اڭشىنىڭ قىزى
ايەلى كىشى قىزىنا جۇكتى كەزىندە ارىستانبەك «وسى جولى ۇل بولار» دەپ قاتتى دامەلەندى.
اياعى اۋىرلاسا بولدى قاباعى كىرجيىپ، استان قالىپ، تاماقتىڭ يىسىنەن لوقسىپ جۇرەتىن كەلىنشەگى وسى جولى بۇل ءتۇز كەزىپ، قانجىعاسىن مايلاپ كەلگەندە، ولجاسىن جالما-جان بىرگە تازالاسىپ، ەتىن اسىعا وتقا قاقتاپ جەي باستاعاندا العاش رەت «ۇل بولادى» دەگەن وي قىلاڭ بەرگەن. بۇرىندارى «باسىم اينالدى»، «بەلىم اۋىردى» دەپ وتىرىپ قالاتىن جارىنىڭ اتقا ىرعىپ ءمىنىپ، مال قايىرىپ، ەر ادام اتقاراتىن شارۋانى بۇعان قاراتپاي ءوزى-اق دوڭگەلەنتىپ تاستاپ جۇرگەنىن كورگەندە ىشكى سەنىمى ارتا ءتۇستى.
شانۋدىڭ جۇكتى كەزىندە اياق-قولى جەڭىل، كوڭىلى توق جۇرگەنىنەن وزگەشە وي تۇيگەن ارىستانبەك قانا ەمەس ەدى. نەشە جىل بويى ىرگەلەرى اجىراماعان كورشى اپاسى ورازگۇل دە «ايەل بويعا ۇل بىتسە قانات وسكەندەي ۇشىپ جۇرەدى، قىز بىتسە ىشكەن-جەگەنىن قۇسىپ جۇرەدى» دەپ، ەمەكسىتىپ قويعان. شىندىعىندا دا ءجۇرىسى شيراق، كۇن وتكەن سايىن ءجۇزى نۇرلانا تۇسكەن شانۋدىڭ ءوز كۇيىنە ريزالىقپەن كۇلىمسىرەپ تۇراتىنى، كەربەز، اسەم اياق الىسى ەرىكسىز سۇيسىنتەتىن. سودان دا بولار «اۋدان ورتالىعىنا بارايىق، دارىگەرگە كورىنۋ كەرەك» دەگەن كەلىنشەگىنە العاشىندا «اتتاي شاۋىپ جۇرگەن ادامعا دارىگەردىڭ قاجەتى نە؟» دەپ قالجىڭداعان. ودان كەيىن دە بىر-ەكى رەت «كۇن جىلىسىن. قاقاعان قىستا مال-جاندى كىمگە تاستايسىڭ؟» دەپ ىڭعاي بەرە قويماعان.
...تولعاق قىسىپ، بەبەۋلەپ جاتقان ايەلىن كورگەندە سونىسىنا ءىشى ۋداي اشىپ، وكىندى. ەكى قىزىن وپ-وڭاي تۋا سالعان ايەلى ءۇشىنشىسىن دە قينالماي بوسانادى دەگەن سەنىمدە ەدى. بۇلاي ازاپتانارىن كىم بىلگەن؟.. قاپ! قاپ! اتتەڭ... اتتەڭ...
ىڭقىلداپ جاتقان ايەلىنە جاقىنداپ كەلىپ، دۋدىراپ بوساپ كەتكەن شاشىن ساۋساقتارىمەن تاراقتادى. جۇرەگى اتقاقتاپ، ايتارعا ءسوز تاپپادى. ويتكەنى... جانىن قويارعا جەر تاپپاي، الاسۇرىپ، اراشا سۇراعانداي وزىنە جالبارىنا قاراعان ايەلىنىڭ كوزىنەن بۇعان دەيىن ەشقاشان بايقاماعان ۇرەيدى كورگەن ەدى...
تولعاق باستالىسىمەن ۇلكەن قىزدارىن بوساندىرىپ العان كورشى اپاسىن الدىرتقان. ورازگۇل اپا دا قارتايعان با، الدە جاي-كۇيى بولماي تۇر ما، قيمىل-قوزعالىسى سىلبىر، بۇرىنعىداي باتىل سويلەپ، ەركىن قيمىلدامايتىنداي كورىندى بۇعان...
ۋاقىت تا وتپەي قويدى. باستاپقىدا تولعاق قىسقان انانىڭ ىشقىنا شىڭعىرعان داۋسى ءجيى ەستىلىپ ەدى، بىرتە-بىرتە ول دا باسەڭسي باستادى. ءۇيدى توڭىرەكتەپ، اينالشىقتاپ جۇرگەن ارىستانبەك مۇنى وزىنشە جاقسىلىققا جورىپ وتىر ەدى. بەكەر ەكەن. ەسىكتەن سۇرىنە-قابىنا شىققان كورشى اپا: «شىراعىم، دارىگەر شاقىرت. جاعدايى تومەندەپ بارادى...» دەگەندە ەسى شىعىپ كەتتى.
كۇن باتا جەتكەن دارىگەرلەر ۇيگە كىرگەن سوڭ دا ءبىرشاما ۋاقىت ءوتتى. قاس قارايىپ، اينالانى تۇنەك باستى. بۇل بولسا ۇيگە كىرۋگە جۇرەگى داۋالاماي سىرتتا وتىرا بەردى. ءتۇرلى ويدىڭ جەتەگىندە، ايەلىنىڭ دەنساۋلىعىنا ءمان بەرمەگەنىنە، دارىگەرگە قاراتپاعانىنا، بوسانۋعا اۋدان ورتالىعىنا اپارماعانىنا وكىنىپ، «ا، قۇداي، ءوزىڭ جار بول» دەپ، بىلەتىن دۇعالارىن قايتالاعاننان باسقا امالى قالعان جوق.
ءبىر كەزدە «ىڭڭڭ-گاا»، «ىڭڭڭ-گاا» دەگەن داۋىس قۇمىعا ەستىلگەندە جۇرەگى ءدىر ەتە قالدى. ىلە-شالا نارەستەنىڭ «مەن كەلدىم عوي!» دەگەندەي، قاتتىراق شىعىپ، اينالانى جاڭعىرىقتىرعان زور داۋسى قۇلاعىنا جەتكەندە «بارىلداعان داۋسىڭنان!»، «ۇل!» دەگەن ويدان كەۋدەسىن قۋانىش كەرنەدى. دۇنيەگە كەلگەن نارەستەنىڭ ءبىر عانا «ىڭگاسى» بار ۋايىمىن ۇمىتتىرىپ، ۇيىنە قاراي جەدەلدەتە قادام باستى. ەسىكتى ايقارا اشىپ، «شانۋ!» دەدى شاتتانا داۋىستاپ.
دارىگەرلەردىڭ كىنالى جانداي جالتاقتاپ قاراعانىنان، كورشى اپانىڭ سىبىرلاي سويلەپ جىلاعانىنان شوشىپ كەتتى... بۋىن-بۋىنى بوساپ، جايالىقتا اياق-قولى ەربەڭدەپ، ىڭگالىپ جىلاپ جاتقان قىزىن باۋىرىنا باسقان كۇيى وتىرا كەتتى.
***
ارادا ءبىراز جىلدار ءوتتى.
ارىستانبەك ءوزى سياقتى ءبىر مۇڭلىقپەن باس قوسىپ، ەكەۋى قوڭىر تىرشىلىك كەشتى. ارمانداعان ۇلدى دا بولدى. ءبىراق بالالارىنىڭ بارىنەن دە ءۇشىنشى قىزىن ەلجىرەي جاقسى كورەتىن. تۇر-كەلبەتى شانۋىنان اينىمايتىن، ءجۇرىس-تۇرىسى، مىنەزى، ءتىپتى داۋسى دا وزىنە تارتقان. قيمىلىنىڭ ابجىلدىگىنەن بە، كوپ جۇرت سىرتتاي ەر بالا دەپ ويلاپ، بۇل بىردە كۇلكىلى، بىردە رەنىشتى وقيعالارعا اكەپ سوقتىرىپ جاتۋشى ەدى. ءوزى دە قىز بالا بولىپ سىزىلۋدى بىلمەيتىن، ويىن ايتا سالىپ، «ال، نە ىستەيسىڭ؟» دەگەندەي باسىن شالقاق ۇستاپ قاراپ تۇراتىن، ال قاتارلاستارى اشۋىنا تيسە، الىسا كەتىپ، الىپ ۇراتىن جاينادان اۋىل بالالارى ىعىپ ءوستى.
دەگەنمەن ونىڭ ەشكىمگە ورىنسىز سوقتىقپايتىنى دا بارىنە ايان-دى. اسىرەسە، وزىنەن كىشىلەرگە الىمجەتتىك جاسامايتىن ەدى. سويتكەن ماقتاۋلى قىز بىردە ورازگۇل اپاسىنىڭ نەمەرەسىن جىلاتىپ قويىپتى. «وزىنەن كورسىن» دەدى سەبەبىن سۇراعان اكەسىنە دۇڭك ەتىپ. قاسارىسىپ، ءتىل قاتپاي بىرنەشە كۇن ءجۇردى. سەبەبىن ۇلكەن قىزى ايتتى: «تىلىنە يە بولسىن. جايناعا «شەشەسىن جۇتقان جەتىمەك» دەپتى عوي» دەپ جىلاپ جىبەردى. ارىستانبەكتىڭ جۇرەگى سىزداپ كەتتى. تاعدىرى ءبىر، ورتاسى ەكى جىلاتقان قىزىن ءۇنسىز باۋىرىنا باسىپ، قىستىعا وكسىدى. سودان قىزىن قاسىنان تاستامايتىن بولدى.
وسە كەلە اڭشىلىققا شىققاندا دا جاينانى وزىمەن بىرگە الىپ جۇرەتىن ادەت تاپتى. تۇزاق قۇرىپ، قاقپان قويىپ، نىسانا كوزدەتىپ ۇيرەتتى. ءوز بالاسىن ءوزى بىلمەيدى ەكەن. ۇعىمتال، زەرەكتىگىنە، ۇزاقتى كۇنگە سوزىلاتىن جورتۋىلدارىندا قىڭق ەتپەيتىن توزىمدىلىگىنە تاڭ قالا دا سۇيسىنە ءجۇرىپ، تابيعات اياسىندا قىزىن باسقا جاعىنان تانىدى: سىرت قاراعاندا دوكىرلەۋ كورىنەتىن جايناسىنىڭ جانى جۇمساق، جۇرەگى مەيىرىمدى ەكەن. تۇزاققا تۇسكەن قۇستارعا بۇدان بۇرىنىراق جەتىپ: «اقىماق-اۋ، ابايلاپ جۇرمەيسىڭ بە؟» دەپ سويلەي ءجۇرىپ، بوساتىپ جىبەرەتىنىن كورگەندە جۇرەگىن الدەبىر سەزىم ەلجىرەتىپ، كوز جاسىن سىعىپ الاتىن...
***
باسقالار سياقتى ساندەنىپ كيىنبەيتىن، جيىن-توي، قىدىرۋ دەگەنگە ءمان بەرمەيتىن قىزى بوي جەتىپ، جاسىنا جاس قوسقان سايىن «وسى كۇيەۋگە شىقپايتىن شىعار» دەپ ۋايىمدايتىن بولدى ارىستانبەك. جىگىتتەردىڭ دە كوپ ۇيىرىلە قويمايتىنىن بايقاعان اكە قىزىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ، وسى جولعا — ساياتشىلىققا قىزىقتىرعانىنا وكىنسە دە، ءوزىنىڭ ول الەمگە اربالىپ قالعانى انىق. ارا-تۇرا قىزى تۋرالى وي مازالايتىنى بولماسا، ءوز باسى تىلسىم تابيعاتپەن وڭاشا ءجۇرىپ سىرلاساتىن، مۇڭداساتىن الەمىندە عۇمىرى جەتكەنشە جۇرە بەرۋگە كەتارى ەمەس-تى.
ساياتشىلىقتىڭ دا وزىندىك قىزىقتارى مەن جازىلماعان قاعيدالارى بار. ادەتتە، دالانى اپپاق قار باسقاندا، كانىگى اڭشىلار، قيقۋدى ەستىسە بايلاۋدا تۇرا المايتىن تۇلپارلارداي دەلەبەلەرى قوزىپ، ۇيدە وتىرا المايدى. وسىنداي، اڭشىلار بىر-بىرىنە حابارلاسىپ، قۇرال-سايماندارىن دايىنداپ جاتقان كۇننىڭ بىرىندە ۇيگە اسىعىپ-اپتىعىپ كىرگەن جاينا جىلى كيىمدەرىن جول سومكەسىنە سالا باستادى. «جول بولسىن!» دەگەن اكەسىنە «ءبىر توپ جىگىتپەن بىرگە اڭشىلىققا باراتىن بولدىم» دەدى جايراڭداي كۇلىپ.
ارىستانبەك شوشىپ كەتتى. «قايدا؟»، «نەمەن؟»
— وي، اكە، قام جەمەڭىز، قار ۇستىندە جۇرەتىن مىقتى موتورلى شانالارى بار. قارۋلارى سايلى. قابان اتۋعا بارامىز دەيدى. قىزىق ەمەس پە؟
— قابانعا بارۋ وتە ءقاۋىپتى، قىزىم... ول — اسا جۇيرىك ءارى قۋات-قايراتى زور اڭ، بەتپە-بەت بارۋعا ەر ادامداردىڭ ءوزىنىڭ جۇرەگى داۋالامايدى...
— بارا كورەمىز، اكە... قاشانعى تير اتىپ جۇرە بەرەم؟ 10-دىققا تيگىزدىم دەپ ماقتانىپ؟ — دەدى جاينا كۇلە سويلەپ.
«وسىنى ءۇيىر ەتىپ نەم بار ەدى؟» دەپ تاعى ءوزىن ىشتەي جەدى ارىستانبەك. ءبىراق قىزىنىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىن مىنەزىن بىلەدى، سوندىقتان ەندى ونىڭ باس اماندىعىن قامتاماسىز ەتۋدى ويلادى.
— جۇرتتىڭ قولىنداعى قارۋ — سەنىڭ قارۋىڭ ەمەس. ءجۇر، وزىڭە مىلتىق الايىق.
جاينا اكەسىن قۇشاقتاي الدى.
***
ارىستانبەك قارۋ ساتاتىن دۇكەننەن تاڭداپ ءجۇرىپ، قوساۋىز مىلتىق الدى. سوسىن ءبىر وي كەلدى دە جاينانى سول ماڭداعى تيرگە ەرتىپ اپارىپ: «قانە، جاڭا كىل 10-دىققا تيگىزەم» دەپ ەڭ عوي، كورسەتشى ونەرىڭدى، — دەدى.
جاينا نىسانانى اسىقپاي كوزدەپ، بىرنەشە رەت وق اتقان سوڭ نۇسقاۋشى قاعازدى ءارى تاڭدانا، ءارى سۇيسىنە قاراپ، الىپ كەلدى. ايتارعا ءسوز تابا المادى ما، الدە ەڭ جوعارى ماقتاۋى سول ما: — «سۋپەر!»، — دەدى
ارىستانبەك ماقتانا ءتىل قاتتى: — مەنىڭ قىزىم!
***
اڭعا شىققان ون شاقتى جىگىتتىڭ وسالى جوق سياقتى. بۇرىن قابان اتۋعا شىققاندارى ول اڭنىڭ اسا ءيىسشىل، سەزىمتال ەكەنىن، ءمۇيىز ازۋىمەن جەڭىل كولىكتىڭ دوڭعالاعىن جارىپ جىبەرەتىنىن، كەي كەزدە ءتىپتى ادامعا شاباتىنىن ايتىپ وتىردى. جاينانىڭ بويى تىتىركەنىپ كەتتى.
اڭشىلار اۋەلى بىرنەشە ساعات تىكۇشاقپەن ۇشىپ، قالىڭ ورماننىڭ ورتاسىنداعى الاڭقايعا قونعاندا قار ۇستىمەن سىرعي جۇرگەن جول تالعامايتىن كولىك الدارىنا كەلىپ توقتاي قالدى. اپپاق قار باسقان ورماننىڭ سۇلۋلىعىنا كوز تويمايدى. جاينا ءار جەردە تۇسكەن اڭ-قۇستىڭ ءىزىن تانىپ تۇر: اكەسى مۇنى ورمان مەن دالانىڭ، تاۋ مەن كولدىڭ ءتىلىن تۇسىنۋگە ۇيرەتكەن.
قارسى الدارىنان شىققان ەڭسەگەي بويلى جىگىت كەلگەندەرمەن قول الىسىپ امانداسىپ جاتىپ، ەر ادامداردىڭ اراسىنداعى جالعىز قىزدىڭ الدىندا ءسال كىدىرىپ، جىلى جىميىپ «قوش كەلدىڭىز!» دەدى. سوسىن انادايدا تۇرعان ءۇيىن نۇسقاپ، ىستىق ءشاي ءىشىپ، بوي جىلىتىپ الۋدى ۇسىندى. بۇل — سالت باستى، ساباۋ قامشىلى تۇرمىسىنا قاراي بىلايعى جۇرت «ساياق ساعيدوللا» اتاندىرعان وسى جەردىڭ قورىقشىسى بولاتىن.
قورىقشىنىڭ ءۇيى جايناعا ەرەكشە اسەر ەتتى. اسىرەسە، ەسىكتەن كىرگەن ادامعا بىرەۋى ازۋىن بىلەپ، بىرەۋى ءمۇيىزىن توسەپ، تاعى بىرەۋى سوياۋداي تىرناعىن بەزەپ تۇرعان ءتۇرلى اڭداردىڭ مۇسىندەرى مەن قابىرعاعا جارتىلاي جابىستىرىلعان باستارىن كورگەندە دەنەسى ءدىر ەتە قالدى. ايقىش-ۇيقىش ءمۇيىزىن اۋىرسىنىپ، باسىن ازەر كوتەرىپ تۇرعانداي بۇعىنىڭ جارتىلاي ءمۇسىنىنىڭ جانىندا كىدىرگەن جاينا وزىنە تاقاي بەرگەن قورىقشىدان: «وسىنىڭ ءبارى ءوزىڭىزدىڭ ولجاڭىز با؟» دەپ ءبىرتۇرلى ۇركەكتەي سۇرادى.
ساعيدوللا قىزدىڭ نەدەن شوشىنىپ تۇرعانىن تۇسىنگەن بولۋى كەرەك، جادىراي كۇلدى: «قايداعى؟ كەيبىرەۋىن اڭشىلار سىيلاعان، كەيبىرەۋى ارنايى تاپسىرىسپەن جاسالعان...». «تاپسىرىسپەن؟» «ءيا، تۋريستەردى تارتۋ ءۇشىن، مادەني ساياتشىلىققا قىزىقتىرۋ ءۇشىن ارنايى شەبەرلەردى تارتىپ، وسىنداي شاعىن ۇيلەر جاساقتالادى...» مىنا سوزدەرىنەن كەيىن باعانالى بەرى تومسىرايىپ تۇرعان بويجەتكەننىڭ جۇزىنە كۇلكى ۇيىرىلگەنىن كورىپ، قورىقشى وعان سۇيسىنە قارادى...
بويلارىن جىلىتىپ، سىرتقا شىققان بۇلاردى قار باسقان ورمان ىشىمەن ءبىراز الىپ جۇرگەن جول باستاۋشى ساعيدوللا ءار جەردەن ەكى ادامنان قالدىردى. سويتسە، بۇل دا ءبىر امال ەكەن: اۋەلى اڭدى قۋالاپ قورشاۋعا اكەپ تىعۋ ءۇشىن وسىلاي ىستەلەدى دەپ ءتۇسىندىردى جايناعا جىگىتتەردىڭ ءبىرى. ءبارىن جۇپتاپ، بەلگىلى ءبىر اراقاشىقتىقتا قالدىرعاننان كەيىن جول باستاۋشى مۇنى كولىكتىڭ قاسىنا الىپ كەلدى:
— ءسىز، قارىنداس، مىنا كولىكتى كۇزەتەسىز...
— كەشىرىڭىز، مەن كۇزەتشىلىككە ەمەس، اڭ اۋلاۋعا كەلدىم!
— رەنجىمەڭىز، قارىنداس، بايقايمىن، ءسىز مۇنداي ۇلكەن ناۋقانعا ءبىرىنشى رەت قاتىسقالى تۇرعان سياقتىسىز... بۇل جولى بويىڭىزدى ۇيرەتىڭىز. كەلەسى كەلگەنىڭىزدە مىندەتتى تۇردە قوسىلاسىز... ازىرشە سۋرەتكە تۇسىرسەڭىز دە بولادى... فوتواپپاراتتى بەكەر اكەلگەن جوقسىز عوي.
— مەن ءومىر بويى اكەممەن بىرگە ءجۇرىپ، اڭ-قۇس اۋلاعانمىن...
— وعان كۇمانىم جوق. تاجىريبەسىز ادامدار مۇنداي ناۋقانعا كەلۋگە جۇرەكسىنەدى. سىزگە ايتايىن دەگەنىم، قابان دەگەن — ايلاكەر اڭ. ونىڭ مىنا كولىككە كەلىپ، تارپا باس سالۋى دا مۇمكىن... سوندىقتان مىلتىعىڭىز وقتاۋلى، دايىن بولسىن!
وسىلاي دەپ جىميا كۇلىپ، كولىك قاسىندا قالدىرىپ كەتكەن جول باستاۋشىنىڭ ىزىنەن ىزالانا قاراعان جاينا ورمانعا قاراي بەتتەدى. قولىندا مىلتىعى، موينىندا فوتواپپاراتى — ومبى قاردى كەشىپ كەلە جاتىپ ىشىنەن: «اڭعا كەلىپ، كولىكتىڭ ىشىندە وتىراتىن ادامدى تاپقان ەكەنسىڭ» دەپ ىزالانا ويلادى.
شوق توعايعا كىرە بەرگەنىندە قۇلاعىنا يتتەردىڭ ورشەلەنە ۇرگەنى، ادامداردىڭ ىسقىرىعى مەن قيقۋلاعان ايقايى جەتتى. قاشقان اڭداردىڭ جانۇشىرعان دىبىستارى مەن تۇياقتارىنىڭ ءدۇبىرى جاقىنداعان سايىن جاينانىڭ تىنىسى تارىلىپ، بويىن بۇعان دەيىن بەلگىسىز ءبىر سەزىم — قورقىنىش بيلەدى... قالت تۇرا قالىپ، كەلەسى ساتتە الدى-ارتىنا قاراماي، كولىككە قاراي زىتا جونەلدى. جەتكەن بويدا كولىككە قارعىپ ءمىنىپ، جان-جاعىنا قاراپ «ۋھ!» دەگەنى سول ەدى، ورماننان اق قاردى بوراتا شاپقان قابانداردىڭ وزىنە قاراي بەتتەگەنىن كوزى شالدى. زارە-قۇتى قالمادى. الاق-جۇلاق ەتىپ جان-جاعىنا قاراعان: كوز جەتەر جەردە ەشكىم جوق ەكەن.
جاينا نە ىستەگەنىن ءوزى دە تۇسىنبەي، وڭتايلاپ ۇستاپ وتىرعان مىلتىعىن قويا سالىپ، ماشينەگە دەرەۋ وت الدىرىپ، بەتى اۋعان جاققا قۇيعىتا جونەلدى...
كولىگى اساۋ ات سياقتى جۇلقا تارتىپ، ويلى-قىرلى جەرلەردەن ىرعىپ ءوتىپ، ءبىراز جۇيىتكىدى. جاينا ۇزاپ كەتكەنىن سەزسە دە جۇرەگىنە ۇرلانا كىرگەن قورقىنىشتان ارىلا الماي، تاعى ءبىراز ءجۇردى. ايقاي-شۋ ارتتا، نۋ ورمان ىشىندە قالىپ، كىشىگىرىم اۋەجايداي الاڭداعى الدەبىر توبەشىكتىڭ ەتەگىنە جەتكەندە عانا ەسىن جيىپ، ءبىر-اق توقتادى.
اينالا تىم-تىرىس. تىنىشتىق بويداعى قورقىنىشتان ارىلتا باستاعانداي. جاينا ءبىراز قيمىلسىز وتىردى. سوسىن سىرەسىپ قالعان قول-اياعىن قوزعادى. جۇرەك قاعىسى دا قالپىنا كەلگەندەي بولدى. ەندى قايتام دەپ كولىگىن بۇرا بەرگەندە قارعا جاڭا تۇسكەن بۇعىلاردىڭ ءىزىن كوردى: ءىرىلى- ۇساقتى ىزدەردى كوزبەن قۋالاپ ەدى — ولار انادايدا ەكىگە ءبولىنىپتى. ول ءوزىنىڭ اداسىپ كەتكەنىن ۇمىتىپ، ەكى كوزىن تارام-تارام ىزدەردەن الماي العا باستى. كىشكەنتايىنان اكەسىنىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، حايۋاندار الەمىنىڭ سىرىنا قانىققان قىز بۇعىلاردىڭ مۇنى اداستىرۋ ءۇشىن جاساعان ايلاسىن تۇسىنە قويدى. بويىندا الدەبىر قۇمارلىق ويانىپ، دەرەۋ كولىگىنە وت الدىردى. ويى — بۇعىلاردى قۋىپ جەتىپ، اڭشى جىگىتتەرگە ولجامەن ورالۋ.
ءىز كەسىپ ءبىراز ءجۇردى. اڭدار دا اككى ەكەن — ءىز بىردە جوعالىپ، بىردە ويلاماعان جەردەن پايدا بولىپ ءبىراز اۋرەگە سالدى. ءبىراق جاينا سوندا دا ويىنان قايتپادى. كولىگىن توقتاتىپ، جان-جاعىنا باجايلاي قارادى. كەنەت... كوز ۇشىندا بىردەڭە كولبەڭ ەتكەندەي بولدى. قىز دەمىن ىشىنە تارتا قويدى. كولىكتەن ءتۇسىپ، ءار ادىمىن ەپپەن باسىپ، الگى جاققا بەتتەدى.
ءبىرشاما جۇرگەن سوڭ بۇتا قاۋلاپ وسكەن توبەشىكتىڭ ار جاعىنان الدەنە قوزعالعانداي بولدى. العاشىندا بۇعان قۇلاعان بورەنەنىڭ بۇتالارى سياقتى كورىنگەن. كەلەر ساتتە بورەنە دەپ تۇرعان نارسەسى تاعى دا قوزعالىپ «بۇتالار» شايقاتىلا جوعارى كوتەرىلدى دە... شاڭىراقتاي اۋقىمدى مۇيىزدەرى بار ۇلكەن بۇعى بۇل جاققا ەلەگزي كوز تىكتى. جاينا مىنا عاجايىپ كورىنىستەن اۋزى اشىلىپ، تىنا قالدى.
ورمان تاعىسىن تاياۋ جەردەن كورگەنى وسى ەدى. اكەسىنىڭ بايگەگە قوساتىن جاراۋ اتىنداي بۇعى سۇلۋ ءمۇسىندى ەكەن. كەربەزدەنە بۇرعان بۇلشىقتى موينى قانداي — اناۋ ايقىش-ۇيقىش ءمۇيىزدى اسقاق كوتەرىپ ءجۇرۋ ءۇشىن جارالعانداي... ال كوزدەرىندە الدەبىر قورقىنىش تۇنىپ قالعانداي. بۇل بۇقپانتايلاپ جاتقان جاققا ەلەڭدەي قاراپ، ورماننىڭ ارعى بەتىنە قاراي مويىن سوزادى. جاينا دا سول جاققا كوز تىككەن. كوز ۇشىندا وزىنەن بويى قالقىڭقى عانا الاسا ءتولىن العا سالىپ، بۇعى مارالى ارتقا جالتاقتاي-جالتاقتاي ۇزاپ بارا جاتتى. ەندى ءبارى دە تۇسىنىكتى بولدى: شاڭىراق ءمۇيىزدى كەربەز بۇعى سولاردىڭ ۇزاپ كەتكەنىنە كوز جەتكىزگىسى كەلگەندەي... سونى ۇعىپ، قىز جۇرەگى شىم ەتە قالدى.
سول-اق ەكەن، جاينا الگىندە، ىزگە تۇسكەن كەزدەگى بۇعىنى اتىپ الىپ، قاسىنداعى جىگىتتەرگە ءوزىنىڭ قانداي اڭشى ەكەنىن كورسەتىپ، ماقتانعىسى كەلگەن ويىنان اينىپ قالدى: ءوز جۇبى مەن ءتولى ءۇشىن ولىمگە باسىن تىگىپ تۇرعان اتالىق بۇعىنى وققا بايلاعىسى كەلمەدى. مىلتىعىن تاستاي سالىپ، موينىنا ىلىنگەن فوتواپپاراتىن قولىنا الدى.
تاپ سونى كۇتىپ تۇرعانداي بۇعى باسىن كەربەزدەنە بۇرىپ، بۇعان قارادى. تۇپ-تۇنىق، قاپ-قارا جانارلارىندا جۇبىن، ۇرپاعىن امان الىپ قالىپ، جانى تىنىشتالعان، «ەركەك توقتى — قۇرباندىق» ەكەنىن تۇسىنگەندەي سالماقتىلىق بار. تۇلا بويىن الدەبىر ءدىرىل بيلەگەن جاينا كوز جاسىن جۇتىپ: «و، اللا!» دەدى سىبىرلاپ.
فوتواپپاراتىنىڭ فوكۋسىن كەلتىرىپ جاتقاندا بۇعى الدەنەگە سەلت ەتە قالىپ، كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن بيىك تومپەشىكتەن ءبىر-اق ىرعىدى. نەشە جىل بويعى اۋەس ءىسى بولعاندىقتان قىزدىڭ كانىگى بولىپ قالعان ساۋساعى تۇيمەشەنى ءبىر ءسات بۇرىن باسقان-دى: فوتواپپاراتى ىزىلداتىپ الدەنەشە كادردى الىپ ۇلگىردى.
سۋرەتتەر تاماشا بولىپ شىعىپتى: بۇعىنىڭ مۇيىزدەرىمەن كوك تىرەگەندەي قاسقيىپ تۇرعان كەزى دە، تۇنجىراعان جانارلارى دا، اسپانعا ىرعىعان ءساتى دە، ءتىپتى ورمان تاعىسىنىڭ تۇياعىنان بۇرقىراعان قار دا قاس شەبەردىڭ قالامىنان شىققان كارتيناداي اسەر قالدىرادى. جاينا بويىن بيلەگەن قۋانىشتان جۇرەگى الىپ-ۇشىپ، سۋرەتتەردى قايتا-قايتا قاراپ وتىرعاندا ورمان ءىشىن كۇلكىلەرىمەن جاڭعىرىقتىرىپ، قابان قۋعان جىگىتتەر جينالدى: ءبارى ءماز، اڭشىلىقتارى ءساتتى بولعانى كورىنىپ تۇر.
— ال، جۇرتتان ءبولىنىپ كەتكەندەگى ولجاڭىز قانە؟ — دەدى ءبىرى قاعىتا سويلەپ.
— ىزىنە قاراساڭ قويان قۋعان سياقتى: بىرەسە اندا، بىرەسە مىندا سەكىرىپتى، — دەدى ەكىنشىسى دە كۇلە سويلەپ.
— تۇرا تۇرىڭدار، جىگىتتەر، — دەدى ساعيدوللا، — قارىنداستىڭ جۇزىنە قاراساڭ، ولجاسى بىزدەن كەم ەمەس سياقتى...
سولاي دەدى دە، جاينانىڭ فوتواپپاراتىنا قول سوزدى... باسقالارى دا ۇمار-جۇمار جينالىپ، فوتواپپاراتقا ءۇڭىلدى.
— ءتۇۋۋ، مىنانى جىبەرىپ قويعانسىز با؟
— قاپ! قاپ! قانداي شاشلىقتان ايرىلىپ قالعانسىڭ!
— ءمۇيىزى شە! كەز كەلگەن ينتەرەردىڭ ءسانى بولار ەدى عوي! قاپ!
— ءويبۇي، مىلتىعىڭدى الماپ پا ەدىڭ؟
فوتواپپاراتتى قولدان قولعا وتكىزىپ، اھ ۇرا سويلەگەن جىگىتتەرگە قىز شوشىنا قارادى. جاڭا عانا كەۋدەسىن كەرنەگەن قۋانىش وتى بىرتە-بىرتە ءسونىپ بارا جاتقانىن سەزىنىپ، جاينا بۇرىلىپ جۇرە بەردى. مىنا اڭ بىتكەندى قىرىپ-جويۋ، اتىپ الىپ، كاۋاپ جاساۋ عانا قىزىقتىرعان توپتا ءبىر ءسات تە قالعىسى كەلمەدى.
ادىمداي باسىپ الىستاي بەرگەن ونى ساعيدوللا قۋىپ جەتىپ، ءبىراز جەر قاتارلاسا ءۇنسىز ءجۇردى. سوسىن بۇعان:
— سۋرەتتەرىڭىز تاماشا شىعىپتى. شىنايى، تابيعي... ادەيى تۇسىرسە ولاي شىقپاس ەدى، — دەدى.
جاينا جان-دۇنيەسىندەگى الاقۇيىن سەزىمنەن قىستىعىپ، بىردەڭە دەسە جىلاپ جىبەرەرىن سەزدى. سوندىقتان ءلام-ميم دەمەستەن، ءارى قاراي جۇرە بەرمەك بولعان. كەنەت الدىن وراعىتقان ساعيدوللا مۇنى توقتاتىپ، وزىنە قاراتتى دا:
— اڭشىنىڭ ۇيىندەگى قالپىڭىزدان-اق مەن ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىز نازىك جان ەكەنىڭىزدى تۇسىنگەم. ىزدەگەنىم دە ءسىز سياقتى ەرمىنەز، ءارى جانى تابيعاتپەن تۋىستاس قىز ەدى. «كەزدەستىرەم بە، جوق پا؟ ءومىر بويى سوقا باسىم سوپايىپ وتەتىن شىعارمىن» دەپ ويلايتىنمىن كەيدە. ەندى، مىنە، تاپتىم با؟ ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟» دەپ وزىمە-وزىم سەنە الماي تۇرمىن. راس بولسا، مەنى وياتىڭىزشى، — دەدى كوزىنە ءۇڭىلىپ.
جاينا جىگىتكە جىميا قاراپ، باسىن يزەدى.
You Might Also Like
-
بيىلعى، 2021 جىل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 30 جىل تولادى. بۇل ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ارمانداعان ماڭىزدى كۇن. تاريح ءۇشىن 30 جىل بۇل تەز ءوتىپ كەتەتىن ۋاقىت بولسا، كوپتەگەن حالىقتار ءۇشىن بۇل قيىندىقتار...
-
مەن كىشكەنتاي كەزىمدە وڭ اياعىم قايسى، سول اياعىم قايسى — اجىراتا الماۋشى ەدىم. وڭ اياقتىڭ، سول اياقتىڭ وزدەرىن ەمەس. ەتىكتى. ەتىكتىڭ قاي سىڭارى قاي اياققا كەلەتىنىن ايىرا بىلمەيمىن. الدىمەن ءبىر ا...
