ءاپالى-سىڭلىلى ەكەۋ
جارقىناي مۇندا ءبىر-اق بايلاممەن كەلگەن — وسى جولى قاناتتى قايتسە دە وزىمەن الىپ كەتپەك. وسىدان باسقا، بۇل كورىپ تۇرعان امال دا جوق-تى. يەسىز ۇيدە جۇدىرىقتاي قىزدى قالاي قالدىرماق؟ قالادا شىرەپ تۇرعان اپاسى بار دەيدى ەمەس پە مۇنى؟ جۇرت ونسىز دا مۇنى سان-ساققا جۇگىرتىپ جۇرگەن كورىنەدى عوي. كوزىنشە: «ي-باي-اۋ، ەركەجان-اۋ، نەسىن ايتاسىڭ، سەندەرگە سىن بار ما؟ بىلەمىز عوي جايلارىڭدى. جۇمىستارىڭ باستان اسادى. ايىنا-جىلىنا ءبىر بارعانىمىزدا قاسىمىزدا شۇيىركەلەسىپ وتىرىپ، توركىنى كەلگەن قىز قۇساپ سەنىڭ دە ءبىر شەر تارقاتىپ، اسىقپاي شاي ىشكەن كۇنىڭدى كورگەمىز جوق. تان اتسا بولدى، شاپقىلاپ جۇرگەنىڭ. ساعاتپەن ولشەگەن قالانىڭ تىرلىگى بەلگىلى ەمەس پە، قۇداي-اۋ!» — دەپ قويىپ، بىلاي شىعا بەرە: «ءاي، مەيىرىمسىز عوي، كاپىر، مەيىرىمسىز! جاستايىنان شەتتە وڭىپ، ابدەن سۋىپ كەتكەن بە، الدە كۇيەۋىنەن اسا الماي ما، يت ءبىلسىن بە، سورلى نەمەنى. ايتپەسە، جالعىز شەشەسىنەن باسقا كىمى بار؟ سوعان كوزى تىرىسىندە جوندەپ قارايلاسپاعان پەرىدەن ەندى نە سۇرايسىڭ؟» — دەيتىن جەڭگەيلەرىنىڭ سىرى وزىنە ءمالىم. اسىرەسە، شەشەسى توسەك تارتىپ جاتقاندا ءوز قولىنان كۇتىپ، سۋسىن بەرىپ، ارىزداسىپ قالا الماعانى — سىپسىڭ-سىپسىڭ وسەككە تاعى جەلەۋ بولعان ءتۇرى بار. ونىڭ شەت جاعاسىن ەستىپ تە ءجۇر. ەستىگەنمەن نە شارا؟! بۇلاي بولارىن ءبىلىپ پە؟ ءوزىنىڭ دە وكىنىشىندە شەك جوق. سول ءۇشىن دە ءوزىن-وزى ىشتەي ءمۇجىپ، قاپالانۋدا.
...قاناتتىڭ جازعان حاتىن العان. تۇسكى ۇزىلىستەن جۇمىسقا شىعىپ بارا جاتىپ، پوچتا جاشىگىنە ۇڭىلگەن — حات جاتىر ەكەن.
ءسىڭىلىسىنىڭ موردەي توگىلگەن ادەمى جازۋى بىردەن-اق كوزىنە ىستىق كورىنگەن، ءبىراق حاتتى اشۋعا اسىققان جوق. سۋمكاسىنا سالىپ قويدى. اياۋلى ادامدارىنىڭ بۇعان دەگەن ىستىق ىقىلاستارىن، كۇيىنىش-كۇيىنىش نازدارىن ارقالاعان ءبىر جاپىراق حاتتى كەشكىلىك جۇمىستان بوساپ، جايلانىپ بارىپ وقىماق. ءقازىر باسى ونسىز دا ءار نارسەنى ءبىر ويلاپ، لىقىلداپ كەلەدى. قاربالاس شارۋالارى ءتىپتى كوبەيىپ تۇر. بايقاۋ ءوتىپ جاتقان مەزگىل. ول حالىق شىعارماشىلىعى ۇيىندە قىزمەت ىستەيتىن. جىلىنا ءوتىپ تۇراتىن وسىنداي بايقاۋلاردىڭ كەزىندە بۇرىلۋعا مۇرشالارى جوق. كەلگەندەردى ورنالاستىرۋ، جۇمىستارىن قايتا قاراۋ، ىرىكتەپ-تاڭداۋ، وڭدەۋ، كوستيۋمدەرىنىڭ جەتىسپەيتىنىن تولىقتىرۋ، قىل اياعى بايقاۋ وتكىزەتىن قارجىنىڭ شىپ-شىرعاسىن شىعارماي، مەزگىلىندە الىپ بەرۋ — قاشاندا مۇنىڭ موينىندا. قويشى، ايتەۋىر، تولىپ كەتكەن شارۋالار. ءبىر وبلىستان كەيىن، ءبىر وبلىستان كەلىپ جاتقانى. ال، بۇگىنگى بايقاۋعا قاتىساتىن انسامبل كونسەرتىنىڭ قالاي وتەتىنى بۇل ءۇشىن ءبارىبىر ەمەستى. ونىڭ وزىندىك جايى بار. ءتىپتى بۇل بايقاۋعا ول دا ىشتەي دايىندالعان سياقتى. ءوزىنىڭ كوپتەن توككەن تەر، سابىلعان ەڭبەگىنىڭ دە جەمىسى كورىنەر ءبىر تۇسى ەدى بۇل. وتكەن جىلعى ساپارلارىندا وسى ءانسامبلدى بايقاپ قالعان-دى. تابيعي دارىن يەلەرى مول ەكەن. ءارى جاستارى دا بىركەلكى، ون جەتى مەن ون توعىز اراسىنداعى كىلەڭ بىرىنەن-بىرى وتەتىن ونەرپازدار شەتىنەن. داۋىستارى دا، قيمىلدارى دا كوركەم، تەك ءسال تاربيەلەپ، دۇرىس باعىت بەرسە عوي، وزىنەن-وزى دۇرىلدەن كەتكەلى تۇرعان ورەندەر ەكەن دەپ تۇيگەن. ءارى مىقتى جەتەكشى كەرەكتىگى اڭعارىلعان. وسى ويىن ساتتار ساتوۆيچكە ايتىپ ءجۇرىپ، رەسپۋبليكالىق بايقاۋعا قاتىستىرۋعا رۇقسات الىپ بەرگەن، جاڭا جەتەكشى جىبەردىرگەن. مىنە، بۇگىن سولار جاڭا ەسەپتىك كونسەرت بەرمەك. ءوزى ويلاعانداي دەڭگەيدە شىقسا، جالپى جامان بولماۋى كەرەكتى. انسامبل ويداعىداي بولسا، ارىپتەستەرى اراسىندا مۇنىڭ دا ابىرويى كوتەرىلىپ قالارى حاق. سوڭعى كەزدە «ىزدەنىس جوق، وتىرعان ورىندارىڭنان قوزعالۋلارىڭ قيىن، تاپتاۋرىن بولعان ءبىر ىزگە ءتۇسىپ العانسىڭدار» دەپ قىر سوڭىنان قالماعان ءبولىم جەتەكشىسىن كورەر ەدى سوندا.
بايقاۋدا انسامبل ءوزىن جاقسى كورسەتە ءبىلدى. توپ از ۋاقىت ىشىندە تەز ءوسىپ كەتكەن. ساحناداعى قيمىل، ىرعاق — ءبارى ۇشتالعان، ناقپا-ناق، ويناقى، جاتىق. قازىلارالقاسىنىڭ مۇشەلەرى قاتتى ريزا بولىستى. كونسەرت سوڭىندا ەتەتىن كوركەمدىك كەڭەستىڭ جيىنىندا «ايماقتىڭ، وداقتىڭ كورسەتۋلەرگە ۇيالماي جىبەرۋگە بولاتىن ءارى جاس، ءارى جاڭا تولقىن كوركەمونەرپازدار ەكەن»، — دەستى ءبىراۋىزدان. انسامبل جەتەكشىسى ءوزىنىڭ سوزىندە: «بۇل جارقىناي راحىم قىزىنىڭ ەڭبەگى. وسى كىسىنىڭ تىكەلەي قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا شىققان ەڭبەك»، — دەگەن-دى، قايتا-قايتا اعىنان جارىلىپ. ساتتار ساتوۆيچ كەڭەس جيىنىپ قورىتىندىلاعاندا: «ۆوت ەتو، دا! مىنە، حالىق تالانتتارىم وسىلاي تانىپ، جۇمىس ىستەۋ كەرەك. بۇل — جارقىناي راحىم قىزىنىڭ «ناحودكاسى»، — دەگەن. كوڭىلدەنگەندەگى ادەتى بويىنشا، كوزىلدىرىگىن قولىنا الىپ، جوعارى كوتەرىپ سەرمەپ-سەرمەپ قويدى. ول كىسى ىسىنە ريزا بولىپ، كوڭىلى تۇسسە، جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتايتىن، ءسال كوڭىلىنە جاقپاسا، جەر-جەبىرىڭە جەتە، قولىڭنان ەش نارسە كەلمەيدى دەگەنگە دەيىن بارىپ، قاتتى ۇرساتىن ادام ەدى. ءبىراق ماسەلەگە ءادىل كەلەتىن. جارقىنايعا كوپتەن بۇلاي ريزا بولماعان شىعار. ىستەگەن ىسىنە ءادىل باعا بەرىپ جاتسا، كىم مارقايماس؟ جارقىنايدىڭ دا كوڭىلى ءوسىپ قالدى. ءبىراق بىرەۋدىڭ تۋ سىرتىنان قادالعان نازارىن سەزدى. بۇل كىم بولدى ەكەن؟ ارتىنا بۇرىلىپ قاراپ ەدى: ءبىر بولىمدە ىستەيتىن شارا ەكەن، مۇنى جاڭا كورگەندەي تەسىرەيە قالىپتى. كوزىنە كوزى ءتۇسىپ ەدى، قىبىجىقتاپ، قايماقتاي جۇقا ەرنىن جىمقىرا، ەزۋ تارتىپ كۇلگەن بولدى. اعىنان جارىلعان جارقىن، مەرەيلى كۇلكى ەمەس، جىمىسقى كۇلكى. ەزۋىندەگى كەكەسىن تابىن انىق بايقاپ قالدى بۇل دا. وسى كەكەسىندى كۇلكىدەن كەيىن-اق، كوڭىل كۇيى دە ىركىتتەي ءىرىپ جۇرە بەردى. «نە ويلاپ وتىر ەكەن، ءزالىم؟ ساتتار ءساتوۆيچتىڭ سوزىنەن كەيىن ىشىڭە شوڭ ءتۇسىپ كەتكەندەي بولعان شىعار؟ قىزمەتتى بىلاي قويعاندا، گاردەروبىڭا دەيىن ارالاسىپ وتىراتىن مىقتى، سەنەتىن اعالارىمىز جوق، سەن سياقتى. جۇمىسىمىزدى سوندىقتان ءولىپ-تالىپ ىستەيمىز. ىستەگەن ىسىمىزگە باستىقتىڭ ءىشتارتقانىن دا كوپسىنىپ وتىرسىڭ با؟» — دەپ ويلادى دا، قويدى.
كوركەمدىك كەڭەستىڭ وتىرىسىنان شىققاننان سوڭ ەشكىممەن سويلەسۋگە قۇلقى بولمادى. كۇن دە كەشكىرىپ قالعان ەدى. ۇيگە سالقىن لەپتى بەتكە الىپ اياڭداپ، جاياۋ قايتتى. شارشاعان ساتتە جاياۋ ءجۇرۋ ونىڭ ادەتى ەدى: جۇرگەن سايىن شيراققان ويى جادىراپ، بويى سەرگىپ، شيراپ قالاتىن. بۇگىن ۇيگە اسىقپاي-اق قويسا دا بولادى. بەكتىڭ كەش كەلەتىنى بەلگىلى. كۇندىز تەلەفون سوعىپ، زەرتحانادا بولاتىنىن ەسكەرتكەن. كۇيەۋى عىلىمي مەكەمەدە جۇمىس ىستەيتىن، ءبىر تاجىريبە جۇرگىزىپ جاتقالى كوپ بولعان. تەزىرەك بىتسە ەكەن. ول دا ءۇي كورمەي كەتتى. ول جولشىباي كەشكى كافەلەردىڭ بىرىنە كىرىپ، جەڭىلدەپ تاماقتانىپ الۋدى ءجون كوردى. كوڭىلىنە العان ءىسى ورىندالعاندا ونىڭ وسىلاي كوپشىلىك ورىندارىنا قىدىرىپ، جايشىلىقتا بارمايتىن جەرلەرىنە بارىپ، جايشىلىقتا كورۋگە ىنتىقپايتىن جيىن-تويلارعا اۋەستەنىپ، اشەيىندە ءوزىن تەجەپ ۇستايتىن جايلارعا ءبىراز ەرىك بەرەتىنى بار. سامالاداي كۇندىزگى جارىق شامىنىڭ ءسال كوكشىل ساعىمىنىڭ استىندا كوفە ءىشىپ وتىرعانىمەن، ول بۇگىن بۇرىنىراقتا كەلگەندەرىندەگىدەي جايباراقاتتانا المادى. شارانىڭ كىسىنىڭ وڭمەنىنەن وتەر جانارى مەن كەكەسىندى مىسقىل ۇيىرىلگەن جىميىسى قاز-قالپىندا كوز الدىنا ەلەستەدى. نەنى مەڭزەپ، نەگە كۇلگەنىن بۇل ءالى تابا الماي داعدارۋدا.
كافەدەن شىققاندا ۋاقىت تا ءبىراز بولعان ەدى. ۇيگە كەلىسىمەن سالقىن دۋشقا ءتۇسىپ، سۋسىما جەڭىل، قاۋسىرما حالاتىن كيىپ، تاقتا ۇستىنە جايعاستى. بۇگىنگى كۇن دە ءوتتى-اۋ! ابدەن شارشاعانىن ەندى ءبىلىپ جاتىر. بۇل كۇيىندە، ۇزاق قيىنشىلىقپەن كەلەتىن مىسقىلداي جەڭىستىڭ قۋانىشىنان گورى قوبالجىتۋى باسىم ەدى. كوڭىلىنە ءبىر الاڭدىق كىرگەنى انىق. كوڭىلىن الاڭداتقان تاعى — بۇل بىلمەيتىن ءبىر نارسەلەردى سەزىپ، «سونى دا بىلمەگەن سورلى» دەپ، كىنالاي كۇلىپ وتىرعانداي كەسكىن. سوندا عانا باعانا اۋىلدان كەلگەن حات ەسىنە ءتۇستى. ۇمىتىپ كەتكەن ەكەن—اۋ. وزىنەن ءوزى قۋىستانىپ، ىڭعايسىزدانىپ قالدى. شارانىڭ كۇلكىسى تۋرا وسىعان مەڭزەيتىندەي كورىندى. «ءوز تۋىستارىڭا جاقسىلىعىڭ جەتپەي جۇرگەندە، ايدالاداعى ءبىر ءانسامبلدىڭ اتىن شىعارامىن دەگەنىڭ قاي ساسقانىڭ؟» — دەيتىن سياقتى.
ول حاتتى اشىپ، وقي باستادى. ءسىڭلىسى اۋىل-ايماقتىڭ اماندىعىن تاپتىشتەپ تۇگەل جازىپتى. سوڭعى جاعىنا بولەكتەپ: كوكە، اپامنىڭ اۋرۋى كەيىنگى كەزدە مەڭدەپ كەتكەن سياقتى. اۋرۋحانادان ۇيگە شىعارىپ الدىڭ. كەلىپ كەتپەيسىز بە؟» —دەپتى.بۇلار ءبىر اكە-شەشەدەن اعايىندى ەكى-اق قىز ەدى. ەركەك بالاعا تاپشى بولعاندىقتان سىڭلىسىنە مۇنى «كوكە» دەگىزىپ ۇيرەتكەن. سىپ-سىپايى عانا «كوكە، كەلىپ كەتپەيسىز بە؟» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزدىڭ قانداي استارى بارىن بىلە الماي وتىر. اۋىلداعى اعايىندارىنىڭ ءوزىن ءجيى كەلمەيسىڭ دەپ، قاشاندا سوگەتىنىن بىلەدى. قاناتتىڭ «كەلىپ كەتپەيسىز بە؟» دەگەنىن دە كوپتەن بارماعانىنا وكپەلەگەنى دەپ ءبىلدى. اپاسى بۇعان دەيىن دە اۋرۋحاناعا جاتىپ، شىعىپ جۇرەتىن. كوپتەن جولداس بولعان جانە دەرتى دە. اۋىرعان ادام جازىلماي ما؟ «سىنىق اربا — كوپكە شىدايدى» دەمەۋشى مە ەدى اپاسىنىڭ ءوزى؟ ەشقانداي جاماناتقا جورىعىسى كەلمەدى.
جارقىناي تابيعاتىنان سابىرلى جان ەدى، ەلپىلدەپ-جەلپىلدەگەندى كوپ ۇناتا بەرمەيتىن. اسىرەسە، الاۋ-دالاۋ بولىپ زاماناقىردى تاقاپ، «ويباي، ەلدە ءويتىپ قاپتى، مىناۋىم مىناداي بوپ قاپتى» دەپ، ەكى كۇننىڭ بىرىندە قىزمەتتەن سۇرانىپ، ماشينا ىزدەپ شاپقىلاپ جۇرەتىن ارىپتەستەرىن بىلەتىن. وسى-اق دۇنيەنى تاقاپ، قىزىل ماي-الا شاپقىن بوپ جۇرەدى ەكەن دەپ ىشتەي سوگەتىن. دانەڭە جوق، بىر-ەكى كۇننەن كەيىن، ءبارى ورنىندا ەكەن دەپ قايتىپ كەلەتىن. ءوزى اۋىلعا بارۋ كەرەك بولسا، ەشكىمنەن كولىك ىزدەمەي-اق، «ستانسادان ماشينا الىپ شىعىڭدار» دەپ ەلدى ابىگەرلەمەي-اق، سەنبى-جەكسەنبىنى بەتكە الىپ اۆتوبۋسپەن، نە تۇنگى پويىزبەن ەلەۋسىز جۇرە بەرەتىن. وسىعان ءوزى دە توسەلگەن، تۋىستارىن دا ۇيرەتكەن. «بارسام ءوزىم ءۇشىن بارامىن، جۇرتتى ابىگەرگە سالىپ قايتەمىن؟» دەپ ويلايتىن. كەيىنگى كەزدە اۋىلعا بارعاندا ءبىر نارسەگە قايران قالاتىن بولىپ ءجۇر. جەڭگەلەرىنىڭ شايىنا جينالعان ونىڭ ابىسىن-اجىندارى اس ۇيدە وڭاشا باس قوسا قالعان كەزدە:
ويپىرماي، قايناعامنىڭ كىشى قىزى قاسقىر عوي، سونشا جەردەن كۇيەۋىنىڭ ماشينەسىمەن كەلىپتى-اي! دوس بار، دۇشپان بار، كورسىن دەپ وتىر، مىقتى ەمەس پە، ءبىزدىڭ ول قىز، — دەسە ەكىنشى بىرەۋى تۇرىپ، ودان قالىسقىسى كەلمەي:
مەنىڭ الگى ورتانشى قايىن ءسىڭلىم بار عوي، كىلەڭ ءبىر شەتەلدىك ماشينامەن كەلەتىن بولىپ ءجۇر، كىمدىكى دەپ سۇراساق «پالەن جەردە ىستەيتىن ءبىر مىقتى جولداسىمىزدىكى ەدى» دەپ، ىزديادى اۋەلى. «جولدارىڭ جامان عوي، اۆتوبۋس سوعىپ تاستايدى، قالاي جۇرەسىڭدەر؟» دەيدى شىرەپ، وسى ەكى اراعا ىلعي ماشينە ءمىنىپ وسكەندەي-اق، — دەپ جورتا ۇرىسقان بولىپ، جان-جاقتاعى تۇرمىستاعى قىزدارىن رەتىن تاۋىپ ماقتاساتىن. بۇلاردىڭ ۇعىمىنشا، توركىندەرىنە بارعان سالتاناتىنا، كولىكتىڭ جاي-كۇيىنە قاراي، ولاردىڭ بارعان جەرلەرىندەگى تۇرمىسىنىڭ جاي-جاپسارى، جاعدايلارىنىڭ جامان ەمەستىگى اڭعارىلاتىن بولسا كەرەك. بۇرىن پالەندەي ءمان بەرمەگەن ەكەن، كەيىنگى كەزدەردە وسىنداي-وسىنداي سوزدەردى ەستىگەن سايىن ويلانىپ قالادى. كەيبىر قۇربى-دوس كەلىنشەكتەردىڭ اۋىلى جينالا قالسا، وزدەرىندە جوق بولسا، كۇيەۋلەرىنە شارق ۇرعىزىپ كولىك ىزدەتەتىن ادەتتەرىن ءبىلۋشى ەدى، ايەلدىڭ ءبىر تەنتەكتىگى عوي دەپ ويلايتىن، ونىڭ سىرىن ەندى ۇققانداي. ءار نارسەنى ارتىنان اڭعارىپ، تاڭداناتىن ادەتىمەن «وي، عاجابىن-اي!» دەپ، كۇلەتىن دە قوياتىن. مۇنىڭ ورنىندا باسقا بىرەۋ بولسا، باياعىدا-اق شەشەسىن قولىنا الار ما ەدى، قولىنا الماسا دا، اكەلىپ دارىگەرگە قاراتار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟ وزگەگە دە، وزىنە دە قايىرى جوق، شەكتەن شىققان قاراپايىمدىلىعى عوي تۇبىنە جەتىپ جۇرگەن. ەلدىڭ قىزدارى سياقتى ماشينامەن بارۋ مۇنىڭ قولىنان دا كەلەتىن. ءتىپتى سۇراماي-اق، ەمەۋرىن بىلدىرسە، ءقازىر وتىرعىزىپ الىپ، ءجۇرىپ كەتۋگە ءازىر دوستارى مۇنىڭ دا از ەمەستى. ودان قالسا، ءوزى ىستەپ جۇرگەن مەكەمەسىنەن سۇراۋعا دا بولار ەدى. وسىنداي-وسىنداي مۇمكىندىكتەرى بولا تۇرا، پايدالانعان ەمەس. «كۇنىمدىك نارسە — ايلىق ازىق، جىلدىق ۇنەمى بولار دەيمىسىڭ، نە بولسا دا ادالىنان بەرىپ، باياندى بولعاي» دەپ اقىرىن توساتىن. ءارى ارتىق ابىگەرشىلىكتى جانى قالامايتىن. پىسىقسىنىپ، ءبىر نارسەلەردىڭ الدىن وراپ، ىستەي قويايىن دەسە، جاقپاي، كەرى شىعىپ جاتاتىن ادەتى. سودان بولار، جوق جەردە پىسىقسىنعاننان قاشاتىن.
حاتتى ولاي وقىپ، بۇلاي وقىپ، بۇدان ارتىق سوزۋدىڭ ءجونى جوعىن سەزدى. بارىپ الىپ كەلىپ، بىلەتىن دارىگەرلەرگە قاراتپاسام بولماس دەپ ءتۇيدى. ەندى بىرەر كۇندە بايقاۋ دا اياقتالىپ، كەلگەندەردى تەگىس قايتارىپ، ءبىر جەڭىلدەيدى. وسى ارالىقتا از كۇنگە سۇرانىپ، بارىپ كەلۋگە نەگە بولماسىن؟! كۇندە سۇرانىپ، باستىقتارىن ىعىر ەتكەن جەرى جوق ەدى. جىبەرەتىن شىعار. وسى شەشىمگە كەلگەننەن كەيىن عانا بويى جەڭىلدەگەندەي سەزىندى. اپاسى قارتايىپ تۇرعان جوق، ءسال ەمدەلسە، تۇزەلىپ كەتەتىنىنە سەنىمدى ەتىن.
امال قانشا، تاعدىر وعان جازباعان ەكەن، ەكى كۇننەن كەيىن شەشەسىنىڭ قايعىلى قازاسىن ارقالاعان جەدەلحات الدى.
قاناتتىڭ سونداعى حاتىن الا سالىسىمەن سوزباي-اق، تۋرا سول كۇنى اۋىلعا ءجۇرىپ كەتپەگەنىنە ءالى وكىنەدى. سوندا كەلگەندە، اپاسىمەن تىلدەسىپ قالعانداي دا ەكەن...
..قاناتتى، مۇنىڭ ەركىنە سالسا، اپاسىنىڭ جەتىسىنەن كەيىن-اق وزىمەن بىرگە الىپ كەتكىسى بار ەدى. «كوكە، بۇل تۋراسىندا اپامنىڭ قىرقىنان كەيىن سويلەسەيىكشى!» — دەگەن ءسىڭلىسى توقتاتىپ. «قىرقىنا، ايتەۋىر، كەلەسىز عوي؟» — دەپ قادالا سۇراعان تاعى. بايعۇس بالا ءبىر كەتسە، كەلمەيدى دەپ ابدەن زاپىس بولسا كەرەك. «كەلەمىن، كۇنىم، كەلەمىن!» — دەپ، بۇل كوزىنەن ءسۇيىپ، قالدىرىپ كەتكەن. ەندى قالدىرا المايدى.
سىرتتان موتوسيكل ءۇنى ەستىلدى. قانات بولار كوشەنىڭ يتتەرىم شۋلاتىپ، تاۋىق-قازدارىن ۇركىتىپ كەلە جاتقان. باسە، سول، دىرىلداعىن اۋلاعا كىرگىزىپ، سالدىرلاتىپ قويىپ ءجۇر عوي، كەلگەلى وسى قىز-اق زىعىردانىن قايناتىپ ءبىتتى. كىمگە تارتىپ قانا وسىلاي بولدى ەكەن؟! جۇيكەگە تيگەنىمەن قويماي تاعى: «وزىڭە تارتقانمىن، اپكەتاي، وزىڭە، باسقا كىمگە تارتۋشى ەدىم؟» دەيتىنىن قايتەرسىڭ تاعى، تۇك بولماعانداي جايراڭداپ. ءتىل دەگەنىڭ — ۋداي. ءبىر جاعى نەمەرە اعالارىنان دا كورەدى وسى قىزدىڭ، نە ۇل ەمەس، نە قىز بالاعا لايىق مىنەزى جوق، ەركەكشورا بولعانىن: اعەكەمىزدىڭ كوزى دەپ، بەتىنەن قاقپاي جىبەرگەن. بارىنەن دە موتوسيكل الىپ بەرگەندەرىن ايتساڭشى؟! جازاتايىم ءبىر نارسەگە ۇرىنىپ قالار دەپ قورىقپايدى عوي وزدەرى. جالعىز اعالارىنان دا دەمەيدى، كوبىنشە اپاسى عوي، كەنجە قىزىنىڭ قىلىعىن قىزىقتايمىن دەپ ەركەلەتىپ وسىرگەن. اعالارى ءبىر نارسە دەۋگە اپاسىنىڭ دا كوڭىلىنە قاراعان بولار. ءتۇپتىڭ تۇبىندە كەلىپ، ءبارى جارقىنايعا باتىپ وتىر. مۇنىمەن ىلەسىپ، بىرگە كەتۋدەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. جارقىنايدىڭ وسى قىزدى سەگىزىنشىنى بىتىرىسىمەن-اق تەحنيكۋمعا، نە ۋچيليششەگە ءتۇسىرىپ جىبەرگىسى كەلگەن. ەندىگى ءبىر ماماندىق الىپ شىعار ەدى. «وقۋ، وقۋ دەپ، ۇيدەن ءبىر شىعىپ كەتكەن سوڭ، قايتىپ ورالعان قىزدى كورگەنىم جوق. قوي، اكەم، بۇل ەشقايدا بارمايدى، باسىمدى قاتىرماڭدار، قاسىمدا بولادى. وقىماسا، وقىماسىن، قاسىمدا بولسا، جەتەدى! وقىماعان ادام دا دالادا قالىپ جاتقان جوق، ورنىن تابار... بىرەۋىڭ سىرتتا ءجۇرسىڭ عوي، سول دا جەتەر»، دەپ اپاسى قاسارىسىپ وتىرىپ العان. بىرەۋىڭ اكەڭنىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ وتىرۋلارىڭ كەرەك دەپ، اۋىلدان ۇزاۋعا قورقادى. ويتكەنى، قالاعا باسپايدى-اۋ، باسپايدى. اپاسىنىڭ كوڭىلىنە قارادى ما، بۇل دا سول كەزدە پالەندەي قىستاي قويماعان. ون جىلدىقتى ءبىتىرىپ، اۋىلدا جۇمىس ىستەگەلى دە ەكى جىل بولدى. ەندىگى قاسارىسۋىن بۇل تۇسىنبەدى عوي. ويلاپ وتىرسا، قانات كىشكەنتايىنان بۇعان ۇيىرسەك ەمەس ەكەن-اۋ. ۇيگە بارعاندا «كوكەلەپ»، اينالاسىندا ءبىراز جۇرگەنىمەن، ءبىر رەتتە بۇعان بالا بولىپ ەركەلەپ، ەتەنە جۋىسپاپتى. الدا-جالدا اپاسى ەكەۋى بۇلاردىڭ ۇيىنە قوناققا قىدىرا كەلسە دە: «مىنا كوك تۇتىندەرىڭدە ءبىز تۇرا المايمىز. قۇجىناعان حالىق، اعىلعان ماشينا، ادامنىڭ تىنىسىن تارىلتادى عوي، قالاي شىداپ كۇن كورەسىڭدەر، ءجۇر، اپا، اۋىلىمىزعا قايتايىڭ» دەپ اسىقتىرىپ، كوپ جاتقىزباۋشى ەدى. بالالىقپەن ايتادى عوي دەپ،بۇل پالەندەي ءمان بەرمەيتىن ول كەزدە. قولدى-اياققا تۇرعىزباي اسىقتىرعان قىزىنىڭ قىلىعىنا، سوزىنە اناسى مەيىرلەنە كۇلىپ قويىپ وتىراتىن. بۇل كورىپ-بىلىپ جۇرگەن كەلىنشەكتەردىڭ، تاۋسىلمايتىن ءبىر سىڭلىلەرى، قايىن سىڭلىلەرى ۇيلەرىن بوساتپايدى. ال، بۇل جالعىز ءسىڭلىسىن شاقىرىپ كەلتىرە المايدى. و... توبا-اي؟!
«سەندەردىڭ وسى قالالارىڭا كەلگەن سوڭ كىسىنىڭ ءىشى پىسادى، ءبىر ۇيگە بارمايسىڭ، ءبىر ۇيگە كىرمەيسىڭ، ءتورت قابىرعاعا قامالىپ، سەندەر قاشان كەلەدى ەكەن دەپ تەلمىرىپ، كوزىڭ جاۋتاڭداپ وتىرعانشا، ءوزىمىزدىڭ ۇيرەنگەن جەرىمىز جاقسى ەمەس پە؟» — دەپ، اناسىن يلاندىرىپ، الىپ كەتەتىن. «اي-اي-اي، فيلوسوف ءسىڭلىم-اي وسى وجەتتىگىڭنەن ءبىر نارسە تابار ما ەكەنسىڭ، الدە ءتىل مەن جاعىڭا سۇيەنگەن قۇر مىلجىڭ بولىپ قالار ما ەكەنسىڭ؟» — دەپ كۇلەتىن.
ەندى مۇنى كۇلكى ەمەس، اشۋ قىسا باستادى. شەشەسىنىڭ قىرقىن بەرگەلى ءۇش كۇن ءوتتى. مىنا قىز بوگەپ وتىر. ايتقانعا كونەر ەمەس، كەلگەلى ەكەۋى ايتىسۋدا. قاتتى دا ايتتى، الداپ تا كوردى. «بىرەۋدىڭ قولىنا بارىپ، جالتاقتاپ جۇرگىم كەلمەيدى. نە كورسەم دە اعايىندار اراسىندا، ەل ىشىندە، اكەمنىڭ ۇيىندە وتىرمىن»، — دەيدى. ال، ءبىر نارسە دەمەي، شىداپ كور؟! مۇنداي بەتپاقتىقتى كىم بىلگەن؟! كوشىرىپ اكەتەمىن دەپ وتىرعان بۇل دا جوق. «بارىپ، وقۋعا تاپسىرىپ نە لايىقتى جۇمىسقا تۇرىپ كورگىن. بىرتىندەپ تۇپكىلىكتى تابان تىرەپ كەتەسىڭ، تاعى ءبىر رەتتەرى بولا جاتار» دەگەن وي عوي. «بوتەن بىرەۋ» دەيدى، تۋعان اپاسى بوتەن بولعاندا، سوندا جاقىنى كىم ەكەن مۇنىڭ؟ جارقىنايعا باتىپ وتىرعانى وسى عوي.
ولاي دەمەسەڭشى، مەن ءوزىڭ بولعانمەن، جەزدەڭنىڭ، قاراعىم، اتاسى باسقا عوي، كوڭىلىنە كەلەر. سەن بوتەن دەگەنمەن، ول سەنى بوتەنسىنىپ، سىرتقا تەپكەن جەرى جوق ەدى عوي. نە جامانشىلىعىن كوردىڭ؟ ساعان اعا ورنىنداعى ادام.
جوق، اپكەتاي، ماڭدايعا اعا جازباعان سوڭ، كىسى اعاسى — اعا بولا المايدى. وسى كۇنگە دەيىن سونى دا بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟
ءاي، مەن سەنەن باقانداي ون جاس ۇلكەنمىن، ساعان قاراعاندا از دا بولسا، بىلەتىنىم بار شىعار. تايتالاسپا، ءجۇر دەگەن سوڭ، جۇرەسىڭ!
اپكەتاي، شىنىڭدى ايتشى، مەنى الدە كۇندەلىكتى نان مەن سۇتىڭە جۇمسايتىن، قولبالالىققا ۇستاعىڭ كەلە مە؟ الدە كۇيەۋىڭنىڭ انا تاجىريبە جاسايتىن تىشقاندارىنا جەم شاشقىزۋعا كەرەكپىن بە؟
قىرشاڭقى سويلەمەسەڭ بولماي ما؟ ول عالىم عوي، بىلمەيتىن نارسەڭدى نەگە ايتاسىڭ، قالقام-اۋ؟! ءسوز دەگەن جەتپەي قويمايدى، قۇلاعى شالسا، ۇيات ەمەس پە؟
نەسى ۇيات، وزىنە دە ايتامىن، تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىت تىشقان باققانشا، دۇرىسىراق، بىلاي، ەركەكتىڭ جۇمىسىن ىستەمەي مە؟ قالادان كەتسەڭدەر ولەتىندەي بولاسىڭدار. ون جىل بولدى عوي، تۇيتىڭدەپ جۇرسىڭدەر، بىتىرگەن تۇكتەرىڭ جوق.
قوي، قاراعىم، مەن جۇرسەم، انا اعالارىڭنىڭ بالالارىنىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى ءۇشىن ءجۇرمىن. جاتتا دا ءبىر ءۇيىڭ بولسىن دەگەن ەمەس پە؟ ومالىپ اۋىلدا وتىرۋلارىڭ جەتپەي مە؟ وقۋلارىڭ كەرەك قوي. الدە جۇرت وڭىپ جاتقان تەگىن وقۋ سەندەرگە جاقپاي ما؟
وقۋ كەرەك بولسا، كەرەك كەزىندە وڭىپ الامىن. تەگىن بولسا، ءتىپتى جاقسى، اسىعاتىن نەسى بار؟! قالاعا اپارعاندا نە ىستە دەمەكسىڭ ماعان؟ وسىندا دا بوس جۇرگەنىم جوق، ىستەپ جۇرگەن جۇمىسىم بار. وزىمە ۇنايدى. مەن قالادان گورى وسى جەرگە كوبىرەك كەرەكپىن.
سەن بولماساڭ بۇل جاقتاعى جۇرت قاراڭ قالاتىن شىعار...
ەندەشە قالانىڭ دا مەنى كەرەك ەتىپ تۇرعانى شامالى بولار. ءويتىپ-بۇيتىپ ءبىر جەرلەرگە كىرىپ، ىلدەبايلاپ جۇرگىم كەلمەيدى. ودان دا الشاڭ باسىپ، اۋىلىمدا جۇرگەنىم جاقسى.
ءاي، قاراعىم-اۋ، وقۋىڭ كەرەك ەمەس پە؟ ءوز قاتارىڭنىڭ ءبورى ءار جەردە وقىپ جاتىر. ءقازىر بىلىنبەگەنمەن، جىل وتكەن سايىن قاتارىڭنان قالىپ قويعانداي، قورىنا بەرەسىڭ. ءبىر قالىپ قويعان سوڭ، مۇلدە قالىپ قالاسىڭ، وسىنى ۇقشى، تىم بولماسا.
مەنى قاتارىمنان قالىپ بارا جاتىر دەپ، كىم ايتتى؟ قاتارىنان قالادى ەكەن دەپ قورىقپا، اپكەتاي. الدە، اۋىلدا جۇرگەندەردىڭ ءبارى قاتارىنان قالعاندار ما، سىزدەرشە...
اقىرى شىدامى تاۋسىلعان بۇل:
بار، جوعالشى، كوزىمە كورىنبەي! — دەپ، باعانا ۇيدەن قۋىپ جىبەرگەن. موتوسيكلىنە ءمىنىپ، دارىلداتىپ كەتىپ ەدى، جاڭا كەلدى عوي.
كوكە، — قانات دانەڭە بولماعانداي ارسالاڭداپ، جارقىلداي كىردى.
كوكە، ۇرىسساڭىز دا، ۇرىسپاساڭىز دا، مەن بۇگىنگى تۇنگى پويىزعا بيلەت الىپ كەلدىم. قايتىڭىز، اپكە. قۇلاققا تىنىشتىق بولسىن! — سوڭعى سوزدەرىن ءزىلسىز ەركەلەي، كۇلىپ ايتتى. ءبىراق داۋسى دىرىلدەپ، بوساپ تۇر. جارقىناي قانشا اشۋدان جارىلارداي بوپ تۇرسا دا، بوساپ، تەرەزەگە بۇرىلىپ، تەرىس اينالىپ كەتتى.
كۇنىم-اي، سەنى جالعىز تاستاپ قالاي كەتەم؟
ەش نارسە ەتپەيدى، اپكە! مەن بۇل كۇيگە اپام اۋىرعالى ىشتەي دايىندالعانمىن. ءسىز ۇزاتىلىپ كەتكەن قىزسىز، ءسىزدىڭ تۇراعىڭىز بۇل كۇندە باسقا. ال، مەن اكەمنىڭ ۇيىندە قالامىن. اكەم ماعان ۇل ەسىمىن قويعاندا، كوڭىلىندە «نەگە ۇل بولمادى ەكەن؟» دەگەن وكىنىش تۇردى ما ەكەن، الدە مەنىڭ بولاشاعىما سەندى مە ەكەن، كىم ءبىلسىن؟ ايتەۋىر ءبىر ويى بولعان شىعار. نە كورسەم دە، ءوز ماڭدايىمنان كوردىم. «تەرەك ءبىر جەردەن كوركەيەر — دەمەۋشى مە ەدى اپام؟ «بالەن جەردە باقىت بار» دەپ، كىسى ەسىگىن ساعالامايمىن.
تاعى دا «كىسى ەسىگى».
قاناتجان، قويشى...
قويدىم، اپكەتاي. جولعا جينال، سوڭىرا ماشينا كەلەدى.
ءوزى دارىلداتىپ، تاعى ءبىر جاقتارعا كەتتى. قۇددى ەركەك بالا سياقتى ۇيگە توقتاماي، كۇنى بويى سىرتتا جۇرەتىن ءسىڭلىسىنىڭ بۋداق-بۋداق شاڭ ىلەستىرىپ بارا جاتقان ىزىنە قاراپ، وتىرىپ قالدى. كونبەگەن ادامعا نە شارا، قايتۋعا جينالماسا، بولماس. اكەسى — قيسايعان جاعىنان تۇرمايتىن، بىربەتكەي بەتتى كىسى ەدى. اينىماي تارتقان دا. سىڭلىسىنە قىز جولى جىڭىشكە ەكەنىن ەسكەرتىپ، ويىنا العانىنىڭ ءبارىن ىستەي بەرسە، ابىروي بەرمەيتىنىن ۇعىناتىنداي زەردە تىلەگەننەن باسقا، نە قالدى ەندى بۇعان؟
ەسىكتىڭ الدىنىڭ شاڭىن بۇرق ەتكىزىپ، ماشينا توقتاي قالعاندا، جارقىناي دا ول-پۇلىن ازىرلەپ، دايىن وتىرعان. قانات مۇنىڭ كوزىنە تۋرا قاراماي، قاشقالاقتاپ، سۋمكالاردى ماشيناعا سالعان بولىپ ءجۇر. ونىڭ جانىنداعى ەكى جىگىتتى بۇل تانىمادى. اۋىلدان ۇزاڭقىراپ شىققاننان كەيىن عانا ءجون سۇراسقان.
كوكە، مىنا ماشينا جۇرگىزىپ كەلە جاتقان تۇرىسبەك اعانىڭ جاناتى عوي، ءبىر اپاسى سىزبەن قاتار وقىعان، بىلەسىز عوي، تەك ۇمىتىپ قالعان بولارسىز. ال مىنا جىگىتتى دە تانۋىڭىز كەرەك، وسى اۋىلدىكى، اپام «ابىسىن» دەيتىن بيعايشا اجەيدىڭ بالاسى — نۇرتاي.
جارقىناي ەكەۋىن دە كىشكەنتاي كەزىندە قاناتتىڭ جانىنان سان كورگەن، ءبىراق ءدال مىناداي كوركەم جىگىت بولىپ وسەر دەپ ويلاماعان. سول كىشكەنە قارا دومالاق بالاقايلار مەن مىنا بوزبالالاردىڭ اراسىنان ءبىر ۇقساستىق ىزدەگەندەي، بەتتەرىنە قاراعىشتاي بەردى.
اپاسىنىڭ جەتىسى، قىرقى كەزىندە دە قاناتتىڭ جانىندا شىرق ۇيىرىلگەن كىلەڭ وسىنداي جىگىتتەردى بايقاعان، شارۋالارىنا بولىسىپ، زىر جۇگىرىپ جۇرگەن. ءبىر رەتتى جەرىندى جەڭگەسىنەن جايلاپ سۇراعان دا سىر تارتىپ. «ەركەجان-اۋ، ءبارى ءوزىمىزدىڭ تۋىسقاندار عوي. اناۋ انا قايناعانىڭ، مىناۋ مىنا قايناعانىڭ بالاسى» دەپ شۇبىرتا جونەلگەن. ايتسا ايتقانداي، ءبارى ءوزىنىڭ جاماعايىندارى ەكەن. مىنا ەكى جىگىت تە بوتەن بولمادى.
ستانسيا باسىنا كەلگەن سوڭ جۇكتەرىن پەررونعا قويىپ، پويىزدىڭ كەلۋىن كۇتتى. قانات تاعى دا ويناقىلىعىنا سالىپ، ءار نارسەنى ءبىر اڭگىمەلەپ تۇردى. ءبىراق ءسىڭلىسىنىڭ كوكەيىندەگى بۇعان ايتايىن دەگەن نارسەنىڭ باسقا ەكەنىن بۇل بايقادى. جىگىتتەردىڭ ءبولىنىپ، ەكەۋى اۋلاعىراق بارىپ تۇردى. بۇل اراعا شام جارىعى دا جەتە قويمايتىن الاكولەڭكە.
پويىز كەلگەنشە، سىڭلىسىنە ايتاتىنىن ايتىپ قالعىسى كەلگەنىمەن، نەدەن باستارىن بىلمەدى. جاقپاي قالسا، ايدالادا ايتىسىپ تۇرۋ ۇيات تا، ءبىراق ۋاقىت ءوتىپ بارادى:
قاناتجان، سەن ەندى جاس ەمەسسىڭ، اقىل توقتاتاتىن كەزگە كەلدىڭ، اينالاڭا ەركەك بالالاردى ءۇيىر ەتە بەرمەسەڭشى. ءبىر كەزدەگى بالا دوستارىڭ ەكەنىن بىلەمىن، ءبىراق سەن قىز بالا ەكەنىڭدى دە ۇمىتپاعىن، مەن كەلگەلى سەنىڭ جانىڭنان جاقىن دوس قىزدار كورمەدىم. الدە بايقامادىم با؟ قىز جولى جىڭىشكە ەكەنىن ەسىڭنەن شىعارما. ساعان ءبارى سىن.
ءسىڭلىسى بۇل جولى بەتىنەن المادى، ءۇنسىز تىڭدادى.
ءيا، اپكە، ايتقانىڭنىڭ ءبارى دۇرىس. ءبىراق مەن ءسىز ويلاعانداي، ون، مەن سولىمدى ايىرمايتىن اۋسار ەمەسپىن. ماعان سەنشى، اپكەتاي...
ەكەۋى ۆوكزال ءۇيىنىڭ سىرتقى شارباق قورشاۋىنا سۇيەنىپ، ءۇنسىز تۇردى. قانات كەنەت مۇنىڭ تۋ سىرتىنان قۇشاقتاپ، جاۋىرىنىنا بەتىن باسىپ، ۇزاق تۇردى. بۇل جىلاپ تۇر ەكەن دەپ ويلاپ، بۇرىلىپ باۋىرىنا تارتقىسى كەلگەن، قاپسىرا قۇشاقتاعان قانات تىرپ ەتكىزبەدى. قولى قاتتى ەكەن.
كوكە، مەنىڭ قىرشاڭقى ءتىلىم دە ءتيدى عوي دەيمىن، سىزگە. وعان بولا اشۋلانا كورمەڭىزشى. —جىلاعان دانەڭەسى جوق، داۋسى دا بايسالدى، باپ-باسىلقى. بۇل كەلگەلى قاناتتىڭ شىن جاقىن تارتا، اقتارىلا اعىنان جارىلىپ سويلەگەنى وسى شىعار. — سىزدەن باسقا كىمىم بار، سىزگە ايتپاعاندا كىمگە ايتامىن. سوڭعى ۋاقىتتا سيرەك كەلەتىنىڭىزگە، اسىرەسە اپام قينالىپ جاتقاندا قاسىندا بولماعانىڭىزعا رەنجىگەنىم راس. اپام دا توسىپ جاتتى عوي. ءبىراق ول كىسى سىزگە تيتتەي دە رەنجىگەن ەمەس. قايتا ماعان: «كەيىن ءبىر نارسە دەپ، كوكەڭدى جابىرقاتىپ، قاپالاندىرما»، — دەپ تاپسىرۋمەن بولدى عوي. جارقىناي شىداي الماي، جىلاپ جىبەردى.
جىلاما، كوكە! اپامنىڭ الدىندا قارىزىڭ جوق قوي. اپام وسىنى ايت دەگەن. قولىڭنان كەلگەنىنشە قارايلاستىڭ. ال، ەندى ماعان قارايلاما، الاڭداما! اپام كوزىنىڭ تىرىسىندە مەنىڭ ءبىر كىسىدەي ءوز باسىمدى الىپ جۇرەتىنىمە سەنىپ، قاتارىمنان قالمايتىنىما كوزى جەتكەن. «سەن، قارا تەنتەگىم، ءتۇبى ءبىر جەردەن شىعاسىڭ عوي، جارقىنايىم الدەكىمگە تۇرتكى بولماسا» دەگەندى، نەگە ەكەنىڭ قايدام، كوپ ايتاتىن. «تۋعان جەردەن قول ءۇزىپ كەتتى عوي» دەپ وتىرۋشى ەدى. «ۇلان-بايتاق ەلىمىزدىڭ قاي جەرى بولسا دا، تۋعان جەر ەمەس پە؟» دەپ، مەن تايتالاسا كەتەتىنمىن. «جوق، بالام»، — دەپ كۇرسىنەتىن. جالپى ۇلكەن ادام ۋايىمشىل بولادى-اۋ دەيمىن. مۇمكىن انا جۇرەگى الدەنەنى سەزدى مە ەكەن! ونىڭ ۇستىنە، وسى اپام ءسىزدىڭ باقىتتى ەكەنىڭىزگە انىق كوزى جەتپەدى-اۋ دەپ شامالايمىن، كوكە، ءوز ويىمشا. سودان كەيىن دە بولار، ۋايىمداي بەرگەنى. ايتشى، كوكە، سەن باقىتتىسىڭ با؟ — بۇل جارقىنايدىڭ مۇلدە ويلاماعان، كۇتپەگەن سۇراعى.
سەن جاقسى بولساڭ، كۇنىم، مەنىڭ باعىمسىڭ! باقىت دەگەن شات-شادىمان توي-دۋمان ەمەس، اماندىق پەن تىرشىلىك قوي، جانىم.
مۇنىڭىز ءتىپتى قارابايىر، تۇرمىس باستى بولعان ادامنىڭ ءسوزى عوي.
تۇرمىس ادامدى بيلەيدى، مەنىڭ جاسىما كەلگەندە سەن دە وسىلاي دەرسىڭ مۇمكىن.
جو-جوق، كوكە!
ەكەۋى دە ءوز ويىمەن ءۇنسىز تۇردى.
جارقىنايعا ءقازىر قانات يەسىز ۇيدە جەتىمسىرەپ، جالعىز قالىپ بارا جاتقان قورعانسىز قىز ەمەس، قايتا ءبىر تىرەگىندەي كورىنەدى. وزىنە قاراعاندا قانات الدەقايدا نىق سەنىمدى سياقتى. سودان ءوزى قۋات الىپ تۇرعانداي. اكەسى كوز جۇمعان سوڭ، جارقىناي ىشتەي ابدەن قاتايىپ العان. الدىندا اسقار تاۋداي اعا، شالقايسا سۇيەنەر ءىنى بولماعان سوڭ با، ول ءوزىن قاشاندا جالعىز سياقتى سەزىنەتىن. ەشقاشان ەشكىمنەن كومەك كۇتپەيتىن. سۇيەنەر تىرەگى بولماعان سوڭ، ءوز ەڭبەگىنە عانا سەنەتىن. ەگەر وسى ۋاقىتقا دەيىن الدەنەگە قولى جەتسە، تەك تىنىمسىز تىربانۋىنىڭ عانا جەمىسى دەپ بىلەتىن. قالا تىرشىلىگىندە ول تۇرمىستىڭ قىجىلىن دا، جاناشىر قولدىڭ دەمەۋىنىڭ جوق تىعىن دا كوپ تارتتى. جولىندا ساتسىزدىكتەر دە ۇشىراستى ول كەي-كەيدە تارىلعاندا «اقىلسىزداۋ بولسا دا، بىرگە تۋعان اعاتايىم نەگە بولمادى ەكەن؟» دەپ ويلايتىن. سوندا اناسىنا دا الاڭداماس ەدى-اۋ. جوق نارسەنىڭ ورنى قاشاندا ۇڭىرەيىپ كورىنىپ تۇرعانداي بولاتىن. قانات وتكەندە جاقسى ايتتى-اي «كىسى اعاسى — اعا بولمايدى» دەپ. بۇل وتىزعا كەلگەندە توپ شىلاعان جايىن، ءسىڭلىسى جيىرماعا جەتپەي اڭعارىپتى. ول ءسىڭلىسىنىڭ العىرلىعىنا قۋاندى. قۋانا تۇرىپ، بورداي ەگىلىپ، بودا-بودا جىلاعىسى كەلدى. تىرشىلىگىندە ءالى ءبىر ادامعا مۇڭىن شاعىپ، جايىن ايتىپ، شاعىنىپ كورگەن جوقتى. ىشكە جۇتىپ كەلە جاتىر عوي. قاناتقا ايتسا، ءبارىن تۇسىنەتىن سياقتى. قىز دا بولسا، سۇيەنىشى بار ەكەن. ءبىراق جىلامادى. ولاي ىستەۋگە استە بولمايدى. قابىرعاسى قاتىپ، بۇعاناسى بەكىمەگەن جاس بالانى جاسىتقىسى كەلمەدى. ونسىز دا ءدال ءقازىر قانات مۇنىڭ جايىپ ويلاپ تۇرعانى انىق.
كوكە، اناۋ جارقىراپ وقشاۋ تۇرعان قاي جۇلدىز، بىلەسىپ بە؟ — جارقىنايدىڭ جۇلدىزدار تۋرالى بىلەتىنى شامالى ەدى. ونى كوكتەگى جۇلدىزدان گورى جەر بەتىندەگى تىرشىلىك قامى كوبىرەك تولعاندىراتىن.
شولپان شىعار...
جوق، كوكە. ول — تەمىرقازىق. اداسقاندار ەرتەدە سول جۇلدىزعا قاراپ باعىتتارىن تۇزەيدى ەكەن...
بولسا بولار... — الىستان پويىزدىڭ قىشقىرعان داۋىسى ەستىلدى. ۋاقىت تا بولعان ەكەن. ولار پەررونعا قاراي اياڭدادى...
مەن الداعى اپتادان باستاپ اۋداندىق جاستار ءبولىمىنىڭ جۇمىسقا اۋىساتىن شىعارمىن. — مۇنى قانات قول سۋمكاسىمەن ويناپ تۇرىپ، نەمقۇرايلى ايتقانداي بولعان. جارقىناي ءسىڭلىسىنىڭ ومىرىندە ۇلكەن بەتبۇرىس بولارىن، ءارى ءوز ورنىن ءدال تاپقانىن سەزدى. ىشتەي ءوزى سوعان تاعى قۋاندى.
شاقىرعالى كوپ بولعان، اپامنىڭ قىرقىنا قاراپ، ايالداپ جۇرگەنمىن. كەشە بارىپ كەلىسىپ كەلدىم، ەندى نەسىنە قارايلايمىن...
. كۋپەگە جايعاسقاندا جارقىناي بويىنىڭ كەنەتتەن سەرگىپ، جەڭىلدەگەنىن انىق سەزدى. قاناتتى دارمەنسىز جاس ساناپ، ءوزىن-وزى الىپ جۇرە المايتىنداي كورىپ، سالماعى وزىنە تۇسەر دەپ كوبىرەك ۋايىم ەتىپ كەلىپتى. ەندى باسقاشا شىعىپ وتىر. يىعىنان ۇلكەن جۇك تۇسكەندەي، باسى جاستىققا تيىسىمەن قاتىپ ۇيىقتاپ قالىپتى. ونىڭ كوپتەن بۇلاي قاتتى ۇيىقتاعانى وسى شىعار... ءتۇس كورىپتى. تۇسىنە اپاسى ەنىپتى. اپاسى ەكەۋى ايلى تۇندە فەرمادان قويدىڭ سارى قيىن اكەلە جاتىر ەكەن. مىنە، قىزىق، ءدال سول بالا كەزىندەگىدەي ءباز-باياعى قالپى. اپاسى بۇل ەس بىلگەلى شوپشىلەرگە، دالا قوسىنداعىلارعا نان جاباتىن. وتىندى كولحوز ءتۇسىرىپ بەرەتىن. كەيدە، وتىن تاۋسىلىپ قالعاندا، اۋىلدىڭ شەتىندەگى قوي فەرمادان وسىلاي، قاپپەن سارى قي تاسيتىنى بار. كۇندىز باسقاداي شارۋالارى بولدى ما، ايتەۋىر ءبىر كۇنى اپاسى ەكەۋى تۇندە بارعانى ەسىندە. اي سۇتتەي جارىق ەدى. اسپان سونداي زاڭعار بيىك كورىنەتىن. ساۋلاعان جۇلدىزدار جەرگە جامىراي توگىلىپ كەلە جاتقانداي، قولىڭدى سوزساڭ جەتەردەي ساۋدىراپ تۇر-اۋ، ساۋدىراپ تۇر.
العاشىندا اناشىنا بولىسىپ، قالانعان قيدىڭ ءبىر كەسەگىن سۋىرىپ الا بەرگەن. ءبىراق اپاسى قولىڭدى جىلان، ءبۇيى شاعىپ الار دەپ، مۇنى كىرىستىرمەدى. ول سامساعان جۇلدىزدارعا قاراعان بويى تۇرا بەردى. بەس-التى كەسەك قيدى قاپقا سالىپ، ارقاسىنا دىك ەتكىزىپ كوتەرىپ العان اپاسى ءبىر قولىمەن مۇنى جەتەكتەپ، كەلە ۇيگە قايتقان. ءقازىر دە اپاسى مۇنى قولىنان جەتەكتەپ كەلە جاتىر ەكەن دەيدى. «بالام، اناۋ تۇرعان تەمىرقازىقتى كوردىڭ بە؟ تەمىرقازىعىڭدى جوعالتپا، جانىم» دەدى دە، كوزدەن عايىپ بولدى. «اپا!» — دەپ قولىن ەربەڭدەتىپ، سويلەي وياندى. ءتۇسى ەكەنىن بۇل سوندا ءبىلدى...
ۇيگە بارىسىمەن جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، اپاسىنىڭ ارۋاعىنا باعىشتاپ، ءبىر ساماۋىر شاي بەرۋدى ويلادى. الگىندە كورگەن ءتۇسىن تاعى ەسىنە الدى. جاڭا جۇمباق تابىلدى... تەمىرقازىق تۋرالى قانات ۆوكزال باسىندا نەگە ايتتى ەكەن؟..
You Might Also Like
-
تۇندە تۋعان اق سارباس ساۋلىقتىڭ قوزىسىن ەنەسىنە تەلىپ، ەڭكەيە بەرگەنى سول ەدى، شاركۇلدىڭ وڭ قاباعى بۇلك-بۇلك تارتقانى. كەيدە ادام دەگەن ءوزى قىزىق قوي، وڭ قاباعىنىڭ تارتۋىن جاقسىلىققا جورىپ، الدەنەگ...
-
مۇرات ەلەگىزە ەرتە ويانىپ، تەرەزەگە قاراي اۋناپ ءتۇستى. بولمە ءىشى جاپ-جارىق ەكەن. مامىراجاي شۋاقتى ەرتەڭگىلىك تىنىشتىقتى بۇزىپ، شىقىلىقتاعان ءبىر اۋەن قۇلاعىنا ەمىس-ەمىس جەتەدى. بۇل كۇندە ەستىپ جۇرگەن...
