تويعا كەلگەن كەلىنشەك
تۇندە تۋعان اق سارباس ساۋلىقتىڭ قوزىسىن ەنەسىنە تەلىپ، ەڭكەيە بەرگەنى سول ەدى، شاركۇلدىڭ وڭ قاباعى بۇلك-بۇلك تارتقانى. كەيدە ادام دەگەن ءوزى قىزىق قوي، وڭ قاباعىنىڭ تارتۋىن جاقسىلىققا جورىپ، الدەنەگە ىشتەي ەلەگىزىپ، ۇمىتتەنەتىنى بار. كوزىن وڭ قولىنىڭ سۇق ساۋساعىمەن جايلاپ سيپاپ، «ۇزاعىنان، ۇزاعىنان» دەپ كۇبىرلەدى. اياعى جەرگە، تۇمسىعى ەنەسىنە جەتپەي، ەكى ورتادا سالبىراپ قالعان اق قوزى تىپىرلادى. شاركۇل سوندا بارىپ تىزە بۇگىپ:
ي-ي، جارىقتىق-اي، — دەپ، قوزىنى ەنەسىنىڭ باۋىرىنا سالدى. قوزىنى اۋىزداندىرىپ وتىرىپ، قيالى شارق ۇرىپ، الىستى كەزىپ كەتتى. پەندە ەمەس پە، اركىمگە ءوز تۋىسى جاقىن. ەسىنە ساپاردىڭ بيىل ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەلى وتىرعان ىنىسىنەن بۇرىن اسكەردەگى ءوزىنىڭ كەنجە باۋىرى ءتۇستى. كوزىنىڭ تارتۋىن سونىڭ امان-ەسەن ورالۋىنا جورىپ وتىر ءقازىر.
بۇلار ەلدەن شالعاي. قانداي حابار بولماسىن ءبىرىنشى اۋىلداعى اعايىن-تۋعاندارعا جەتىپ، بۇلارعا ارا قونىپ، اسىقپاي كەلەدى. شاركۇل وزدەرىن ۇلكەن الەممەن جالعاستىرۋشى — قوناعى دا، ۇلىعى دا كەلەتىن جالعىز كۇرە جولعا قاراپ، ەلەڭدەي بەردى. ءبىر ءتاۋىرى، وسى جولى كوپ كۇتتىرگەن جوق. ءتۇس اۋا ورتالىقتان كەلگەن كىتاپحاناشى قىز ءبىر توپ گازەت-جۋرنالدارمەن بىرگە مۇنىڭ قولىنا ادەتتەگىدەن قالىڭداۋ حات ۇستاتتى. بىردەن تانىدى. قاينىسىنىڭ موردەي جازۋى كوزگە ىستىق تارتىپ بارادى. قاينىسى الماتىدا، ۇلكەن وقۋ دا. شاركۇلدىڭ شامالاۋىنشا، بيىل ءتامامدايتىن بولۋى كەرەك. ءوزى ساپاردان مۇشەل جاس كىشى. سودان دا شال-كەمپىر ساپارعا مەدەت، شارشاپ-شالدىققاندا دەمەۋ بەرەر قۋات بولسىن دەپ اتىن قانات قويىپتى. شاركۇل ونى «تورەجىگىت» دەيدى. «تورە دەسە، دەگەندەي-اۋ»، — دەپ، قاينىسىنىڭ اۋىل ءداستۇرى بويىنشا ۇلكەيتىلىپ، قابىرعاعا ىلىنگەن سۋرەتىنە قاراپ، كەيدە ايتىپ قويادى. شاشىن ءبىر جاعىنا جىعا تارايتىن. يەگىن ءسال كوتەرە قىرىن قاراپ وتىرعان كەلبەتى — كوركەم. قاباقتان تىك تۇسكەن قىر مۇرنى جاراستى ءوڭ بەرەدى. بۇل — بىلتىر جىبەرگەن سۋرەتى ەدى. ەسەيىپ كەتكەنى كورىنىپ تۇر.
الدىندا اسقار تاۋداي اكە، ءسوزىن جىقپاس اعا بولعاننان با، ول ساپارعا قاراعاندا قامسىز، شارۋاعا قىرسىز بولىپ ءوستى. ءبىراق مىنەزى سالدىرلاق، توگىپ-شاشپا جومارتتىعى تاعى بار. ءارى جيىن-تويعا ءۇيىر. وسى ادەتى وزىنە ۇيلەسىمدى دە ەدى. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ اۋداندىق گازەتتە ەكى جىل جۇمىس ىستەپ، وقۋعا اتتاندى. وقۋى — جازۋشىنىڭ دەي مە، ءتىلشىنىڭ دەي مە وقۋى كورىنەدى. ايتەۋىر، جامان وقۋ ەمەس ەكەنىن شاركۇل بىلەدى.
كونۆەرتتى قىسىپ ۇستاعان كۇيدە قالبالاقتاپ ۇيگە جۇگىردى. قىسىپ ۇستاماسا، جاقسى حابارى كونۆەرتتەن شىعىپ، تۇرا قاشاتىنداي-اق كورەدى.
دۋلاتتىڭ كوكەسى، ا دۋلاتتىڭ كوكەسى، تورەجىگىتتەن حات كەلدى عوي. باسىڭدى كوتەرشى. — ءۇيدى باسىنا كوتەرە سامبىرلاي كىردى.
ا-اۋ؟ — ساپار ورنىنان سوزىلا تۇرىپ، كەۋدەسىن كوتەرىپ وتىردى. ونىڭ تۇسكى شايعا كەلگەنى ەدى. شاركۇلدىڭ شايى قايناعانشا كوز شىرىمىن الا تۇرايىن دەپ قيسايعان. كوزى ىلىنگەنى سول ەدى. كەلىنشەگىنىڭ «كوكەسى دەسە، كوكەسى» دەگەن، ءتۇبى تۇسكەن شەلەكتەي داڭعىراعان داۋسى ويانباسىنا قويمادى. انشەيىندە «ءاي، سونشا نەگە جەلىكتىڭ؟» — دەپ، زەكىپ تاستار ەدى. قاناتتان حات كەلدى دەگەن سوڭ كوڭىلدەنىپ، جادىراي ءتۇستى. ءىنىسىنىڭ اتىن ەستىگەندە، كوكىرەگى ساعىنىشتان سىرقىراعانداي بولدى دا، ءبىر نازىك نۇر قۇيىلعانداي جايدارىلانىپ سالا بەردى. ونى بيىل ءجيى ويلايتىن بولىپ ءجۇر. وقۋ بىتىرەتىنى — كوڭىلىنە كوپ دەمەۋ. كەلىپ، «اۋدانعا جاقسى قىزمەتكە ورنالاسسا، ءبىر جاعىما شىقسا» دەپ كوكسەيدى. قويدان قاجىعان، تالعان شاقتا وسى وي قۋات بەرەدى. الگىندە عانا ات سوعىپ، اۋىر تارتقان بويى جەڭىلدەنىپ كەتكەندەي، ءوزىن تىپ-تىڭ سەزىنىپ قالدى. دەم الالماي ويانعانىنا وكىنگەن جوق.
شاركۇل و باستان كۇيەۋىنىڭ الدىنا شىعىپ كورگەن جان ەمەس. حاتتىڭ دا سول ۇيدە بولعان كەزدە كەلگەنىنە قۋاندى. «شارشاپ ءجۇر ەدى، كوڭىلى كوتەرىلىپ، سەرگىپ قالاتىن بولدى» دەپ قۋاندى عوي شاركۇل. حاتتى كۇيەۋىنە ۇستاتىپ، ءوزى جانىنا جۇرەلەپ وتىردى. ساپار قارا سۋىقتان جارىلىپ كەتكەن، بىرتيعان ساۋساقتارىمەن كونۆەرتتى ەبەدەيسىز اشىپ، ىشىنەن ءتورت بەت حاتتى الىپ، اۋدارىستىرىپ قاراپ شىقتى. اسىقپاي، باپپەن وقۋعا كىرىستى. كەي تۇسىندا «نە دەيدى» دەپ قويىپ، قايتا وقيدى. «ءوي، كۇشىك، بۇل دا قاتىن الۋعا جاراپ قالعان ەكەن عوي» دەپ، كەڭكىلدەپ، كۇلىپ الدى. شاركۇل ەش نارسە ۇقپادى، سوندا دا بولمەدى. ساپار حاتتى وقىپ بولا بەرىپ:
وي-بوي، بايبىشە، تويعا دايىندال. قاينىڭ ۇيلەنەتىن كورىنەدى، — دەپ، كوڭىلدەنگەندەگى ادەتىمەن كەلىنشەگىنىڭ يىعىنا اپ-اۋىر قولىن ارتا سالدى. بۇل ونىڭ شىن قۋانعانى ەدى.
راس پا؟
مىنە، جازىپتى عوي، سەنبەسەڭ ءوزىڭ وقىشى. — شاركۇل حاتتى قولىنا الىپ، ساپار قۇساپ ابدىراماي، داۋىستاپ، بىركەلكى ىرعاقپەن تۇسىنىكتى ەتىپ وقىپ شىقتى.
حاتىندا قانات بارلىق جاعدايدى تۇسىنىكتى ەتىپ-اق جازىپتى. «وقۋ اياقتالىپ قالدى، جاسىم بولسا جيىرما بەستەن كەتىپ بارادى، ەندى ۇيلەنۋگە رۇقسات بەرەرسىزدەر»، — دەپتى. كەلىن سول جاقتىڭ قىزى كورىنەدى. وزىمەن بىرگە بىتىرەتىنگە ۇقسايدى. الماتىداعى جورا-جولداستارىنا ءبىر ۇلكەن توي وتكىزگىسى كەلەدى ەكەن. «ساباق اياقتالعان سوڭ كەلىندەرىڭىزدى الىپ، اۋىلعا بارامىن. ونداعى ەل-جۇرتقا توي ءوزىمىز بارعان سوڭ جاسالار. الدىمەن الماتىداعى جولداستار تاراپ كەتپەي تۇرعاندا، وسى كوكتەمنەن قالدىرماي وتكىزسەك»، — دەيدى. اعاسى مەن جەڭگەسى نە: «وزدەرىڭىز كەلىپ، تويدىڭ باسى-قاسىندا بولماساڭىزدار بولمايدى عوي»، — دەپ اياقتاپتى. شاقىرۋ بيلەتىن قوسا سالىپ جىبەرگەن ەكەن. بۇعان ساپارمەن شاركۇل قۋانباعاندا ءقايتسىن؟!
ءبىلىپ ەدىم-اۋ، — دەپ، ماقتانىپ قويدى شاركۇل. — كوزىمنىڭ تارتۋى بولەك ەدى بۇگىن. سەزگەنمىن عوي ءبىر نارسەنى.
ساۋەگەيلىگىڭدى قويا تۇر. شايىڭدى جاسا. — مورت كەتەتىن تومىرىق ادەتىنە باسىپ، قاباعىن تۇيە ايتتى.
«و، بايعۇس-اۋ، جالعىز ءىنىڭ ۇيلەنەيىن دەپ جاتقاندا قۋانىشىڭنىڭ جەتكەن جەرى وسى ما؟» شاركۇل كۇيەۋىنىڭ ءسوزىن جاقتىرماي، ىشتەي الگىنى ويلاسا دا شيراق ءجۇرىپ داستارقان جايدى. جوق، ونىڭ قۋانىشىنىڭ جەتكەن جەرى بۇل ەمەس ەكەن. شايدى كوڭىلدەنىپ وتىرىپ، ۇزاق سوراپتاپ ءىشتى. ىستىق شايدى ۇرتتاي وتىرىپ، الداعى توي قامى تۋرالى ەكەۋى كەزەك-كەزەك سويلەپ، تاۋسىلماس اڭگىمەگە كوشتى. مۇنداي اڭگىمە دە سيرەك. قوناق كەلگەندە، ايتپەسە ساپار نە شاركۇل ورتالىققا تۋىستارعا بارىپ-قايتقاننان كەيىن وسىلاي ءبىر ەركىن كوسىلە ەكەۋى دە ىقىلاستانىپ اڭگىمەلەسۋشى ەدى. بۇگىن دە ەرەكشە ىستىق اڭگىمەگە بەرىلدى. وت باسىنىڭ كۇڭكىل اڭگىمەسىنەن بولەك، كوپتەن كۇتىپ جۇرگەن جاقسى نيەت — كەلىن ءتۇسىرۋ، الداعى توي قامى — ارقاۋ بولىپ وتىر. شاركۇل ابدىرە تۇبىندەگى تورەجىگىتكە دەپ ساقتاپ جۇرگەن جەنتتەن وپىرىپ، ورتاعا قويعان. ساپار جەنتتەن ماي قاسىقپەن تاستاپ قويىپ، شايدان اسىقپاي ۇرتتايدى. ولاردىڭ كوپ قينالىپ، باسىن اشىپ، شەشە الماي وتىرعانى — وتار. ءتول ۋاقىتى. قىستايعى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىن كورسەتەتىن دە وسى شاق. الدە تويدى بىر-ەكى اي كەيىندەتە تۇر دەپ ايتساڭ پا ەكەن دەپ تە وقتالدى. ءبىراق بۇل رايلارىنان تەز قايتتى.
قوي، دۋلاتتىڭ كوكەسى، قۇدالار جاعى تويعا اقشا تاپپاي جاتىر دەپ ويلاپ قالار.
ءيا-اۋ، تانىمايتىن جەكجات ءبىزدىڭ مۇنداعى قويدان شىعا الماي قالعانىمىزدى قايدان ءبىلسىن، ويلاسا — ويلار.
تورەجىگىتتىڭ ساعىن سىندىرمايىق. ءبىر امالىن قاراستىر.
ەرتەسىنە ەرتەمەن قويدى ورىسكە شىعارىپ بەرىپ، شاركۇلگە تاستادى دا، ساپار ورتالىققا كەتتى. جول بويى باسقارماعا ايتار ويىن ساباقتاۋمەن بولدى.
بۇل بارعاندا كەڭسە جاڭا اشىلعان ەكەن. باستىق ورنىندا. ساپاردى كورگەندە ءبىرىنشى سۇراعانى «وتار قالاي؟ امانشىلىق پا؟» بولدى. ساپار وتاردىڭ اماندىعىن، ءتولدىڭ بەت الىسىنىڭ جامان ەمەستىگىن، جالعىز ءىنىسىنىڭ ۇيلەنەتىنىن، سوعان بارماعىن شورقاق تىلىمەن ۇستەمەلەي بايانداپ شىقتى. ورنىنا ون كۇنگە ادام بەرۋىن سۇرادى. باستىق كوپ ويلاندى.
قانات ءبارىمىزدىڭ دە جاقسى كورەتىن ءىنىمىز. ونىڭ وقۋ بىتىرەتىندىگىنە، ءبىر باسىنىڭ ەكەۋ بولعانىنا قۋانامىز. ءبىراق، وتاعاسى، ءسىزدىڭ وتاردى وزىڭىزدەي باعاتىن ادام جوق. تويدى كەيىن وتكىزىڭدەر، نە باسقا امالىن تابىڭىزدار. ونىڭ ۇستىنە، — باستىق كۇلىمدەپ ساپارعا باعدارلاي قارادى، — وردەن، مەدال دەگەن نارسەلەر بار، ءتولدى جاقسى الساڭىز، ءسىزدى سونىڭ بىرەۋىنە ۇسىنامىز با دەگەن ويدامىز. — باستىق وسى ءسوزىم ۇناعان شىعار دەگەندەي، لەكىتىپ كۇلىپ الدى. — وسىلاي، ساكە. تولدەن اناۋ نۇركەلدى شالدان كەم تۇسپەسسىز. ءاي، ول-داعى قاسقىر عوي. — باستىق باسىن شايقادى. — كەشە بارىپ قايتىپ ەدىم. وسى ونكۇندىكتە تۋعاندارى كىلەڭ ەگىز ەكەن. بيىل دا الدىنا جان سالماس. — ساپاردى قايراي تۇسكىسى كەلىپ، جورتا ايتقانىن سەزدىرمەدى.
ساپاردىڭ كوڭىلى شىم ەتە قالدى.
بۇگىن ساقپانعا جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى بارادى. ولارعا ءوزىڭىز باسشىلىق جاساپ، ۇيرەتپەسەڭىز، بالالارعا سەنۋگە بولا ما؟ ءسويتىڭىز، ساكە...
ساپاردىڭ ورتالىقتان جابىرقاۋ، قاپالى ورالعانىن شاركۇل بىردەن سەزدى. تەز شاي دايىنداپ، كيىمىن شەشىسىپ، بايەك بولا قالدى. وندايدا ساپاردىڭ تەز جادىرايتىنىن بىلەدى. تورگە سىلق وتىرا كەتكەن سوڭ بارىپ تىلگە كەلدى:
بولشى، تاماعىڭ بار ما ەدى؟ — تىلگە كەلگەنى — تۇنەرگەنى بولماسا، جاۋارعا جوق، جەل كوتەرگەن اقشا بۇلتتاي اشۋىنىڭ سەلدىرەي باستاعانى. قوي ءسۇتىن قاتقان كۇرەڭ شايدان ەكى-ۇش شىنى ىشكەن سوڭ، قاباعى اشىلعانداي بولدى. سوندا بارىپ، شاركۇل دە سۋىرتپاقتاپ، سوزگە تارتتى.
باستىق نە دەدى؟
نە دەۋشى ەدى، ورنىڭا ادام جوق، — دەيدى دە.
شاركۇل ەندى كۇيەۋىنىڭ كوڭىلىن ورنىقتىرا سويلەدى:
ورنىنا ادام تاستاعانمەن، اتاق-ابىرويى وزىنە كەلمەگەن سوڭ، وزىڭدەي كايدان قاراسىن.
مەن دە سونى ويلاپ وتىرمىن. — ول كەنەت كوڭىلدەنىپ، كۇرت جادىرادى. شۇعىل شەشىمگە كەلگەن جايى بار. — بۇل تويعا سەن بار، بايبىشە. نەشاۋا، مەن اۋىلداعى تويدىڭ، اكەسىن تانىتىپ، بەل ورتاسىندا بولامىن ەمەس پە؟ ءسويت، قاينىڭنىڭ تويىن ءوز قولىڭمەن وتكىزىپ كەل. وعان سەنەن جاڭىن ادام جوق. مەن وتكەن جىلى وتپۋسكەمدە الماتىنى كوردىم عوي. قاينىڭنىڭ ارقاسىندا سەن دە كورىپ كەل. مىنا قارا دومالاقتار، — ول وزىنەن تومەن ءشۇپىر-شۇپىر وتىرعان بالاقايلاردى نۇسقادى، — ادام بولىپ، الماتىدا توي جاساعانشا قاشان؟!
قوي، ولاي دەمە، كوكەسى. ەرتەڭ-اق ءالى-ى. دۋلاتىڭنىڭ ءوزى التىنشى سىنىپقا كەلىپ قالعان جوق پا؟
شاركۇلدىڭ كۇن قاققان جۇزىنە قىزعىلت رەڭ ءجۇرىپ، قۋانىشتان جايناپ شىعا كەلدى. شاي ءىشىلىپ بولعان. ساپار ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ، ىرگەگە قاراي شەگىنىپ وتىردى. ورنىنان تۇرىپ كەتسە، اڭگىمەنىڭ شىرقى بۇزىلاتىنداي.
ءاي، وسى سەن ءبىلدىڭ بە؟ قالادا وتەتىن تويعا قانشا قارجى كەرەك ەكەن، ءوزى؟ — ساپار وسىنى ايتىپ، قالتاسىنان سىرىڭكە شىعاردى. قورابىنان جىڭىشكە تال سىندىرىپ، ءتىسىن شۇقي وتىرىپ، ءوزى دە ويلاندى. «قانشا كەرەك ەكەن؟»
وتكەن جينالىستا ءسالىمقوجانىڭ قانيپاسىن كورگەنمىن. ولاردىڭ تۇڭعىشتارى دا بىلتىر وقۋعا تۇسە سالىپ، ۇيلەنگەن ەكەن. تويدى سوندا الماتىدا وتكىزگەن كورىنەدى. ءبىر مىڭداي كەتتى دەپ تۇردى عوي.
ە-ە...
كىم بىلەدى؟ قانيپا ءوزى ەسىپ سويلەگەندى ۇناتۋشى ەدى. قوسىڭقىراپ تا جىبەرگەن شىعار.
ول قوسسا، مەن دە قوستىم. سەن ءبىر جارىم مىڭمەن بار. بالالار قىسىلماي، ەركىن جۇمساسىن. كەلىن بالاعا، تازا بۇلدى يس دەۋشى ەدى، سودان كويلەك اپەر. ول جاعىن ءوزىڭ مەنەن جاقسى بىلەسىڭ عوي.
شاركۇل قالاعا جۇرەر الدىندا ءۇش كۇن جينالدى. شايىڭدى قايناتىپ بەرسە دە دەپ ساپاردىڭ جانىنا جەتى جاسار قىزىن عانا قالدىردى دا، ەكى كىشكەنتايىن جاقىن جەردە تۇرعان شەشەسىنە اپارىپ تاستادى. قايتارىندا جولاي، ورتالىققا سوعىپ، ييتەرناتتا وقىپ جاتقان ءۇش بالاسىنا بارا كەلدى. الماتىعا تويعا جۇرەتىنىن ايتىپ، بالالاردىڭ مۇقتاج بولىپ جۇرگەن كىتاپ-قاعازدارىن ءبىر پاراققا جازىپ الدى. سول جاقتان الا ىسەلمەك.
وسى ءۇش كۇن ساپار كەلىنشەگىن وقىتۋمەن بولدى. قالتاڭا مۇقيات بولدان باستاپ، قاي جەردە قالاي جۇمساۋ كەرەكتىگىنە دەيىن توپشىلاپ، ۇيرەتتى.
ايەلدىك جاساپ، اقشاعا تارلىق ەتپە. قاينىڭنىڭ ءوز ەركىنە بەرگىن. بۇگىنگى بالالاردىڭ قاي قاجەتىن سەن بىلە بەرەسىڭ؟ الماتىدا دۇنيە كوپ. قىزىقپاعىن. ءبىر ساباق ينە-جىپ الما. جەتپەيدى دەسە، بالالارعا تەلگىرام سالعىز. تاۋىپ جىبەرەم.
مۇنداي دا سەنىكى دۇرىس دەمەسە، بولمايتىنىن بىلەدى. «جاقسى»، «ماقۇل»، «ۇقتىم» دەپ، قوستاپ قويادى.
وسى اۋىلدىڭ الماتىدا وقىپ جاتقان بالالارىن تۇتاس شاقىرت. قالىپ قويماسىن. وقۋعا الگى تاپال سارى، اتى كىم ەدى، سول بۇعالتىر دا كەتتى دەگەن. ونى دا تاۋىپ شاقىرعىن. ساپار دۇنيەدەي بولىپ، ىنىسىنە توي جاساعاندا، ايتۋعا دا جارامادى دەپ جۇرمەسىن. ەڭ مىقتى دەگەن «الماتى» رەستورانى بار. قايدان شىقسا سونان شىقسىن، تويدى سوندا وتكىزىڭدەر.
كۇيەۋىنىڭ ايتقاندارىن كوكەيىنە قۇيىپ العان شاركۇل الماتىعا كوڭىلدى اتتاندى.
ءدۇرس-دۇرس سولقىلداعان پويىز دوڭگەلەگىنىڭ داۋىسى مەن شاركۇل جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلى ۇندەس شىعادى. كوڭىلى الىپ-ۇشىپ، ورەكپىپ كەلەدى. ءتاتتى قيالعا بەرىلەدى، «تورەجىگىتتىڭ تويىن دۇرىلدەتىپ وتكىزسەم» دەيدى. «تويعا كەلگەن جۇرت ءدان ريزا بولسا، ءبارىن ءوزىم سىيلاسام» دەيدى. «وقىعان بالالار دا، قۇدالار جاعى دا جاپ-جاس بولىپ، مىنا قۇداعي ءجوندى ءبىلىپ تۇر عوي دەسە... اۋىلعا وزىمنەن بۇرىن ساپاردىڭ شارك ۇلى كەرەمەت توي وتكىزىپتى دەگەن اتاعىم جەتسە...». كوڭىلى وسىلاي دەپ، سان-ساققا الىپ قاشادى.
كوز الدىنا ساپار كەل ەدى. تويعا سول بارماي، ءوزى كەلە جاتقانعا ءبىر قيانات جاساپ العانداي قىسىلادى. «جوق، قىسىلۋىڭ بەكەر. جول سەنىكى»، — دەپ ءبىر وي باسۋ ايتادى. ءيا، ساپار كىم، بۇل كىم؟! قالاي دەسە دە، جول سەنىكى. ساپارعا جولداس بولعالى ون بەس جىل بوپتى. قۇدالىققا باراتىن ۋاقىتى قالاي بولعاندا دا جەتتى ەمەس پە؟ قانات ءوز قولىندا ءوستى. «مەنەن جاڭىن كىمى بار؟» دەپ، شاركۇل كوڭىلىندەگى بار تۇيتكىلدى كەيىن ىسىردى.
ساپاردىڭ ءوزى كەتكەننەن كەيىنگى كۇنىن ويلادى. توركىنىنە بارسا، ءۇش كۇننەن ارتىق جاتا الماۋشى ەدى. «ەندى قايتەر ەكەن. تورەجاندار «قال» دەپ، جاتقىزىن قويسا، قايتەم-اۋ»، — دەپ تە قينالدى. «الماتىدا ايەلدەردىڭ تىرناعىن، بەتىن بوياپ بەرەتىن جەر بار، — دەدى-اۋ ساپار كەتەرىندە قالجىڭداپ. — سوعان كىرىپ اق شاباقتاي كەلىنشەك بولىپ كەل» دەگەنى ەسىنە ءتۇسىپ، جىميىپ، كۇلىپ قويدى. كۇلگەن كەزدە وڭ جاق ۇرتىنىڭ تۇسىندا بولار-بولماس شۇڭقىر پايدا بولدى.
ساپار كەلىنشەگىنە قاتال-تىن. اندا-ساندا كوڭىلى ءتۇسىپ كەتكەندە بولماسا، اتىن اتاماۋشى ەدى. «ءاي» دەپ، بولماسا بالالارعا قاراتىپ «الگى شەشەلەرىڭ» دەپ اتايدى. ەركەلەتىپ، كوڭىل كوتەرە سويلەۋى ءتىپتى سيرەك. بۇعان شاركۇل ۇيرەنگەن. كەيدە وسىلاي قالجىڭدايتىنى بار. ونىڭ دا ىعىن جاتقىزا الماي كەڭكىلدەپ، ىرجيىپ كۇلەدى. شاركۇل كۇيەۋىن سول قالپىندا بىلەدى. «قانداي ءۇيدىڭ ەركەگى ايەلىنىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، سىيلاپ تۇرادى ەكەن»، دەپ تە ويلايدى. ساپار سويتسە، جاراسپايتىن سياقتى. ساپاردىڭ مول دەنەسىمەن ەبەدەيسىز قيمىلداپ، قازان-اياق جانىندا ايۋشا قورباڭداپ جۇرگەنىن ەلەستەتىپ، ءسال جىميدى. «مەن بارعانشا جۇدەپ كەتەتىن شىعار».
كوڭىلى الىپ-ۇشىپ، تاعى الداعى تويعا جەتەلەيدى. شاركۇل ءتىپتى قيالعا بەرىلگەن بويدا جاستىققا قيسايدى. «ءتۇ-ۋ، جىلدار قالاي تەز وتەدى. تورەجىگىتتىڭ «تاتەلەپ»، قايماق سۇراپ جۇرگەنى كۇنى كەشە عانا سياقتى ەدى. بايبىشە بولىپ، كەلىن جۇمساپ، ەگدە تارتقان دەگەن وسى-اۋ». وسى ويمەن كوزى ىلىنە باستادى. كۋپەدەگى جولاۋشىلار دا باعانا ۇيىقتاپ قالعان. تەك تەپلوۆوز عانا جەردى سولقىلداتا وزىنە تىركەلگەن جاسىل ۆاگوندار تىزبەگىن ارىنداپ تارتىپ كەلەدى. ءسىرا، شاركۇلدى تويعا تەزىرەك جەتكىزۋگە اسىق. شاركۇل توڭازىعان يىعىن بۇركەپ، بۇيىعىپ، قىمتانا ءتۇستى. جۇزىندە الاڭسىز، اڭعال كۇلىمسىرەۋ بار. تۇسىنە اق بورتپە ءشالى جامىلىپ، كەلىنشەك بولىپ جاڭا تۇسكەن شاعى كىرگەن ەدى...
الدىن الا حابارلانعان قاينىسى شاركۇلدى ۆوكزالدان توسىپ الدى. ىمىرت شاق. قاپىرىق ۆاگوننان سىرتقا شىققاندا تاۋدان سوققان كوكتەمنىڭ قوڭىر جەلى شاركۇلدىڭ تىنىسىن كەڭىتىپ، باسقا جەردە تۇرعانىن بىردەن سەزدىردى. ولار تۇرعان ايىرتاۋ باۋرايىندا قار كەتىپ، كۇن جىلىعانىمەن، جەلىندە ىزعار بار ەدى. مىنا سامال بەتكە جىپ-جىلى، مايدا تيەدى.
الگىندە جاڭبىر جاۋىپ ءوتىپتى. جاڭبىردان كەيىنگى تازا اۋا شاركۇلدىڭ ءبىر ساتكە جول سوعىپ شارشاعانىن ۇمىتتىردى. ەكەۋى جەڭىل تاكسيمەن قاناتتىڭ جاڭادان شىققان پاتەرىنە تارتتى. كوشە شامدارى قۋانا قۇبىلىپ، الىستان كوز تارتادى. جاۋىننان كەيىنگى اسفالت شام جارىعىمەن جارقىراي سوزىلىپ جاتىر. جەر دە، كوك تە سارعىش، قىزعىلت شامدارعا تولىپ كەتكەندەي — الدان دا، ارتتان دا جارقىرايدى. شاركۇل سۇقتانىپ، ەكى كوزىن سىرتتان الا الماي، قاينىسىنا دا قىسقا عانا ءتىل قاتادى. وسىنشا وتتاردان باسى اينالعانداي.
قاناتتىڭ جالداپ العان پاتەرى شاعىن عانا ەكى بولمەلى ءۇي ەكەن. دالىزدەن ەنە بەرگەن شاركۇل ىشىنەن عانا كۇبىر ەتتى. قۇداي-اۋ، الماتىنىڭ ءۇيى دە وسىنداي بولادى ەكەن. وسىنى دا ءۇي دەپ». ورتالىقتا ساڭعىرلاپ تۇرعان التى بولمەلى اعاش ءۇيىن ەسىنە الدى. «تەككە تۇر-اۋ، شىركىن».
كەلىنىنىڭ اتى نازتاي ەكەن. باس-اياعى ءتاپ-تاۋىر، ەلىكتىڭ لاعىنداي عانا بالا كورىنەدى. بۇلار كەلىسىمەن دالىزگە قويىلعان گازدى شۇقىلاپ، زىر جۇگىرىپ كەتتى. كىرىپ-شىعىپ:
تاتە، شارشاعان جوقسىز با؟ تاتە، جايسىز وتىرسىز-اۋ ورىندىعىمىزدىڭ دا كىسى وتىراتىن ءتۇرى جوق، — دەپ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ ءجۇر.
جوق، اينالايىن. مەنەن قىسىلماي-اق قويىڭدار. سەندەرگە نە سىن بار. وزدەرىڭ وقۋشىسىڭدار. — كەلىنىنىڭ ءىلتيپاتىنا شاركۇلدىڭ كوڭىلى ءوسىپ قالدى. «كىسى كۇتىپ ۇيرەنگەن بالا ەكەن. قالانىڭ قىزدارى قىلتىڭ-سىلتىڭ كەلەدى دەگەنى قايدا؟ تفا تفا، ءتىل-اۋزىم — تاسقا» دەپ، ىشتەي شۇكىرشىلىك ەتىپ قويدى.
كورمەگەن قۇدا-قۇداعيلار امان-ەسەن بە، قاراعىم؟
جاقسى، — «اكە-شەشەسى دە جامان ادام بولماس»، دەپ ءتۇيدى ىشتەي شاركۇل.
قاينىسى مەن كەلىنى داستارقانعا وتىرعان كەزدە ەلدىڭ اماندىعىنان باستاپ، ولاردىڭ سالەمدەرىن جەكە-جەكە اتاپ ايتىپ، بەرگەن سالەمدەمەلەرىن بۇلجىتپاي جەتكىزدى. قانشا قارجىمەن كەلگەنىن، تويدى ەل-جۇرتقا ۇيالماي قارايتىنداي ەتىپ وتكىزبەك نيەتىن، ساپاردىڭ تولدەن كەلە الماي قالعانىن جۇيەلەپ، تارقاتىپ، ايتا باستادى. قانات ەكەۋى تويعا شاقىرار ادامنىڭ ۇزىن-ىرعاسىن ەسەپتەدى.
ءسوز اراسىندا كەلىنى دە قوسىلىپ وتىر:
قانات-شى، — دەيدى، ءبىر نارسە ايتۋعا جۇرەكسىنگەن ادامداي كوزىن قاناتقا ءبىر، شاركۇلگە ءبىر اۋدارىپ، كۇلىمسىرەپ، قولىن داعى شانىشقىمەن ويناپ، — تويعا سونشا ادام شاقىرىپ، نەسى نە كوپ شىعىندانامىز؟ ەڭ جاقىن-جاقىن دەگەن تۋىستاردى، دوستاردى عانا شاقىرىپ، شاعىن توپقا وتكىزسەك شە؟ تاتەم اكەلگەن قارجىنىڭ قالعانى ديپلوم قورعاعان سوڭ قارا تەڭىز، نە بالتىق تەڭىزى جاعالاۋىنا «سۆادەبنوە پۋتەشەستۆيە» جاساپ قايتۋعا جەتەر ەدى. سەن قالاي قارايسىڭ، ءوزىڭ ويلاشى، قانات؟
شاركۇل كەلىنىنىڭ مىنا سوزىنەن تىكسىنىپ قالدى. جاپ-جاس بولىپ، «قالعان اقشاعا ويتسەك، بۇيتسەك» دەگەنى ۇنامادى. «ياپىر-اۋ، ونىسى نەسى؟» نازتايدىڭ بۇل ءسوزى ءتىپتى ويىنا سىيمادى. زۋ ەتىپ، باسىنا «سۇعاناق ەمەس پە ەكەن، وسى كەلىن؟» دەگەن وي دا كەلدى. ايتسە دە، جاماندىققا قيمادى. ءوزىنىڭ جاڭا تۇسكەن كەزىن ەسكە الىپ، سالىستىرىپ قانا وتىر. كۇنى كەشەگىلەرگە دەيىن ءوز ەركىمەن اقشا ۇستاپ كورىپ پە؟ كوزى ءتىرى كەزىندە اتاسى كەڭسەدەن ءوزى ەسەپتەتىپ الىپ ءجۇردى. بۇلارعا شاي-سۋلىق دەپ، مولشەرلەپ بەرىپ جىبەرەتىن. اقشا ۇستامادىم-اۋ دەپ، شاركۇل ويىنا دا المايتىن. ۇلكەن كىسىلەر تەگىندە ارىدان ويلايدى ەمەس پە؟ ورتالىقتا ساڭعىرلاپ تۇرعان ءۇيدى الىپ بەرىپ كەتكەن دو سولار. قاشان كوشىپ بارامىن دەسە دە دايىن تۇر. ءازىر قويدان شىققالى وتىرعان جوق قوي. وقۋ ءبىتىرىپ بارسا، قاينىسى تۇرادى ەمەس پە. بۇل دا ساپار مەن شاركۇلدىڭ كوكسەگەن ارمانى ەدى. بالالاردى ينتەرناتتان شىعارىپ الار ەدى. قاينىسىنىڭ قولىندا تۇرادى عوي. ورتالىقتا دۇرىلدەتىپ قاينىسى تۇرسا، بالالار ەكى ءۇيدىڭ اراسىندا ەركىن ويناپ-كۇلىپ جۇرسە... «كەلىننىڭ قاباعى اشىق، مىنەزى جايدارى ەكەن، بالاعا جايلى بولار» دەپ وتىرعان شاركۇل. «جاڭاعىسى تەگى، بالالىعى عوي. ءوز قىزىعىندا نە كورىندى دەيسىڭ؟» دەپ ءتۇيىپ، كەلىنىن تۇزەتە:
قوي، شىراعىم، — دەدى. — قايناعاڭنىڭ، جامان-جاقسى بولسىن، ەلدە اتاق-ابىرويى بار. بۇلاي ەتسەك، ءمىن ەمەس پە؟ مۇنداعى وقىپ جاتقان بالالار بوتەنىڭ ەمەس. مىنا تورەجىگىت بىلەدى، ارا-جىگىمىز اجىراماعان اعايىن-تۋىستىڭ بالالارى. ولاردى شاقىرماعاندا، كىمدى شاقىراسىڭ؟
ءوزىنىڭ اعات كەتكەنىن كوڭىلى جۇيرىك، سەزىمتال كەلىن جىلدام سەزدى.
تاتە-اۋ، مەن كىمنىڭ جاڭىن، كىمنىڭ الىس ەكەنىن ءالى دە اجىراتا الماي جاتىرمىن عوي. سىزدەردى كوپ شىعىنداندىرماساق دەگەن وي عوي، — دەپ، شاركۇلگە ەڭ جاعاتىن ءسوزدى ايتىپ، ەكىنشى جاعىنا شىعا كەلدى. جۇگەرى داندەرىندەي تىزىلگەن، بىركەلكى تىستەرىن تەگىس كورسەتە كۇلدى.
وي، اينالايىن، ونى ويلاعانىڭا راقمەت. — نازتايدىڭ مىنا سوزىنە قايتا ءىشى جىلىپ، اقتارىلىپ سالا بەردى. — قايناعاڭنىڭ داۋلەتى ءبىر تورەجىگىتكە قالاي شاشسا دا جەتەدى. «قىسىلساڭدار تەلەگرام سالىڭدار» دەپ قالدى عوي.
شاركۇلدىڭ نازتايعا كوڭىلىنىڭ قۇلاي كەتكەنى سونداي — كەلىن دەۋگە قيمادى. اتىن اتاسا الدىنا «شىراعىم، قاراعىم» دەگەن ءوزى بىلەتىن جىلى سوزدەرىن قوسا ايتادى. جاڭا تۇسكەن كەلىنىنىڭ قۇلاعىنا «كەلىن، كەلىنشەك» دەگەن سوزدەردىڭ شانشۋداي تيەتىنىن باسىنان وتكىزدى عوي. شاركۇل وندا نەبارى ون جەتىدە بولاتىن. تۇسكەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە-اق ەنەسى الا تاڭنان وياتىپ، «ال، كەلىن، شارۋاڭا يە بول» دەپ، ءۇي تىرلىگىنە قوسىپ ەدى. «كەلىن» دەگەن ءسوزدى العاش ەستىگەن. شەشە ۇيىندەگى تىرلىكتەن بۇل تىرلىكتىڭ باسقاشا ەكەنىن وسى ءسوز ۇقتىرعان. ءبىراق شاركۇل قاباق شىتىپ كورگەن جوق. ناق سولاي بولۋعا ءتيىس نارسەدەي قابىلداعان.
شاركۇل تويدى كەشىكتىرمەي وتكىزۋگە اسىقتى. ۇيدەن كوپ ۇزاپ شىقپاعان سوڭ با، كۇيەۋى مەن بالالارىن ۋايىم ەتە بەردى. قالانىڭ ءداستۇرى جاقسى ەكەن. اۋىلداعىداي مال سويىپ، باۋىرساق ءپىسىرىپ، ءۇي دايىنداپ، اۋرە بولمايدى. بارادى دا، ءبىر تۇنگە رەستوراندى ساتىپ الادى.
توي ساپار ايتقانداي، «الماتى» رەستورانىنىڭ بانكەت زالىندا ءوتتى. حالىق مول جينالىپتى. اۋىل بالالارى تۇگەل شاقىرىلعان ەدى، قوناق كوپ بولعاننان با، ولار ازعانا توپ بولىپ، كوزگە قوراش كورىنەدى. تويدى وڭشەڭ لىپىل قاققان، پىسىق جىگىتتەر باسقارىپ ءجۇر.
ەڭ ورتادا قاينىسى مەن كەلىنى وتىر. ولاردىڭ وڭ جاقتارىن الا — نازتايدىڭ قۇربىلارى، قۇدالار. وعان جالعاس الماتىنىڭ قاناتتى تانيتىن كوڭىلدەس قىزمەتكەرلەرى ورنالاسقان. سول جاقتا — قاناتتىڭ بىرگە وقيتىن دوستارى، ودان ءارى — اۋىل بالالارى. شاركۇلدى قاينىسى مەن كەلىنىنىڭ قارسى الدىنا وتىرعىزعان.
تويدى قاناتتىڭ ءمۇعالىمى دەپ تانىستىرعان مول دەنەلى، شاشىنا اق كىرگەن ەگدە ادام اشتى. «تەگى، وقىعان ادام سوزشەڭ كەلەدى دەگەن راس ەكەن عوي» دەپ تاڭداندى شاركۇل. الگى ءمۇعالىم مايدا قوڭىر داۋىسپەن ءار ءسوزىن باپتاپ، سالماقتاپ، ەكى جاسقا ءبىرتالاي تىلەك ايتىپ، نيەت ءبىلدىردى. ءسوزىنىڭ اراسىندا جۇرت ءالسىن-السىن قول شاپالاقتاپ، ءدۇر-دۇر ەتە تۇسەدى. ۇستازدىڭ سوزىنە قاينىسى مەن كەلىنىنەن بۇرىن شاركۇل تولقىپ وتىر. جاڭاعى ايتىلعان اق تىلەۋدىڭ ءبارى مۇنىڭ دا كوكەيىندە سايراپ تۇر عوي، مايىن تامىزا، ادەمىلەپ، اسەرلەپ جەتكىزە الماق ەمەس. دۇنيەدەگى بار جاقسىنى تىلەر ەدى، ءتىل جەتپەيدى... بار بولعانى، اپپاق جەلەك استىندا الا قۇيىن سەزىمنىڭ قۇشاعىندا الابۇرتىپ، ەكى بەتى ءسال قىزارا دەمىندە ازعانا ءدىرىل ءبىلىنىپ، تولقىپ وتىرعان كەلىنىنە ەت-جۇرەگى ەلجىرەپ:
ي-ي، اينالايىن-اي، — دەپ ىشتەي اينالىپ-تولعانىپ قويادى.
وسىلاي باستالعان اق تىلەۋ بىرىنەن-بىرى اسىپ ءتۇسىپ، بىرىنەن-بىرى ادەمى ايتىلىپ، جالعاسا بەردى.
«شىركىن، قالانىڭ ءتارتىبىن-اي، بىرەۋ سويلەمەي، ءسوز ايتپاي اراق ىشپەيدى ەكەن. ىشسە دە، ءان سالسا دا، كۇلسە دە — ءبىر كىسىدەي. باسقارىپ جۇرگەن دە ءتىلىن بەزەگەن شەشەن جىگىت. اركىمگە ءسوز بەرەردىڭ الدىندا ولەڭدەتىپ تانىستىرىپ، جۇرتتىڭ نازارىن سوعان اۋدارىپ، جەلپىنتىپ الادى. قاي جەرىنەن شىعىپ جاتىر دەسەڭشى!» — دەپ، شاركۇل تاڭدانا، قىزىعا قارايدى.
تويدىڭ باس جاعىن الا الىستان كەلگەن جەڭگەسى دەپ شاركۇلگە ءسوز بەردى. شەتىنەن شەشەن، مۇنداي شارشى توپتا سويلەپ كورمەگەن ول قىسىلىپ، ساسقالاقتاپ ەدى، قانات دەمەپ قويدى.
ءبىر نارسە دەڭىز.
مەن، مىنا تورەجىگىتتىڭ جەڭگەسى بولامىن. تويعا جالعىز كەلگەنگە الدى-ارتىندا ەشكىمى جوق ەكەن دەمەڭىزدەر. ول جاقتا دا ءبىر قاۋىم ەلمىز. تورەجان ۇيلەنەم دەگەن سوڭ، اعايىنداردى جيناقتاۋعا مۇرشا كەلگەن جوق. جانە ءقازىر ءتول ايى. جازعا قاراي، بۇيىرسا، قۇدانىڭ الدىنا كەلىپ، ارنايى تۇسەمىز. ازىرگە قولىمىزدا بارىمىزبەن كەلىپ قالدىق. ازدى-كوپتى وسى تويىمىزعا ريزا بولىڭىزدار. ءبىزدىڭ ۇيدەگى كىسىگە باسقارما رۇقسات بەرمەدى. قويدى باققان سوڭ، ونىڭ بار ازابىن كورگەن سوڭ، ءتول كەزىندە كەتىپ قالا المادى. كولحوزعا ءبىر مەدال كەلگەن ەكەن، سودان دا ءۇمىتىمىز بار...
تاتە-اۋ، ونىڭ ءبارىن سىزدەن كىم سۇراپ جاتىر.
تانىمايتىن قۇدا-قۇداعيلارعا ايتىپ جاتقانىم عوي. تورەجىگىتتىڭ كوكەسىنىڭ اۋىل-ايماققا بەدەلى دە جوق ەمەس. ەڭبەگىمىز ابىرويلى. نازتاي كەلىن بۇرىن سىزدەردىڭ بالا بولسا، ەندى ءبىزدىڭ بالا. ءبىر ادامنان كەم بولماس.
قىسقاراق، تاتە.
وسىلاردىڭ باقىتتى، ءۇبىرلى-شۇبىرلى بولۋى ءۇشىن.
مىنە، تابىلعان ءسوز! — جۇرت گۋىلدەپ جاتىر. شاركۇل تەرلەپ، قاينىسى قىزارىپ كەتىپتى.
تاتە، تاماق الىڭىز. — شاركۇل تەرىن ءسۇرتىپ، اينالاسىنا قارانىپ وتىر. مۇنىڭ ءسوزىن ەشكىم جات كورمەگەن سياقتى.
قاپ، تورەجىگىتتىڭ بولە بەرگەنى-اي». شاركۇلدىڭ قۇدا-قۇداعيلارىنا قاراتا تاعى ءبىراز ايتپاعى بار ەدى. وسىنداي ۇلى دۇرمەك، ۇلكەن جيىن ۇستىندە ايتپاعاندا، قاشان ايتپاق. «نەگە قۇدالارعا جاقىن وتىرمادىم؟» دەگەن وي كەلدى. قاناتتىڭ وزىنە قارسى وتىرعىزعانى ەسىنە ءتۇستى. «تورەجان ءبىر نارسەنى ءبىلىپ وتىرعىزعان شىعار. قۇدالارعا جاقىن وتىرعىزسا، كورمەدى دەيسىڭ بە» دەپ تاعى ءبىر ويلادى.
شاركۇلدىڭ تاڭدانىسى، شالقۋى ۇزاققا بارمادى. كوڭىلىندە باسقاداي ءبىر سەزىمنىڭ تۋعانىن سەزىندى. الدەقانداي جارىقشاق تۇسكەندەي. ول جاعالاي، باعدارلاي قوناقتارعا كوز سالىپ وتىرعان. ءبارى انا ءبىر مۇرتتى جىگىتتىڭ سوزىنەن شىقتى عوي. توي باستاۋشى ءوزىن اقىن دەپ تانىستىرعان. شاركۇل ەلەڭ ەتە قالدى. كىتاپتارىن وڭىپ جۇرگەنى بولماسا ءتىرى اقىن، جازۋشى دەگەندى بۇرىن كورمەگەن ەدى. بار دەنەسىمەن بۇرىلىپ قارادى. اقىن دەسە، اقىن ەكەن. ءسوزى دە سورعالاپ تۇرعان ولەڭ بولدى. ولەڭى ەستىگەندە
قۇلاققا قۇيىلىپ، اۋەزدى كەلگەنىمەن شاركۇل تۇتاستاي ەسىندە ساقتاي المادى. ءسوزىنىڭ سوڭىندا:
ۇلكەن دە، كىشى، دە، عالىم دا، ۇلى دا بالادان وسەدى. مەن قاناتتىڭ ءوزى شىقپاعان بيىكتەرگە شىعاتىن ون شاقتى ۇلدارى بولسا دەر ەدىم. ال، جاماعات، وسى تىلەككە اۋەلى قۇداي، سونسوڭ بۇلار ءبىزدى جەتكىزسىن دەپ تىلەيىك، — دەگەن ەدى. جۇرت دۋ ەتە ءتۇستى.
ستولدىڭ شاركۇلگە قارسى بەتىندە وتىرعان جىڭىشكە سارى جيەك كوزىلدىرىكتى كەلىنشەك تىتىركەنىپ، نازتاي تاپ سول جەردە وڭكەي قىزىلشاقانى تۋا سالعانداي-اق باسىن شايقاپ:
ون شاقتى! ۋ-ۋ-جاس. سليشكوم منوگو، — دەگەنى. مۇنى ەستىگەندە شاركۇلدىڭ ونە بويى ءدىر ەتە ءتۇستى. «استاپىراللا! بالا كورمەگەندەي ونىسى نەسى؟ اپىر-اۋ، جاڭا عانا وسىنىن، ءوزى دە سويلەمەپ پە ەدى؟ نە دەپ ەدى سوندا؟ ءا، ەكى جاستىڭ باقىتتى بولۋى ءۇشىن ىشەمىن دەگەن ەكەن عوي. جاڭاعىسى نە ءسوز؟ الدە قاعىس ەستىدىم بە؟ باقىتتى بالادان ءبولىپ قاراعانى ما؟ سولاي بولعانى عوي، شاماسى». شاركۇلدىڭ ويى استان-كەستەڭ.
الگىندە عانا ءوزى قىزىقتاپ وتىرعان سالتاناتتى ءتارتىپ بارشا قاۋىمنىڭ كوڭىلىنىڭ دە، ويىنىڭ دا ءبىر جەردەن شىعىپ وتىرعان بىرلەستىگىندەي ەمەس، باسقاشا ءبىر سيپاتتا كورىنە باستادى. كىلتپەن بۇراپ سويلەتىپ، كىلتپەن بۇراپ كۇلدىرەتىن ويىنشىق قۋىرشاققا جاقىن ۇقساستىق بارداي. ول ەندى ءبىر تەكتەس سوزدەن، توي باسقارۋشىنىڭ ءبىر سارىندى تانىستىرۋ ولەڭىنەن دە جالىققان. سويلەسىپ وتىرايىن دەسە، اينالاسىندا وڭكەي جاس قىزدار مەن جىگىتتەر. ءبىرىن-بىرى جاڭا كورگەندەي اقىرىپ سىبىرلاسىپ، بۇيىعىپ وتىر. ىستىقتا كولەڭكەنى پانالاپ، ۇيلىققان قويلار بولۋشى ەدى. شاركۇل مىنا جاس قىزدار مەن جىگىتتەردىڭ وتىرىسىن وسىعان تەڭەدى. بىر-ەكى اۋىز ءتىل قاتىسىپ ەدى، مازداپ اڭگىمە تۋا قويمادى. قۇدالاردىڭ ستولىنا تامان وتىرماعانىنا شىنداپ وكىندى. «تاپ وسى جەردە تورەجىگىتتى تىڭداماعاندا ەش نارسە بولمايتىن ەدى عوي...».
قۇدالاردان دا شاركۇلگە پەيىل ءبىلدىرىپ وتىرعان ەشكىم جوق-تى. كەيىپتەرىندە قىز بەرگەن جاقتىڭ ەجەلگى پاڭدىعى، اسقاقتىعى بار. قۇداعيى تۋمىسىندا كەربەز بولماعانمەن جورتا، تاكاپپار شالقايادى. بابىمىزدى تاپ دەگەندەي. شاركۇل مويىن سوزىپ، ءۇن-تۇنسىز تومسارعان قۇداعيىنا ءتىل قاتىپ، سوزگە تارتپاققا وقتالىپ ەدى، قانات:
تاتە، قايتەسىز، — دەپ، باسىپ تاستادى.
شاركۇل دەگەنمەن وسى تويدىڭ يەسى ءوزى بولعان سوڭ قوناقتارىن ءوز قولىمەن سىيلاماققا:
قۇداعي-اۋ، ءسىز الماي وتىرسىز عوي، — دەپ داۋىستادى. قۇداشا، ءبىزدى قايتەسىز، ءوزىڭىزدىڭ قامىڭىزدى ويلاڭىز.
شاركۇلگە قۇداعيىنىڭ سىزدانعان جاۋابى، وعان قاتارلاس وتىرعان ەكى كەلىنشەكتىڭ بىر-بىرىنە كوز قيىعىن تاستاپ، مىرس-مىرس كۇلگەنى جايسىز ءتيدى. ءوزىن سىناپ وتىرعانىن اڭعاردى. قۇدالارىمەن جانە مىناۋ بارشا جۇرتپەن ءوزىنىڭ ەكى اراسىندا كوزگە كورىنبەيتىن قورعان تۇرعانداي. اڭگىمەلەسىپ، كوڭىل جۇباتارعا بۇكىل تويدان ءبىر ادام تاپپاي جالعىزسىرادى. اينالا توگىلگەن ان-كۇي، شاتتىق پەن كۇلكى بولسا دا مۇنىڭ كوڭىلىنە اۋىر مۇڭ ۇيالادى. ءتىپتى مىنا جۇرتقا ونىڭ بار-جوعى ءبارىبىر بولار-اۋ. شاركۇلگە وزىنەن باسقانىڭ ءبارى باقىتتى، ءبارى قۋانىشتى سياقتى كورىندى. كوڭىلى ءپاس بولىپ، جۇرتتان شەت قالعانىنا ءوزىن كىنالىدەي سەزىنىپ، تومەنشىكتەي بەردى.
تاتە، تاماق الىڭىز. تاتە، ىشپەدىڭىز عوي، — دەپ كەلىنى عانا اۋىق-اۋىق ءتىل قاتادى. «وعان دا شۇكىر».
بارا-بارا باستاپقىداي ءبىر كىسىدەي كۇلۋ، ءبىر كىسىدەي ءان ايتۋ تارتىبىنەن اۋىتقىپ توي گۋ-گۋ قىزدى. شاركۇلگە كوزدەرىنىڭ استىمەن قاراپ وتىرعان ەشكىم بايقالمايدى. اركىم — وزىنشە. شاركۇل سوندا عانا ءوزىن ەركىن سەزىنىپ، باعانادان كوڭىلىن قاجاعان اۋىر ويلاردان سەرپىلەيىن دەدى. ەندى ول جۇرتتى سىناي قارادى.
كوزىن قانشا اۋدارىپ اكەتەيىن دەگەنمەن كوزىلدىرىك تاققان جاڭاعى ادەمى كەلىنشەككە توقتالا بەردى. جالعىز شاركۇل ەمەس، كوپشىلىكتىڭ پەيىلى دە سوعان اۋىپ جاتقانداي. «نازتايدىڭ جاقىن جەڭگەلەرىنىڭ ءبىرى مە ەكەن؟» اسىرەسە، جىگىتتەر جاعى ءجيى ءازىل تاستاپ، سوزگە تارتا بەرەدى.
شاركۇلدىڭ جانىندا وتىرعان كەلىستى، كوركەم جىگىت تە ارالارىنىڭ الشاقتىعىنا قاراماي قولىن سوزىپ، ريۋمكاسىن سوعىستىرۋعا ۇمتىلدى.
ءسىز، قارىنداس، زيالى قاۋىمنان شىققانىڭىزدى ءبىلدىرىپ، بىزبەن سوعىستىرمايسىز، ءارى ىشپەيسىز، بۇل قالاي؟ الدە سىزبەن شاراپ ىشۋگە ءبىز تۇرمايمىز با؟ ءبىر رەت الىپ قويىڭىزشى، — دەپ، قيىلىپ جاتىر.
ياپىرىم-اي، سىزدەي ادامنىڭ جانىندا وتىرۋدىڭ ءوزى جارتى باقىت ەكەن عوي.
تۇتاسىن يەمدەنىپ جۇرگەندەردىڭ نە ارمانى بار ەكەن.
قۇداي-اۋ، دەسەڭشى. ءان عوي، ءان. — كەلىنشەكتىڭ اينالاسىنداعى جىگىتتەر قولپاشتاپ كەتتى. كەلىنشەككە وزىمەن قاتارلاس ادامنىڭ ونى جاسارتا قارىنداس دەگەنى ۇناسا كەرەك، باسىن وڭ جاعىنا قيسايتىپ، كوزىن توڭكەرىپ، جىميا كۇلىپ الدى. كوزىلدىرىگىن شەتىنەن ۇستاپ، ءسال تۇزەپ قويىپ، بيشىلەردىڭ قولىنداي سالالى ساۋساقتارىن اسەم سوزىپ، ريۋمكاسىن الدى. ريۋمكاسىن تۇيىستىرمەككە كوتەرە بەرىپ، تاعى سىلق-سىلق كۇلدى. كوزىن جىگىتكە ەركەلەي ەركىن تاستاپ، قولقالاي ءتۇس دەگەندەي. جىگىتتىڭ قولىنداعى ريۋمكاسى قيسايىپ، شاركۇلدىڭ ەتەگىنە شاراپ تامشىلادى. «وسى كەلىنشەكتىڭ جاس شاماسى مەنەن كىشى ەمەس شىعار، — دەپ ويلادى شاركۇل ىشتەي. — ۇلبىرەپ، قىزداي سىزىلادى. قالانىڭ ادامدارى-اي. قىزى قايسى، كەلىنشەگى قايسى، ايىرىپ بولمايدى عوي، شىركىندەرىڭدى». شاركۇل ءوز ويىمەن وتىرعان ەدى.
جولداستار، — دەپ باعاناعى جىگىت ورنىنان تۇردى. داۋسى بارلىق شۋدان كوتەرىڭكى ەستىلدى. اقىننىڭ داۋسى باستى ما، الدە مىسى باستى ما، زال تىنا قالدى. — جولداستار! باعانادان قانات پەن نازتاي تۋرالى عوي كەرەمەت جاقسى پىكىر ايتىپ جاتىرسىزدار. ارينە، وعان ولار تۇرادى. وسىنداي جاقسى ازامات وسىرگەن جىگىتتىڭ اعايىن-تۋىسى بار ەمەس پە؟ سول قاۋىمنىڭ اتىنان ارامىزدا قاناتتىڭ جەڭگەسى وتىر. جەڭگەلەردىڭ قۋانىشى ەرەكشە بولۋى كەرەك. الىستان قاربالاس ۋاقىتتا الىپ كەلگەن دە سول قۋانىش ەكەنى بەلگىلى. وسى جەڭگەيدىڭ اق نيەتى ءۇشىن، دەنساۋلىعى ءۇشىن، قاناتتاي ازاماتتاردى وسىرە بەرۋى ءۇشىن دەپ، ءبىر رەت الىپ قويۋعا بولاتىن شىعار دەيمىن.
شاركۇل ءدىر ەتىپ، بويىن قۋالاي ءبىر تولقىن جۇگىرىپ ءوتىپ، ەكى بەتىنىڭ ۇشىنان شىققانداي الاۋلاپ كەتتى. ءوزى تۋرالى اقىن ايتادى دەگەن ويىندا جوق قوي.
براۆو، براۆو! — جاستار جاعى دۋ ەتە ءتۇستى. ورىندىقتار سارتىلداپ، تۇرەگەلىپ تۇرىپ، ءىشىپ جاتىر. شاركۇل ءوزى دە ريۋمكاداعى شۇپىلدەپ تۇرعان كونياكتى ءىشىپ سالدى. باعانادان جالعىزسىراپ وتىرعان كوڭىلى الگى سوزدەن كەيىن تولقىپ، ەگىلە باستاعانى. تويدا دا جالعىزدىق جاراسپايدى ەكەن. ونىڭ ەسىنە توي دەسە، قاراداي ماس بولىپ: «كەلشى، ءبىر ءان سالايىق»، — دەپ، ەكى-ۇشتەن بىرىگىپ الىپ شىرقايتىن سەرىكتەس كەلىنشەكتەرى ءتۇستى. سابازدارىڭ-اي، «كۇندە اۋىلدا وسىنداي توي بولساشى-اي» دەپ، اڭىراتۋشى ەدى. «نەگە سولاردىڭ بىرەۋىن ەرتە كەلمەدىم ەكەن» — دەپ وكىندى.
شاركۇلدىڭ كەرەمەت ءان ايتقىسى كەلدى. ول ءوزىنىڭ جاقسى كورەتىن «كەلىنشەك» ءانىن باستادى.
كوپتەن ءان ايتپاعان سوڭ داۋىسى باستاپقىدا جارىقشاقتانىپ ەستىلگەنمەن، اۋەلەتىپ الىپ كەتتى.
ول ءانىن ءۇزىپ قويا بەرگەندە جۇرت شۋ ەتىپ، شاپالاق ۇرىپ وتىرىپ الدى. ءانىنىڭ وسىنشا اسەر ەتكەندىگىن شاركۇل بىلمەگەن. ءتىپتى، شاركۇل بىرەۋ ءۇشىن ءان سالىپ كورگەن ەمەس. كەيدە كوڭىلى تاسىپ شالقىعاندا، مۇڭايعاندا اندەتەتىن ادەتى بار. مۇنىڭ جاڭاعى ءانى باز بىرەۋلەردىڭ كوزىنە ءتۇسۋ ءۇشىن، قاۋىمنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋ ءۇشىن نەمەسە باسقادان اسىرا ايتۋعا تىرىسقان ءوزىمشىل نيەتتەن تازا ەدى. تەك ءوز كوڭىلىنىڭ ءبىر ساتتىك سەزىمىن عانا سىيدىرىپ تۇرعان. سول تابيعيلىعىمەن باۋراپ السا كەرەك. بارلىعى قوشەمەت كورسەتىپ:
پاي-پاي، قالاي-قالاي ايتادى-اي! — دەپ تامساندى.
شاركۇلدىڭ كوڭىلى ودان كوتەرىلمەدى، قايتا قۇلازىپ قالعانداي. ونى ءوزى دە تۇسىنە الماي وتىر. تاڭدايىنداعى نەبىر ءتاتتى دامىنەن ايرىلىپ قالعانداي، جىلىمشى تاتي ما، قالاي؟ الىستان باقىت دەپ سەزىنىپ، سوعان ساعىم قۋعانداي جەتەم دەپ القىنا، شاققا جەتكەندە، ۇمىتكەر نارسەسىنىڭ الدامشى بولىپ شىققانىنا وكىنگەندەي مە، ايتەۋىر، تۇسىنىكسىز ءبىر كۇي.
ول سىزىلتىپ تاعى ءان باستادى:
تالدان تاياق جاس بالا تايانبايدى-ا-ا-اي،
بالا بۇركىت تۇلكىدەن ايانبايدى-ا-ا-اي.
ۋ-گاي-ا، ءان سالشى-اي، ءبىر بالا-اي.
قوس ەتەك، بۇراڭ بەل،
قۋالاي سوعار قوڭىر جەل...
كوتەرىپ ايتقان سايىن بويىنداعى توپتانعان تۇينەك شەشىلە باستاعانداي. بەرىلە ايتقانداعى ادەتىنە سالىپ، ءسال تەڭسەلىپ وتىر.
...جات بولماعى ادامنىڭ وسىندايدان...
ۋ-گاي-اي، ءان سالشى-اي، ءبىر بالا-اي...
تاتە-اۋ، قويساڭىزشى، نە بولعان سىزگە؟
شاركۇل ءوزىنىڭ جىلاپ وتىرعانىن ەندى اڭعاردى. كوكىرەگىندە تىعىلىپ سىزداتقان نارسە انمەن، جاسپەن شىعىپ جاتقانداي. ودان سايىن سوزىلتىپ، ەرىكسىز تىڭداتادى. انىندە سورعالاعان مۇڭ، وكىنىش، ناز بىلىنەدى. نەلىكتەن؟ ونى شاركۇل تۇسىندىرە الماق ەمەس.
ءان سالشى-اي، ءبىر بالا-اي...
بۇل — ونىڭ سۇيەتىن ءانى. ءار ىرعاعىنا ابدەن بەرىلە اڭىراتىپ وتىر. بورداي ەگىلىپ جىلاپ تا وتىر. جەتكىزبەيتىن الىس ارماندارىمەن بىرگە كوڭىل تۇكپىرىندە ساقتالعان، ۇنەمى تارامىس تالشىق ەتىپ، ەسكە الاتىن قيماس جالقى ساتتەر بولادى عوي. باقىت دەگەندى سەزىنىپ، كوڭىلى ءجاي، ويى ورنىندا بولسا دا، سول كوڭىل تۇكپىرىندەگى جۇمباق شاقتى ەسكە الا بەرەتىنى نەسى ەكەن، اڭسايتىنى نەسى ەكەن؟ شاركۇل باقىتتى ما؟ ونى دا ايتا المايدى.
ساپارعا تۇرمىسقا شىققان جىلى بولار، ەكەۋى تويعا بارعان ەدى. ويىن كەزىندە ءبىر بەيتانىس جىگىت شاركۇلگە ولەڭمەن تيىسە بەردى. اشىق ءۇنى قۇلاققا جۇمساق تيەدى. ءانشى ەكەن، شاركۇلدى ولەڭمەن كوپ قاجىدى. ءبىراق جاۋاپ قاتىپ، ايتىسۋعا شاركۇل ۇيالىپ، بار بولعانى ورامالىنىڭ شەتىن تىستەلەپ، «قىزىق بالا ەكەن ءوزى» دەي بەرگەن. ساپار بۇرقان-تالقان اشۋلانىپ، ءجۇر جۇرلەپ مۇنى تويدان الىپ كەتكەن.
ءان سالشى-اي، ءبىر بالا-اي...
شاركۇل جىلاسا، الدەقاشان ۇمىت بولعان بەيتانىس بوزبالانى ەسىنە ءتۇسىرىپ ەمەس، جىگىتتەرگە ءان بولعان، الىستاپ كەتكەن جاستىعىن اڭساعانى شىعار. ءقازىر ايتسا، مىنا وتىرعان جۇرت سەنەر مە ەكەن؟ سەنبەيدى. قىزعالداق عۇمىرىنداي قىسقا، ۋايىمسىز، الاڭسىز، سوندىعىنا قاراي بايانسىز شاعىن ساعىنعانى بولار. ءوتىپ بارا جاتقان ۋاقىت-اي!
«بالكىم، مىنا وتىرعان كوزىلدىرىكتى كەلىنشەك ونداعان جىلدار وسىلاي سىلقىلداپ وتەر، — دەپ ويلادى شاركۇل. — ونداعان جىلدار جىگىتتەر ءانىن ارناپ وتەر». شاركۇل ءوزىنىڭ قارتايا باستاعانىن بۇگىن سەزىنە ءتۇستى. كوڭىلى دە جەر بولىپ وتىر.
قۇداعيلارىڭىزدان ۇيات بولدى عوي، تاتە، قويمايسىز با؟ — قاينىسى قانشا جۇمساق ايتقانمەن، لىپ ەتىپ قىزارعان ءجۇزى، بىلەۋلەنگەن شەكە تامىرى اشۋدان تىرسيا قالعانىن جاسىرا الماي-اق تۇر. ونى شاركۇل جازباي تانىدى. قاينىسىنىڭ مۇنىسى كوڭىلىن ودان سايىن قاپالاندىردى. «تويدا ولەڭ ايتسا، نەسى ايىپ؟» دەپ نالىدى. بوتەنىڭ ەمەس، ءوز قاينىسىنىڭ تويى عوي.
قانات توي باسقارىپ جۇرگەن جىگىتتى قاسىنا شاقىرىپ، الدەنە دەپ جاتتى. ءۇزىلىس جاريالانىپ، جۇرت بيگە ويىسا باستاعان. شاركۇل ورنىندا وتىرا بەردى.
— جەڭەشەمنىڭ ءانى-اي، — دەپ، ەكى جىگىت شاركۇلدى قولتىقتاپ، ورنىنان تۇرعىزدى. ونىڭ سىرتقا، تازا اۋاعا شىققىسى كەلىپ ەدى. «بالالار وسىنى تۇسىنگەن عوي»، — دەپ ءتۇيدى شاركۇل. ءار جەردەن سىبىر-كۇبىر ەستىلەدى. «قۇداشا ماس بوپ قاپتى. قاينىسىنىڭ تويىندا ءبىر ىشەيىن دەگەنى عوي». «بايعۇس-اۋ، سونشا ىشپەسە ەتتى». شاركۇل ماس ەمەس-تى. ىلىك-شالىس ءسوزدىڭ ءبارىن ەستىدى. بويىن بيلەپ، كوڭىلىن سىزداتقان ءبىر ءسوزىمدى ءوزى دە ۇقپاي كەلەدى. باسقا بىرەۋ قايدان ءبىلسىن؟ «شاماسى، وزدەرى ماس بولۋى كەرەك...» — دەپ قانا قويدى ىشتەي. ەكى جىگىت ەسىك الدىنا شىقتى. قاستارىنا قانات كەلدى.
تاتە، قالىڭىز قالاي، شارشاعان جوقسىز با؟
وسى تورەجىگىت قىزىق. بۇگىن مەنىڭ شارشادىم دەپ ايتاتىن كۇنىم بە؟ قۇدالار جاعىنا بارايىن با؟
ولاردى كۇتەتىن جىگىتتەر بار. ءسىز ۇيگە بارىپ، دەمالساڭىز قايتەدى، تاتە؟ ءسويتىڭىز. — تويعا كەلگەندەرگە قىزمەت كورسەتۋگە ءبىر تاكسي ەسىك الدىندا قاڭتارۋلى تۇر ەدى. قانات جەڭگەسىن قولتىقتاپ، ماشيناعا قاراي الىپ ءجۇردى. سوعان وتىرعىزىپ، ەكى جىگىت شاركۇلدى پاتەرگە الىپ كەلدى.
ۇيگە كەلگەن سوڭ شاركۇل ال كەپ جىلاسىن. وسى اۋلەتكە كەلىن بولىپ تۇسكەننەن بەرى جانىنا باتا رەنجىگەنى وسى شىعار. ەنەدەن ەستىپ كەلگەن سوزدەرىنەن دە، ساپاردىڭ كوڭىل قالدىرىپ، ساعىن سىندىرعان كەزدەرىنەن دە قاينىسىنىڭ مىنا قىلىعى ەرەكشە باتتى.
قىم-قيعاش ويعا كەتتى. «كەشەگى ءوز قولىمدا وسكەن تورەجىگىت ەمەس پە ەدى؟ نەگە ءبۇيتتى؟ وسى تويدا مەنى ءبىر بىلەتىن ادام بولسا، ول — ءوزىمنىڭ تورەجانىم ەمەس پە؟ سونشاما جەر تۇبىنەن بار مالدى، بالا-شاعانى تاستاپ كەلىپ وتىرعام جوق پا؟» — دەپ قامىقتى. «شىنىمەن-اق تورەجىگىتتىڭ وزگەرگەنى مە؟ الدە وسى تورەجاندىكى دۇرىس پا ەكەن؟ وڭكەي جاستىڭ اراسىندا مەنىڭ وتىرۋىم ورەسكەل بولعانى عوي». ولاي دەيىن دەسە قۇدالارى ەسكە تۇسەدى. «قاپ، قۇدالار كۇتۋسىز قالدى-اۋ؟ جاس بالالار بابىن تابا الار دەيسىڭ بە؟» قۇدالاردىڭ توي ۇستىندەگى قىلىقتارى ەسىنە ورالدى. «تورەجىگىت جاڭا مەن سويلەگەندە نەگە سونشا قىسىلدى. كۇن-تۇن قاتىپ، ءبىر سولار دەپ قوي سوڭىندا جۇرگەندەگى كورمەگىمىز وسى ما؟ تويىندا ەركىن كوسىلتىپ سويلەتپەدى دە عوي، شىركىن! الدە اعا-جەڭگەسىنىڭ قويشى ەكەنىنە قىسىلا ما؟»دەگەن ءبىر وي كوكىرەگىن تىرناپ ءوتتى.
«الماتىدا شالقىتىپ توي جاساپ وتىرعانى دا ءبىزدىڭ قويدان تاپقان ادال تابىسىمىزدان ەمەس پە؟ وعان نەسىنە قورىنادى ەكەن؟»
اۋەلەپ الىپ ۇشقان كوڭىلى — جەرمەن-جەكسەن. ەكى كوزگە ەرىك بەرىپ جاتىر. قۇداي-اي، ساپارعا نە بەتىمدى ايتتىم؟ وعان دا ءوز تۋىسى جاقىن عوي. وسىلاي بولدى دەسەم، سەنەر مە ەكەن؟ سەنبەيدى. «سەن ءبۇلدىردىڭ دەپ، وزىنەن كورمەسە نە قىلسىن». شاركۇل كۇيەۋىن ءبىر جاعى ايادى، ءبىر جاعى ودان قورىقتى. «وي، جەڭىلتەك باسىم-اي، سونىڭ ءوزىن جىبەرمەي، نەسىنە جەلپىلدەپ كەلە قالىپ ەدىم...» ءبىر رەنىشى ءبىر رەنىشىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، كەپ جىلادى...
تاڭەرتەڭ بەت-اۋزى ىسىڭكى، قاباعى سىنىق وياندى. قاينىم مەن كەلىنى تاڭعا جۋىق توي تارقاتىپ، ءبىر-اق كەلگەن. سوندا دا شاركۇلدەن بۇرىن تۇرىپ، اس دايىنداپ قويىپتى.
تاتە، باسىڭىز اۋىرىپ وتىر ما؟
قاباعىڭىز كەلمەي وتىر عوي. — ەكەۋى ەكى جاقتان بايىك بولىپ الدى-ارتىن ورايدى. شاركۇلگە باستاپقىداي اسەر ەتپەدى. جانىمەن اقتارىلا المادى. كوڭىلىندە دىق قالىپتى. قالاي بىلدىرمەيىن دەسە دە، سەزىلىپ قالادى. مۇندا ەندى كوپ جاتا الماسىن سەزدى.
تويدان قالعان قارجىنى قاينىسىنىڭ كوزىنشە ەسەپتەدى دە، جارتىسىن ءبولىپ قولىنا ۇستاتتى. قالعانىن:
ول جاقتا دا بالا-شاعا بار عوي، — دەپ وزىنە قالدىردى. استان كەيىن كەلىنىن ەرتىپ الىپ، قالانىڭ ءبىراز دۇكەندەرىن شارلاپ، بالالارىنا، ساپارعا، وزىنە تۇتاستاي كيىم-كەشەك، كەرەك-جاراق ساتىپ الدى. قۇدالارىنا كىرىپ، قوشتاسىپ شىقتى.
سول كۇنى پويىزبەن شاركۇل اۋىلعا ءجۇرىپ كەتتى.
* * *
باسىن شىرماعان كەشەلى-بەرگى كۇننىڭ وقيعالارىن ۇمىت ەتىپ، ءبىر تىنىعايىن دەگەنمەن، ءدۇرس-دۇرس سولقىلداعان پويىز جۇرىسىنەن ونىڭ ۇيقىسى كەلمەدى. كۋپەنىڭ قاپىرىق اۋاسى تۇنشىقتىرىپ، يىقتان باسىپ تۇرعانداي. كەلەردە مۇنىڭ ءبىرىن بايقاماعان ەدى.
شاركۇلدىڭ كوڭىلى جۇدەۋ. الماتىدا توي وتكىزىپ كەلىپتى دەگەن اتتان ەش قۋانىش تاپپاي سىزدايدى. كوزىن جۇمدى. شاشىن توقپاقتاي ەتىپ جەلكەسىنە تۇيگەن، قاسىن كەرىپ، تاكاپپار شالقايعان قۇداعيى، «قانات-شى، بىلاي ىستەسەك قايتەدى» دەپ، كۇلىم قاعىپ، بىرەسە ولاي شىعىپ، بىرەسە بىلاي شىعىپ، ءبورىنىڭ دە كوڭىلىن تاۋىپ، لىپىپ وتىرعان جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەندەي پىسىق كەلىنى، «وھ، سليشكوم منوگو» دەپ، تىكسىنگەن التىن جيەكتى كوزىلدىرىك كيگەن كەلىنشەك، «تاتە، ءسىز شارشاعان شىعارسىز» — دەپ، كۇلىپ ايتىپ، قاباعىمەن «ءسىز ارتىقسىز» دەگەندى ۇقتىرىپ تۇرعان قاينىسى — شاركۇلدىڭ جۇرەگىن ءبىر-بىر شانشىپ ءوتتى.
ساپارعا مۇنىڭ قايسىسىن ايتپاق؟ ايتىپ ءمىن تاپپاسسىڭ، قايتا ۇساق-تۇيەكتى جىپكە تىزگەن كىنامشىل اتانارسىڭ. تەك سەزىنەتىن نارسە عوي. ءبارى وتكىنشى اعىستاي اعىپ ءوتىپ، الىستاپ، كوز الدىنا تۇڭعىشى — دۋلاتتىڭ موماقان ءجۇزى كەلدى. بارىنە ءسال تاڭدانىسپەن، تازا اڭعالدىقپەن قارايتىن ويلى، تۇڭعيىق جانارى جاۋدىراپ، بۇعان «تاتە-اۋ، نەسىنە سونشا نالىدىڭ؟» دەيتىندەي.
باسقا بالالارى — ءبىر توبە، تۇڭعىشى دۋلات — ءبىر توبە. مۇنىڭ ءسال قاپالانعانىن اۋەلى ەلدەن بۇرىن سول سەزەدى. شاركۇل بالاسىنىڭ سونشالىق نازىك سەزىمتالدىعىنا قۋاناتىن، مارقاياتىن. ءقازىر دە «تاتە، نالىماشى» دەگەندى كوزبەن ۇقتىرىپ تۇرعانداي.
شاركۇلدىڭ كوز الدىنا جاستارى ىركەس-تىركەس، قازدىڭ بالاپانىنداي بوپەلەرى ەلەستەدى. كوكىرەگىن شىمىرلاتىپ، ساعىنىش بيلەدى. اشۋ-ىزا تارقاپ، ساعىنىش، اياۋشىلىق سەزىمى بۇرىنعى ءيى جۇمساق شاركۇلدى قايتا تاپقانداي. ءوزىنىڭ تويدا جىلاعانىنىڭ اعات بولعانىن سەزىپ:
ءتۇۋ، ۇيات-اي، قارا باسقىر باسىم-اۋ، — دەدى. — تورەجاندار وكپەلەپ قالدى-اۋ!
ول تويدى وتكىزە سالىپ، قاينىسى مەن كەلىنىنەن قاشقانداي بولىپ كەتكەنىن ويلاپ، تاعى وكىندى. كوكىرەگى بولماشى سىرقىرادى. «سوعىمعا دەپ جىبەرگەن تانانى ساتقىزىپ، اقشا سالدىرتايىنشى. كەلەسى قىسقا دەيىن ەرتە عوي. كەلىننىڭ بارام دەگەن جاعىنا بارىپ كەلسىن. ساپارعا ايتپاسام با؟» وسى ويدان كەيىن بويى جەڭىلدەپ، كوڭىلى تىنشىعانداي بولدى.
جۇردەك پويىز اندا-ساندا قىشقىرىپ قويىپ، جەردى سولقىلداتا تارتا بەردى. داۋىسى قاتتى، ءجۇرىسى ايبارلى. ءسىرا، ادال جاندى كەلىنشەكتى كوڭىلى جاراسا الماعان، قىم-قيعاش ءيىرىمى كوپ، بىرىنە تۇسىنسە، ءبىرىن تۇسىنە الماعان كۇردەلى، كۇلە وتىرىپ — رەنجىتەر، ماقتاي وتىرىپ — شەتتەتەر ورتادان الىسقا اكەتكىسى كەلەتىن سياقتى.
شاركۇل تەرەزە جاقتاۋىنا سۇيەنىپ، الىسقا كوز تىكتى. كوك جيەكتى كوكتەمنىڭ كوك مۇنار ساعىمى بۋىپ تۇر. مىنا قارقىنمەن پويىز ءاپ ساتتە-اق كوكجيەككە جەتكىزەتىندەي كورىندى. كوڭىل شىركىن كوتەرىلىپ، الىسقا، جاڭا ارماندارعا جەتەلەدى. ءتاتتى قيالعا بەرىلدى. ءبىراق كوكجيەك جەتكىزەر ەمەس. الىستاپ بارا جاتقانداي...
You Might Also Like
-
جارقىناي مۇندا ءبىر-اق بايلاممەن كەلگەن — وسى جولى قاناتتى قايتسە دە وزىمەن الىپ كەتپەك. وسىدان باسقا، بۇل كورىپ تۇرعان امال دا جوق-تى. يەسىز ۇيدە جۇدىرىقتاي قىزدى قالاي قالدىرماق؟ قالادا شىرە...
