شاقىرادى.

بارىمدى كيىپ مەكتەپكە شىقتىم. كىرە بەرگەندە دالىزدەن ءتاتتى ءيىس شىعادى. اسحانا تومەندە بولسا كەرەك. وقۋشىلاردىڭ ابىر-سابىرىمەن مەكتەپكە جان كىرىپ قالىپتى. اسەلگە كەلدىم. باس يزەپ، ديرەكتوردىڭ كابينەتىن نۇسقادى.

ىشتەن:

— كىرە بەر! — دەگەن داۋىس شىقتى. ديرەكتوردى كورگەندە كۇلىپ جىبەرە جازدادىم. كىشكەنتاي بويلى، تىعىنشىقتاي. وتكەندەگى ءشالى وراعان ايەلدەن اۋمايدى. ەرلى-زايىپتىلار بىر-بىرىنە ۇقسايدى دەگەن راس-اۋ.

— ساعات ءبولىپ قويدىق. ارشا اپكەڭە بار، سول بىلەدى، — دەپ كوزىلدىرىگىنىڭ ۇستىنەن قارادى ديرەكتور. ءوزىنىڭ قاراماعىندا جۇمىس ىستەيتىن مەنى ءبىر كورۋ ءۇشىن عانا شاقىرعان سياقتى. ارشا اپكەمنىڭ سىقپىتى تۇزەلىپ قالىپتى. دراپتان تىگىلگەن كوستيۋم-يۋبكاسى وزىنە قونىمسىز كورىندى. ماعان تانىس كيىز كىتابىن اشىپ، پاراقتاپ وتىردى.

— توعىز ساعات، ۇيىرمە، — دەدى.

— نە ۇيىرمە، جوسپارى بار ما؟ باعىت-باعدار كىم بەرەدى؟

— اينالايىن، بۇل جاڭادان اشىلعان مەكتەپ. سەن ساعاتتىڭ تابىلعانىنا قۋانساڭشى.

— ماعان تولىق جۇكتەمەمەن جۇمىس ىستەيسىڭ دەپ ايتتى عوي.

— كىم ايتتى؟ — دەگەن ارشا اپكەيىمنىڭ كوزى شىتىناپ شىعا كەلدى. ءوزىم يمەنىپ قالدىم.

— ەردوس اعا، — دەدىم وزىنەن ەستىگەن اعامدى ايتا سالدىم.

— ءا، كىشكەنە شىدا! ىڭعايىن كەلتىرەمىز، — دەدى لەزدە ءجىبىپ.

مەكتەپتە ءبىر اي بوس ءجۇردىم. باعىت بەرەتىن ادام تابىلمادى، مەنىڭ جۇمىستا جۇرگەن-جۇرمەگەنىمدى تەكسەرەتىن ەشكىم بايقالمادى. ءبىر مەزگىل مەكتەپكە كەلىپ مۇعالىمدەر بولمەسىندە وتىرىپ-وتىرىپ كەتەمىن. ءتىپتى، جوسپار جاساپ وتىرعان قىزدارعا قاراسام ءىشىم كۇيەتىن بولدى. وزىممەن بىرگە وقىعان سالتانات پەن گۇلدارا وسىندا ەكەن. جۋرنالدارىن كوتەرىپ كابينەتكە كىرىپ بارا جاتادى. ەكەۋى ىلدەبايلانىپ ءجۇرىپ بىتىرگەن بولاتىن ۋنيۆەرسيتەتتى. ال مەن كۇندىز-تۇنى كىتاپ جاستانىپ ءجۇرىپ قىزىل ديپلوم العان اداممىن. جۇمىسقا كەلىپ-كەتەتىن ديرەكتوردىڭ باسشى ەكەنىن ورىنباسارى ارينا عانا ەسىمىزگە تۇسىرەدى. ۇنەمى «تاسقىن تايقييەۆيچ، كەرەمەت ادام. ادامگەرشىلىگى مىقتى. و، تۇسىنىگىن ايتساڭشى» — ، دەپ وتىرادى. ونىڭ سوزىنەن ءبىز ديرەكتوردىڭ وبرازىن كورگەن بولامىز.

بۇلاي جۇرە بەرگەنىم جارامايتىنىن ءتۇسىنىپ «شەشەندىك ونەر» ۇيىرمەسىن اشايىن دەگەن ۇسىنىسپەن الگى اريناعا كىردىم. ول جانىپ ءتۇستى. «مىنە جۇمىس ىستەيتىن ناعىز پەداگوگ»،— دەگەن سوزىنەن توبەم كوككە جەتىپ باردى-اۋ. ەكىنشى توقسان بىتكەن سوڭ التىنشى سىنىپتىڭ جەتەكشىسى اتىركۇل سوگىس الدى. بۇل ۋاقىتتا مەنىڭ ابىرويىم اجەپتاۋىر ءوسىپ قالعان. ۇيىرمەمدە سەكسەن وقۋشى بار. ءبارى ىنتالى، قوسىمشا ساباقتان قالماي، ۇنەمى مەنى ىزدەپ جۇرەدى. وسى سەبەپ بولدى ما، الدە ەردوس اعايىمنىڭ ەسىمى ەسىندە مە ايتەۋىر ءبىر كۇنى ارشا شاقىرادى دەگەن سوڭ كابينەتىنە باردىم.

— مىنا اتىركۇلدىڭ سىنىبىن ساعان بەرەمىن، ساعاتىمەن قوسا. بۇزىق بالالار توپتاسقانىن بىلەسىڭ. جيناقتا! — دەپ بۇيرىق بەردى. جاڭادان اشىلعان مەكتەپكە كىم جاقسى وقۋشىسىن جىبەرە قويسىن. اۋەلگى كەزدە اتىركۇل تۇگىلى تاجىريبەلى دەگەن مۇعالىمدەردىڭ وزىنە قيىن سوققانى راس. ونىڭ ۇستىنە اتىركۇلگە تيگەنى «د» سىنىبى ەدى. ادەتتە «ا»، «ءا»، «ب» دەگەن سىنىپتار ۇزدىك كەلەدى دە ءالىپپيدىڭ سوڭعى جاعىنداعى ارىپتەردى يەلەنگەن سىنىپتار السىزدەۋ بولادى. مەن سىنىبىما كىرگەندە وتىز وقۋشى ورىندارىندا ەمەس، اسپاندا قالقىپ جۇرگەندەي كورىندى. قاتارلاستارىنان كىشكەنتاي بولىپ كورىنەتىن بالا اجەتحانانىڭ قاعازىن تارقاتىپ، بۇكىل كابينەتتى اينالا جۇگىرىپ ءجۇر. پارتانى، ەدەندى شۇباتىلا سوزىلعان اق قاعاز جاۋىپ قالعان. ءسال تولىقشا كەلگەن اقسارى ۇل بالا شاشىن ەكى بۇرىم ەتىپ ورگەن قىزدىڭ بەتىنە اينا توسادى:

— قاراشى، قاراشى مايمىل ساعان قاراپ تۇر، — دەپ بۇكىل سىنىپتى كۇلدىرگەنىنە ءماز. مەنىڭ كىرىپ كەلگەنىمدى بايقاعانىمەن بالالار ۇستەمدىكتى وسى باستان العىسى كەلگەندەي ىس-ارەكەتتەرىن توقتاتار ەمەس. مىنا سۋرەت جۇمىسىما دەگەن قۇلشىنىسىمدى ىركىپ قالعانداي بولدى.

وز-وزىمە تەز كەلدىم دە:

— قانە، ءبىر مينۋت كۇتەمىن! تۇگەل جيناڭدار!

الگى كىشكەنتاي بالاعا كوزىمدى تىك قادادىم. تومپاڭداپ قاعازداردى جيناپ بولىپ، ورنىنا بارىپ وتىردى. قيسىق-قيسىق تىستەرىمەن ماعان قاراپ ىرجيادى:

— اتىڭ كىم؟

— ءومىر.

— اپ-ادەمى اتىڭ بار ەكەن. ال ميىڭ سول اتىڭا لايىق پا؟

بالا ءسوزىمدى وزىنشە ءتۇسىندى:

— اپكەي مەنىڭ ميىم قانوۆىي، — دەدى. سىنىپ دۋ كۇلدى. جىميعىم كەلگەنىمەن ءوزىمدى تەجەدىم.

اق سارى ۇلعا بۇرىلدىم:

— سەنىڭ اتىڭ كىم؟

— قايرات، — دەپ باسىن تومەن سالبىراتتى بالا.

— ايناڭ قايدا؟

— سول ايناعا ءوزىڭ قاراساڭ كىمدى كورەسىڭ؟ ول ۇيالىپ كەتتى.

— ەندى قايتالانبايدى!

— سەنەيىن، ۋادەدە ناعىز جىگىتتەر عانا تۇرادى. قايرات باسىن شۇلعي بەردى. جۋرنالدى قولىما الىپ، تۇگەندەپ شىقتىم.

— مەن سەندەردىڭ سىنىپ جەتەكشىلەرىڭمىن.

— ءبىزدىڭ اتىركۇل اپكەيىمىز قايدا؟ سول كىسى جاقسى ەدى، ۇرىسپايتىن، — دەپ ءومىر ساڭق ەتە قالدى. تۇسىنىكتى. وسى سىنىپتىڭ اتامانى ءوزى بولدى.

— اتىركۇل اپكەيلەرىڭ سەندەرگە رەنجىپ كەتتى. ول ءتارتىپتى سىنىپقا ساباق بەرەدى، — دەدىم. وسىلاي سىنىبىممەن تانىسىپ، مەكەن-جايلارىن انىقتاپ بولعانشا قوڭىراۋ سوعىلدى. باعانادان بەرى تىرپ ەتپەي وتىرعان سىنىپ تىپىرلاي باستادى.

— قوڭىراۋ سەندەرگە ەمەس، مۇعالىمگە سوعىلدى، — دەدىم ولاردى سابىرعا شاقىرىپ. وسى كەزدە كابينەتكە ۇزىن بويلى، شاشى قىسقا قىز كىردى.

— راۋشان اپكەي، — دەپ ءبارى شۋ ەتە ءتۇستى. مۇعالىمگە دەگەن وقۋشىلاردىڭ ىستىق ىقىلاسىن بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

— سەن جاڭا سىنىپ جەتەكشىسى بولارسىڭ؟ بۇلار وتە جاقسى بالالار، — دەپ ماعان جاڭا سىنىبىمدى ماقتاي جونەلدى ول. ونىڭ سوزدەرى بايقايمىن بالالارعا جاعىپ بارادى.

— راۋشان، — دەپ قولىن ۇسىندى.

— تاريحتان ساباق بەرەمىن.

مەن راۋشانمەن وسىلاي تانىستىم. سول كۇنى التى ساباقتان سوڭ سىنىبىما كىرسەم ەرمەك جوق. توپباسشى قارلىعاشتان سۇرايمىن، ول تومەن قارايدى. جەتەكشىلىك تاجىريبەمدەگى ءبىرىنشى وقىس وقيعا مەنى قاتتى الاڭداتتى. مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلمەيتىنمىن. قايرات پەن ەرمەك قالامساپقا تالاسىپ، شەكىسىپ قالادى. ەرمەككە قايرات وتىراتىن ورىندىقتى لاقتىرىپ جىبەرەدى. قايراتتى باتىر ساناعان وقۋشىلاردىڭ مازاعى ەرمەكتى نامىستاندىرىپ، شىعا جونەلگەن. سول كۇيى سوڭعى ساباق ماتەماتيكاعا قاتىسپاعان.

— نەگە ماعان ەرتەرەك ايتپادىڭ؟ — دەپ قارلىعاشقا اشۋلاندىم.

— اپاي، ءسىزدى تاپپادىم، — دەيدى ول تومەن تۇقىرىپ. جۇگىرە كوشەگە شىقتىم. جانۇشىرا بۇكىل ءۇيدىڭ اۋلاسىن قاراپ، ءار پودەزدى ارالاپ ءجۇرمىن. ەرمەگىم ۇشتى-كۇيلى جوق. قورقايىن دەدىم. كىم بىلەدى كىشكەنتاي بالا نەگە ۇرىنارىن. الدىندا عانا جوعارى سىنىپتىڭ ءبىر وقۋشىسى ءمۇعالىمنىڭ ۇرىسقانى ءۇشىن تامىرىن كەسىپ اۋرۋحاناعا تۇسكەن. ەرمەكتى تاپپاي مەكتەپكە قايتا كەلدىم. قابىلداۋ بولمەسىنە بارىپ ۇيىنە تەلەفون شالدىم.

— ەرمەك كەلگەن جوق پا؟

— جوق، نە بولدى؟

اناسى بولۋ كەرەك، الاڭداعان داۋسىنان بايقالدى. ون مينۋتتا اياعى اۋىر كەلىنشەك جەتتى مەكتەپكە.

— قۇدايىم-اۋ، ونىڭ تالما اۋرۋى بار ەدى، ءبىر جەردە قۇلاپ جاتپاسىن، — دەپ ۇرەيىمدى ودان سايىن الدى. قولىمنان كەلەر قايران جوق، ۋايىمىما ەرمەكتىڭ ەكىقابات اناسى قوسىلدى. اي-كۇنى جەتىپ وتىرعان ادامعا بىردەڭە بولىپ قالار ما ەكەن دەپ دەگبىرىم كەتتى. سول ارالىقتاعى ۋاقىت، عاسىرداي كورىندى. مەكتەپ ينسپەكتورى بار، دالىزىندە تۇرعانبىز:

— اپا، — دەگەن داۋىسقا جالت قارادىق. ەرمەك ەكەن. جەتەكتەپ كەلگەن راۋشاننىڭ قولىن بوساتا سالىپ، اناسىنا جۇگىردى.

— بوتام، سونشا قورقىتقانىڭ نە؟ اناسىنىڭ باۋىرىنان شىققان ەرمەك مەنى ەندى كوردى.

— كەشىرىڭىز اپكەي، ەندى قايراتپەن توبەلەسپەيمىن. وعان ءتۇرلى-تۇستى قارىنداشتارىمدى بەرسەم بولا ما؟ — دەپ اناسىنا قارادى.

— ايالدامادا وتىر ەكەن. ەكەۋمىز ءبىراز سويلەستىك،

— دەپ راۋشان ماعان «ۇندەمە» دەگەندەي ىم قاقتى.

— بۇگىن ءبىزدىڭ ۇيگە ءجۇر، اڭگىمەلەسەيىك، — دەدى سول كۇنى ول.

سالىنعانىنا جارتى عاسىردان اسقان ءتورت بولمەلى ەسكى جەر ءۇي. شاي قويىپ كەلگەن راۋشان وتباسىلىق سۋرەتتەردىڭ البومىن ۇستاتتى. اشىپ قاراپ وتىر مىن.

— مىناۋ اعام، اپكەم، مىناۋ كىشى اپكەم. اكەم مەن انام.

كوزدەرى قيىق، بويلارى ۇزىن ەمەس راۋشاننىڭ باۋىرلارى بەتتەرى تومپيىپ، بىر-بىرىنەن اۋمايدى. ال سۇڭعاق كەلگەن مەنىڭ قۇربىم ولاردان ەرەكشەلەنىپ تۇر.

— راۋشان-اۋ، سەن كىمگە تارتقانسىڭ، ەشكىمگە ۇقسامايسىڭ عوي، — دەپ ايتىپ قالدىم ويىمدى جاسىرماي. كۇلدى دە قويدى.

— ورىس تىلىنە سۋدايسىڭ. اعىلشىن ءتىلىن ءبىر كىسىدەي بىلەتىنىڭدى بايقادىم، — دەدىم.

— مەنىڭ ءتىل ۇيرەنۋىم وڭاي. ايتپەسە، مەكتەپتە دە، ۋنيۆەرسيتەتتە جارىتىپ وقىعانىم شامالى.

— قايدا وقىدىڭ؟

— شىمكەنتتە.

— ول جاققا قالاي بارىپ ءجۇرسىڭ؟

— ناعاشىلارىمدى جاعالادىم. راۋشان تۋرالى بار بىلگەن اقپاراتىم وسى بولدى.

سول كۇنى راۋشانمەن دوستاسىپ، موينىما 6 «د» سىنىبى دەگەن ۇلكەن جۇكتەمە الىپ، ايلىق جالاقىمنىڭ كوبەيەتىنىنە كوڭىلىم توعايىپ قايتتىم. تۇنىمەن سىنىبىمنىڭ بولاشاعىنا جوسپار تۇزەپ، تاڭەرتەڭ كەشىرەك ويانعانمىن. تەرەزەنىڭ الدىنا بارىپ سىلەيىپ قاتىپ قالدىم. العاشىندا ءتۇسىم ەكەن دەپ تۇسىنبەي قالدىم. شىنىندا بۇل ءتۇسىم ەمەس، ءوڭىم ەدى. كوشەدەگى ماشينالار اپپاق جامىلعى جامىلىپتى. ءتىپتى، بيىكتەپ كەتكەندەي. شامامەن ءبىر جارىم مەتر قار جاۋىپ، قالانى ءبىر تۇندە باسىپ قالعان. كولىكتەر توقتاپ، اينالانى اققا ورانعان تىنىشتىق باسقان. قىبىر ەتكەن جان كورىنبەيدى. تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزىنە تۇسىنە الماي، مەكتەپكە قالاي جەتەرىمدى بىلمەي دال بولىپ وتىرعاندا تەلەفون شىرىلدادى. اكەم ەكەن. تابيعاتتىڭ توسىن قۇبىلىسى بۇدان الپىس جىل بۇرىن ورىن العانىن ايتىپ، ۇيدەن شىقپاۋىمدى بۇيىردى. وسى اكەم قىزىق، كوشەگە شىقساڭ ادامدار باسىپ كەتەدى، اداسىپ كەتەسىڭ، جوعالىپ قالاسىڭ دەپ ءوسىردى. ەندى مىنە، ەسەيگەندە ەزۋ تارتقىزاتىن اقىلىن ايار ەمەس. ونىمەن سويلەسىپ، تۇتقانى قويا بەرگەنىمدە تەلەفون تاعى شىرىلدادى. حاتشى اسەل ەكەن:

— ديرەكتور مەكتەپكە مۇعالىمدەردىڭ ءبارىن جينا دەپ ايتتى. قار تازالايمىز. ەرتەرەك جەت!

— سەن قالاي جەتتىڭ؟ — دەگەنمىن اسەلدىڭ جۇمىستا وتىرعانىنا تاڭ قالىپ.

— ءۇيىم مەكتەپكە جاقىن، جالعىز اياق جولمەن جەتتىك قوي، ايتەۋىر. ايتپاقشى، راۋشان سەنىڭ ءۇي جاعىڭدا تۇرادى عوي، ەكەۋىڭ بىرگە كەلەرسىڭ، — دەدى.

بەلدەن كەلەتىن قاردى ومبىلاپ كەلەمىز. راۋشان الدا. ونىڭ بويى مەنەن الدەقايدا ۇزىن، ءارى دەنەلى ەدى. قۇددى مەنى قامقورلىعىنا العان تۋعانىمداي جولىمدا جاتقان قاردى تاپتاپ، ءالسىن-السىن توقتاپ كۇتىپ الادى.

— مەن ۇنەمى وسى جولمەن مەكتەپكە بارىپ-قايتامىن. ەڭ قىسقاسى وسى. ءبىر جارىم ساعات كەتەدى.

— سوندا تاڭەرتەڭ نەشەدە شىعاسىڭ؟ ماعان راۋشاننىڭ ايتقانى وتىرىك سياقتى كورىندى.

— سەگىزدەگى ساباققا التى جارىمدا شىعامىن. مەن ونىڭ جولاقىعا اقشاسى بولماي جەتى شاقىرىم جەردى جاياۋ جۇرەتىنىن ەندى ۇقتىم. ءوزىمنىڭ سەنبەگەنىمە ۇيالىپ كەتتىم. بايقاپ كەلەمىن، ول ءبىر اياعىن سىلتىپ باسادى. ءبىرى، ەكىنشىسىنەن قىسقاراق كورىندى.

— ءتۇۋ، اياعىم اۋىرىپ كەتتى، ءبىر دەمالىپ الايىقشى، — دەپ ول وتىرۋعا ىڭعايلاندى.

— وتىرساق وتىرايىق، — دەدىم، قۋانىپ، زورعا شىداپ كەلە جاتقانمىن. اياعىمداعى قىسقى ەتىك، توبىققا جەتەتىن تون، توقىلعان باس كيىم تەرلەتىپ جىبەرگەن بولاتىن. راۋشاننىڭ ماعان قاراعاندا جاعدايى جاقسى سياقتى. جەڭىل كۋرتكا، جايتابان ەتىك، قارا شالبار كيىپ الىپتى. قار قالىڭ بولعانىمەن كۇن جىلى. ەكەۋمىز سومكەمىزدى توسەپ، توقتاعان جەرىمىزگە وتىرا كەتتىك. جەرگە جايعاسقان سوڭ كوك اسپاننان باسقا دۇنيە كورىنبەي قالدى اق قاردان.

— اياعىم سىرقىراپ كەتتى، — دەپ راۋشان تىزەسىن ۋقالاي باستادى. ماعان ءبىر تىزەسى ەكىنشىسىنەن ۇلكەندەۋ، ءارى جاساندى سياقتى كورىندى.

قاتەلەسپەپپىن:

— وتاعا تۇسكەن اياق ەدى. تىزەمنىڭ ۇرشىعى پلاستماسسا، — دەدى.

ونىڭ ايتقانىن ميىم قورىتىپ ۇلگەرمەدى:

— التىنشى وقىپ جۇرگەندە قوزى باققانىم ەسىمدە. ءبىر كۇندە تىزەم ءىسىپ، جاتىپ قالدىم. انام سىنىقشىعا الىپ بارىپتى. سىنىقشى جىلىگىمدى شىعارىپ، قايتا سالىپتى. سودان اياعىم شاراداي بولىپ ءىسىپ كەتتى. جاتىپ قالدىم. ءتىپتى، ەس-تۇسىمنەن ايرىلدىم. اكەم قالاعا دارىگەرگە الىپ كەلگەن ەكەن، بىلەسىڭ بە نە ەستىگەنىن؟

— دۇرىس سالماعان عوي، — دەدىم مەن جاۋاپ كۇتكەن راۋشانعا قاراپ. ول باسىن شايقاپ، جىميعان بولدى. جىميىسىنان الدەبىرەۋگە دەگەن ىزانى بايقادىم.

— اياعىم شىقپاپتى.

— سوندا نە بولعان؟

— تىزەمنىڭ بۋىنىنا بىتەۋ سىزداۋىق شىعىپتى. سىنىقشى جىلىكتى شىعارىپ قايتا سالعاندا الگى بالە جارىلىپ كەتكەن.

— ءماسساعان، — جۇرەگىم سىزداپ كەتتى.

— سوسىن نە بولدى؟

— سوسىن جاتىپ قالدىم. ءىرىڭ ۇرشىعىن جەپ قويىپتى تىزەمنىڭ. راۋشاننىڭ كوزىنىڭ توستاعانى تولىپ قالدى.

— اھ، قاتەلىك-اي! ەندى قاراشى سەن... — ءتىلىمدى تىستەي قويدىم.

ايتىلماي قالعان ءسوز راۋشاننىڭ توستاعانىنداعى تولىپ تۇرعان مونشاقتاردى تىزبەكتەتىپ سىرتقا اتىپ جىبەردى. مەن الدەنە دەۋدىڭ رەتىن تاپپادىم. ءبىر جاعىنان جىلاپ السىن، جەڭىلدەنىپ قالار دەپ تۇرمىن. راۋشان ەسىن تەز جيدى.

جىلاپ تۇرىپ كۇلە سالاتىنى قىزىق ەكەن:

— ارشا اپاڭ قىلعىنىپ جاتقان شىعار!

مەن مىرس ەتە قالدىم. وتكەننىڭ وزەكتى ورتەر ساتتەرىن بۇگىنگى كۇننىڭ كۇيبەڭ تىرشىلىگى تەز باسىپ كەتتى. ءبىراق راۋشاننىڭ جانارىنداعى جارقىل مەن ويلى نۇردان قاتار بايقاعانىم ەشتەڭە ۇمىتىلمايتىنى ەدى. اپپاق قاردى ومبىلاپ مەكتەپكە جەتتىك. ەسىكتىڭ الدىندا ديرەكتور جوق، ادەتتەگىدەي ايەلى ارشا قارسى الدى ءبىزدى. راۋشاننىڭ ءسوزى ەسىمە ءتۇسىپ جىميدىم.

— قانە قولدارىڭا ءبىر-بىر كۇرەك الىپ، مىنا قاردى تازالاۋعا كىرىسىڭدەر. بۇل جالعىز بىزگە بەرىلگەن بۇيرىق ەمەس. سۋرەتشى قايروش، سپورتشى ءالي باستاعان قىزدارعا تاپسىرما.

— مەن كۇرەك ۇستامايمىن، — دەدىم اعاش فانەردەن جاسالعان جەڭىل كۇرەككە قار تولعاندا قانشالىقتى اۋىر بولاتىنىن سالماقتاپ.

— نەگە ۇستامايسىڭ؟ قوعامدىق جۇمىسقا ارالاسپايتىن بولساڭ سەنىڭ كوك تيىنعا قاجەتىڭ جوق، — دەدى ارشا اشۋلانىپ.

— مەنىڭ رەاكتيۆتى ارتريت دەگەن اۋرۋىم بار. اۋىر كوتەرۋگە بولمايدى.

— اۋرۋ بولساڭ «مۇگەدەكتىك» الىپ جات ۇيىڭدە، جۇمىس سەنىڭ نە تەڭىڭ؟

مەن تىستەنىپ تۇرىپ قالدىم. قولىمداعى اعاش كۇرەكتى راۋشان كەلىپ جۇلىپ الدى دا:

— اپكەي تازالاپ تاستايمىز عوي، ءسىز بارا بەرىڭىزشى، — دەدى دە، — قانە، جىگىتتەر، كەتتىك، — دەپ قاردى كۇرەۋگە كىرىستى.

ءبىزدىڭ ارامىزداعى وتتى ارى قاراي ورشىتكىسى كەلمەدى مە، الدە مەنىڭ جۇزىمدەگى ىزعاردان ءبىر بالەگە قالار دەپ قورىقتى ما، ارىپتەستەرىم جۇمىسقا كىرىسىپ، جاعىمسىز ءساتتى سەڭدەي بۇزدى. راۋشاننىڭ ءسوزى اسەر ەتىپ، ءبىر جاعىنان سىرت كىيمىز جەڭىل شىققان ارشا مەكتەپكە كىرىپ كەتتى. ەشكىممەن سويلەسۋگە زاۋقىم سوقپاي اسحاناعا كەلدىم. مەيلى كىم نە ويلاسا ونى ويلاسىن، ءبىراق ارشانىڭ ءسوزى قانجاردان وتكىر ەدى. ءبىر ستاقان شاي الىپ ءىشىپ وتىرعانمىن، سىرتتان راۋشان كىردى.

— ساعان دا بولمايدى عوي كۇرەك ۇستاۋعا، — دەدىم زىلدەنىپ. ارشاعا دەگەن ىزام ىتقىپ شىقتى.

— ءوزى مازاسىز ەكەن. اكىمدىكتەن تازالايتىن تراكتور كەلىپتى. كەشىرشى، سەنى ويناپ ايتتى دەپ ايتا المايمىن. راس پا؟ — دەدى. قۇددى ءبىر مەنىڭ اۋرۋىمنىڭ دياگنوزىن تۇسىنەتىن دارىگەرشە، ەرتەڭ وسى دەرتتىڭ كەسىرىنەن مەنەن ايرىلىپ قالاتىنداي قاۋىپتەنىپ.

— اۋرۋدىڭ ەڭ جامانى، — دەدىم.

— اۋرۋدىڭ جاقسىسى بار دەيمىسىڭ؟

— وقۋ بىتىرگەن جىلى بەلىمدى كوتەرە الماي جاتىپ قالعانمىن. اۋىلىمنىڭ دارىگەرلەرى «سارىپ» دەپ دياگنوز قويسا، قالانىڭ ساۋەگەيلەرى «ريەۆماتيزم» دەپ ءبوستى. جاساعان ەمى قونبادى. دارى-دارمەكتەن قۇلاعىم كەرەڭ بولىپ قالدى. سونىمەن قىرعىزدارعا بارىپ رەاكتيۆتى ارتريت ەكەنىن ءبىلىپ كەلدىك قوي.

— قول-اياعىڭ بالعاداي، اۋرۋ ادامعا ۇقسامايسىڭ، — دەگەن راۋشان كۇمانىن جاسىرمادى.

— كۇتىنىپ جۇرەمىن.

— ءيا، مەن دە كۇتىنىپ جۇرەمىن.

راۋشان شاي الۋعا كەتتى.

— جازا سالىڭىزشى، ايلىقتان بەرەمىن، — دەگەنىن ەستىپ قالدىم.

— مامام قاتتى اۋىرىپ جاتىر، سوعان اقشا كەرەك.

راۋشان مەنەن اقشا سۇراپ وتىرعان جوق. ىلدەبايلاپ كۇن كورىپ جۇرەتىنىمدى بىلەدى. ونىڭ سونشالىقتى قاراجاتتان قىسىلىپ، جاياۋلاتىپ جۇرگەنىنىڭ سىرىن ەندى ۇققانداي بولدىم.

— سەن ارشاعا رەنجىمە، ول سويلەي بەرەدى، بەياۋىز عوي. ءبىزدىڭ اۋىلدا تۇرادى، — دەدى.

— ا، سەندەر كورشى ما ەدىڭدەر؟

— مامام ءسۇت ساتادى اۋىلدا. ارشالار ءبىزدىڭ سيىردىڭ ءسۇتىن ىشەدى. راۋشان راحاتتانىپ تۇرىپ كۇلدى. الدەبىر جىمىسقى ويدى ويلاعانداي كىلت توقتاپ قالدى:

— بۇلاي جىنىما تيە بەرسە، سۇتكە قىلجيتاتىن ءدارى سالىپ جىبەرەمىن. مەنى ءوزىمسىنىپ قورعاعىسى كەلگەنى جۇرەگىمدى تەربەپ ءوتتى. ايتسە دە:

— قوي قايداعىنى ايتپاي، — دەپ سامارقاۋ قاعىپ تاستادىم. سول كۇنگى وقيعا راۋشان ەكەۋمىزدى تىم جاقىنداتىپ جىبەرگەن ەدى.

* * *

 جاڭا جىلعا دايىندىق قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان. مەكتەپتىڭ ۇزىنا بويى دالىزىندەگى ۇلكەن تەرەزەلەرگە سۋرەتشىلەر سۋرەت سالۋدامىز. سۋرەتشى دەپ جۇرگەنىم سۋرەت پانىنەن بەرەتىن قايروش جانە شىعارماشىلىققا يكەمى بار-اۋ دەگەن ءۇش قىز بارمىز. قايروش تولىقشا كەلگەن جىگىت. قاسى-كوزى قاپ-قارا. ۇنەمى كوستيۋم-شالبار كيىپ جۇرگەنىمەن ول كيىمى وزىنە جاراسپايدى. ماقتالى شالبار كيگەن قويشىلار سياقتى كورىنەدى. سوعان قاراماي وتە تالانتتى. سۋرەتشىلىگىمەن قوسا اعاش شەبەرى-تۇعىن. ءار كابينەتتەن مۇعالىمدەردىڭ شاڭقىلداعان داۋسى شىققانى بولماسا، ءولى تىنىشتىق ورناعان. وسى بەيمارالدىقتى «ساق» ەتىپ ايقارا اشىلعان ءدالىزدىڭ سىرتقى ەسىگى بۇزدى. ىشكە قۇشاق بۋمەن قوسا ءبىر ايەل كىردى. تولىقتىعى سونشا قايتىپ اينالىپ ەسىكتى جاپقانشا ءدالىزدىڭ ءىشى اڭىراپ كەتتى. ەلگەزەكتىك تانىتقان قايروش جۇگىرىپ بارىپ ەسىكتى جاپتى.

— ديرەكتورلارىڭ قايدا؟ ءبىز قابىلداۋ بولمەسىن كورسەتتىك. ءتۇرى الەمتاپىرىق ايەلدىڭ اشۋلى ەكەنى كورىنىپ تۇر.

— بالاسىن بىرەۋ ۇرىپ جىبەرگەن شىعار، — دەدى ماتەماتيك ساۋلە.

— ماماسى مىناداي بالانى ۇرىپ جۇرگەن ادام اقىماق ەكەن، — دەپ ەزۋ تارتتى قايروش.

— قايروش، سەن ونىمەن شىعاسىڭ با؟ بۇل مەنىڭ ءسوزىم. قايروشپەن ازىلدەسكىم كەلىپ كەتتى. ول جىميىپ قويدى. قۇدايىم-اۋ، قالاي ءىشى پىسپايدى ەكەن دەپ ويلادىم. مەن وسىلاي ۇندەمەي جۇرسەم جارىلىپ ولەتىن ەدىم.

— قايدا ول، ءوزىن تاۋىپ بەرىڭدەر! — دەگەن اششى داۋىسقا ءبارىمىز جالت قارادىق. ديرەكتوردىڭ كابينەتىن ىزدەپ جۇرگەن ايەل. ارعى جاقتان شىناشاقتاي بولىپ اسەل كورىندى:

— مەن قايدان بىلەمىن؟ مۇعالىمدەردەن سۇراساڭىزشى... ول بىزگە قاراي ءجۇردى. نە ايتاتىنىن بولجاي الماي تۇرمىز.

— راۋشان دەگەن ءمۇعالىمدى قايدان تابامىن؟

— تاريحشى ما؟ مىنا قىز بىلەدى، قۇربىسى عوي، — دەپ ساۋلە مەنى نۇسقادى.

— ەي، قىز، تىڭدا مەنى، — دەپ ايەل ماعان جاقىنداعاندا جۇرەگىم دۇرسىلدەپ كەتتى. ەندى بايقادىم، موينىندا جۋاندىعى بىلەكتەي التىن القا. اۋزىن اشسا التىن تىستەرى جارقىرايدى. قۇلاعىنداعى ساماۋرىنداي سىرعاسى جالت-جۇلت ەتەدى.

— سەنىڭ قۇربىڭ مەنەن پايىزعا اقشا الدى. ەندى نە ءوسىمى جوق، نە اقشانىڭ ءوزى جوق. قاشقانىن قويماسا، ەكىنشى اياعىن سىندىرامىن، — دەدى دە بۇرىلىپ الىپ جۇرە بەردى. سول كۇنى راۋشان جۇمىسقا كەلمەگەن ەدى. ساباقتان شىققان سوڭ بىردەن ۇيىنە تارتتىم. راۋشان سارى شيفونەردى اشىپ قويىپ، ۇلكەن الا دورباعا قولىنا ىلىنگەن زاتتاردى تىعىپ جاتىر ەكەن. مىنا كورىنىس ءبىر جايسىز جاعدايدىڭ بولعانىنان حاباردار ەتەتىنى انىق. تىنىشتىق ەمەس.

— جەزدەمنىڭ اپكەسى ۇيدەن قۋىپ جاتىر. كۇيەۋىنەن اجىراسىپ كەلىپتى.

— بۇل جەزدەڭنىڭ ءۇيى ەمەس پا؟

راۋشاننان اپكەسى مەن جەزدەسىنىڭ بۇل ۇيگە ءبىراز اقشا جۇمساپ، جوندەگەنىنەن حابارىم بار، مەن تاڭ قالدىم.

— ءيا، جوندەتىپ الىپ، «كەتىڭدەر!» دەپتى.

— ەندى قايدا بارماقسىڭدار؟

— جەزدەم ءبىر پاتەر تاۋىپتى جالعا. ءبىراق، ءىشىن جۋىپ-تازالاۋ قاجەت. سەن ماعان كومەكتەسەسىڭ عوي، ءيا، — دەپ بەتىمە جالتاقتاپ قارادى. ءوزى بۇرتيىپ العان، ءوزى ءۇشىن ەمەس اپكەسى ءۇشىن ءىشى ۋداي اشىپ تۇرعانى بايقالادى.

— اپكەڭ نە ىستەيدى بالامەن؟ — دەدىم.

— ول بىر-ەكى كۇن اۋىلعا بارا تۇرادى. جەزدەم جۇمىستا عوي بىلەسىڭ، — دەپ مۇڭايدى.

راۋشان ەكەۋمىز اساي-مۇسەيىمىزدى الىپ الگى پاتەرگە كەلدىك. بىلعارىمەن قاپتالىپ، ءار جەرى جۇلىنىپ ىشىنەن ماقتاسى كورىنىپ تۇرعان ەسىكتى اشىپ قالعانىمىزدا كوگەرگەن ءيىس مۇڭك ەتە قالدى. قابىرعاداعى ءتۇسقاعازداردىڭ كەيبىر جەرى جىرتىلىپ، جارتىسى ەدەندە جاتىر. جوعارىدان اققان سۋدىڭ ءىزى سارى جاعال بولىپ قاتىپ قالىپتى. اس ۇيگە وتتىك. اياعىم جەردە جاتقان الدەبىر شۇبەرەككە ءتيىپ كەتىپ ەدى، ۇيمەلەپ تۇرعان تاراقاندار تارىداي شاشىلدى.

— قۇدايىم-اي، مىناۋ ادام تۇراتىن ءۇي ەمەس قوي. جالداۋ اقىسى ايعا اقىرىپ تۇر، — دەپ راۋشان وتىرا كەتتى.

ونىڭ وتە ەڭبەكقور ەكەنىنە وسى كۇنى كوزىم جەتتى. ءۇيدى تازالاپ، قوقىستىڭ ءبارىن سىرتقا شىعاردىق. جىرتىلعان ءتۇسقاعازداردى جابىستىرىپ، ەسىك-تەرەزەنى سىرلاپ شىقتىق. اجەتحانانىڭ ىشىنە حلور مەن كىر جۋعىش ۇنتاق سەۋىپ، تۇمشالاپ تاستادىق.

— سەن ءتۇن ورتاسىندا اۋىلىڭا قالاي قايتاسىڭ؟ — دەپ سۇرادىم تىرلىكتىڭ ءبارىن بىتىرگەن سوڭ.

— بىلمەي تۇرمىن، ەرتەڭ جۇمىس قوي، — دەپ راۋشان باسىن شايقادى.

— ەشكىم جوق، ءجۇر مەنىڭ پاتەرىمە، — دەدىم.

 ول بىردەن كەلىستى. ەكەۋمىز تۇنگى ون بىردە ىقشام اۋداننان ورتالىققا جاياۋ شىقتىق. تاكسيگە اقشا جوق. جولدا ىشىمە سىيماي كەلە جاتقان سۇراقتى قويدىم.

— راۋشان سەن پايىزعا اقشا الىپ پا ەدىڭ؟

— ءيا، — دەدى دە ارى قاراي ۇندەمەدى. ءبىراز جەر جۇرگەنشە سويلەسپەدىك. ىشىندەگى جارانى تىرناعىم كەلمەي، ءتىل قاتپادىم. راۋشان پىسىلداپ كەلەدى. جىلاعانى ءسوزسىز.

— ءبارى مەنى جۇمىس ىستەپ، كۇرەپ اقشا تاۋىپ ءجۇر دەپ ويلايدى عوي.

قاراڭعىدا ونىڭ قيمىلىنان كوزىن سۇرتكەنىن سەزىپ كەلەمىن. ۇندەمەدىم. نە دەيمىن. ەكەۋمىزدىڭ دە ساعاتىمىز از. بولار بولماس ايلىعىمىز مەكتەپتەگى جينايتىن اقشا مەن جول-پۇلعا زورعا جەتەدى. ءاميانىمىز ۇنەمى بوس جۇرەدى.

— جۇمىسقا تۇرعاندا مامام ەكى ءجۇز دوللار بەرىپتى ديرەكتورعا. سول موينىمدا وتەۋسىز قارىزداي ءىلىنىپ تۇرادى. تانىس تىرلىك قوي، نە دەيىن.

— الگى ايەل مەكتەپكە كەلدى، — دەدىم. كىم ەكەنىن ول بىردەن ءتۇسىندى.

— مۇعالىمدەردىڭ كوزىنشە ماعان ايعايلادى. ديرەكتور ورنىندا جوق بولاتىن، — دەدىم اسىعىس بايانداپ.

— بىلەم. بانديتتەرگە ءولتىرتىپ كەتۋگە تايىنبايدى ولار. تەك... تەك سەندەرگە كەسىرىم تيمەسە ەكەن. سەندەر دەگەنى كىم ەكەنىن تۇسىنبەدىم.

— سونشالىقتى قانشا الىپ ەدىڭ؟

— مامام اۋىرىپ وپەراسياعا اقشا جينادىق. باۋىرلارىم تاۋىپ اكەلدى، ماعان تاپسىرىلعان سومانى قانشا جەردەن ىزدەسەم دە تاپپادىم. سوسىن ۇرىندىم عوي. ءبىراز ءۇنسىز قالدى.

— جيىرما مىڭ العانمىن. جەتپىس مىڭ بولدى.

— نەەەەە؟ ءىشىمدى تارتىپ، تالىپ قالا جازدادىم. ءبىزدىڭ ايىنا الاتىن ايلىعىمىز ءتورت مىڭ تەڭگە ەدى. اۋىلدا ءبىر كىسى بولار-بولماس اقشا الىپ، پايىزشىلار ءبىر كۇندە كەلىپ ۇيىندەگى توڭازىتقىشىن، كىر جۋعىش ماشيناسىن، تەلەديدارىن الىپ كەتكەنىن ەستىگەنمىن. راۋشاندا ونداي الىپ كەتەتىن ەشتەڭە جوق، ءتىپتى تۇراتىن ءۇيى دە جوق ەدى. كومەكتەسەتىن مەندە قايران جوق. بيىل اكەمنىڭ ەككەن بيدايى شىقپاي قالىپ، قارىزعا باتقان بولاتىن. اۋىلدان تەرى جيناپ، قالاعا كەلىپ وتكىزىپ، بەس بالاسىن اسىراپ ءجۇر. ايتەۋىر ەرتەرەكتە ورتالىقتان ءبىر بولمەلى پاتەر الىپ قويعان ەكەن. سول بولىپ جانىم قالىپ ءجۇر، ايتپەسە مەن دە پاتەر جالداپ، توزىپ كەتەر ەدىم. ونىڭ وزىندە اكەمنىڭ ءىنىسى مەن كەلىنى ەكى جىل تۇرىپ، كوممۋنالدىق اقىسىن ءجۇز مىڭعا قارىز ەتىپ كەتىپتى. ءبىر كۇنى جارىقتى قيىپ كەتسە، ءبىر كۇنى گازدى ءوشىرىپ كەتەدى. تەرەڭ كۇرسىندىم.

— ماماڭ جاقسى بولدى ما؟

— ءيا، جاقسى بولدى. ءوتىن الدىرىپ تاستادى. تۋعان انام بولماسا دا كىشكەنتايىمنان باۋىرىنا سالعان سوڭ، اكەم ەكەۋى ءۇشىن جانىمدى بەرەمىن. راۋشان ماعان تاڭسىق اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعاردى.

— تۋعان انام ەمەسى قالاي؟ ەسىمە البومداعى سۋرەتتەر ءتۇستى. اسىراندى ەكەنى انىق بولدى عوي. مەن اتا-انامنىڭ تۋعان قىزىمىن با دەگەن كۇمان جۇگىرىپ ءوتتى. قوي، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، ءوزىمدى ءوزىم جۇباتىپ كەلەمىن. بىر-بىرىمىزدەن اۋمايتىن ءتورت باۋىرىم كەلدى كوز الدىما. كوزىمىز قيىق، شاشىمىز سەلدىر، بويىمىز كىشكەنتاي ەدى ءبارىمىزدىڭ. «نەگە ۇزىن ەتىپ تۋمادىڭ؟» دەپ انامىزعا رەنجىسەك، «اپاڭا تارتقانسىڭ»، «اتاڭا تارتقانسىڭ» دەپ كوز، قاس-كىرپىگىمىزبەن، ءجۇرىس-تۇرىسىمىزدان مىسال كەلتىرىپ دالەلدەپ شىعاتىن. ءتىپتى، ءارقايسىمىزدىڭ جەلكەمىزدەن ورىن العان ۇلكەن قال سوناۋ جەتىنشى اتادان كەلە جاتقانىن ايتاتىن. ءبىز وعان سەنبەي اتامنىڭ جەلكەسىن تەكسەرەتىنبىز. تۇپ-تۋرا بىزدىڭكىندەي قالىن كورسەتىپ اتام مارقۇم ماقتاناتىن. دەمەك، مەندە راۋشاندىكىندەي ۋايىم جوق.

— ساعان ءومىرىمدى ايتىپ بەرەيىن. ءبىراق، ەشكىمگە ءتىس جارمايمىن دەپ ۋادە بەرشى.

— راۋشان ايتقىڭ كەلمەسە قينالما، — دەدىم. ىشكى اۋەستىگىم بىلگىسى كەلىپ تۇر. ول ويلانىپ قالدى ما، الدە ويىن جيناقتاعىسى كەلدى ما، ءبىراز ۇندەمەي قالدى. ەكەۋمىز بۇل ۋاقىتتا ۇيگە جەتكەنبىز. قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي ءبىر بولمەلى ءۇيىمنىڭ ەسىگىن اشتىم. ىشىندە ەكى جاسىل پالاس، ونى «بىشكەكسكيي» دەپ قويامىز. ەڭ ارزانى وسى ەدى. جۋساڭ كىرى تەز كەتەدى، ءوزى جەپ-جەڭىل ءارى جۇقا. وت تيسە لاپىلداپ جانا جونەلەدى. قىرعىزداردىڭ قانداي تەحنولوگيامەن جاساعانىن كىم ءبىلسىن، ءبىراق تازا قويدىڭ جۇنىنەن باستىرىلعان تەكەمەتتە وسكەن بىزگە تاڭسىق دۇنيە. وسى ەكى پالاستان وزگە كىشكەنتاي قىتايدىڭ تەلەديدارى بار. جانە اكەم سوعىپ بەرگەن جەر ۇستەل. بار جيھازىم وسى.

— و، ءۇيىڭ جيناقى ءارى جىلى ەكەن، — دەدى راۋشان. مۇمكىن ءوزىنىڭ ءۇيى بولماعان سوڭ، مەنىڭ جۇپىنى پاتەرىم وعان جۇماق سياقتى بولىپ كورىنگەن بولار. شاي قويدىم. جارتى بولكە نان مەن شەكەردى ورتاعا قويىپ كەشكى اسىمىزدى ىشكەن بودىق.

— ۇيدە جۇمىرتقا، كارتوپ بار ما؟

— كارتوپ بار، جۇمىرتقا جوق.

— ۇن بار ما؟ باسقا-باسقا اكەم ۇندى قاپپەن اكەلىپ قوياتىن. ايتەۋىر بەرەكەسى بار دۇنيە وسى عانا.

— مەن ساعان ءبالىش ءپىسىرىپ بەرەيىن. ىشەگىم شۇرىلداپ تۇرعان، ءبالىشتى ەستىگەن سوڭ ۇلىپ قويا بەردى.

— جارايدى، تەك قويدىڭ مايى عانا بار.

— بولادى، قايتا توق جۇرەمىز. راۋشان بەس-التى كارتوپتى سۋعا سالىپ گازعا قويدى. ءوزى قامىر يلەۋگە كىرىستى.

— سەن ەشتەڭە ىستەمەي-اق قوي، ءبارىن ءوزىم جاسايمىن. راۋشاننىڭ بۇكىل ءۇيدى تازالاپ، سىرلاپ قارا جۇمىس جاساپ كەلىپ، تاماق ىستەۋگە كىرىسكەنىنە تاڭ قالدىم. شارشاماعان سەكىلدى. ءبىراز جاياۋ ءجۇرىپ مەن قالجىراپ قالىپپىن.

— سەن باقىتتىسىڭ عوي. ونى باعالا! راۋشاننىڭ نەنى مەڭزەپ تۇرعانىن تۇسىنە المادىم. تۋعان اتا-انام وسىرگەنىن ايتتى ما، الدە قۋىقتاي بولسا دا قۋىس ءۇيىمنىڭ بار بولعانىن مەڭزەدى مە ەكەن.

— مەن اكەمنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيمىن، — دەدى راۋشان يلەگەن قامىرىن توستاعاننىڭ استىنا توڭكەرىپ جاتىپ.

— ول ستيۋاردەسسا بولىپتى، — دەپ قويدى.

«انام» دەپ ايتقىسى كەلمەگەنى بەلگىلى. مەن راۋشانعا قاراپ، تۋعان اناسىن كوز الدىما ەلەستەتكىم كەلدى. قۇربىمنىڭ ەكى بەتىنىڭ سۇيەكتەرى ءسال شىعىڭقى بولعانىمەن قىر مۇرىنى ادەمى ورنالاسىپتى. ەرىندەرى بوياماي-اق قىپ-قىزىل، ۇلبىرەپ تۇر. كىرپىكتەرى سيرەك، ءارى ۇزىن-ۇزىن. كوزىنىڭ ۇستىندەگى قىرى، قوپ-قوڭىر جاناردى ۇلكەيتىپ كورسەتەدى.

— ەكەۋى ۇشاقتا تانىسىپتى. ءبىر-بىرىن ۇناتىپ، دوستاسىپ كەتەدى. ەكىنشى جىلى اياعى اۋىرلايدى. ارينە ماعان. اكەمە ايتايىن دەپ وقتالعان ەكەن، ءدال سول كۇنى ونىڭ ۇيلەنىپ جاتقانىن ەستيدى.

— قالاي؟ سوندا اكەڭ سەنىڭ شەشەڭە ەمەس، باسقا قىزعا ۇيلەنەدى مە؟ شەشەڭ دەگەن ءسوز قۇلاعىنا تۇرپىدەي تيگەن راۋشان:

— ءيا، ونىڭ تاڭداۋىن بۇزعىسى كەلمەپتى-مىس. نەگە مەنى دۇنيەگە اكەلۋگە شەشىم قابىلداعانىن تۇسىنبەدىم، شەشە بولماي كەتكىر اقىرى ءوزى اسىرامايتىن بولعان سوڭ. راۋشان بۇل وقيعا ءوزىنىڭ باسىنان وتپەگەندەي سابىرلى بولا قالدى.

— كينوداعىداي ەكەن! اكە-شەشەسى لاعنەت ايتىپ، تاس اتىپتى قارابەت قىزدارىنا. بوسانعان سوڭ، جىلاپ ناعاشىلارىنا كەلەدى. بالكىم، جىلاماعان دا شىعار. بالالار ۇيىنە وتكىزۋگە قازىرگى اكەم رۇقسات بەرمەپتى. جورگەكتەگى مەنى ءتورتىنشى بالاسى ەتىپ باۋىرلارىنا سالادى.

— ول قايدا؟ — دەدىم مەن «اناڭ» دەپ ايتۋعا ءداتىم بارماي.

— ول وزىنەن ءبىرشاما ۇلكەن كىسىگە تۇرمىسقا شىققان. ءىنىم بار ەكەن.

— ءىنىمنىڭ اكەسى قايتىس بولىپ كەتىپتى، — دەپ قوسىپ قويدى. راۋشان قامىردى جايىپ، ىشىنە كارتوپتى سالىپ ءتۇيىپ وتىر.

— سەن وسىلاردىڭ ءبارىن قايدان بىلەسىڭ؟ الدە ارالاسىپ تۇراسىڭ با؟

— ءسال شىدا، ءبارىن ايتىپ بەرەمىن، — دەدى راۋشان قىزعان مايعا «بaج» ەتكىزىپ بالىشتەردى سالىپ جاتىپ. ءتۇن جارىمىندا ەكەۋمىز بالىشپەن شاي ىشتىك. جاستىققا باسىم تيسە دە، ۇيىقتاي الار ەمەسپىن. اۋىلداعى كەڭ جايلاۋدا اتا-اجەنىڭ باۋىرىندا، اتا-انانىڭ جىلى-جۇمساعىن جەپ وسكەن ماعان راۋشاننىڭ ءومىرى تاڭسىق ەدى.

— ۇيىقتاي الماي جاتىرسىڭ با؟

— ءيا، — دەدىم مەن اڭگىمەسىن جالعاستىرسا ەكەن دەپ. راۋشان وسى ساتتە تەرەڭ كۇرسىندى. كوزىنىڭ ۇياشىعىنداعى ءمولدىر تاس قوزعالىپ ءتۇستى. ونىڭ الاڭ كوڭىلى بەيمالىم مەن اڭعالدىقپەن:

— ونى ومىرىڭدە كوردىڭ با؟ كىمدى سۇراپ وتىرعانىمدى جاقسى ءتۇسىندى.

— مەن مەكتەپ بىتىرگەن جىلى جازدا ۇيگە ەكى ايەل كەلدى. ادەمى كيىنىپ العان، جاعدايلارى جاقسى ەكەنى كورىنىپ تۇر. التىن ءتىستى، بويشاڭداۋ كەلگەنى مەنى كوزىمەن ىشىپ-جەپ بارادى. اكە-شەشەم قۇراق ۇشىپ ءجۇر. شاي دايىنداپ بەرگەن سوڭ اكەم ماعان:

— سەن بارىپ سۋ الىپ كەل! — دەدى. مەن تاڭ قالدىم. ۇيدە سۋ بار، تاڭەرتەڭ عانا تاسىعانبىز.

— سۋ بار عوي، — دەپ ەدىم، ول اشۋلانىپ، — قىزدارىڭا بار، اينالىسساڭشى بىردەڭەمەن، — دەپ جەكىپ قالدى.

— ءومىرى داۋىس كوتەرىپ سويلەمەگەن اكەمنىڭ ورىنسىز اشۋى سەزىكتى ەدى. سىنىپتاس قۇربىما بارايىن دەپ سىرتقا شىقتىم. ءبىراق، الدەبىر اۋەستىك ەشقايدا جىبەرمەي، ەسىكتىڭ الدىندا وتىرىپ-وتىرىپ قايتا كىردىم. ىشكە كىرمەي تاسادا تۇرمىن.

— وسىنشا جىل ءبىر ىزدەمەگەن سوڭ، نەگە كەلدىڭ؟ اكەمنىڭ داۋسى.

— وقۋعا ءتۇسىرىپ، ارى قاراي قامقورلىعىما العىم كەلەدى. وكىنىشىمدى وسىلاي باسسام...

ايەل سىڭسىپ جىلاعانداي بولدى. انىق تانىدىم بويشاڭى بولۋى كەرەك.

— وقۋعا ءوزىم تۇسىرەمىن. كوللەدجگە شامام جەتەدى. ەسەيىپ قالعاندا مەنىڭ تۋعان قىزىم ەمەس ەكەنىن ەستىسە نە بولادى؟ اڭگىمە كىم تۋرالى ەكەنىن جەتە تۇسىنبەسەم دە ءبىر سۇمدىقتىڭ شەتى شىققانىن سەزدىم.

— راۋشان جوعارى ءبىلىم السىن، ونى مەن ءوز قولىما الايىن، — دەدى ەكىنشى ايەلدىڭ جىڭىشكە داۋسى. جۇرەگىم توك سوققانداي دىڭ ەتە قالدى.

— وسى ۋاقىتقا دەيىن سەنى ءبىر مازالاعانىم جوق، رايحان. تۇرمىسقا شىقتىڭ، بالاڭ بار. ەندى كورگە جاقىنداعان تۇسىمدا ءبىزدى مازالاماساڭ ەتتى.

— اناسىن بىلگەنى دۇرىس قوي، رايحاندىكى دۇرىس، — سوزگە انام ارالاستى.

— سەن جايىڭا تىنىش وتىرشى. اكەم زەكىپ بەردى.

— ەكى بوتەن ايەلدىڭ سۋىت كەلىسىنىڭ ءمانىسىن ەندى ءتۇسىندىم. دۇنيە شىر اينالىپ كەتكەندەي بولدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن اكە-شەشەم دەپ جۇرگەن ادامدار ماعان مۇلدە بوتەن ەكەنىن ەستۋ تىم اۋىر سوقتى. ال، تاي-قۇلىنداي بىرگە وسكەن باۋىرلارىم شە؟ ەشكىم ەشتەڭە ايتپاي، اقىماق بولىپ ءومىر ءسۇرىپ كەلگەنىمە رەنجىدىم. ماعان ايتپاي بەتىمە كۇلە قاراپ، ەركەلەتكەن اتا-انامدى ساتقىندارداي جەك كوردىم. ارى قاراي تىڭداعىم كەلمەي، دالاعا ۇمتىلدىم. جۇگىرىپ قوراعا كىرىپ، دىبىسىمدى شىعارماي جىلادىم. قاراسام بۇزاۋدىڭ ءجىبى جاتىر ەكەن. بۇل شىندىقتى كوتەرە الماسىمدى سەزىپ، ءجىپتى قولىما الدىم. موينىما بايلاپ، جوعارىعا قارادىم. توبەم شاتىردىڭ قاڭىلتىرىن بەكىتكەن تاقتايشالارعا ءتيىپ تۇر. ءولۋدىڭ ءتۇرلى ءتاسىلىن ميىم ساقىلداپ ىزدەي جونەلدى. وپ-وڭاي جان بەرە المايتىنىمدى تاعى ءتۇسىندىم. ەندىگى ارەكەتىم قايسى. باسىم اۋعان جاققا كەتىپ قالسام با ەكەن؟ جەرتولەنىڭ ەسىك جاعى بيىكتەۋ، جوعارى جاعىنا ءجىپتى كۇرمەپ بايلادىم. ويىم، اياعىم جەرگە تيمەي، جەرتولە اۋزىنا سالبىراپ تۇسەدى، وڭاي جانىمدى قيا سالامىن. وسىلاي جاندالباسالاپ جۇرگەنىمدە سىرتىمنان الەۋەتتى قول شاپ بەردى. «اقىماق!» دەپ باسىمنان پەرىپ جىبەردى. قوزعالايىن دەسەم، قاپسىرا قۇشاقتاپ قيمىلداتپايدى. قاراسام اكەم ەكەن. وتىرا قالىپ ەڭىرەپ بەردىم. ول دا وتىردى. بىرگە جىلادىق. «كىم نە دەسە و دەسىن، سەن مەنىڭ قىزىمسىڭ. مەنىڭ قىزىم بويكۇيرەك بولماۋى كەرەك. سەنى وسىلاي تاربيەلەپ پا ەدىم!»— دەپ جەكىپ قالدى. اكەمنىڭ مىنا ءسوزى مەنى قايتا ورالتتى. قۇشاقتاي الدىم. كىشكەنتاي عانا قارا شالدىڭ سونشاما الەۋەتتى ەكەنىن بىلسەمشى. ۇيگە كىردىك. ايەلدەرگە توسىرقاي قارايمىن. مەنىڭ بىلاۋداي ىسكەن بەتىم ءبارىن ايتىپ تۇر ەدى. ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت تىنىشتىقتان سوڭ:

— مەن سەنىڭ اناڭمىن! — دەدى الگى جۋان داۋىستى ايەل. كوزىنە تىك قارادىم. تايدىرىپ اكەتتى. نە ىستەرىن بىلمەي، قيپاقتاپ ارى-بەرى وتىردى. الدەن ۋاقىتتان سوڭ سومكەسىن قولى دىرىلدەي اقتارىپ، ىشىنەن جىلتىراق قوراپشا الدى.

— مەكتەپ ءبىتىرىپسىڭ، سىيلىعىم. داۋسى دىرىلدەپ التىن القانى ۇسىندى. مەن قولىمدى سوزبادىم. اتا جاۋىمدى كورگەندەي بەزەرىپ قالدىم. بىرەر مينۋت ۇنسىزدىك ورنادى. ايەل نە ىستەرىن بىلمەي، سول كۇيى قاتىپ قالدى. ىڭعايسىزدىقتى بۇزعىسى كەلىپ، جەڭگەم القانى الىپ مەنىڭ موينىما تاقپاق بولىپ جاتىر.

قولىنان الىپ، جۇلقىنىپ لاقتىرىپ جىبەردىم:

— مەنى التىنىڭمەن الداماقسىڭ با؟ ەشقايدا كەتپەيمىن، اۋرە بولما!

— ءبارىبىر ءبىر كۇنى ەستيتىن ەدىڭ عوي. ءبىز قاشانعى جۇرەمىز؟ قارتايدىق، — دەپ انام كەمسەڭدەپ الا جونەلدى.

— اكە، مىنالارعا ايتشى ۇيدەن كەتسىن! كورگىم كەلمەيدى، — دەدىم ءدال ءقازىر جەتەكتەپ الىپ كەتەتىندەي قورقىپ. اكەم باسىن يزەدى.

— سودان كەيىن نە بولدى؟-دەيمىن مەن كينو كورگەندەي ەسەڭگىرەپ.

— ولار كەتتى. اشۋىم باسىلعان سوڭ، اقىلعا كەلدىم. كارى اكە-شەشەمنىڭ ءتۇرى اناۋ. اپكەلەرىم ءوز كۇندەرىن زورعا كورىپ ءجۇر. اعام بولسا جۇمىس ىستەمەيدى. سونىمەن تۋعان شەشەمدى قابىلداۋىما تۋرا كەلدى. شىندىعىندا مەنى تۋعان شەشەم ءوزى الۋعا كەلمەپتى، سىڭىلىسىنە كۇڭ ەتۋگە ىزدەپتى.

— كۇڭى نەسى؟ — دەدىم مەن ونىڭ سوزدەرىنە تۇسىنبەي قالىپ.

— جانىنداعى ايەل تۋعان ناعاشى اپكەم ەكەن. شىمكەنتتەگى ءبىر وقۋ ورنىندا پرورەكتور. مەنى سول ۇيىنە اكەتەتىن بولدى.

— ول مەنى ءوزىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە سىرتتاي ءتۇسىردى. ەكى قاباتتى ءزاۋلىم ءۇيى بار ەكەن. ەرتەدەن كەشكە دەيىن ءۇي تازالايمىن، تاماق پىسىرەمىن. «كۇلبيكە» دەگەن ەرتەگىنى كورىپ پە ەدىڭ؟ مەن ءوزىمدى جەتىم قىز كۇلبيكەدەي پاناسىز سورلى سەزىندىم. سىناق كىتاپشامدى ءبىر رەت قانا كورگەنىم بولماسا ديپلوم العانشا قولىما ۇستامادىم. سول ۇيدەگى بولعان ءبىر عانا وقيعانى عانا ايتىپ بەرسەم، ولاردىڭ قانداي ەكەنىن ۇعاتىن شىعارسىڭ. ادەتتەگىدەي جەزدەمنىڭ كيىمىن جۋامىن دەپ، قالتالارىن قاعىپ، سىرتىنا اۋدارىپ شىقتىم. كىشكەنتاي جيەنىمنىڭ:

— راۋشان تاتە، كيىمدەردى اقتارىپ اقشا ىزدەپ ءجۇر، — دەگەنىن ەستىپ قالدىم. مىنا ءسوزدى ەستىگەن ناعاشى اپكەم جەتىپ كەلدى دە «قايىرشى» دەپ بەتىمنەن شاپالاقپەن تارتىپ جىبەردى. بۇل ءسوز كەيىن «اينالايىن» دەگەنمەن تەڭ بولدى. بەس جىل بوداندىقتا جۇرگەن بوسقىنداي زورعا شىداپ، ديپلومىمدى العان كۇنى وسىندا قاشىپ كەلدىم.

— كۇيەۋگە شىعىپ كەتپەدىڭ بە؟ — دەدىم مەن، — وسى ازاپتاردى كورگەنشە.

— جىگىتىم بولدى. ءبىراق بۇيىرماي كەتتى عوي.

— باسقا بىرەۋگە ۇيلەندى مە؟ ءبىرىنشى ويىما كەلگەنى وسى بولدى. راۋشان ول سوزىمە ءمان بەرمەدى. الىستاعى ادەمى سۋرەتتى كوز الدىنا قايتا ورالتقىسى كەلگەندەي ءبىر نۇكتەگە ۇزاق قاراپ قالىپتى.

— اپكەمنىڭ ۇيىنە ۇنەمى ازىق-تۇلىك اكەلەتىن جىگىت بار ەدى. ۇيدەن شىقپايتىن مەن سورلىنىڭ بەس جىلدا جاقىن تانىسقان ادامىم سول عانا. جىميىپ اكەلگەن زاتتارىن تۇسىرەدى، مەن قابىلداپ الامىن. وتە بيازى جىگىت بولاتىن. ەكەۋمىزدىڭ مۇڭىمىز ءبىر. ول جەتىم ەدى.

— ءدال سول كۇنى...

راۋشان ءۇنسىز قالدى. سول ءبىر ءساتتى ەسىنە العىسى كەلمەگەندەي.

— سول كۇنى ول زاتتاردى اكەلمەدى. اپكەم قوناق كۇتەيىن دەپ جاتقان. اشۋلانىپ بۇلقان-تالقان بولدى. «قۋ جەتىم، ءدال بۇگىن جول اپاتىنا تۇسكەنىن قاراشى» دەپ جەر جەبىرىنە جەتتى. ديداردىڭ اۋرۋحاناعا تۇسكەنىن ەستىگەندە جۇرەگىم جۇلىنىپ تۇسكەندەي ەسەڭگىرەپ قالدىم. سول كۇنى بارا المادىم. ءبىر اپتا ۋاقىت وتكەندە ۇيدەن ۇرلانىپ شىعىپ اۋرۋحاناعا جەتتىم. جەتكەنىم بار بولسىن، ونىڭ جۇلىنى ءۇزىلىپ، سال بولىپ قالعانىن ەستىدىم.

— سەن جازىلاسىڭ. ءالى-اق باقىتتى بولامىز، — دەدىم. ول ءۇنسىز. كوزىن ءبىر نۇكتەگە قاداپ الىپ، قيمىلدامايدى. قۇددى بەلدەن ەمەس، قۇلاقتان قالعان ادامداي. سودان كەيىن اۋرۋحاناعا كۇنارا بارىپ تۇردىم. كەيىن بەرى قارادى. ازىلدەسەتىن بولدى. كوپ اڭگىمەلەسەتىنبىز. ءتىپتى، جاقىن بولىپ كەتتىك. بىرگە ارماندادىق. مەن ونى قابىلدادىم. مۇگەدەك كۇيىندە قابىلدادىم. ءتىپتى، «ءوزىم جۇمىس ىستەپ اسىرايمىن، تەك سەن امان بولشى»، — دەۋشى ەدىم. ول اۋرۋحانادا ۇزاق جاتتى. سول جولى ءبىر اپتاداي ۇيدەن شىعا المادىم. قايتەيىن...

راۋشان ەڭكىلدەپ جىلادى. مەن ءۇنسىز وتىرمىن. نە دەيمىن؟

— تۇرمە سياقتى ۇيدەن رۇقساتسىز شىعۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. حيميالىق تازالاۋعا بەرگەن كيىمدەردى الىپ كەلەمىن دەگەن جەلەۋمەن شىعىپ، اۋرۋحاناعا قاراي ۇشتىم. الدىمنان شىققان مەدبيكە:

— ءسىز ەستىمەپ پا ەدىڭىز؟ — دەدى.

— نەنى؟ تۇسىنبەي قالدىم.

— ديدار وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن وزىنە قول جۇمساپ، قايتىس بولعان. باسقا اقپارات بەرە المايمىن. ال كەپ جىلا. سوڭعى ۇمىتىمنەن ايرىلعان ەدىم. ونىڭ قايدا جەرلەنگەنىن دە بىلمەدىم. راۋشان كوزىن ءسۇرتتى. سول كۇنى راۋشان ەكەۋمىز ۇيىقتاعان جوقپىز. ۇنەمى كۇلىپ جۇرەتىن، اينالاعا مەيىرىمىن شاشىپ، ەشكىم تۋرالى جامان ءسوز ايتپايتىن راۋشاننىڭ مىقتىلىعىنا قايران قالدىم. ەرتەڭىنە ەكەۋمىز مەكتەپكە كەلدىك. ۇزىلىستە راۋشان مەنىڭ كابينەتىمە كىردى.

— مەن سەگىز ساعاتپەن عانا جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. مىنا ديرەكتوردىڭ ايەلى مۇعالىمدەردىڭ ءبارىن جيناپ نە ىستەيدى، ءا؟ تاعى ءبىر تاريحشى الىپتى، — دەدى. راۋشان شاراسىز كۇيدە سويلەپ وتىر. شىنىندا، مەكتەپتە مىڭ ەكى ءجۇز وقۋشى، ءۇش ءجۇز ءمۇعالىم بار ەدى. ءبارىمىز از عانا جۇكتەمەمەن ءجۇرمىز. مەنىڭ ساعاتىم ون ءبىر. ەڭ كوبى مەنىكى بولۋى كەرەك، ۇندەمەدىم.

* * *

Mەكتەپكە كوستيۋم-شالبار كيگەن بويلارى ۇزىن سىمباتتى ەكى جىگىت كەلدى. دالىزدەگى ۇلكەن تەرەزەنىڭ الدىندا تۇرىپ-تۇرىپ، كىرگەن-شىققان ءمۇعالىمدى ساناپ تۇرعانى بولماسا سىناپ تۇرعانى بەلگىسىز كوزبەن ۇزاتىپ سالادى. الدەن ۋاقىتتا سىرتتان كىرگەن ديرەكتوردىڭ سوڭىنان ەردى. ءبىر كەزدە ديرەكتوردىڭ ايەلىنىڭ كابينەتىنە ەكەۋىنىڭ كىرىپ بارا جاتقانىن كوردىك. نەگىزى ديرەكتوردىڭ ايەلى بۇل مەكتەپتە جۇمىس ىستەمەيتىن. ۇزىنقۇلاقتان مەكتەپتەگى سىنىپتان تىس ساباقتاردىڭ بارلىعىنىڭ ساعاتى وسى كوك كوز كەلىنشەكتە دەپ ەستيتىنبىز. ول وزىنە ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلەتىن باسپالداقتىڭ جانىنداعى كىشكەنتاي بولمەگە ۇستەل، ورىندىق قويىپ كابينەت جاساپ الىپتى. العاشقى كەزدە بۇل جەر ەدەن جۋعىشتاردىڭ زاتتارىن قويۋعا ارنالسا كەرەك. ءقازىر بۇكىل مەكتەپتى تىرەپ تۇرعان «بازاعا» اينالدى. ەكى جىگىت ول جەردەن ريزا بولىپ شىقتى. باعاناعىداي ەمەس، الشاڭ باسىپ مۇعالىمدەردىڭ بولمەسىنە ەمىن-ەركىن كىرىپ، الدەقانداي پلاكاتتاردى ىلە باستادى. مۇعالىمدەردى ءيىرىپ وتىرعىزىپ قويىپ، جينالىس وتكىزدى. ماقساتتارى بەلگىلى عوي، نەسيە الۋعا، دەپوزيت اشۋعا ۇگىتتەدى. بۇل جىگىتتەردىڭ كەلۋى تىعىرىقتان شىعا الماي جۇرگەن راۋشانعا اجەپتەۋىر جول اشىپ بەردى. اقىرى ءۇش جىلعا قوماقتى قارجى الىپ تىندى. نەسيە العان كۇنى مەنى كابينەتىمە ىزدەپ كەلدى. قۋانىشتان بال-بۇل جانىپ تۇر. — تۇستەن كەيىن ساباعىڭ جوق بولسا ەكەۋمىز بازارعا بارايىق.

— جارايدى، — دەدىم، — تەك پايىزعا العان اقشاڭدى تەزىرەك قايتار.

— ونى جاڭا عانا اپارىپ بەرىپ كەلدىم. سەنى قورقىتقىش ايەل استى-ۇستىمە ءتۇسىپ، كەشىرىم سۇراپ، اقشاسىن الىپ قالدى، — دەدى. ريزا بولىپ تۇر. ەكەۋمىز تۇستەن كەيىن بازارعا باردىق. ول ءبىرسىپىرا كيىم الدى.

— ساعان بىرنارسە اپەرەيىن، قاراپ ءجۇرشى، — دەيدى. قۇربىمنىڭ قولى اشىق ەكەنىن بۇرىننان بىلەمىن، ءبىراق ءوزى قىسىلىپ جۇرگەن ادامعا سالماق سالعىم جوق. كەشە عانا قينالىپ، كوزىنەن مونشاقتار توگىلىپ جۇرگەن قۇربىم بۇگىن ءمارت. دۇنيەنىڭ كىلتىن قولىنا ۇستاعانداي شالقيدى. ۇناعان زاتىن ساۋدالاسپاي الادى. ەكەۋمىز تاڭداپ ءجۇرىپ ماعان اپپاق اياق كيىم الدىق. جىپتەردى ءورىپ تىككەن جازدىق اياق كيىم ءالى ەشكىمدە جوق ەدى. وكشەسى جەلىنگەن كۇزدىك ەسكى ءتۋفليىمدى تاستاپ، سۋ جاڭا اياق كيىمىممەن شىقتىم. سول كۇنى ەكەۋمىز كافەگە باردىق. كاۋاپ جەپ، شامپان ىشتىك. سۋرەتكە دە ءتۇسىپپىز. سودان بەرى ون جىل وتسە دە سول كۇنگى سۋرەتتى قولىما السام، العاشقى ەڭبەك جولىمىز، ونىڭ مەيىربان جۇرەگى ەسىمە تۇسەدى. مەن ونى ساعىنىپ جۇرگەنىمدى ىشتەي مويىندايمىن. «كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن كەتەدى»،— دەگەن وتىرىك ەكەن. ول مۇحيت اسىپ كەتكەن، الىستا. ءيا، راۋشان مەنەن مىڭ، ميلليون شاقىرىم الىستا...

* * *

كۇن سەنبى بولاتىن. دالىزدە راۋشان مەنى كۇتىپ تۇر ەكەن.

— بۇگىن ءبىزدىڭ اۋىلعا بارىپ كەلەيىك. قالاي قارايسىڭ؟ «قالاي قارايسىڭدى» «اقشاڭ بار ما، جولعا؟» دەپ ۇقتىم.

— وقۋشىلاردىڭ ىستىق تاماققا جيناپ جۇرگەن اقشاسى بار. ايلىقتان قويا سالارمىن، كەتتىك، — دەدىم.

راۋشاننىڭ اۋىلى قالانىڭ شەتىندە بولاتىن. جارتى ساعاتتا سارى اۆتوبۋسقا ءمىنىپ جەتىپ باردىق. ايالدامادان تۇسكەن سوڭ ءبىراز جۇردىك. كىشكەنتاي عانا قامىستان سوعىلعان ءۇش بولمەلى تام ەكەن. قيسايىپ كەتكەن قورشاۋدان بۇل ۇيدە ەركەك جوق پا دەپ ويلاپ قالاسىڭ. اعاشتان جاسالعان ەسىكتى كۇن جەپ قويعان. تابالدىرىعىنداعى توپىراققا ەنىپ، اجەپتەۋىر جەرمەن-جەكسەن كىرىگىپ كەتكەن. سىرعىتىپ اشىپ ىشكە ەندىك. الاسا بويلى قاريا ەڭكەيىپ، كىشكەنتاي شالعىسىمەن ءشوپ شابادى. ءبىزدى بايقار ەمەس.

— قالىڭىز قالاي، اكە. مىناۋ مەنىمەن بىرگە جۇمىس ىستەيتىن قۇربىم.

— كەلىڭدەر، كەلىڭدەر، — دەپ اكەسى قالبالاقتاپ جاتىر. ىشكە ەنگەندە جالاڭاش ەدەننەن وزگە ەشتەڭە كورىنبەدى. تورگى بولمەدەن حالاتىنىڭ تۇيمەسىن جۇرە سالىپ كەلىنشەك شىقتى.

— راۋشان كەلگەنىڭ جاقسى بولدى عوي. اۋىرىپ مازام بولماي، — دەپ جاتىر. بۇل جەڭگەسى ەكەن.

— انام قايدا؟

— ءسۇت تاراتۋعا كەتتى. ءقازىر كەپ قالار.

— ءتۇۋ، ءوزى اۋىرسا دا تىنبايدى ەكەن، — دەپ راۋشان نارازى كەيىپپەن. سىرتتان اكەسى كىردى. ءبىر شەلەك قىزاناق تەرىپ اكەلىپتى. اكەسى تىنباي باقشا ەگىپ، پىسكەنىن ۋاقىتىندا ەل-جۇرتقا تاراتىپ جۇرەتىنىن راۋشان ايتقان بولاتىن. شەلەكتەگى قىپ-قىزىل قىزاناقتاردا اكەسىنىڭ ماڭداي تەرى توگىلىپ تۇرعانداي كورىندى ماعان. راۋشان دەمدە ءۇيدى جيناپ، سىپىرىپ شىقتى. سىرتتاعى تاپشاعا كيىز توسەپ، اينالاسىنا سۋ سەپتى. تورتەۋمىز وتىرىپ شاي ىشتىك.

ءۇيدىڭ الدىندا كىشكەنتاي عانا اۋلا. وڭ قاسبەتى شارباق. ۇزىنا بويى قورا-قوپسى سالىنىپتى. پەشتىڭ جانىندا وتىنحانا كورىنەدى. تىپ-تياناقتى قىزدىڭ جۇگىندەي بولىپ تەزەكتەر ءتىزىلىپتى. بەرگى جاعىندا جەرتولەنىڭ ەسىگى اشىق جاتىر. ەسىمە قۇربىمنىڭ اڭگىمەسى ءتۇسىپ كەتتى. اۋزى اشىق جەرتولە راۋشاندى جۇتقىسى كەلگەن اجالداي ۇڭىرەيىپ، ىشكى جاعى قاپ-قارا تۇنەك بولىپ تۇر. دەنەم ءدىر ەتىپ، كوزىمدى تايدىرىپ اكەتتىم. اسىمىزدى ءىشىپ بولا بەرگەندە ەكى تەمىر ءسۇت قۇياتىن ىدىسىن كوتەرىپ راۋشاننىڭ اناسى كەلدى. مەنىڭ ماڭدايىمنان يىسكەپ، «اينالايىن» دەپ ەمىرەندى. راۋشاندى اينالىپ-تولعانىپ وتىرعان اناسىن بىلمەيتىن ادام اسىراندى دەپ ايتا الماس. بار مەيىرىمىن توگىپ ەركەلەتەدى. قاراپايىم وتباسىنىڭ تاربيەسىن العان راۋشاننىڭ جاقسى بولماۋعا قاقىسى جوق ەدى.

***

وقۋ جىلى اياقتالدى. سىنىبىمدا ەكى ۇزدىك، ون ءۇش ەكپىندى شىقتى. ءار مۇعالىمگە جۇگىرىپ ءجۇرىپ، باعالارىن كوتەرمەلەتىپ قويدىردىم. سوڭعى قوڭىراۋدا كەرى كەتكەن سىنىپتى العا شىعارعانىم ءۇشىن ماراپات تاپسىردى. ءبىر اي مەكتەپتىڭ اينالاسىندا ءشوپ جۇلىپ، جۇمىس ىستەپ دەمالىسقا شىقتىق. دەمالىسىمدا اۋىلعا كەتتىم. العاشقى قوڭىراۋعا بىرەر كۇن قالعاندا جۇمىسقا شىقتىم. كەلە سالا راۋشاندى ىزدەدىم. «جۇمىستان شىعىپ كەتتى»،— دەدى اسەل. مەكتەپتەن شىعا سالا ەكەۋمىز تازالاپ، جوندەگەن اپكەسىنىڭ ۇيىنە كەلدىم. ەسىكتى راۋشاننىڭ ءوزى اشتى.

— ءتۇۋ، جوعالىپ كەتتىڭ عوي، — دەپ مەنى قۇشاقتاپ ءبىراز عا دەيىن جىبەرمەي تۇردى. ۇيگە كىردىم. اپكەسىنىڭ ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى بالالارى ويناپ ءجۇر.

— وتىرمىن بالا باعىپ، — دەپ شاي قويدى.

— نەگە جۇمىستان شىقتىڭ؟ — دەپ سۇرادىم ىشىمە سىيماي كەلگەن ساۋالىمدى ىرىكپەي.

— مەن كەتتى دەيمىسىڭ؟ سولاي دەدى مە؟ مىرس ەتىپ كۇلگەن راۋشان:

— دەمالىسقا سەنەن ءبىر اي ەرتە شىقتىم عوي. ەكى اي اۋىلدا اناما كومەكتەستىم. ءۇي اقتاپ، باقشا سالدىق. ۋاقىتىندا جۇمىسقا كەلسەم ديرەكتوردىڭ ايەلى ارشا «سەنىڭ كەلىسىم-شارتىڭ ءبىتتى، جۇمىستان كەت!»، — دەپ تۇر.

— شىنىمەن با؟ تۋرا سولاي ايتتى ما؟ — دەيمىن مەن سەنبەي.

— ءيا، سولاي ءبارىن جۇمىستان بوساتىپ جاتىر. ءبىر كۇنى تاماقتارىنا تاس تىعىلار سولاردىڭ. ءوز ەركىممەن ءوتىنىشىمدى جازىپ بەرىپ، كەتىپ قالدىم. كورمەگەنىم سول مەكتەپ بولسىن.

— ەندى قايتەسىڭ، — دەدىم مەن تاڭدانىپ.

— انا كىسىگە حابارلاستىم. اقتاۋدا عوي ول. كەل دەپ جاتىر، جۇمىس تاۋىپ بەرەم دەيدى. انا كىسىسى تۋعان اناسى.

— ءقايبىر ساعىنىپ تۇر دەيسىڭ؟ ءىنىم بار ەدى عوي، ون ءبىرىنشى سىنىپتا وقيدى. سوعان قارايسىڭ دەيدى. ءوزى استاناعا جۇمىس اۋىستىرىپتى. ورنالاسىپ العان سوڭ ەكەۋىڭدى الىپ كەتەم دەدى.

مەن راۋشان ءۇشىن شىن قۋاندىم. ءومىرى وكسىكتەن قۇرالعان قۇربىمنىڭ اقتاۋعا كەتسە باعى جاناتىنداي ءۇمىتىم وياندى. ول دا سول ۇمىتپەن كەتىپ بارا جاتىر. سول كۇنى ەكەۋمىز ۆوكزالعا بارىپ بيلەت الدىق. اقتاۋعا.

ەرتەڭىنە مەكتەپكە كەلسەم مەنى دە ۇلكەن جاڭالىق كۇتىپ تۇر ەكەن. ديرەكتوردىڭ ايەلى وزىنە شاقىردى. بۇل كەزدە ساعات ءبولۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقان بولاتىن. بىلتىرعى وقۋ جىلىن جاقسى اياقتادىم، بيىل تولىق جۇكتەمە الاتىن شىعارمىن دەپ كىرگەنمىن كابينەتىنە.

— بىلتىر كەلىسىم-شارتقا ءبىر جىلعا تۇردىق. بيىل بوسسىڭ،— دەدى ءمىز باقپاي. ۇندەمەدىم. جاز دەگەن ارىزىن جازىپ بەرىپ شىعىپ كەتتىم. ۇيگە كوڭىلسىز كەلدىم. اكەمە ايتقان جوقپىن جۇمىستان شىققانىمدى. شىنىمدى ايتسام، راۋشان كەتكەن سوڭ ول مەكتەپتە قالعىم كەلمەدى. ءومىرى قيىنشىلىققا تولى قۇربىمدى ەسىمە تۇسىرەتىندەي كورىندى، راۋشانسىز جۇرۋدەن قoرىقتىم. ونىڭ ۇستىنە مەكتەپتە ديرەكتوردىڭ ايەلى جاساعان اۋانى تىم اۋىر ەدى. ۋاقىتىمدى بوس وتكىزگىم كەلمەي، ماگيستراتۋراعا  دايىندالدىم. ۋنيۆەرسيتەتتەن جارتى جۇكتەمەمەن ساعات الدىم. ءومىرىم مۇلدە باسقا ارناعا اۋىسقان، كوپ ۋاقىت وتپەي اجداھاداي بولعان ديرەكتوردىڭ ايەلىن ۇمىتىپ كەتتىم. ءبىراق مەن ۇمىتپايتىن ءبىر ادام بار ەدى، ول راۋشان. سول كەتكەننەن حات تا، حابار دا جوق. جاز شىقتى. كەشقۇرىم ءۇيدىڭ تەلەفونى شىرىلدادى. السام راۋشان. قۋانىپ كەتتىم. سولقىلداپ جىلاپ تۇر.

— نە بولدى، جانىم-اۋ؟

— امانمىن، — دەدى ول. نەگە جىلاپ تۇرعانىن سۇراعىم كەلىپ ەدى، ءسوزىمدى كۇتپەي:

— وتىنەمىن مىنا ءنومىردى جازىپ ال، قايتا قوڭىراۋ شالشى، — دەدى.

— مەن سول نومىرگە قايتا قوڭىراۋ شالعاندا راۋشاننىڭ ەنتىگى باسىلىپ قالىپتى. ونىڭ قوڭىراۋ شالۋعا اقشاسى بولماعانىن بىردەن ءتۇسىندىم.

— سەنى بوسقا مازالامايىن دەپ ەدىم. كەلگەن سوڭ رايحان استاناعا كەتتى. ءتورت بولمەلى پاتەرىندە بالاسى ەكەۋمىز قالدىق. تاۋىپ قويعان جۇمىسى جوق. ۇيدە بالاسىنىڭ كۇتۋشىسى بولىپ ءجۇردىم. وتكەن اپتادا بالاسىن الىپ، سەنى ءوزىم شاقىرتامىن دەپ كەتىپ قالدى. ءيا، ءوزىم شىعارىپ سالدىم. پاتەردى ساتىپ كەتكەن ەكەن. دالادا قالدىم! ءيا، ءوزىنىڭ بالاسىن الىپ، مەنى تاعى تاستاپ كەتتى. «نەكەسىز تۋعان مەنى» دەۋگە اۋزى بارمادى. راۋشاننىڭ سولقىلى تەلەفونىمنىڭ تۇتقاسىن دىرىلدەتتى.

— نەگە جىلايسىڭ؟ ۇلكەن ادامسىڭ عوي. ديپلومىڭ بار. جۇمىسقا تۇرىپ، ءوزىڭدى اسىراۋعا شاماڭ جەتەدى، — دەگەننەن باسقا ايتارعا ءسوز تاپپادىم.

— ولەمىن دەپ جىلاپ تۇرعانىم جوق، ەكىنشى رەت تاستاپ كەتكەنى مەنى ءولتىردى عوي.

— قوي جىلاما، سەن قايتىپ كەل. ءبىر ءمانىسىن جاسارمىز.

— جوق، بارمايمىن. ول جاقتى دا جەك كورەمىن. ەشكىمدى كورگىم كەلمەيدى، ەشكىمگە سورلىلىعىمدى كورسەتكىم جوق.

— ەندى قايداسىڭ، اقشاڭ بار ما؟

— جۇمىس ىزدەپ جاتىرمىن. ءوزىم حابارلاسىپ تۇرامىن. بۇل نومىرگە ەندى قوڭىراۋ شالما! راۋشاننىڭ ايتقانى وسى بولدى. كۇندەلىكتى قاربالاسپەن ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. راۋشاندى ويلاپ قويامىن. ول سوڭعى رەت حابارلاسقاندا فيرماعا جۇمىسقا تۇرعانىن ايتىپ، كوكتەمدە ءبىر كەلىپ كەتەتىنىن جەتكىزگەن ەدى.

كوكتەم شىعىپ، كۇن جىلىندى. ۆوكزالدان راۋشاندى كۇتىپ الدىم. اجەپتەۋىر جۇدەپ كەتكەن. اياعىن بۇرىنعىدان دا قاتتى سىلتىپ باساتىنداي كورىندى ماعان. كەلە مەنى قۇشاقتاپ ءۇنسىز سولقىلدادى. مەنىڭ كوزىمنەن جاس شىقپادى. تاكسيدە ءتىس جارىپ سويلەمەدىك. اركىم ءوز ويىمەن الىسىپ وتىر.

— مەن كارىس جىگىتپەن تانىستىم، — دەدى. مەن تاڭدانىپ قالدىم. ول جىگىتىنىڭ جاسى قىرىقتا ەكەنىن ايتتى.

— ابايلاشى، ءيتتىڭ ەتىن جەپ جۇرمە! — دەپ كۇلدىم. كۇلكىم جاساندى شىقتى.

— مەن ونىمەن ءسوز بايلاستىم، ەلدەن كەتەم!

— ەرتەڭ وكىنىپ، ەلگە جەتە الماي وتىرما، — دەپ ويىمدى ايتىپ سالدىم. راۋشان ءبىراز ءۇنسىز قالعان. ءبىرازدان سوڭ:

— ويلامايدى دەيمىسىڭ؟ تەك... مەن تەرەڭ كۇرسىندىم، بۇرىن ۇلكەندەردەن ەستيتىن «جاتقا قيماۋ» دەگەن تىركەستىڭ ماعىناسىن ەندى ءتۇسىندىم. «ءوز تۋعاندارىڭنان وپا تاپپاعان، شەت ەلدىك ۇشپاققا شىعارار دەيمىسىڭ؟»— دەپ ايتقىم كەلگەن. ايتا المادىم.

— سەن مەنىمەن بىرگە ءجۇرشى، اۋىلعا بارىپ قايتايىق، دەدى. ەكەۋمىز اۋىلىنا كەلدىك. سول باياعى باكەنە تام، تانىس اۋلا. قاريا قىزىن ساعىنىپ قالىپتى اڭگىمەسىن سۇراپ بايەك:

— شەشەڭ نە ىستەپ جاتىر؟

— استاناعا كەتتى، بالاسى ەكەۋى.

— سەن دە بارمادىڭ با؟

— جۇمىسىمدى قيمادىم. ورنىعىپ قالىپ ەدىم، — وتىرىك ايتتى راۋشان.

سول كۇنى تۇنىمەن راۋشان ەكەۋمىز ۇيىقتامادىق. مەن ونى كەتپەۋگە ازعىرۋمەن بولدىم. ونىڭ ادامدارعا وكپەلەپ، ەلىن تاستاپ كەتىپ بارا جاتقانى جانىما قاتتى باتتى.

— وسى جاقتان ءبىر جىگىت تابىلادى عوي. ماڭدايىڭ ءالى-اق جارقىراپ شىعا كەلەدى، — دەيمىن.

— قويشى، مۇگەدەك مەنى كىم الا قويار دەيسىڭ. ال، ول مەنىڭ جانىمدى ءتۇسىندى. اقتاۋدا يتالياندىق مۇناي كومپانياسى بار. وسى كومپانياعا الەكساندر مەنەدجەر-كوورديناتور بولىپ قىزمەتكە كەلىپتى. مەن سول كومپانيانىڭ قارا جۇمىسشىلارىنا تاماق تاسيتىنمىن.بىلەسىڭ بە، قينالىپ جۇرگەنىمدە پاتەر جالداپ بەردى. جۇمىسقا تۇرعانىمشا قارايلاسىپ تۇردى. مەن وعان بايلاۋلىمىن.

اي، قۋ جوقشىلىق-اي. ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنسىز كۇنى جوق. جاقىن تۋىسىڭ، باۋىرىڭ، جاقسى دوستارىڭ قينالعاندا دەمەۋ بەرۋ ءۇشىن قاجەت سياقتى كورىندى ماعان. تۋعان اناسىنىڭ تەرىس اينالعانىنا راۋشاننىڭ جازىعى جوق ەدى. ءبىراق، راۋشاننىڭ ەشكىمنەن مەدەۋ تاپپاي شەتەلدىكتىڭ ەتەگىنەن ۇستايمىن دەگەنى اقىلىما ەش سىيمادى. مەنى تىڭدايتىن راۋشان با، ايتقانىن ىستەدى. وڭتۇستىك كورەياعا كەتتى. تەك سكايپپەن  سويلەسىپ تۇردىق. ءبىر جولى ول ۇيلەنگەن كۇندەرىنىڭ سۋرەتتەرىن جىبەرىپتى. اق ەمەس، گۇلدى كويلەك كيگەن. وزىمنەن ءوزىم وتىرىپ ەگىلدىم. قايران قۇربىم-اي. نە ىستەپ جاتقانىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلگىم كەلەدى.

— ديپلومىم بۇل جاققا جارامادى. ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسامىن، ازىرگە راۋشان سىر بەرەر ەمەس. جاراتىلىسىنان ەڭبەكقور قۇربىمنىڭ ماڭدايىنا ءۇي شارۋاسى جازىلىپ قويعانداي. قايدا بارسا، ايتاتىنى وسى. «سونداعى شەكەڭنىڭ قىزعانى قايسى؟» بۇل مەنىڭ وعان ايتقىم كەلگەن ءسوز. ءبىراق، بۇل جولى دا ايتا المادىم. «ءومىرىم كەرەمەت! باقىتتىمىن!» ۇنەمى وسىلاي جازادى. مەن سەنبەدىم. ءوزىم كوزىممەن كورمەگەن سوڭ سەنبەدىم. كەرەمەت ومىرىنە سەنسىن دەگەندەي تاعى ءبىراز سۋرەتتەر جىبەرىپتى. تۇركيادا، جاعالاۋدا تۇسكەن. جانىندا كۇيەۋى...

***

راۋشان شەت ەلگە كەتكەن جىلى اكەسى ومىردەن قايتتى. ءبىر ۋىس توپىراق سالا الماي مۇحيتتىڭ ار جاعىندا كۇڭىرەندى قۇربىم. ۇشاققا بيلەت السا دا، كەشىگىپ جەتتى. اكەسىن بۇل ۋاقىتتا جەر قوينىنا تاپسىرىپ قويعان ەدى.

مەن ونى ۆوكزالدان كۇتىپ الدىم. راۋشان كىشكەنە تولىسقانداي بولىپ كورىندى. تۇسە سالىپ كۇيەۋىن ىزدەدىم. ءبىراق، راۋشانىم توپتان بولىنگەن اققۋداي جالعىز ەدى.

— ءبىرىنشى رەت ولىككە كەلە المادى. قۋانىشقا بارۋىم كەرەك ەدى دەپ قالىپ قويدى.

— قاپ-اي، — دەدىم الدەكىمگە، الدەنەگە وكىنگەنىم بەلگىسىز. راۋشاننىڭ ءومىرى تىم قيىن، كۇردەلى بولعانىنا ءىشىم اشىعان شىعار. ءبىراق، قۇربىمدى ەشتەڭەگە كىنالاعىم كەلمەدى. ءبىر اپتا عانا بولىپ راۋشان قايىن جۇرتىنا قايتىپ كەتتى. راۋشان تاعى ءبىر جىلدان كەيىن كەلدى. بىشكەك ارقىلى ۇشاقپەن كەلەتىنىن ايتتى. بىشكەكتەن تارازعا دەيىن پويىزعا بيلەت الىپتى. كوپتەن كۇتكەن كۇن كەلىپ جەتتى. بىشكەك-ماسكەۋ پويىزىنان جايراڭداپ راۋشان ءتۇسىپ كەلە جاتتى: — قازى-قارتا، قىمىزدى ساعىندىم. كاۋاپ جەيىكشى، — بولدى العاشقى ءسوزى. ەكەۋمىزدىڭ بەيمارال وتىرىسىمىزدان سوڭ، ونىڭ جاعدايىن سۇرادىم.

— الەكساندرعا قالاي كۇيەۋگە شىقتىڭ؟ رۇقساتتى قالاي الدىڭ؟

— مەنىڭ قۇجاتتارىمدى دايىنداۋعا اپكەم كومەكتەستى. ازداپ قۋلىق جاساۋعا تۋرا كەلدى. ءبىراق، ول جونىندە بىلمەي-اق قويعانىڭ دۇرىس، شەت ەلگە كۇيەۋگە شىعاتىن بولساڭ عانا ايتامىن، — دەپ كۇلدى.

— ە، جوعا، شەت ەلدىگىڭە راقمەت، مەن ءوزىم قازاقتىڭ ىشىندە ءجۇز تاڭدايتىن اداممىن، — دەدىم ءقازىر الىپ كەتەتىندەي ات-تونىمدى الا قاشىپ. دەگەنمەن، قۇربىم ءبىر كۇندە شەشىم قابىلداپ، زاتتارىن جيناپ، سەۋلگە ۇشىپ كەتكەنىنە وكىنەر ەمەس. ءبىر وكىنىشى تويىنا ەشكىمنىڭ قاتىسا الماعانى ەدى. الىپ قازاقستاننىڭ كەڭ دالاسىندا وسكەن راۋشان شوكىمدەي عانا ەلگە قالاي سىيىپ ءجۇر ەكەن دەپ سىناي قاراعانمىن. ەلدى ساعىنعانى، ماۋقى باسىلماعانى كوزىنەن، سوزىنەن كورىنىپ تۇر. بالكىم، سول ساعىنىش تۇرتكى بولدى ما، راۋشان كورەياداعى قازاقتاردى ىزدەگەنىن ءسوز ەتتى.

— مەن وندا قاتتى جالعىزسىرايمىن. جانىمدا ەنەم، قايىن اپكەلەرىم، كارىس ءتىلىن ۇيرەتەتىن ءمۇعالىمىم بار. كەيدە ەركەلىكپەن الەكساندرعا اشۋلانباق بولامىن. ءبىراق، سىرىمدى بولىسەتىن تىم بولماسا قۇربىم جوق، — دەدى ول.

— ونداي كەزدە، ينتەرنەت بار عوي، مەنى تاباسىڭ، — دەيمىن جۇباتىپ.

— ءبارىبىر، ءبارى جات، جانىم جالعىزسىرايدى، ءبارى بار، ءبىراق، ەشتەڭە جوق! — قاتتى كۇرسىندى ول. مەن نە دەيمىن، وسىنداي بولاتىنىن بىلمەدى دەيمىسىڭ، ءوزىڭ تاڭداعان ءومىر دەيمىن ىشىمنەن. ايتسام رەنجىپ قالار، ونسىز دا كوڭىلى قاياۋ. ادامي اۋەستىكپەن، انانى ءبىر، مىنانى ءبىر سۇرايمىن. بۇرىنعى بىرگە جۇرگەن كەزدەردى ەسكە الامىز. راۋشان كەتەتىن ۋاقىتىن سانايدى. از ۋاقىتقا كەلگەنىنە قاپالانادى. كۇن ساناعان سايىن، مەنىڭ جۇرەگىم سىزداپ كەتەدى. ءوز ەلىمىزدىڭ جەرىن باسىپ جۇرسە بۇلاي قيماستىق ورناماس ەدى-اۋ. ءيا، شىعارىپ سالاتىن ۋاقىت جەتتى. پەرروندا تۇرمىز.

— سەندەر تۇسىمە كوپ كىرەسىڭدەر، — دەدى داۋسى دىرىلدەپ. ەكى اپكەسى راۋشاننىڭ كوڭىلىن بوساتپايىق دەپ زورعا شىداپ تۇرعانى مولتىلدەگەن كوزدەرىنەن بايقالادى. ۆاگونعا مىنگەن سوڭ، تەرەزەدەن قاراپ تۇرىپ، ول قاتتى جىلادى. ءتىپتى، توقتار ەمەس. ءبىزدىڭ ونى جۇباتپاق بولىپ، تارتقان ەزۋىمىز تىم ءمانسىز كورىندى. ونى الىپ كەتىپ بارا جاتقان پويىزدى جەك كورىپ كەتتىم. راۋشاندى مۇحيت اسىرىپ، ءۇنسىز مەلشيگەن دالانى كىنالاعىم كەلمەدى. بارىنە كىنالى ءوزىمىز، ادامدار...

ول كەلىپ-كەتكەلى ءبىراز ۋاقىت بولدى. ۇنەمى حابارلاسىپ تۇرامىز.

— ءبىز سوعىم جەپ جاتىرمىز، سەنىڭ الىپ كەتكەن سەگىز ءجۇز گرامم قازىڭ الدەقاشان تاۋسىلعان شىعار، — دەپ ازىلدەپ جازامىن اگەنتپەن سويلەسكەندە. — ءتۇۋ، ايتپاشى، ساعىنىشىمدى قوزدىرىپ، — دەيدى قۇربىم.

— بىلەسىڭ بە، مەنىڭ العان زاتتارىمنىڭ سالماعى اسىپ كەتىپ، ءبىرازىن اەروپورتقا تاستادىم. «قازاقستان» كونياگىن عانا ەتىگىمنىڭ ىشىنە تىعىپ، الىپ كەلدىم. قايىن اتام ءماز بولدى، — دەيدى.

— قايىن اتاڭ ءماز ەمەس، ماس بولعان شىعار، — دەپ راقاتتانىپ كۇلەمىن. ونىڭ زەفير، بالىق، قازى، قويىلتىلعان ءتاتتى سۇتتەردى قاپ-قابىمەن شابادانعا نىعىزداعانى ەسىمە ءتۇسىپ كەتەدى. راۋشاننان الەكساندر ەكەۋىنىڭ ءالى كۇنگە نەگە بالالارى بولماي جۇرگەنىن سۇرايمىن. «قۇداي بەرسە، باس تارتادى دەيمىسىڭ»، — دەيدى ءدۇدامال.

— راۋشان، ليەندى الا كەلسەڭشى، — دەيمىن ازىلدەپ.

— ونى اتا-ەنەمە تاستايمىن. الىپ جۇرۋگە رۇقسات كەرەك، — دەپ جاۋاپ بەردى. ونى ەستىپ وتىرعان انام:

— ليەن-قىزى ما؟ ەمىزۋلى بولسا وبال عوي، — دەپ سوزگە ارالاستى. انامنىڭ سوزىنەن كەيىن جىلاعىم كەلىپ كەتتى. قايران قۇربىم-اي. سەنى وزگەرتكەن، وسىنداي كۇيگە تۇسىرگەن كىم؟ بەسىك تەربەتىپ وتىراتىن ارۋ ەدىڭ-اۋ. مەنىڭ بۇل ويىمنان حابارسىز راۋشان ءوزىنىڭ تۇراتىن ءۇيىن، ليەندى كورسەتىپ جاتىر. بازارلىققا كىمگە نە العانىن كامەراعا توسىپ الەك. اپكەسىنە كەۋدەشە، اناسىنا ەتىك، استاناداعى اناسىنا ورامال الىپتى. ەشكىمگە وكپەسى جوقتاي. ءماز-مايرام.

— كۇتىپ الاسىڭ عوي، ءيا؟

ارينە، كۇتىپ الامىن. ونىڭ شەت ەلگە كەتىپ قالعانىنا رەنجىسەم دە، دوسىم عوي. قيىن كۇندەردە ءبىر ناندى ءبولىپ جەگەنىمىز ەسىمنەن قالاي كەتەدى؟

— وسى جولى كەلگەندە، قازاقستاندا قالشى. تاستاشى ءبارىن، ليەندى دە،— دەپ ايتقىم كەلەدى. ءبىراق وعان كونەتىن راۋشان قايدا. بۇگىن مىنە، تاعى دا ينتەرنەتكە كوز تاستايمىن. كەلەتىن كۇنىن ساناپ راۋشان وتىر. ونىڭ بلوگىندا ۇنەمى وزگەرمەيتىن ءبىر ءسوز تۇرادى. «ساعىندىم سەنى، KZ!». كورگەن سايىن جۇرەگىم ەلجىرەيدى. ءبىراق، ول بۇنداعى ومىردەن قاشتى عوي، جىراقتاعى ءومىردى ءوزى تاڭدادى عوي دەپ وزىمە باسۋ ايتامىن.

---