انت نەمەسە سۋىن قۇلىن حيكاياسى
بوز بيە. سۋىن ايعىر. قارا قۇلىن
جىرتاتۇعىن نامىسقوي ءوز ۇلتىنىڭ جىرتىسىن،
تۇگەندەيتىن كوزبەنەن مالدارىنىڭ ءتۇر-تۇسىن.
تۇرىكمەننىڭ ءجاۋمىتى، قازەكەمنىڭ ادايى،
قاتار جايدى ءبىر جىلى جاعالاۋعا جىلقىسىن.
بۇل تەڭىز عوي ەكى ەلدى تەلقوڭىرداي ەمىزگەن
دەيتىن ەكى ەل باقتالاس "وزدەرىڭنەن نەمىز كەم؟!"
ەكى بايدىڭ جىلقىسى قاتار جاتتى سول جىلى،
ادا اتتى قولتىقتا سۇعىنىڭقى تەڭىزگە.
تالاي باستان عالامات، ادام سەنبەس ءوتتى ءىس
بۇل دۇنيەدە جىرتىلىپ، جامالعاندا كوپ تىگىس.
ءبىر كورىپكەل اۋليە الگى-الگى بايلارعا،
"سۋدان سۋىن شىعار كەز وسى كوكتەم" دەپتى ءمىس.
جىلقىلارىن جاعادان ۇزاتپادى ەكى باي
جاعالاۋدىڭ نۋ شالعىن بيىل ءتىپتى وتىن-اي.
"سۋىن ايعىر شاپقاننان تۋادى تەك قاس تۇلپار" ،
كىمنىڭ باعى ۇستەم بوپ جانار ەكەن، ياپىر-اي!
جاۋاپتى ءىستىڭ سالماعىن كىم قالادى سەزىنەي،
جىلقىشىلار كۇزەتتى كەزەكتەسىپ كوز ىلمەي.
سۋىن ايعىر شىعاتىن ءتۇندى اسىعا كۇتتى ولار،
ءتوزىم بولماس ءسىرا دا، اڭساپ كۇتكەن توزىمدەي.
... قياقتانعان اي سۇلۋ سۇتتەي جارىق ءتۇن ەدى
قابىل بولىپ ءبىر بايدىڭ كوكتەن كۇتكەن تىلەگى.
ايتا المايمىن ونى مەن سول بايىڭىز كىم ەدى /
سۋىن ايعىر كۇمبىرلەپ كىسىنەگەن ساتىندە،
بيەلەر مەن بايتالدار ءدۇر سىلكىنىپ تۇلەدى.
اق تولقىندار اق شۋلان، اق كوبىگىن شاشادى،
كۇمىس-قۇيرىق، التىن-جال جانە جىبەك-شاشاعى.
سۋىن ايعىر كەلدى دە بوز بيەگە ارتىلدى...
بۇل كەزدە ۇيىقتاپ كەتكەن-دى جىلقىشىلار جاساعى.
ءالقيسسا، بۇدان كەيىن اڭىز بىلاي دەيدى. تۇرىكمەن بايى ەرتەسىنە قاسىنا جاسى توقسانعا كەلگەن سىنشى، ءارى ءسايىس اقساقالدى ەرتىپ قوسقا كەلىپتى:
— ءيا، بىلىشتەرىم، سۋىن ايعىر جاناستى ما؟ - دەپ سۇرايدى سوندا سىنشى جىلقىشىلاردان.
— كوز ىلمەي كۇزەتۋدەمىز، ءبىراق سۋىن شىعار ەمەس.
— ۇيقى دۇشپان بولادى، بىلىشتەرىم...
سىنشى وسىنى ايتىپ، ۇيىرلەردى ارالاۋعا كىرىسەدى. بالاۋسا كوك قۇراقتى كۇرت-كۇرت ءۇزىپ تۇرعان بوز بيەنىڭ جانىنا كەلىپ توقتايدى.
بوز بيەنىڭ الدىنا ءبىر، ارتىنا ءبىر شىعادى. سوسىن: "كوزدەن تاسا قىلماڭدار، سۋىن تۇلپار وسىنىڭ ىشىندە" - دەيدى دە، ءوز جونىنە كەتە بەرەدى.
— بوز بيە ەرەكشە كۇتىمدە بولسىن، ونىڭ اماندىعىنا باستارىڭمەن جاۋاپ بەرەسىڭدەر، - دەيدى باي دا جىلقىشىلارىنا.
بۇدان بىلاي سۋدىڭ ءمولدىرىن، ءارى تۇششىسىن بوز بيە ىشەدى. جەردىڭ وتىنا بوز بيە جايىلدى، جەمدى بوز بيە جەدى، جال-قۇيرىعى جۇما سايىن تارالدى، قىستا جىبەك جابۋ جابىلدى. كوكتەم شىعا قۇلىندادى.
جىلقىشىلار قوسىنا سىنشى مەن باي تاعى كەلدى. بوز بيەنىڭ باۋىرىندا ءمولدىر قارا قۇلىن ويناقتاپ ءجۇر. ءجۇنىنىڭ تۇگى ماقپالشا قۇلپىرادى.
"ءيىسى تۇرىكمەندى اۋىزىنا قاراتاتىن بولاشاق ءدۇلدىل، اقالتەكە تۇقىمىنىڭ اسىل قانىن تاعى ءبىر جاڭعىرتاتىن وسى جانۋار" - دەپ تەبىرەنەدى سىنشى.
ءبىر جۇما وتە سىنشى تاعى كەلدى. كەلە بوز بيەنىڭ قاسىنا باردى. ءمولدىر قارا قۇلىن ويناقتاپ ءجۇر. ءبىراق... " سىنشى ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. وتكەندەگى ءدۇلدۇل شىعار قۇلىن ءتارىزدى ەمەس. الدە توقسان جاس كوز جانارىنا كىرەۋكە ءتۇسىردى مە ەكەن؟
— قۇلىن باسقا، تۇلپاردان ايىرىلىپپىز.
— مۇمكىن ەمەس، ءبىز قۇلىندى كوزدەن تاسا ەتپەي باعۋدامىز.
— قازاقتار كەلگەن جوق پا ەدى؟
— جوق.
سىنشى اتقا ءمىندى دە، كورشىلەس قازاق اۋىلدارىنا تارتتى. جوق قاراعان بولىپ، جىلقى تاباندارىن ارالادى. كەنەت... كوزى ءبىر بوز بيەگە ءتۇستى. ءوز اۋىلىنىڭ بوز بيەسىنەن اينىمايدى-اۋ، اينىمايدى. باۋرىندا قارا ءمولدىر قۇلىن ويناق سالادى. ءار قار باسقان سايىن قاراباۋىر، كوكبۋىرىلدانىپ تۇلەپ، ەڭ سوڭىندا اق بوز ايعىر بولىپ ارقىراعالى تۇرعان تۇلپار قۇلىندى كوردى، تانىدى. سول. ءدال سول. ياپىر-اي، بۇل قازاقتار قاپىسىن قالاي تاپقان؟ ەنەلەرىنە قالاي تەلىنگەن؟" مىناۋ ءبىزدىڭ تۇرىكمەن مالى، سۋىن ايعىردىڭ تۇقىمى، ىزدەگەن جوعىم وسى" - دەدى.
سىنشىنىڭ بۇل ساۋالىن قازاقتار كەلەكە قىلدى.
— سۋ جىلقىسى سۋىن ەرتەگىدە عانا ايتىلادى. ءسىزدى پەرى ەلىكتەگەن بولار. ءجۇرىڭىز، بەكەت اۋليەدەن دۇعالىق الىپ بەرەلىك. موينىڭا بويتۇمار ەتىپ تاعىپ ءجۇر. حا-حا-حا!
— جىن قاققان بولار.
— الجىعان كەزدە ادام سابيدەي بولادى.
— حا-حا-حا-ا-ا!
— وتاعاسى، ول قۇلىن، ءوزىمىزدىڭ قولتۋما بايگە اقتانكەر ايعىردىڭ بالاسى. كور دە تۇر، ەرتەڭ سول اتاسىنداي بولىپ شىعا كەلەدى.
سىنشىنىڭ ءىشى ۋداي اشىدى. قازاقتار سوزگە قوناق بەرەر ەمەس. ماۋباس جىلقىشىلاردىڭ سۋىڭنىڭ سۋدان شىققانىن دا، اقبوز بيەگە شاپقانىن دا كورمەگەن، ءتىپتى كوز الدىنداعى قۇلىندى اۋىستىرىپ كەتۋىن دە سەزبەۋىن قاراشى. ءوڭ بە، ءتۇس پە؟ زاپىران ويىن، كورگەن-بىلگەنىن بايعا ايتتى. باي ورنىنان اتىپ تۇرىپ ايقاي سالدى.
— اتتان! شابىڭدار قازاقتاردى، قۇلىندى ءۇيىردى ايداپ اكەلىڭدەر!
اتتانسا ەكى ەلدىڭ اراسى قانتوگىس بولادى. ءبىر قانتوگىس كەشە عانا باسىلعان. سىنشى اقساقال بايعا كەڭەس ايتتى:
— قانتوگىس حالقىڭا سىن. ولارمەن انتتاسايىق. انتقا شىلقىعان باي قوجانازاردىڭ سۇلۋ، جاس توقالى اقشولپاننان تۋعان التى جاسار وعىلاندى ۇستاسىن، - دەلىك. ءبىر قۇلىن ءۇشىن قازاقتار وعان بارا قويماس. مالىمىزدى قايىرار.
مۇنى ەستىگەن سوڭ قازاقتار دا اقيىپ تۇرا كەلدى.
— انتتاسامىز!
— قۇلىن وزىمىزدىكى. ءوز ەنەسىنىڭ باۋىرىندا. بۇل نە باسىنعاندىق.
— قوجانازار بايدىڭ اسىل تۇياعى قوشان بالانى انتقا ۇستايمىز...
ءىس ناسىرعا شاپتى. تۇرىكمەندەر تالابى: "نە قانتوگىس، نە انتتاسىپ، قۇداي الدىندا وزدەرىن اقتاپ السىن" .
قازاقتار ءۋاجى: "انتتاسساق انتتاسامىز" .
بەكەت اتا بايلامى
سۇلۋلاردىڭ مىقىنىنداي مىقىنى
كەكىلىنە تاتار ساندەپ ۇكىنى.
كوشپەندىلەر ءۇشىن قىمبات بارىنەن،
قاس تۇلپاردىڭ تۇقىمى.
كوكەيىمنەن كومكەرىلگەن سىرتى جىر،
/ قاتپارلارىڭ نەتكەن كوپ ەد نۇر – عۇمىر /
ەكى ەلدىڭ نامىس - ارى بوپ شىقتى
سىرتى تۇك-تۇك،
قارنى جىنىس
ءبىر قۇلىن.
ءبىر قۇلىنعا بولا ەكى ەل داۋلاسقان،
ءبىر قۇلىنعا بولا ەكى ەل جاۋلاسقان.
سوسىن قىز اپ تاتۋلاسقان، قايتەسىڭ،
مىنەزدەرى بولسا سولاي، اۋ باستان.
جۇرە المايسىڭ سوندا دا ەلدى اڭساماي،
قىزىقتىرماس وزگە ەلدەگى ءسان-ساراي.
ءسوز اسىرماۋ باستان ءجونسىز، قايتەسىڭ،
دالاداعى جازىلماعان زاڭ سولاي.
كۇننىڭ نۇرى كۇلىمدەگەن - گۇلدىكى،
ءلاززاتىن توسەكتەگى - تۇندىكى.
دۇنيەگە كەلمەي جاتىپ سىنعا تۇسكەن تاعدىرى،
سوندا، سوندا... مىناۋ قۇلىن كىمدىكى؟
بۇل ادامنىڭ كوزى ءجىتى، بولجامپاز عوي ساناسى،
بالا مۇحامبەتتى2 دە ولتىرمەك بوپ ىزدەۋ ساپتى قاراشى
ءومىر زاڭى / وققا ىلىگەر قاي كەزدە دە داراسى /
ال وسى عوي،
ال وسى عوي،
ال وسى.
مۇنداي ساتتە ۇزىلگەن ءجون تەك مىقتىنىڭ جۇلىنى،
سوندا عانا كەك قايتادى شىعىپ ىرىم-جىرىمى.
بوز بيەنىڭ باۋىرىندا ويناعان سول قۇلىنداي،
قوجانازار - اقشولپاننىڭ وققا ىلىنبەك قۇلىنى.
بەكەت-اتا قالىڭ ويدا، تۇيىلىڭكى قاباعى،
ويلانۋدا كۇتسە داعى مەشىتتەگى ساباعى.
ءبىر قۇلىن بۇل...
ءبىر قۇلىننىڭ ءارى كەتسە قۇنى دا -
ءبىر تاي-جاباعى.
ءىستىڭ ءمانىن اقىلعا ساپ، بەزبەندەپ كور، قاراپ كور،
بوپ تۇرعانداي قازاق جاعى ايىپكەر دە، تۇرىكمەن جاعى تالاپكەر.
"جاۋلاستىرماق جاۋشىدان دا، بىتىستىرمەك ەلشىدەن" ،
جاپپار نەم، پەندەڭىزگە وسى تۇستا قانات بەر.
ەكى جاقتى تابىستىرۋ، وسى ءىستىڭ قيىنى،
قايتكەندە دە شەشكەن دۇرىس شي بايلانعان ءتۇيىنىن.
انت ۇستىندە ماملەگەر بولۋعا اتا بەل بۋدى،
ءبىر اللاعا سىيىنىپ.
تىلەك
انتتاسۋ ماڭعىستاۋ وڭىرىندەگى اتاقتى 360 اۋليەنىڭ ءبىرى قارامان اتانىن باسىندا ءوتۋى ءتيىس. قارامان-اتا، قوشقار-اتا، ماسات-اتا، شاقپاق-اتا... كيەلى دە، قاسيەتتى اتالار مەكەنى بولعان ماڭعىستاۋ وڭىرىندە ەكى ەلدى بىتىستىرەر، نە كەتىستىرەر تاعى ءبىر ۇلى جيىن بولعالى تۇر. تىرىلەردىڭ مىناۋ دۇنيە جالعانداعى پاقىرشىلىق ارەكەتتەرىنە اۋليە ءارۋاعى "ولىمدە دە تىنىش جاتقىزبادىڭ" - دەپ ەرتەڭ قۇمىرسقاداي قاپتاعان قالىڭ جۇرتتىڭ الدىندا بۇلقان-تالقان اشۋلانىپ، كۇن كوزىن جاباتىن قارا بۇلت بولىپ تۇنەرسە نەمەسە قارا جەر توپىراعىن سۋىرىپ، تويىمسىز كوزدەرگە تىقپالاعان داۋىل بولىپ سوقسا... وندا ەكىنشى جاقتىڭ، ياعني ايىپكەر سانالاتىن جاقتىڭ بەل ومىرتقاسىنىڭ ۇزىلگەنى. قالاي بولعاندا دا انت كۇنى ارۋاق كوڭىلىنە كىدى الماي: "ۇرپاقتارىم، ءوز قال-قارەكەتتەرىڭدى وزدەرىڭ شەشىڭدەر، ءبىر جاباعىعا بولا، ءبىرىڭنىڭ جاعاڭا ءبىرىڭ جارماسقاندارىڭ نە، ول اقىلگويلەر جاسار ءىس ەمەس، ۇيات، ۇيات" - دەپ جايما شۋاق قاباق تانىتىپ، شالدۋار بالالاردىڭ اسىققا تالاسقانىنا قىزىعا قاراعان اكەدەي بولىپ جاتۋى كەرەك.
بەكەت-اتا قارامان-اتانىڭ باسىنا ءۇش رەت كەلدى. سىرت كىسى كەلۋ-كەتۋ ساپارىن عانا جىپكە ءتىزدى، ءبىراق ونىڭ ءار كەلىسىنىڭ سىر-قۇپياسىن اڭعارا المادى. ونى بەكەتتىڭ ءبىر ءىزى عانا ءبىلدى.
ايتەۋىر ۇشەۋىندە دە بابا جەر استى عيباداتحاناسىندا جاپادان جالعىز ۇزاق بولدى...
قۇرباندىق
كەسىلدى ۇكىم ايا مەيلى، اياما،
ناعىز شىندىق بەرمەيدى عوي بويالا.
شاشىن جايعان جاتتى اقشولپان تالىقسىپ،
ساداقاعا ۇلىن قيماق قاي انا؟
ەركىن وسكەن ەركە توقال پاك، سالقام،
تالايلاردىڭ جۇرەگىنە شوق، سالعان.
قوشان بالا مىنگەن كەزدە قارا اتقا،
تالىپ جاتتى، تالىپ جاتتى اقشولپان.
سولدىرۋعا كىم قيادى گۇلدى وسكەن،
/ ءدال وسىلاي ءبىزدىڭ قازاق كۇن كەشكەن /
قوشتاسقاندا اعايىندار اڭىراپ،
جىمىن قاقتى كوزىن قىسىپ كۇندەستەر.
شىققاننان سوڭ بەرەدى كۇن قىسقارا،
بولعان بولسا انت باسىندا ءىس قارا.
ەكى "قۇلىن" - قۇرباندىققا شالىنباق،
تىم قاتىگەز نەتكەن جاندار، ماسقارا؟!
ارۋاق اشۋ تانىتپادى
قارامان-اتا قاۋىمىنىڭ باسى قاپتاعان قاراقۇرىم حالىققا تولى. جۇزدەرى سۋىق، قاباقتارى قاتىڭقى، ومىردە كۇلكى دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەي وتكەن جاندارداي. ەكى جاق بىر-بىرىنە قارا بۇلتتاي ءتونىپ تۇر. قىلىشتار ازىرگە قىنىندا تۇرعانىمەن، اپ-ساتتە لىپىپ، جارق ەتۋگە دايىن-اق. ءىستىڭ ۋشىققانىن تىلەپ جۇرگەندەر قانشاما؟
ءبىراق ادامداردىڭ قاباقتارى تۇنەرىڭكى بولعانىمەن اسپانداعى التىن كۇننىڭ قاباعى جادىراڭقى، جايما شۋاق ەدى. لىپ ەتەر جەل دە جوق، انشەيىندەگى اياق استىنان كوتەرىلىپ لاپ سالاتىن تەنتەك قۇيىنداردىڭ دا قاراسى وشكەن. ءارۋاق وقىس مىنەز تانىتپادى. ەكى جاقتىڭ ءدىلمارلارى جۇرەلەسە وتىرا قالىپ، بيە ساۋىم مەزگىل قىزىل ءتىلدىڭ مايىن تامىزىپ سالعىلاستى. ورتادا - كەكىلىن، قۇيرىعىن قارا ماتامەن تۇيگەن قارا ارعىماق ۇستىندە قارا كيىم كيگەن، بۇل فانيگە قىلداي قياناتى جوق قوشان ءسابي. قارا توقىمدى، قارا باس ەردىڭ قاسىنا قارا جۇگەن قاڭتارىلعان. قوشان بالانىڭ وڭ قولىندا كادىمگى ەتىك تىگەتىن، اعاش ساپتى ىلمەك قارماقتى ءبىز. قارا قۇرمەن نوقتالانىپ، قارا قازىققا بايلانعان، ەكى اياقتى ادامداردىڭ نە ىستەگەلى جاتقانىنان ەش حابارسىز، داۋدىڭ باسى - قارا قۇلىن.
ايتىس شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن كەزدە بەكەت-اتا قارامان-اتا بەيىتىنە قاراپ تىزەرلەدى دە: - ۋا، ارۋاق، قارا بولساق قارا اتتى، ءبىز بولساق ءبىزدى ات! - دەپ ايقايلادى. وسى ساتتە قوشاننىڭ قولىنداعى ءبىز ورتاسىنان قاق جارىلىپ، قارا ات قۇلاپ بارا جاتتى. وڭتايدا تۇرعان ءبىر جىگىت قوشاندى جەرگە قۇلاتپاي ات ۇستىنەن كوتەرىپ الىپ كەتتى... ەكىنشى جىگىت قۇلاعان قارا اتتىڭ تاماعىنان قانجارىمەن شالىپ جىبەردى. وسىنىڭ ءبارى قاس-قاعىم ساتتە، ەشكىم ەسىن جيىپ ۇلگەرە المايتىنداي كەزدە بولعان ەدى. كوپشىلىك قاۋىمنىڭ ءارۋاقتىڭ قۇدىرەت كۇشىنە ءتانتى بولىپ، قۇلشىلىق ەتۋگە عانا شاماسى جەتتى.
— ارۋاق قارا اتتى عانا اتىپ، تاتۋلىققا، بىتىمشىلىككە شاقىردى.
ءبىر قۇلىنعا بولا ەل ءىشىن الا تايداي بورلىكتىرگەنىمىز بولماس، قارامان-اتا باسىندا جارىقتىق قوجانازاردىڭ قارا ارعىماعىنىڭ ەتىنەن اۋىز ءتيىپ، سورپاسىن ءىشىپ، باتا جاساسىپ، تۋىسقان بولىپ تارالىق، - دەدى بەكەت-اتا تۇرىكمەندەرگە قولىن ۇسىنىپ.
بۇل ۋاجگە تالاپكەر جاقتىڭ كونبەسكە لاجى قالمادى. ءسويتىپ بەكەت-اتا ەكى ەلدىڭ اراسىندا قانتوگىس بولدىرماي، بەيبىت تاتۋلىقتى ساقتاپ قالدى.
ايتۋشىلار بەكەت-اتا ءۇش كۇن بويى قارامان-اتادان تىلدەسۋدى تىلەك ەتىپتى. ءۇشىنشى كۇنى قارامان-اتا ارۋاعىمەن تىلدەسىپ، جوعارىداعىداي بايلامعا كەلىسكەن ەكەن دەيدى. ال الگى سۋىن قۇلىن تۇقىمى اداي جىلقىلارىنان قۋسا جەتەتىن، قاشسا قۇتىلاتىن ۇزاق جولدا شارشاۋ مەن شالدىعۋدى بىلمەيتىن تالاي تۇلپارلاردى شىعارىپتى.
You Might Also Like
-
قوس پالاتالى پارلامەنتىمىزدىڭ ەلباسى بيىك اتاعىن زاڭداستىرۋعا قۇلشىنىسىن قۋانا قۇپتاعانداردىڭ ءبىرى ەدىم. دەمەك، بۇل اتاۋ حالقىمىزدىڭ ەرتەدەن كوكەيىندە جۇرگەندىگىنىڭ ايعاعى ەدى. ال وسى حالقىڭىزدىڭ ش...
