جىبەك جولى سورابىمەن ءشوپ باسقان
جول مۇڭى
"جىبەك جولى" اۋدانى تۇرعىندارى وزدەرىنىڭ "دالا" اتتى ءتول گازەتى اشىلعالى ءماز-مايرام. گازەت دەگەن كورەگەن كوز، ەستىگىش قۇلاق، ايشىقتى ءسوز، شەشەن شەجىرە، وسال تۇستى ءدال باساتىن ۇشقىر جەبە ەكەن عوي. شىلدەنىڭ اپتابىندا تاس استاۋداعى شىڭىراۋدىڭ مۇزدايلىعى زاردەي بال سۋىن باس الماي سوراپتاعان تۇيەدەي-اق وقىرماندار شولدەپ قالىپتى. ەل — جەر تاريحى، ەستە جوق ەسكى زاماننىڭ باعىلان باتىرلارى، سىرعالى سۇلۋلارى، بايلارى مەن بيلەرى كونە قورىمداردان قايتا تۇرىپ مۇلدەم وزگە زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇرپاقتارىنىڭ تۇرمىس-تىرلىگىن ارالاپ كەتكەندەي مە؟!
ءوزى ءبىر كەزدە ساياساتتاعى قادامىن اۋدانداعى الاقانداي گازەت تىلشىلىگىنەن باستاعان ءبىرىنشى جاڭا گازەتتىڭ جاڭا رەداكتورىن ەل ءىشىن ارالاۋ كەزىندە جانىنان تاستامايتىن. رەداكتوردىڭ ەسكى جادىگەرلىكتەردىڭ قۇپياسىنا قۇمارلىعىنا قىزىعاتىن.
بىردە رەداكتورعا بەدەلدى مەكەمەدە باستىق قۇرداسى بىلاي دەدى:
— ءبىرىنشى مەن رەداكتور دالاعا شىقسا مولالاردى قويماي ارالايدى دەيدى وسى راس پا؟
رەداكتور ىلكىدە ابىرجىپ قالعان. سوسىن: — "بەيىتتەر مەن قورىمدار ءبىزدىڭ بابالارىمىز. شەجىرە... جۇمباق... بىلسەك، زەرتتەسەك دەگەن وي عوي" — دەگەن.
— وداندا ەرىكسەڭدەر ءۇستىرتتىڭ ەرنەۋىنەن ارقار اتىڭدار، قاسقىر قۋىڭدار... مىنە قىزىق!
"جىبەك جولى" دەسە دەگەندەي. بويىنداعى ءور تاستىڭ، ءور جۋساننىڭ استى تۇنعان تاريح. بىردە الماتىدان جازۋشى كەلدى. شىعارمالارى الەمنىڭ بىرنەشە تىلىنە اۋدارىلعان، دارىندى. ماقساتى — جىبەك جولىنىڭ بۇرىنعى سورابىمەن ءجۇرىپ ءوتۋ، وسى ءوڭىر جايلى شىعارما جازۋ.
جىبەك جولى،
جىبەك جولى، —
جىبەكتەي بوپ ەسىلگەن جۇرەك جولى.
كۇرە تامىر ىسپەتتى تولىپ اققان،
سان ەلدەردى شارلاتار تىرەك جولى.
سكيف جولى،
ماقتا جول،
نوعاي جولى،
قىراتتاردىڭ تەسىلگەن تالاي جونى.
بۋما تەڭدەر وڭگەرگەن تۇيەلى كوش،
مەجەسىنە جەتكىزبەك قالايدا ونى.
وسى جولدا ءار ەلدىڭ ىرىمى دا،
وسى جولدا مىسىرىڭ، قىرىمىڭ دا.
جىبەك قۇرتىن جەتكىزگەن وراپ الىپ،
قىپشاقتىڭ ءبىر ارۋى بۇرىمىنا.
ءتۇن ءقاۋىپتى، كۇن شىقسا اراي شىققان،
جار استىندا قالدى ۇرى تالاي بۇققان.
الدىرعانىن الدىرىپ قالعانىن اپ،
شىن-ماشىننان جەتەدى سارايشىققا.
تۇلپار مىقتى تۇياعىن تاعالاسا،
جىگىت مىقتى ەرلىگىن باعالاسا.
نار جولىندا ەشقاشان جۇك قالماعان،
قارا جۇرەك قاراقشى توناماسا...
دەلدالى — بىتىستىرمەك شاتاسقاندى،
مالعۇنى-ايىراتىن وتاسقاندى.
كەرۋەننەن ءۇزىلىپ قالعان نارلار،
ەسەنقازاق تۇلەيىندە اداسقان-دى.
"قوس ارىستان كۇزەتكەن بىلەۋلى" — دەپ،
"قابىرعاسى سىيقىرمەن تىرەۋلى" — دەپ.
باتىس-شىعىس تاڭدانعان بىلەۋلىدە،
كەرۋەننىڭ باقىتىن تىلەۋلى كوپ.
الماتىلىق قوناقتى جولعا ءبىرىنشىنىڭ ءوزى الىپ شىقتى. قاسىنا رەداكتوردى ەرىتتى. بۇلار بۇزىلعانىمەن قۇرىلىسىنىڭ قاڭقاسى بۇرىنعى سىمباتتىلىعىنان سىر شەرتىپ تۇرعان بىلەۋلى كەرۋەن سارايىنا تارتتى. جازۋشىنىڭ كوكىرەگى — قازىنا. ءبىرىنشى — سىر ساندىق. رەداكتور بولسا كەزىككەننىڭ ءبارىن قورجىنىنا تىعۋدا.
— اداستىق، — دەدى ءبىرىنشى — اداستىق جولداستار. بايقاماي جىبەك جولى سورابىنان شىعىپ كەتىپپىز. مانا قۇسشىدان شىققان سوڭ بايقاپ وتىرۋ كەرەك ەدى. اڭگىمەمەن... ارال تەڭىزى بەتى-اۋ دەيمىن. نەدە بولسا العا ۇمتىلىپ كورەلىك.
كەنەت بۇلاردىڭ "ۋاز-يگىن" جارقىراعان بىرنەشە پروجەكتور جارىعى قورشاپ الدى. اپپاق اق ساۋلە ءتۇن قاراڭعىلىعىن تىلگىلەۋدە.
— قولعا تۇستىڭدەر مە، شپيوندار!
يىعىندا كاپيتان جۇلدىزشاسى بار وفيسەردىڭ قىسقا ءومىرى ەستىلدى:
— شتابقا الىپ جۇرىڭدەر!
اۆتومات اسىنعان ونشاقتى سولدات ءاي-شايعا قارامادى...
الدارىنداعى تۇتقىنداردىڭ بىرەۋى ءبىر اۋداننىڭ ءبىرىنشىسى جانە رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى، ەكىنشىسى جازۋشى — مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ەكەنىندە ەشكىمنىڭ جۇمىسى بولعان جوق.
ايدالاداعى ۆاگون ۇيدە بۇلاردى مايور شەنىندەگى ورىس قارسى الدى.
— اسكەري زوناعا نە ماقساتپەن كىردىڭدەر؟ كىمسىڭدەر؟ —
— سىزدەرگە كورشى "جىبەك جولى" اۋدانىنىڭ ءبىرىنشىسىمىن، جانىمداعىلار جازۋشىلار، تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردى ارالاپ جۇرگەنبىز، اداسىپ كەتتىك...
— ارال قالاسىنا باراسىڭدار. كىم ەكەندەرىڭ سول جەردە انىقتالادى. ۇلكەن باستىقتىڭ — گەنەرالدىڭ الدىندا... داۆاي جۇرۋگە دايىندالىڭدار!...
بۇل جەردەن ارال قالاسى قايدا، بىرەۋ قايدا. ونىڭ ۇستىنە ءبىرىنشىنى تۇتقىنداعان ماسقارا عوي. نە ىستەۋ كەرەك؟ وسى كەزدە ءبىرىنشى دە ءتۇسىن سۋىتتى. كوكجالداي كۇجىرەيدى. بۇلاي ىستەمەسە بولمايتىنىن مانا سەزگەن.
— جولداس مايور بايقاڭىز. وسى ءوڭىردىڭ قوجاسى مەنمىن. ارالىڭا بارا المايمىن. قاجەت بولسا باستىعىڭىزدى وسى جەرگە شاقىرىڭىز. ايتپەسە اكەل راسيانى ءوزىم سويلەسەم...
ەكى مىقتىنىڭ جانارلارى ءتۇيىسىپ قالدى. وڭمەڭنەن وتەر كوزقاراس. وفيسەر كوگىلدىر كوزىن بۇرىن تايدىردى دا:
— جارايدى. زونادان شىعارىپ جىبەرىڭىزدەر. اناۋ فوتواپپاراتتارىنداعى پلەنكانى الىپ قالىڭدار. بۇل جەر وتانىمىزدى قورعاۋ ماقساتىندا اسكەري قارۋ جاراقتى سىناقتان وتكىزىپ جاتقان جەر. ەكىنشىلەي قولعا تۇسپەۋلەرىڭىزدى سۇرايمىن. ءبىرىنشىسىڭ بە، جوعارعى كەڭەس دەپۋتاتىسىڭ با، جازۋشىسىڭ با بىزگە ءبارى ءبىر... انشەيىندە اسپاندى تىرەپ، جەردىڭ تۇتقاسىن ۇستاپ جۇرەتىن بۇلاردىڭ كوكىرەگىن الگى وقيعا سۋ سەپكەندەي باستى. كۇشتىنىڭ اتى... ايتەۋىر جەمە-جەمدە بۇلاردىڭ پىسى جەڭدى-اۋ.
وسى كورىنىستەن كەيىن كوپ وقىپ كەرەگىن دە، كەرەك ەمەسىن دە قورجىنىنا تىعا بەرەتىن، بولاشاقتا مىنا قاسىنداعى اعاسىنداي تانىمال جازۋشى بولعىسى كەلىپ جۇرگەن اۋداندىق گازەت رەداكتورىنىڭ ەسىنە الدە قاشان ۇمىت بولعان باعزى زاماننىڭ... بۇدان مىڭ جىل بۇرىنعى... كەيىنگىگە احماد يبن فادلاننىڭ جازبالارى ارقىلى عانا جەتكەن وسى سام قۇمىندا بولعان وقيعا ءتۇسىپ سەرىكتەرىنە ايتىپ بەرگەن...
ءيا، الگى جالعىز جاياۋ — ءدارۋىش وسى وڭىردە ءبىر ءوزى بۇكىل كەرۋەندى توقتاتىپ، سىي-سياپات العان سوڭ ولاردى ىلگەرى جىلجۋعا جىبەرىپ ەدى-اۋ. ال بۇلار وسى ءوڭىردىڭ يەسى. ءبىرىنشىسى بولا تۇرا ءوز اسكەرلەرىنە(ارينە ول كەزدە ورىس اسكەرىن وزگە ەلدىكى دەۋگە بولمايتىن) تۇتقىن بولا جازداعانى.
ءبارى قارقىلداپ كەلىپ كۇلدى... سوسىن جىبەك جولى بويىنداعى وزدەرى بىلەتىن قىزىقتى وقيعالاردى جارىسا اڭگىمەلەدى...
* * *
كەيىن (ارينە بىرنەشە جىلدار وتكەن سوڭ) رەداكتور قورجىنىن اقتارىپ وتىرسا الگى ورىمدەر وز-وزىنەن ورىلە-ورىلە قامشىعا اينالىپتى.
كادىمگى سەگىز ءورىم جىلان باۋىر، شاشاعى تۇلپاردىڭ كەكىلىندەي كۇلتەلەنگەن قامشى. كەنەت قامشىعا جان ءبىتىپ جىلان ءتارىزدى اۋناپ ءتۇسىپ باۋىرىمەن جورعالاعىسى كەلگەندەي بولىپ كەتتى.
استاپىراللا!
ءبىرىنشى ءورىم — جالعىز ءدارۋىشتىڭ YHI
...922 جىلدىڭ كوكتەمى ەدى. اراب حاليفاتىنان، ياعني باعدات قالاسىنان شىققان ساۋدا كەرۋەنى ءۇستىرت دوڭىنە كوتەرىلىپ، سام قۇمىنىڭ بۇيرات-بۇيرات جالدارىنا ىلىكتى. بەس مىڭ ادامنان تۇراتىن كىشىگىرىم قالا كوشىپ كەلە جاتقانداي بولىپ كورىنەتىن كەرۋەننىڭ نەگىزگى باعىتى — ەدىل وزەنى بويىنداعى بۇلعار مەملەكەتىنە كومەك كورسەتۋ. كەرۋەننىڭ حاتشىسى احماد يبن-فادلان بولاتىن. ءتورت مىڭ شاقىرىمعا سوزىلعان وسى ساپارداعى جازبالار كەيىن يبن فادلاننىڭ اتىن وشپەستەي ەتىپ تاريحقا قالدىردى. كەرۋەن باعدات — تەھران — سەراحس — اشحاباد — بۇحارا — ۇرگەنىش — نوكىس — قوڭىرات قالالارىن باسىپ ءوتىپ، سام قۇمىنىڭ بۇيرات-بۇيرات جوندارىنا ىلىككەندە بۇلارعا الدارىنان يىعىنا قورجىن اسىنعان جاياۋ جالعىز ءدارۋىشتىڭ كەزىككەنى. جالعىز جاياۋ تاپتاپ وتەرلىك بەس مىڭ ادامنان ايىلىن جيعان جوق. بار داۋسىمەن: "توقتاڭدار"، — دەپ ايقاي سالدى.
— بۇل ءوڭىردىڭ ءشوبىن تاپتاۋعا كىم رۇقسات بەردى، — دەپ اقىردى جۇدەۋ ءوڭدى جالعىز. — ەل-جەر يەسىز دەدىڭدەر مە، مەنىڭ رۇقساتىمسىز ەندى العا اتتاپ باسپايسىڭدار!
تەنتەكتەۋ ساربازىنىڭ كوتەرىلە بەرگەن قىلىشىن كەرۋەن باسى قىنىنا قايتا سالعىزدى. سوسىن ءوزى اتىنان ءتۇسىپ "جۇگەنسىزدىكتەرى" ءۇشىن الگى دارۋىشتەن كەشىرىم ءوتىندى. حان الدىندا تۇرعانداي سىي-سياپات تارتتى. كەرۋەننىڭ العان باعىتقا جىلجۋىنا رۇقسات سۇرادى. دارۋىشتەن مۇسىلماندىققا كىرۋىن ءوتىندى.
ساقتاردىڭ داي تايپاسىنان شىققان جالعىز ءدارۋىش كەرۋەن باسىنىڭ بۇل بەكزادالىعىنا، جات ەلدىڭ زاڭىن قاتال ساقتايتىن ادەپتىلىگىنە اسا ريزا بولدى دا، ءوز يەلىگىندەگى قۇمدى باسىپ وتۋگە كەلىسىمىن ءبىلدىردى.
***
— اتاقتى ءامىر-اقساق تەمىر كورەگەنىڭىز دە وسى جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى كەرۋەندى تونايتىن قاراقشى بولىپتى عوي.
— ءاپىراي-ا-ا؟!
ەكىنشى ءورىم — قىرىق قاراقشىنىڭ ءبىرى
كەرۋەندى ۇلى حانعا سالەم اپ
كەلە جاتقان،
ماقساتى ونىڭ توناماق.
وندا سىيلىق — قاعان ءۇشىن كوپ بولار،
التىندا كوپ،
كۇمىستە كوپ، كوپ تاۋار.
ءقاۋىپتى توپ — قىرىق قاراقشى اتانعان،
باستىعى ونىڭ — اقساق تەمىر قاتال جان.
شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعىندا ءوشى بار،
ەر اكەسى تاراعايدان باتا العان.
باسىڭ كەتەر قاندى ۇرىستان قورىقتىڭ،
باسىڭ كەتەر العى ۇمىتتەن تورىقتىڭ.
قىرىق قاراقشى شاپسا ەگەر... ۇرەيلى ءىس،
العا قويعان ماقساتى بار جورىقتىڭ.
اشۋلانسا ول قىسقا اينالار كوكتەمىڭ،
اشۋلانسا ول كەتپەس ەشكىم تەپ-تەگىن.
ويتكەنى ول اجال اكەپ اناعا،
ىشتەن تۋعان، ىشتەن تۋعان كەكتەنىپ.
اناسى ونىڭ ساقىپجامال ءتۇس كورگەن،
ال تۇسىندە... الدە عاجاپ ءىس كورگەن.
"ۇلى ونىڭ حاندى ءولتىرىپ حان بولار" ،
مىنە وسىعان توقىلىق حان تىستەنگەن.
ءتۇستى ايتقانعا قۇربىسىنا وپىنىپ،
قالدى انا، كوزىنەن جاس توگىلىپ.
بۇل دۇنيە وپاسىز عوي، وپاسىز،
ءىشىن جاردى ءوز قولىمەن توقىلىق.
اللا ءامىرى بولماسا ەگەر بولاما،
ءتىرى قاپتى قۇرساقتاعى شارانا.
داۋىس شىققان تۇسقا كەلىپ ءبىر ارۋ،
ارشىپ الدى شارانانى مولادان.
سودان بەرى كەشكەن كۇنى جاسىرىن،
اماندىعى ءۇشىن التىن باسىنىڭ.
تاۋداعى ۇڭگىر... مەكەنى ونىڭ كىم ءبىلسىن،
دومالارىن قاشان ورگە تاسىنىڭ.
ءتارىزدى مە قاراقشىلىق سەرۋەن،
نە دەرتكە دە تابىلادى ءدارۋ — ەم.
شىقپاقشى ەدى(ءۇش كۇن بولدى كۇتكەلى)،
سامارقاننان سارايشىققا كەرۋەن.
ءشول دالادا قيىن-اق قوي جول اسا،
شابۋ كەرەك اتقان تاڭمەن تالاسا.
قولايلى جەر... ەسەنقازاق تۇلەيى،
كوپ ولجاعا باتار ەدى-اۋ توناسا.
كەرۋەندە قانشا تۇيە، قانشا اتتى،
اراداعى ءدال ولشەدى الشاقتى.
ءبولىپ-بولىپ قۋىپ جاتتى تۇلەيگە،
قارسىلاسسا قىلشا موينىن ال، شاپتى...
ءبارىن-بارىن ءبىر قورقىنىش بيلەگەن،
اۋعان تەڭدى تالاي نارلار سۇيرەگەن.
وسى كەزدە تايسالماستان ءبىر ارۋ،
قارسى ءجۇردى ءتۇستى داتى كۇيمەدەن:
ايەل باستار كوشتى باتىر توناماس،
قانشىقتى دا ارلان توبەت تالاماس.
كەرۋەننىڭ يەسى ەدىم مەن بەيباق،
كوركەم جىگىت، مىناۋىڭىز جاراماس...
سۇلۋ ايەل قىلىقتى سوزىمەن نەگىزگى ويىن نىساناعا ءدال تيگىزدى. بۇعان دەيىن تەك: "تونا، ات، شاپ، ايدا" — ءتارىزدى قىسقا-قىسقا بۇيرىقتار عانا بەرەتىن جىگىت ءبىر ءسات الگى ارۋدان كوزىن الا الماي تۇرىپ قالدى. اركىم ءوز جانىمەن الەك بولىپ، تاسا-تاساعا جاسىرىنىپ جاتقان شاقتا قانىپەزەرگە تايسالماي تۋرا جۇرگەن جاۋجۇرەك قىز كىم بولدى ەكەن؟ ءوزى اسپاننان ءتۇستى مە، جەردەن شىقتى ما؟!
قاندى قارايتاتىن قاراقشىلىقتان دا ءلاززات تابا باستاعان تەمىردىڭ باعىلان جۇرەگىن مۇلدە بوتەن الدەنە بۇلك ەتكىزدى. جانار مەن جانار تۇيىسكەندەگى جارقىل شاشىراندىلارىنىڭ ءبىر ۇشقىنى جىگىتتىڭ جۇرەگىنە ءدال تيگەندەي. وي دۇنيەسىنىڭ استان كەستەنىڭ شىعاردى. بۇندايدا تەز شەشىم قاجەت. قاراۋىنداعىلارعا ءامىر ەتتى:
— بورىلەر، ءبىر بۇراۋىنا دا تيمەي كەرۋەندى ءوز جولىنا سالىڭدار!
قىز دا قارىمدى جاۋابىن تەز قايتاردى:
— اتىڭىزدى ايتىپ كەتىڭىز، كوركەم جىگىت. كەزى كەلەر... مەن سەنى بۇتكىل ماۋرەنناحاردى باسقاراتىن حان جاسايمىن...
— اتىم استىمدا!
اۋىزدىعىمەن الىسىپ تۇرعان اقبوز ايعىردى وقىس تەبىنىپ قالىپ ايدالاعا شابا جونەلدى...
ەل اراسىنا "قىرىق قاراقشى ايەلى بار كەرۋەندى تونامايدى ەكەن، قايتا وزگە توناۋشىلاردان قورعايدى ەكەن" — دەگەن لاقاپ كەڭ تارادى.
ءۇشىنشى ءورىم — "تەسىك تاس" جىرى
مىناۋ قۇسشى. اينالاسى اسپان سور،
قۇسبەگى ەكەن، اسپان سىرىن اشقان سول.
عاشىق بولىپ بىلەۋلىنىڭ قىزىنا،
سول قىزدى الىپ سام قۇمىنا قاشقان سول.
— كەلىن كەلدى، ۋا، انا، ەسىكتى اش!
— دەي بەرگەندە موينىن جۇلعان تەسىك تاس.
... لاقتىرعان بىلەۋلى ەدى... اشۋمەن...
"سىباعاڭ سول... باتاسىز ال الىپ قاش،
اق باتا العان ەشۋاقىتتا تارىقپاس!...
" سول تەسىك تاس، تەسىك تاس،
جاتىر انە، ەي جولاۋشى كوزىڭدى اش!
كورمەستەن سەن باسىپ كەتتىڭ ءوزىڭ ءبىل،
قانشا ۋاقىت بولار دەيسىڭ سەزىم ماس.
تاعدىرلاردى ەتۋ ءۇشىن ۇقساتپاس،
بۇل جالعاندا اياعىڭدى مىقتاپ باس.
ماۆزولەيگە تاس كۇيدىردى ەل،
قازىردە ول
بەينەۋدەگى مۋزەيدە تۇر "قىپشاق تاس"
تەسىك تاستىڭ كوزىنە ۋاقىت قۇم قۇيدى،
نە زاماندار وتتى-كەتتى سۇم قيلى.
ءور زاماننىڭ ءوز زاڭىمەن كەرۋەن،
تەسىك تاستىڭ جىرىن ايتىپ جىلجيدى.
جىلجىپ كەلە جاتىر...
نەتكەن اڭعال ەك،
قويدىق كەيدە قاراۋدى دا تاڭعا كوپ.
يت ءۇردى انە شابالاقتاپ،
كەرۋەن
بۇيرات قۇمدى كىردى مىنە سامعا كەپ.
* * *
سارتاپ جولدىڭ سايرايدى تىنىس ءتىلى،
دەپ تۇسىنگەن دالالىق ىرىس مۇنى.
"ءسۇيىنعارا سىباعا" تاستاپ كەت — دەپ،
بۇرقىرايدى سامىڭنىڭ كۇمىس قۇمى...
ءتورتىنشى ءورىم — قوڭىراۋ سىرى
كەرۋەن دەر قوڭىراۋى سىڭعىرلاعان،
قىستا كۇندى، ال جازدا ءتۇندى ۇرلاعان.
كەرۋەننىڭ ءوڭى دە، ءسانى دە مول،
كۇمىس كومەي جىراۋ بار جىر جىرلاعان.
قوڭىراۋلار سىڭعىرلى قوڭىراۋلار،
قوڭىراۋدىڭ ۇنىنە كوڭىل اۋدار
شىرت ۇيقىدان وياتار سيقىرلى ساز،
كەرۋەن ءسانى — قوڭىراۋلى ومىراۋلار.
قوڭىراۋلار سىڭعىرلى قوڭىراۋلار،
اشىلادى قۇلاعى ساڭىراۋلار.
سىڭعىر ۇنگە — بال سۋىن ايكەلگە ۇرىپ،
وڭكىپ كۇمپىپ جاتادى شىمىراۋلار.
جازدا كۇيىپ، ال قىستا ۇسىك شالعان،
تالايلاردىڭ كەۋدەسىن ىسىتتى ارمان،
"سىڭعىرلاۋ" دەر بۇل جەردى... سەبەبى بار.
جەز قوڭىراۋ بۇل سايدا ءتۇسىپ قالعان.
سونبەك ەمەس كوڭىلدىڭ نۇر شۋاعى،
جول دەگەنىڭ ءبىر ءتۇسىپ، ءبىر شىعادى.
ەستىلەتىن سول سايدا تالاي قىزدىڭ،
سىرعالارىن جوعالتىپ سىڭسىعانى.
ماحابباتقا قاجەتسىز قايىق دەگەن،
جۇرەك تۋلار بولسىن تەك لايىقتى ولەڭ.
وسى سايدا اقسۇيەك ويناپ ءجۇرىپ،
اقبوبەك قىز سۇيىسكەن قايىپپەنەن.
بەسىنشى ءورىم — قارانىڭ قۇمى
كەرۋەنشىلەر
قاراقۇمنىڭ كورگەننەن قاراسىن ءبىر،
بيلەي تۇسەر ەركىن دەم ساناسىن ءبىر.
تۇيەلەرىن وتتاتىپ، بەلىن جازىپ،
تىنىعۋعا قولايلى قاراشۇڭگىل.
دىڭگىل-دىڭگىل سىرلى اۋەن دىڭگىلمەنەن،
اۋىزبەن كۇي تارتۋدى كىم بىلمەگەن.
تاريحىن جاتقا بىلگەن كەرۋەنشىلەر،
قارا-جىگىت،ارۋ-دى شۇڭگىل-دەگەن.
قىز-جىگىتتىڭ كوكىرەگىن تازا سەزىم —
ماحاببات قوي جاۋلاعان قاراشى ءوزىن.
شۇڭگىل بولسا داي قىزى — جاۋىنگەر قىز،
ال قاراڭىز اراپتىڭ قوجاسى ەدى.
جىبەك جولى بويىندا توكپە بازار،
ادالدىقتىڭ اق وتىن جاققان وزار.
قىزعا بولا كەرۋەننەن قالىپ قويدى،
سول قوجاڭىز سالمايتىن تاققا نازار...
ءسۇرتتى سىردى نوسەرلەر توگىپ كەتكەن،
قامال تۇرعان جەر سودان شوگىپ كەتكەن.
قارا مەنەن شۇڭگىلدىڭ قۇپياسىن،
ۋاقىت شىركىن قۇمعا وراپ كومىپ كەتكەن.
***
قۇلپىتاسقا ءۇڭىلىپ قاراعىم كەپ،
سول وڭىرگە ايتەۋىر بارامىن كوپ.
بار بىلەرىم قورىمىڭ — قاراشۇڭگىل،
اقشاعىل قۇم اتالار قارا قۇم — دەپ.
التىنشى ءورىم — انامنىڭ ءتىلى
سارايشىعىم —
التىن وردام-استانام،
سەندە سىر كوپ ۋاقىت كومىپ تاستاعان.
جابىلعالى قاقپاڭ سەنىڭ نە زامان،
تابىلعانى قازعاندا التىن توستاعان.
و، توستاعان،
و، توستاعان.
توستاعان.
ءانىم سەنسىڭ — تۇڭعىش تويدى باستاعان.
توستاعانمەن شىرقايتىن بار ءالى ءانشى،
ەسىمە السام، جانارىمنان جاس تامار.
اياعى بار دۇنيەنىڭ باسى بار،
دوسى بولسا بۇل پەندەنىڭ قاسى بار.
توستاعاندا جان جىلىتار جازۋ تۇر:
"بۇل كوزەدە مەنىڭ كوزىم جاسى بار".
سايراپ تۇر عوي ۋىز ءتىلى ەنەنىڭ،
اسەم اۋەن بالقىتادى دەنەنى.
جاس شىعادى قۋانىشتان، قايعىدان،
جارالعانسىڭ كوز جاسىنان ولەڭىم.
"بۇل كوزەدە مەنىڭ كوزىم جاسى بار"
ۇعىنۋعا ەمەس ەشكىم اسىعار.
مىنە، عاجاپ،
التىن ادام تاعى ءبىر،
تابىلعانى جەم بويىنان تاسىعان.
باعزى ادامدار نەگە التىنعا قۇمار تىم،
دەسەم ەگەر،
شىرىمەپتى شىن التىن.
ءتاجى — التىن،
ساۋىتى — التىن،
قىلىشىنىڭ سابى التىن.
"تابىتىمىز اشىلاتىن بولار كۇن.
تابىسارمىز سوندا ۇرپاقپەن ءدىلى بار،
باباسىنىڭ كىم بولعانىن ۇعىنار"
— دەگەنسىڭ عوي التىن كيگەن اياماي،
و، بابام-اي، جاتقان جەرىن اياداي.
كەرۋەندەر وتەتىن-دى
جەمنەن قازداي ىرعالىپ،
كەتكەنىن نە ساف التىندى
كور — ۇڭگىرگە بىرگە الىپ.
"قاراپ جاتام جىلقىلاردى قوي، — دەدىڭ بە، — توبەگە" ،
قورامساعىڭ تولىپ-اق تۇر، تولىپ-اق تۇر جەبەگە.
التىن ساپتى قىلىشىن دا سۋىرىلماعان قىنىنان،
قىن سىرتىندا سۋرەت بار — بورىلەر-اۋ ۇلىعان.
توستاعاندى ۇستاپ جاتسىن، اسىلىق قوي وسىلار،
دەپسىڭ جانە "بۇل كوزەدە مەنىڭ كوزىم جاسى بار" .
حور قىزىنىڭ قولىنان سەن شاراپ ىشكىڭ كەلدى مە.
بۇلارىڭدى — دۇنيە قوڭىز دەۋدەن باسقا ەندى نە؟!
حانسىڭ با سەن، باتىرسىڭ با، بايدىڭ ۇلى — باعىلان،
شىنىمدى ايتىپ ۋا، بابا جارىلايىن اعىنان.
ۇرپاعىڭا مۇرا قىلماي كەتكەننەن سوڭ
كورگە الىپ، قاتال زامان جۇلدى ءبىزدى ءومىرشىنىڭ تاعىنان،
سودان بەرى ساف التىندى تۇسىمىزدە كورەمىز،
كەرۋەننەن ءتۇسىپ قالعان كور-جەرلەردى تەرەمىز.
ىڭىلداعان انگە باسىپ تەرىسىنەن تانانىڭ
قامشى عانا ورەمىز.
سوڭعى ۇعىم
اۆتور سەگىز ءورىم جىلان — قامشىنىڭ التى ءورىمىنىڭ سىر-سيپاتىن جىرلاپ بولىپ، ەندى جەتىنشى مەن سەگىزىنشى تىندەردى تولىقسىتىپ تولعاماق بولعان كەزدە... الگى جەردە جاتقان قامشى — جىلان وقىس باسىن كوتەرىپ... ايىر ءتىلىن سۋماڭ ەتكىزگەندەي بولدى. ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا وتىرعان اقىن تىكسىنىپ قالدى.
"بار پالە — تىلدەن. وتكەنگە ءتىل تيگىزە باستادىڭ. ولار — التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلسە باستارىنا قونعان ب ا ق. قالتاڭدا كوك تيىنىڭ جوق، جالاڭ اياق جۇرگەن سورىڭدى كىمنەن كورەسىڭ. ءدىنىڭدى، ءدىلىڭدى، ءتىلىڭدى جوعالتا باستاعان ءوز ۇرپاعىڭ كىنالى... كىنالى... كىنالى..." — دەگەندەي مە، الگى...
ءقازىر قازاقتار دا قوس ءتىلدى بولىپ كەتتى عوي.
اقىن قالعان ەكى ءورىمنىڭ سىر-قۇپياسىن قورجىنىنا اسىعىس-ۇسىگىس قايتا تىقتى. كەزى تاعى بىردە كەلەر... كەلمەسە وزگە بىرەۋ جىرلار...
ۇلىستىڭ ۇرانى — ءپىر بەكەت-اتانىڭ ارۋاعى — سارىۇيەك جىلان دەۋشى ەدى-اۋ!
باسىن كوتەرگەنى ۇيقىداعى رۋحىمنىڭ ويانعانى عوي.
بيسميللا-راحمان-راحيم!
You Might Also Like
-
قانداي جۇمساق ەركىندىكتىڭ سامالى كەۋدەلەرگە بىرلىك وتىن جاعادى. ەمىن-ەركىن ءتورت تۇلىگىڭ جايلاۋدا، بۇلاق قىردا ەمىن-ەركىن اعادى.
