ماحابباتتىڭ كەرمەك ءدامى
وزىنەن باسقا سەنەرى جوق جاندارعا ءتان قايراتتىلىقپەن كوڭىلىن تاستاي بەكىتىپ، ونشا-مۇنشا نارسەگە مويي بەرمەيتىن ءتاستۇيىن قاسيەت ماعيادا ءقازىر جەتىپ-ارتىلارلىقتاي. بۇل وعان تۋا بىتكەن مىنەز دەۋگە كەلمەس، جۇرە پايدا بولعانى انىق. ءارى ونى ءتاڭىرىنىڭ ءوزى نازىك جانىنا قورعانىش بولارلىقتاي ەتىپ، بويىنا ادەيىلەپ، دالدەپ دارىتىپ جاتقانداي. ول جان-جاعىنان تيەر ءىرىلى-ۇساقتى سوققىعا قاشاندا ءازىر تۇرار شارشى الاڭداعى سايىسكەردەي — ساق، ءوزىن سەرگەك ۇستاۋعا داعدىلانىپ العانداي. ول — تابيعاتىنان ويى ۇشقىر، ىسكە دە، سوزگە دە شاپشاڭ، ءار نارسەگە شۇعىل شەشىم قابىلدايتىن، تالدىرماش كەلگەن قاعىلەز جان. جاسىراق كەزىندە جانى ۇلبىرەگەن گۇلدەي نازىك، تىم اسەرشىل، كوڭىلى ەلىككىش، قيانات كورسە بورداي ۇگىلگىش ەدى. مىناۋ زىرلاعان زىرىلداۋىق ۋاقىتتا تىرشىلىكتىڭ سان قيلى تالقىسىنا ءتۇسىپ، ونىڭ ىستىق-سۋىعىنا ابدەن ءپىسىپ-قاتىپ العان ول ەندى ءوزىنىڭ ويىن دا، بويىن دا شاشاۋ شىعارماي، سەزىمگە بەرىلمەي، سىر بىلدىرمەي، جيناقى ۇستاۋدى مەڭگەرگەن كەزى. ءومىردىڭ ءوزى سوعان ۇيرەتتى. ۇيرەتكەندە دە مىقتاپ ۇيرەتتى...
تۋا بىتكەن زەرەكتىگى مەن تىنىمسىز ەڭبەكقورلىعى ونى عىلىم جولىندا ايتارلىقتاي تابىسقا جەتكىزەرى ءشۇباسىز ەدى. الايدا ول كۇيەۋى عىلىمعا بەت بۇرعان سوڭ باستاعان ىسىنەن قول ءۇزىپ، سوعان جول بەرىپ، ءوزى ءۇش بالاسى مەن كۇيەۋىن اسىراۋدىڭ قامىمەن كۇنكورىس ءۇشىن تابىسى مول جۇمىستى قۋالاي-قۋالاي، باسقا ارناعا ءتۇسىپ كەتكەندەي. «كەدەيدىڭ سۇيگەن اسىن كىم بەرەر؟» دەمەكشى، ءقازىر كىم سۇيگەن ىسىمەن اينالىسىپ ءجۇر دەيسىز؟ جۇرتتىڭ ءبىرازى تۇرمىستىق جايىن كۇيتتەپ كەتكەنى راس. ماعيا دا ءوزىن سونداي جانداردىڭ ءبىرى سانايدى.
...ول موينىنا قانداي اۋىر جۇكتىڭ تۇسكەنىن كۇيەۋى ءبىر جەرگە تابان تىرەپ قىزمەت ىستەۋدى قويىپ، ىشىمدىككە، ارزان ويىن-كۇلكىگە اۋەستەنە باستاعاندا-اق، ۇعىنعان. شاڭىراعىنىڭ تىرەگى، ارقا تۇتار ازاماتىنىڭ عىلىمدا جولى بولماعانى، قىزمەتتەستەرىمەن ءتىل تابىسا الماي، جۇمىس ورنىن ءجيى اۋىستىراتىنى قابىرعاسىنا قاتتى باتتى. ءبىراق بۇل قالاي دەپ، بەتىنە جەل بولىپ تيمەۋگە تىرىستى. ازاماتتىق باسىندا نە بولمايدى؟ «كوش جۇرە تۇزەلەر» دەپ سابىر ساقتاپ، اقىرىن كۇتتى. بالالارى بولسا، كۇن ساناپ ءوسىپ كەلەدى. قايتسەم سولارعا قىنجىلىس كورسەتپەيمىن دەپ، ءارى كۇيەۋىنىڭ جەڭىل جۇرىسكە، ىشىمدىككە ۇيىرلىگىن سىرت كوزگە بىلدىرمەيمىن دەپ قانشاما تىراشتاندى. كەلە-كەلە كۇيەۋىنە ەرىپ، توپقا بارۋعا دا جاسقاناتىن بولعان. بارعاندا ادام سياقتى بارادى-اۋ. اۋزىنا بىر-ەكى ۇرتتام اششى سۋ تيگەن سوڭ ول ەلىرىپ، ەلەۋرەپ، اركىممەن ءبىر ءىلىنىسىپ، ودان قالدى مۇنى كورىنگەننەن قىزعانىپ، وتىرىستى قىپ-قىزىل داۋ-دامايعا، كەيدە، ءتىپتى، توبەلەسكە اينالدىرىپ جىبەرەتىن ادەت پايدا بولعان سوڭ، قوناققا بارۋدان ساپ تىيىلدى. ەندى بۇرىنعىسىنداي كۇيەۋىمەن شالقىپ-تاسىپ، توي تويلاپ جۇرە الماسىنا كوزى جەتكەن سوڭ، ارالاساتىن ادامدارىنىڭ قاتارىن دا كۇرت سيرەتىپ، قىزىق دۋماندى جيىپ قويىپ، ءۇش بالانىڭ قامىن جەپ، سولاردىڭ مۇقتاجدارىن وتەۋدى عانا ويلاپ، جانباعىس قامىتىن مىقتاپ كيىپ العانداي.
...تىرشىلىكتىڭ اپشىسىن قۋىرىپ بارا جاتقان نارىق زامانى — مىناۋ. كۇيەۋى بولسا، جۇمىسسىز. ول ەندى ءوزى قىزمەتتەن قول ۇزبەۋ ءۇشىن جانىن سالا، كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي ەڭبەكتەنۋىنە تۋرا كەلدى. كۇيەۋلەرىنىڭ ارقاسىندا شالقاقتاپ جۇرەتىن، ءتورت قۇبىلاسى ساي قۇربىلارىنان بويىن اۋلاق سالا باستادى. ءبىر عاجابى، ايەلدىكپەن بىرەۋدى كورە الماي، ىشتەي قىزعانۋ، تىرجىڭداپ تارىلۋ دەگەن نارسە قانشالىقتى جاسىپ جۇرگەن كۇندە دە وعان جات ەدى. سول مىنەزىنەن دە شىعار، ماعيا تۇرمىستاعى ءوزىنىڭ ساتسىزدىگىن ەشكىمنەن كورمەي، ەشكىمدى كۇندەمەي، ءوز كوڭىلىن ەشتەڭەگە الاڭداتپاي، «اركىمنىڭ تاعدىر-تالايى ءار باسقا، دەمەك، مەنىڭ ماڭدايىما جازىلعانى وسى شىعار، بولارى بولدى» دەپ ويلادى دا، ءوز بەينەتىن ءوزى ارقالاپ، ەشكىمگە ءتىس جارىپ سىر اشپاي، جىلاپ-سىقتاپ، كۇيەۋىن جامانداپ، اركىمگە ءبىر شاعىنباي، تومسارىلعان توماعا-تۇيىق بولىپ الدى.
وسىلاي سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن ءيتىس-تارتىس تىرلىكپەن قانشاما جىلىن وتكىزدى... ەندى ويلاپ وتىرسا، جاستىقتىڭ ەڭ ءبىر جاقسى كەزدەرىن ول ءوزىن-وزى تۇنشىقتىرۋمەن، بۋلىعۋمەن وتكىزگەن ەكەن عوي...
ونىڭ شامشىل تابيعاتى كەيبىر جەڭىل اۋىزداردىڭ اسىپ-تاسقان، ءوزىن كورىنەۋ ءىلىپ-شالعان سوزدەرىن دە باسىنان اسىرىپ جىبەرۋگە ۇيرەندى. ىشتەي مىرس ەتىپ كۇلىپ قويىپ، ەشقانداي ءمان بەرمەگەن سىڭايلى وتىرا بەرەتىن. ويتپەسكە شاراسى دا جوق. ول اۋەلى ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيىن بۇزباۋدى ويلايدى، سوندىقتان اركىمنىڭ سوزىنە ءبىر جارماسپاي، سالقىن قاندى بولۋعا مويىنسۇنعان...
... سويتكەن، ءوزىمدى-وزىم ۇستاي بىلەمىن دەيتىن ماعيانىڭ بۇگىن اياق استىنان شامدانىپ، اشۋعا بوي الدىرعانى. بۇل — ونىڭ دا ەت پەن سۇيەكتەن جاراتىلعان پەندە ەكەنىن، شىدامنىڭ دا شەگى بولاتىنىن كورسەتسە كەرەك. جۇيكەسى سىر بەرە باستاعانى-اۋ، شاماسى. ءبىر اۋىز سوزدەن ونىڭ كوڭىلى نىلدەي بۇزىلىپ، سابىرى قاشىپ، اشۋ شىركىندى تەجەي الماي، شىرت ەتە تۇسكەنى.
كەشكە جاقىن كورشى كەلىنشەكتىڭ كەلە قالعانى. كۇيەۋى جولاۋشى كەتىپ، ۇيىندە جالعىز وتىرىپ، زەرىكسە كەرەك. «اۋىل ءۇيدىڭ قوناعى — ايىنا-جىلىنا ءبىر كەلەر»، — دەمەكشى، زاۋىممەن كىرە قالعان ەكەن، ماعيا قوناقجايلىقپەن قارسى الىپ، اس سالىپ قويىپ، ونى-مۇنى ءسوز ەتىسىپ، ءبىراز وتىردى. قوناعىنىڭ كوڭىلىن الدارقاتۋدى ويلاعان ول جاس كەزدەرىندە تۇسكەن سۋرەتتەرى ساقتالعان البومدى قولىنا ۇستاتىپ، ءوزى اس ۇيگە ەتكە قامىر يلەۋگە كەتتى. ءبىر جاعىنان، كەلگەننەن بەرى جاعى ءبىر تىنباي، سامپىلداپ سويلەگەن كەلىنشەكتەن قۇلاعىنا ءبىراز تىنشۋ بولار ما ەكەن دەگەنى ەدى. قايدان؟ ول ءبىرقۇشاق البومدى قۇشاقتاي ارتىنان ىلەسە كەلىپ، تاپ قاسىنا جايعاسىپ الىپ، ءار سۋرەتتى كورگەن سايىن: «مىناۋ كىم؟»، «اناۋ كىم؟» — دەپ شۇقشيا باستادى.
كەرىمبەك ەكەۋىنىڭ جاس ۋاقىتتا تۇسكەن سۋرەتتەرىن كورىپ:
مىناۋ سەن بە-ەي؟ قاسىڭداعى قاسى-كوزى قيىلعان سۇلۋ جىگىتىڭ كىم؟ — دەپ سۇراعانى.
ول ءبىزدىڭ كۇيەۋىمىز بولاتىن، — دەدى ماعيا ونىڭ بىلمەي سۇراپ وتىرعانىن، الدە بىلە تۇرا جورتا سۇراپ وتىرعانىن اجىراتا الماي.
ءتۇ-ۋ! ارتيست سياقتى قانداي ادەمى جىگىت! ءيا، ءيا، وسى سەنىڭ كۇيەۋىڭدى «كەرىم دەسە، كەرىم» دەپ جۇرت ايتۋشى ەدى. راس ەكەن عوي، — دەدى تامسانىپ. ماعيانىڭ قاراداي جىنى كەلدى. «وسى جۇرت نەنى ءبىلىپ ايتادى ەكەن؟ » دەپ ويلادى، ءبىراق سىر بىلدىرمەي:
جۇرت تاعى نە دەۋشى ەدى؟ ءبىراز نارسە بىلەتىنگە ۇقسايسىڭ، ايتا وتىرساڭشى، — دەدى كۇلىپ، ونى تاعى ءبىراز سويلەتكىسى كەلىپ.
كورشى كەلىنشەك بۇل تۋرالى ويىنىڭ شىندىعىن جاسىرا الماي:
وسىنداي اپ-ادەمى كۇيەۋدەن نەعىپ ايرىلىپ قالىپ ءجۇرسىڭ؟ سونشا اشىق اۋىز بولارمىسىڭ، — دەدى بۇعان جانى اشىعانسىپ. ونى ماعيا تۇسىنبەي قالعان جوق.
سەندەر سياقتى جاقسى كۇيەۋگە اۋزىمنىڭ سالىمى جوق بولعانى دا، — دەدى ول ەكىۇشتىلاۋ سويلەپ، ءبىر جاعىنان قۇرداستىققا سالىپ، قالجىڭعا اينالدىرعانسىپ.
جوق، — دەيمىن-اۋ، مەن الگى جۇرت ايتاتىن «كەرىمبەك سەنى مەنسىنبەي، تاستاپ كەتىپتى» دەگەنگە، ءتىپتى نانعىم كەلمەيدى، — دەپ، كورشى كەلىنشەك ەندى باسقاشا قۇيقىلجىدى.
نانساڭ دا، نانباساڭ دا ءوزىڭ بىلەسىڭ...
وتكەندە سەنى «قىزمەت قۋامىن دەپ ءجۇرىپ ءۇي-جايىنا دا قاراۋعا مۇرشاسى كەلمەي، اقىرى كۇيەۋىنەن ايىرىلىپ قالدى عوي» دەگەن ءبىر كەلىنشەكپەن قاتتى سوزگە كەلىپ، كەرىسىپ قالعانىم، — دەپ تاعى ءبىر اڭگىمەنىڭ ۇشتىعىن شىعارا باستاپ ەدى، ماعيانىڭ ودان ءارى تىڭداي بەرۋگە جۇيكەسى شىداماي، شىرت ەتە قالعانى:
نەمەنە؟ وسى جۇرتتىڭ مەنىڭ ءومىر-تاريحىمدى جىپكە تىزگەننەن باسقا جۇمىستارى قالماعان با؟
كورشى كەلىنشەك ءوزىنىڭ ارتىق كەتكەنىن سوندا سەزىپ، ونىسىن جۋىپ-شايماق بولىپ:
ەندى ءوزىڭ ايت دەگەن سوڭ ەستىگەنىمدى ايتىپ جاتقانىم عوي... ايتپەسە، مەن قايدان بىلەيىن... — دەپ، اياق استىنان تۇك بىلمەيتىن مونتانى بولا قالدى.
ءوي-بۋ-ۋ! وتىرىپ قالىپپىن عوي. الگى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ كىسىسى تەلەفون سوعىپ جاتقان شىعار-اۋ. كەلگەن سوڭ «قايدا ءجۇردىڭ؟» دەپ شاتاق سالار. ەركەكتەردىڭ سونداي ءبىر جامان ادەتى بار ەمەس پە؟ — دەپ، ءپىسىپ قالعان اسقا قاراماي، تايىپ وتىردى.
ماعيا سىپايىلىق ءۇشىن: «وتىر، وزىڭە ارنالعان استى جەپ كەت»، — دەپ ايتقانى بولماسا، قاتتى قولقالاعان جوق.
ونىڭ ايتقان اڭگىمەلەرىنەن كەيىن كوڭىلىندە اۋىر ءزىل قالعانداي جايسىز سەزىم بويىن بيلەپ، قالتىراپ كەتتى.
ءتاپ-تاۋىر وتباسى دەپ، ءوزىن اجەپتاۋىر سىيلاپ، جاقىن تارتىپ جۇرەتىن كەلىنشەكتىڭ ويپىل-تويپىل سوزدەرىنەن كوڭىلى بۇزىلىپ، جاسىپ، قورلانعانداي كۇيگە ءتۇستى. قايدان عانا البومدى قولىن ۇستاتا قويىپ ەدىم؟! «ءاي، سونىڭ ءوزى كىم، ءسوزى كىم؟» دەپ قانشا ءمان بەرمەيىن دەگەنىمەن، «اپ-ادەمى كۇيەۋدەن نەعىپ ايرىلىن قالعانسىڭ؟» دەگەن ءسوزى قۇلاعىندا جاڭعىرىعىپ تۇرىپ الدى. سودان القىمىنا وكسىك تىعىلعانداي... «ارقادا قىس جايلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار؟» دەمەكشى، ەگەر سول جاقسى بولسا، جاس باسىن كارى ەتىپ، اق ءجۇزىن سارى ەتىپ، جالعىز قالىپ نەسى بار؟ ساباسىنا تۇسە الساشى... كۇيەۋىنەن اجىراسقانى مۇنىڭ بەتىنە قاشانعى شىركەۋ بولار ەكەن؟..
ءيا، سىرت جۇرتقا جاقسى كورىنەتىن كورىكتى كۇيەۋىنەن بۇل ءوزى قالاي «ايىرىلىپ قالىپ ەدى؟» ول ەسىنە تۇسىرە باستادى. تاپ كۇنى كەشەگىدەي، ءبارى اپ-ايقىن ەسىندە.
... كۇننەن كۇنگە قۇلدىراپ، ارزان ويىن-كۇلكى مەن ىشكىلىكتىڭ شىرماۋىنا وراتىلىپ، ءومىردىڭ جەڭىل قىزىقتارىن قۋالاپ، جەل ايداعان قاڭباقتاي ماعىناسىز تىرلىكتىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ بارا جاتقان كەرىمبەكتى «قايتسەم قۇتقارىپ قالامىن» دەپ بۇل نە ىستەمەدى دەسەڭىزشى؟!
جايلاپ تا ايتىپ كوردى، جىلاپ تا ايتىپ كوردى. ءسوزىن تىڭدايدى-اۋ، ايتقان اقىلىنا توقتايدى-اۋ دەگەن اعايىندارىن دا اراعا سالىپ كوردى. قۇدايىم ءوزىنىڭ ساناسىنا تاۋفيىق بەرمەگەن سوڭ ەشتەڭە دە قونبايدى ەكەن. اقىر اياعىندا، «مەنىڭ جانىمدى ەشكىم تۇسىنبەيدى، مەن ەشقانداي دا ىشكىش ەمەسپىن، وسىنى تاۋىقتىڭ ميىنداي ميىڭ بولسا، سەن نەگە ۇقپايسىڭ؟» دەپ، مۇنىڭ ءوزىن اقىماق قىلىپ قويدى. قيت ەتسە «مەن ادالمىن، سول ادالدىعىمنان ادىلەتسىزدىك كورىپ كەلەمىن» دەپ كوكىرەگىن سوعاتىن. «جانىم اۋىرىپ، كۇيىنگەنىمنەن ىشەمىن، تەك ارام ادام عانا ءبارىن ەسەپپەن ىستەيدى، سوندىقتان ىشپەيدى» دەگەن ءۋاج ايتۋشى ەدى. وندايدا كۇيەۋىنىڭ سوزىندە ءبىر شىندىق بارداي بۇل يلانىپ-اق قالاتىن. وسى يلانىم سەنىمسىز، ۇركەك كوڭىلگە قۋانىش، جۇبانىش اكەلگەندەي دە بولاتىن...
ءبىراق كۇيەۋىنىڭ اراق ءىشۋىن قويعىزسام دەگەن ويىنان ءبارىبىر قايتپادى. نەشە ءتۇرلى حالىقتىڭ ەم تۋرالى قۇلاققاعىس جاساپ، سالاۋاتتى جولعا اپاراتىن امالداردى جاساپ-اق باقتى. سونداعىسى: «اراعىن قويسا، جەلىگىپ، سىرتتاعى ارزان قىزىقتارعا قۇمارتپاس پا ەدى، ءۇي ىشىنە بەرەكە كىرىپ، اۋەل باستاعى شات-شادىمان ومىرلەرى قايتا ورالار ما ەكەن؟» دەگەن ءۇمىت ەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە، قۇداي كوڭىلىنە سابىر بەردى مە، الدە مۇنىڭ ءسوزى سەبەپشى بولدى ما، كۇيەۋى تاۋعا بارىپ مۇزداي سۋ قۇيىنىپ، وزدەرىن-وزدەرى ساۋىقتىرۋمەن اينالىساتىن توپقا قوسىلاتىنىن ايتقاندا، بۇل كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلعانداي قۋانىپ كەتتى. دەمالىس سايىن زىر جۇگىرىپ ءجۇرىپ، قاجەت زاتتارىن جيناستىرىپ، ول جاقتا ىشەتىن-جەيتىن تاماقتارىن ىستەپ بەرىپ، مەككەگە باراتىنداي-اق شىعارىپ سالاتىن.
كەرىمبەك بىرنەشە اي بويى ساۋىعۋ شارتتارىن ورىنداپ، اۋزىنا ەشتەڭە ۇرتتاپ المادى. وسى ۋاقىت ىشىندە تىڭايىپ قالعان ول ۇيقىسى تىنىشتالعانىن، باسىنىڭ اۋىرعانى ازايىپ، ءوزىن كۇنى بويى سەرگەك سەزىنەتىنىن ايتىپ، ماقتانىپ تا ءجۇردى. ساۋىقتىرۋ دەگەن سىلتاۋىمەن ءوزىنىڭ ماقساتى جۇزەگە اسقانىنا قۋانعان ماعيا: «شىركىن-اي، وسىدان جامان ادەتىن پىشاق كەسكەندەي قويىپ كەتسە ەكەن» دەپ، تاڭىرىنەن ىشتەي شىن تىلەۋمەن بولدى. وسىدان قويا قويسا، بۇعان دەيىن كورگەن بەينەتى دەمدە ۇمىتىلار ەدى-اۋ. سوڭعى كەزدە ءۇي ءىشىنىڭ اجارى كىرىپ، بالالارىنىڭ دا جۇزدەرى جايراڭداپ، مارە-سارە بولىپ قالدى. ءبىراق، بۇل قۋانىشتارى ۇزاققا سوزىلمادى — كەرىمبەك باياعى ادەتىنە قايتا باستى.
ماعيا سوندا دا سىرت كوزگە بىلدىرمەيىن دەپ ونىڭ ۇستىنە قىلشىق جۇقتىرماي، قولىنا ارتىق-اۋىس تۇسكەن تيىن-تەبەنگە «ءقازىر جىگىتتەردىڭ-اق كيىم كيۋى ءساندى ەكەن» دەگەن سوڭ اپپاق كوستيۋم، ەل شەتىنە ەندى كەلىپ جاتقان استارى المالى-سالمالى ۇزىن كاشەمير پالتو ساتىپ اپەردى. «ادام كوركى — شۇبەرەك» دەگەن ەمەس پە، ءوزى دە اجارلى جىگىت بۇل كيىمدەردى كيگەن سوڭ ءتىپتى جۇتىنىپ شىعا كەلدى. ەندى ونىڭ «انا جولداستىڭ، مىنا جولداستىڭ ۇيىندە بولدىم» دەگەن سىلتاۋمەن ۇيگە قونباۋى جيىلەي باستادى. كەيدە ءتىپتى اپتالاپ ءۇي بەتىن كورمەي كەتەتىن ادەت تاپتى. ايتەۋىر ءبىر كۇندەرى كەلىپ تۇرادى. العاشىندا ءسال دە بولسا ىڭعايسىزدانىپ، ءارتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ اقتالعانداي، بۇنىڭ جۇزىنە تۋرا قاراي الماي، كوزىن الىپ قاشۋشى ەدى. بارا-بارا ازدى-كوپتى ۇياتى تاۋسىلعانداي، بەت-اۋزى بۇلك ەتپەي داستارقان باسىندا ءمىز باقپاي وتىرا بەرەتىن بولدى. ءجونىن سۇرايمىن دەپ تالاي رەت تاياق جەگەن سوڭ، بۇل دا ەندى كەلمەگەنىنە وكىنبەيتىندەي سىڭاي تانىتاتىن جاعدايعا جەتتى. قاشان كەلسە دە، اس-سۋىن الدىنا قويىپ، ەرتىپ كەلگەن قوناقتارىن، تۋىس-تۋعاندارىن تۇك بولماعانداي قارسى الاتىن. مۇنداي دا ول وزىنە ايتقانى بەلگىسىز، بۇعان ايتقانى بەلگىسىز: «ءالى ءبارى دە جاقسى بولادى»، — دەپ قوياتىن. ءبىراق ەش نارسەنىڭ جاقسارعان ءتۇرى كورىنبەدى. ايلاپ ءىشىپ، اپتالاپ قىدىرۋ سوزىلا بەردى.
قايتسەم وسى ادەتىن قويدىرتامىن دەپ ماعيانىڭ ويى ونعا، ساناسى سانعا ءبولىنىپ، تۇنىمەن ۇيىقتاي المايتىن. مۇمكىن، ورتا اۋىستىرسا، مىنا اراداعى دوستارىنان قول ۇزسە، تىيىلار ما ەكەن دەپ جۇرگەندە كۇيەۋىنىڭ ينستيتۋتىنا ماسكەۋدە ستاجيروۆكادان وتۋگە ءبىر ورىن بولىنگەنىن ەستىدى. تۋعان اناسىنداي ارالاسىپ، سىرلاس بولىپ كەتكەن ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنە بارىپ، جىلاپ وتىرىپ، بار جاعدايىن ايتىپ، سول ورىندى كەرىمبەككە الىپ بەرۋدى ءوتىندى. ءبىر جاعىنان تىم سوزىلىپ كەتكەن عىلىمي جۇمىسىن اياقتاپ، ەل قاتارلى قورعاپ كەلەر مە دەپ ويلاعان. تىلەۋىنە قاراي، ينستيتۋتتاعىلار جولدامانى كەرىمبەككە بەرۋگە شەشىم شىعاردى. بۇل تاعى ءبىراز كيىم-كەشەك اپەرىپ، قالتاسىنا قوماقتى قاراجات سالىپ بەرىپ: «بىزگە دە، اۋىلعا دا الاڭداما، تەك جۇمىسىڭدى اياقتاپ كەلۋدى ويلا» دەپ، قايتا-قايتا ايتىپ شىعارىپ، سالعان ەدى. وزدەرى تارىقسا دا، ونى سىرتتا ءجۇر عوي دەپ اياپ، اي سايىن ايلىعىن سالىپ وتىردى. امان-ەسەن قورعاپ كەلسە، بۇل قيىندىق تا ۇمىتىلار دەپ ۇمىتتەنگەن.
ول ءۇمىتى اقتالمادى. ەكى جىل وقىتقان بار ارەكەتى بەكەرگە شىقتى. عىلىمي جۇمىسىن تياناقتامادى. بۇرىنعى مىنەزى جاي نارسە ەكەن، ەندى باسقا ونەر شىعاردى. جوق جەردەن پالە ىزدەپ: «مەن جوقتا نەمەن اينالىستىڭ؟» دەپ باسقان ءىزىن اڭديتىندى تاپتى. مۇنى جانە قىزۋلىقپەن ەمەس، ساپ-ساۋ كەزىندە ايتىپ، شۋ-شۇرقان كوتەرەتىن بولدى عوي. ماعيا ونىڭ ورىنسىز قىزعانىشىنا ايران-اسىر بولىپ، شالا بۇلىنەتىن ەدى، كەيىن بارىپ ءتۇسىندى عوي. ءار ادام وزىنە قاراپ تون پىشەدى ەكەن-اۋ. ءوزى قانداي بولسا، جۇرتتى دا سونداي دەپ ويلايتىنىن كەش ۇقتى.
شىركىن-اي، ىشەتىنىن ءىشىپ كەلىپ، تىپ-تىنىش جاتا قالسا، ونىڭ نە سوزدىگى بار. ماعيا ونداي كۇيەۋدەن اينالار ەدى-اۋ. ال، ول بولسا، ءىشىپ السا مازانى كەتىرىپ، تۇنىمەن الاسۇرىپ، مۇنىمەن ارپالىسىپ شىعاتىن. بالالار شىرىلداپ بۇعان ارا ءتۇسىپ، كۇندە شاتاقتاسىپ جاتقاندارى. ماعيا كورشىلەرىنىڭ بەتىنە تۋرا قاراۋدان قالدى. ءبىر كۇنى انا جەرى، ءبىر كۇنى مىنا جەرى كوگەرىپ جۇرەتىن بولدى. قىزمەتكە بارا الماي، جۇمىستى ۇيگە الدىرىپ ىستەۋى دە كوبەيدى. جانباعىس كەرەك، جۇمىس ورنىن جوعالتۋعا ەش بولمايدى، لاجسىز قىزمەتىنە بارۋعا ءماجبۇر. قىزمەتتەستەرى «بەتىڭە نە بولعان؟» دەگەن ساۋالدارىنا كەيدە «ەسىككە سوعىپ الدىم»، كەيدە «جوعارى سورەدەن ءبىر نارسە الايىن دەگەندە، ىدىس قۇلاپ كەتتى» دەگەن سەكىلدى ءبىر نارسەلەردى قۇراستىرىپ ايتىپ، جالتاراتىن. جانىنداعىلاردىڭ كوبى تىلەۋلەس جاندار ەدى. ءارى مۇنىڭ ءوز مىندەتىن تاپ-تۇيناقتاي اتقاراتىندىعىن بىلگەندىكتەن اندا-ساندا شىعا الماي قالاتىنىنا كەشىرىممەن قارايتىن. ەشكىم ءلام دەمەيتىن. ءبىراق مۇنىڭ جاعدايىن ءبارى دە ىشتەي سەزەتىن سياقتى.
كەزەكتى ءبىر جانجال ۇستىندە كۇيەۋى قاتتى يتەرىپ قالعاندا شالقالاي قۇلاپ، باسى باتارەياعا وڭباي سوعىلىپ، تالىپ قالىپتى. بالالارى شۇرقىراپ جىلاپ، دارىگەر شاقىرتىپتى. ميىنا زاقىم كەلگەن دەپ، اۋرۋحاناعا جاتقىزىپ قويماسى بار ما؟ سوندا دا دارىگەرلەرگە شىندىعىن ايتپاي، تايىپ جىعىلدىم دەپ قويدى.
ءبىراز كۇندە جازىلىپ، ۇيىنە ورالسا، كۇيەۋى جوق، بالالارى ءۇرپيىسىپ وتىر. ول جاسقانشاقتاپ، ءتىپتى بالالارىنىڭ بەتىنە قاراي المادى. ەستيار بولىپ قالعان بالاسى جانارىمەن جەر شۇقىپ:
ماعاش، كوكەم ءىشۋىن قويماسا، مەن ۇيدەن كەتەتىن شىعارمىن. مىنا ەكى قارىنداسىما قاراپ، سەنىڭ جازىلىپ كەلۋىڭدى توسىپ ءجۇردىم، — دەدى ۇلكەن ادامداي سالماقتاپ.
ماعيانىڭ جۇرەگى ەزىلىپ، جانارىنا جاس ءۇيىرىلدى.
جانىم-اۋ، قايدا باراسىڭ؟ ۇيدەن كەتەمىن دەگەنىڭ نە ءسوزىڭ؟ جاقسى بولسىن، جامان بول سىن ول — سەنىڭ اكەڭ عوي. بالاپانىم-اۋ، ءسال شىداي تۇرشى، قوياتىن شىعار... — دەپ بالالارىن جۇباتقانىمەن، ءسوزى سەنىمسىز شىقتى. سونى سەزگەن بالاسى:
ماعاش، وسى سوزىڭە ءوزىڭ دە سەنبەيسىڭ عوي، — دەپ، ورنىنان تۇرىپ كەتتى. — ول ەشقاشان قويمايدى. ال، بۇيتە بەرسە، ءبىر كۇنى ەكەۋمىز توبەلەسىپ قالۋىمىز مۇمكىن. وندا جاعداي ءتىپتى ۋشىعىپ كەتەدى...
ماعيا كىشكەنتاي قىزىن قۇشاقتاپ وتىرعان بويى ءلام-ميم دەي الماي، وتىرىپ قالا بەردى.
...اۋرۋحانادان كەيىن قىزمەتىنە شىققان كۇنى ەدى. ءۇزىلىس كەزىندە اركىم ءوز شارۋاسىمەن ءار جاققا جۇگىرىپ كەتكەن. ارالارىندا ءبىر ەرەسەك اپايلارى بار ەدى. سول كىسى ەشقايدا اسىعا قويمادى. ەكەۋى وڭاشا قالعان ساتتە:
ءجۇرشى، ەكەۋمىز تازا اۋا جۇتىپ كەلەيىك، بولمە قاپىرىق بولىپ كەتتى عوي ءوزى، — دەپ، مۇنى سىرتقا ەرتىپ شىقتى. ەكەۋى ءبىراز ءجۇرىپ، شاعىن اللەيانىڭ بويىنداعى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە تىزە بۇكتى. اپايى ءسال جوتكىرىنىپ الىپ، بۇعان قاتىسسىز الدەبىر اڭگىمەنى باستادى. بۇل ءۇنسىز تىڭداپ وتىرا بەرگەن، بىرتە-بىرتە ءسوز جۇيەسى وزىنە قاراي ويىستى:
ءسىڭلىم، بايقايمىن، وسى سەنىڭ جاعدايىڭ كەلىسپەي ءجۇر-اۋ؟ — دەپ ءبىر توقتادى.
بۇل سوندا دا سىر بەرمەدى. ماعيانىڭ اشىلعىسى كەلمەي وتىرعانىن بايقاسا دا، كوكەيىندەگى كوپتەن ايتسام با دەپ جۇپتاپ جۇرگەن نارسەسىن سوزباقتاماي-اق، تۋراسىنان ايتا باستادى:
قالقام، مەن ومىرگە كۇنى كەشە كەلگەنىم جوق. سەنەن بىرەر كويلەك بۇرىن توزدىرعان اداممىن. سىرت كوز — سىنشىل كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە سەنى شىناشاقتاي ستۋدەنت كەزىڭنەن بىلەمىن عوي. ءقازىر سەنى سول كەزدەگىنمەن سالىستىرامىن دا، جانىم اشيدى. سەن ءوزىڭ بايقامايتىن شىعارسىڭ، سەن قاتتى وزگەرىپ باراسىڭ. بۇرىنعى اشىق-جارقىن مىنەزىڭ قايدا؟ كوز الدىمىزدا سولىپ باراسىڭ عوي. كۇيەۋىڭ جايسىز بىلەم. ىشەدى مە؟
بۇل ءۇنسىز باسىن يزەدى.
باسە، ءوزىم دە سولاي بولار دەپ ويلاۋشى ەدىم. باسقا دا ادەتتەرى بار شىعار؟ كوپتەن بەرى ىشە مە؟
وتىرىك ايتاتىن ەمەس، «ءبىراز جىلدان بەرى» دەپ شىندىعىن مويىنداپ، الدەنە دەپ مىڭگىرلەگەن بولدى.
ءبىرتالاي بولىپ قالدى دەيسىڭ بە؟ قالقام، بۇل جاسىرىپ-جاباتىن جاي ەمەس. ەلدە تۋمالارىڭ بار بولسا، ءسوزى ءوتىمدى اعايىن-تۋىسى بار بولسا، شاقىرتىپ، اشىپ ايتپايسىڭ با؟
وي، اپاي-اي، مەن ايتپادى دەيسىز بە؟ تالاي ايتتىم. ولاردىڭ نە دەيتىنى بەلگىلى عوي: كۇيەۋى ءىشىپ، وڭدى-سولدى قىدىراتىن ايەل جالعىز سەن ەمەسسىڭ، سوعان بولا نەمەنەگە شۋ شىعاراسىڭ، — دەپ، ءوزىمدى كىنالايدى.
تاعى ايت. ەل ەمەس پە؟ تەنتەگىنە «تەك» دەيتىن بىرەۋ تابىلار... بايقاپ وتىرمىن، جالعىز ءوزىڭنىڭ ەندى وعان ءالىڭ كەلمەيدى. ىشىڭە جيناما. قايتا دابىل قاق. ۇيالعاندى قوي. انا بالالارىڭنىڭ قامىن ويلا. ىشكەن ادامنىڭ ءپاتۋاسىز تىرلىگىن كورىپ، بالاعات ءسوزىن ەستىپ وسكەن بالانىڭ ەرتەڭ كىم بولارىن ەلەستەتىپ كورشى ءوزىڭ. ونىڭ ۇستىنە ۇلىڭ ەسەيىپ قالدى. ءجاسوسپىرىم شاقتا ولار ءار نارسەنى وتكىر قابىلدايدى. اكەسىمەن ەرەگىسىپ، بىرنارسەگە ارانداپ قالۋى مۇمكىن.
وسى ءسوزدى ەستىگەندە ەسىنە بالاسىنىڭ كەشەگى ۇيدەن كەتەمىن دەگەن ءسوزى ءتۇسىپ، زارەسى ۇشتى.
سەن ۇلىڭدى قولىڭنان شىعارىپ الىپ جۇرمە. بالاڭ بۇزىلىپ كەتپەسىن. سونى ويلا... كۇيەۋدىڭ ەمەس، ەندى بالانىڭ قامىن جە...
مىنا كىسىنىڭ ءبارىن كوزبەن كورىپ، قولمەن قويعانداي، تاپ باسىپ ايتىپ وتىرعانىنا قارسى «ءلام» دەي المادى. باسىن تۇقشيتىپ، تومەن قاراپ، وتىردى دا قالدى. «شىندىقتان قايدا قاشىپ قۇتىلارسىڭ؟»
قاراعىم، مەن سەنىڭ وتباسىڭنىڭ ىسىنە ارالاسايىن دەپ وتىرعانىم جوق. ءبىراق قازاقتا «باتا — تيمەسە دە، قاتە ءتيىپ جۇرمەسىن» دەگەن ءسوز بار. كۇيەۋىڭ اشۋ ۇستىندە مەرت قىلسا، نە ءبىر جەرىڭ مۇگەدەك بولىپ قالسا، قايتەسىڭ؟ سەنىڭ ءۇش بالاڭا كىم قارايدى؟ بالالارعا اۋەلى دەنى ساۋ شەشە كەرەك. وسىنى ۇق. سەن ءوزىڭ بىلاي ويلاپ قاراشى، ءقازىر ەكەۋىڭ داي-داي بولىپ، بالالارعا قانداي ونەگە كورسەتىپ وتىرسىڭدار؟ مۇمكىن بالالاردى الىپ، جەكە تۇرىپ كورەرسىڭ. ول دا، بالكىم، سوندا ويلانار. بالالارىڭدى ساقتاۋدىڭ ءبىر امالىن جاساساڭشى. قايراتتان، قالقام. ءوزىڭدى ءوزىڭ قولعا ال. «ايەل — قىرىق شىراقتى» دەگەن، جاقسىلىعىڭنىڭ ءبارى ءالى الدىڭدا، — دەدى.
ءوزىن-وزى قالاي قولعا الارىن، شىركىن، ماعيا بىلسە عوي...
تۇرايىن ەندى. بارعان سوڭ شاي ىشەتىن ءبىر نارسەلەر الا سالايىن، — دەپ مۇنى ەرتىپ، اسپازدىق دۇكەنىنە كىرىپ، ىستىق سامسا، تاعى بىردەڭەلەر الدى. كەلىسىمەن شاي قويىپ، دەمدە بەپ-بەرەكەلى داستارقان جاساپ جىبەردى.
باسقا قىزمەتكەرلەر دە جينالىپ قالعان ەكەن. وسىنىڭ ءبارىن اپايى بۇنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن، ءارى اراداعى اڭگىمەنىڭ تىگىسىن جاتقىزۋ ءۇشىن جاساعانىن ماعيا ءتۇسىنىپ وتىر.
اپامىز بۇگىن شاينەك ۇستاپ، كەلىنشەك بولىپ قالىپتى عوي. ول كىسىگە ءشاي قۇيعىزىپ قويعاندارىڭ ۇيات ەمەس پە؟ باسقا بىرەۋىڭ شاينەكتىڭ تۇتقاسىن ۇستاساڭدارشى، — دەپ جاتىر ەرەسەكتەۋ جىگىتتەردىڭ ءبىرى قالجىڭداپ.
ماعيا ۇشىپ تۇرىپ، شاينەكتى قولىنا الىپ، داستارقانعا يەلىك جاساپ كەتتى. كوڭىلى ءبىرتۇرلى سەرگىپ، جىگەر قوسىلعانداي — شيراق. قيمىلىندا ءبىر سەنىمدىلىك پايدا بولعانداي.
بۇل ماعيانىڭ ءوزىنىڭ دە كوڭىلى بۇزىلىپ، ويى وپىل-توپىل بولىپ، سىناپتاي تولقىپ جۇرگەن كەزى ەدى. ءومىر كورگەن ۇلكەن ادامنىڭ سوزىنەن كەيىن تارازى باسىنىڭ تاسى ءبىر جاعىنا قاراي انىق اۋعانداي كورىندى وزىنە.
... ماعيا قايماعى بۇزىلماعان قازاقى ورتادا ءوستى. اكەلەرى ەرتەرەك كوز جۇمىپ، التى بالا — انالارىنىڭ ارقاسىندا ەر جەتتى. اناسى قاجىرلى-اق ادام ەدى. سوندا دا جەسىر ايەلدىڭ تىرشىلىگىندەگى ولقى ءتۇسىپ جاتاتىن تۇستاردى سەزىمتال بالا جۇرەگى قاپىسىز سەزىپ ءوستى. اكەنىڭ بوس ورنى ۇڭىرەيىپ كورىنىپ تۇراتىنداي-دى. اناسى ۇلىن — ۇياعا، قىزىن — قياعا قوندىرىپ، ءبارىنىڭ ءبىر-بىر ءۇي بولعانىن كورىپ، قارتايعان شاعىندا ەڭسەسىن ءبىر كوتەرىپ ەدى-اۋ. كەرىمبەكتى ءوز ۇلدارىنان ارتىق كورمەسە، كەم كورگەن جوق. جازعى دەمالىستارىندا كۇيەۋىمەن بالالارىن الىپ، ەلگە بارعاندا، بۇلاردى ماقتانىش كورىپ، كوڭىلى مارقايىپ وتىرۋشى ەدى. ءۇش بالاسى تۋعاندا دا قالجاسىن الىپ كەلىپ، بوپەلەرىن شومىلدىرىپ، قاتايتىپ بەرىپ كەتتى. كەيىنگى جىلدارى كۇيەۋى قالاداعى قىزىقتارىن قيماي، اۋىل جاققا اياق باسپادى. بۇل بالالارىن الىپ، جىلدا شەشەسىنىڭ قاسىندا ءبىراز بولىپ، اۋناپ-قۋناپ قايتاتىن. اناسى مۇنىڭ جالعىز كەلگەنىن ونشا جاقتىرا قويمايتىن. «الگى كەرىمبەكجان نەگە كەلمەدى؟» — دەپ، ۇنەمى شۇقشيىپ سۇراي بەرەتىن. بۇل: «جۇمىسىنان شىعا المادى»، — دەپ جاقاۋراتاتىن.
بىر-ەكى كۇن اينالىپ-تولعانىپ، ساعىنىشى باسىلعان سوڭ اناسى:
قىزىم، ۇيىڭە قايتا عوي، بالالاردى تاستاپ كەتىپ، ءوزىڭ جۇرە بەر، — دەپ اسىقتىراتىن.
كەزىندە اناسىنا جاعدايىن ايتايىن دەپ سان وقتالىپ ەدى. ءبىراق جۇرەگى داۋالامادى. ونىڭ ۇستىنە ناعاشىلارىنىڭ تۇقىمىندا قۇران ۇستاپ، قاجىعا بارعان مولدالار كوپ. ءجىبى ۇزىلمەي، جالعاسىپ كەلە جاتقان ءبىر تاقۋالىق بار. اناسى دا بەس ۋاقىت نامازىن قازا قىلعان جان ەمەس. بۇل بارعان كەزدە ءسوز اراسىندا: «انا اعايىننىڭ قىزى، مىنا جەكجاتتىڭ قىزى كۇيەۋدەن اجىراپ كەلىپ وتىر». «ۇيا بۇزعاننىڭ نەسى جاقسى دەيسىڭ؟» — دەپ، باسقا بىرەۋلەردىڭ ۋايىمىن جەپ وتىراتىن. سونى ەستىپ وتىرىپ، «مەنىڭ دە كۇيەۋىممەن ءدام-تۇزىم جاراسپاي ءجۇر» دەپ ايتۋعا اۋزى بارمادى. قارتايعان شاعىندا اناسىن قايعىعا سالعىسى كەلمەگەن. سويتكەن اناسى دا از اۋىرىپ، جازدىڭ ءبىر جايدارى كۇنى دۇنيەدەن وزىپ جۇرە بەردى. بۇل الدىندا عانا بارىپ كەلگەندە ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى ىڭقىل-سىڭقىلى سياقتى كورىنگەن. تەز ارادا كوز جۇما قوياتىنداي تومەندەمەگەن ءتارىزدى ەدى. تىلەۋى دۇرىس ادام ەكەن. ءوزى: «ۋا، ءتاڭىرىم، مەنى پەندەم دەسەڭ، — بالالارىما اۋىرتپالىعىمدى سالدىرماي، ون ەكى مۇشەمنىڭ ساۋىندا، جاقسى كۇندە الا گور، بەينەتىمدى تارتتىرا كورمە»، — دەپ جالبارىنىپ وتىرعانىن تالاي ەستۋشى ەدى. ايتقانىنداي-اق بولعان. بالا-شاعاسىنىڭ ورتاسىندا شاي ءىشىپ بولىپ، قيسايىپ جاتىپ، جۇرە بەرىپتى...
اناسىن جەر قوينىنا تاپسىرىپ، بارلىق جابدىعىن اتقارىپ، باسىنا تامىن تۇرعىزىپ، بۇلار دا پەرزەنتتىك پارىزدارىن قولدارىنان كەلگەنشە وتەدى. كەرىمبەكتىڭ ءوزى دە ويىنا وي ءتۇستى مە، سول ءبىر تۇستا باياعى جاس كۇنىندەگىدەي قىزمەتىن جاسادى. سونىسىنا ريزا بولىپ، ءىشى جىلىپ، كوڭىل شىركىن ەلەڭدەپ، ەندى تۇرمىسىمىز تۇزەلىپ كەتەر دەپ، جاقسىلىقتان ۇمىتتەنىپ قالىپ ەدى. ءبىراق، ول كۇرت قۇبىلىپ، ءتۇپ-تۇزۋ جۇرگەن كۇندەرىنىڭ ارتىنان ەسەسىن قايىردى عوي... بۇل سودان كەيىن-اق ءتۇڭىلىپ كەتتى...
ماعيا ونىڭ كەيبىر قىلىقتارىن ءقازىر ءتىپتى ەسىنە العىسى كەلمەيدى. ەسىنە تۇسسە، تومەنشىكتەپ، جاسىپ، باسىلىپ قالاتىن بولعان سوڭ، كوڭىلىنىڭ تۇكپىرىنە تاس بەكىتىپ تاستاعانداي ەدى. قايداعى-جايداعى رەنىشتەرىنىڭ بۇگىن ءوزىن قايتا تاپقانىن قاراشى... ءبارى الگى كەلىنشەكتىڭ سوزىنەن شىقتى عوي.
شىركىن-اي، بىرەۋدىڭ سىرتىنان تون پىشەتىن وسىنداي جانداردىڭ «بەت پەردەسىن الىپ تاستاپ، اقيلانىپ شىعا كەلگەندە كەرىمبەكپەن داستارقان باسىندا ءبىر كەش وتىرۋعا توزىمدەرى جەتەر مە ەدى، جەتپەس پە ەدى، ءبىر قۇداي بىلەدى»، — دەپ ويلادى. ال، بۇل ونىڭ بار ەكىجۇزدىلىگىنە شىداپ، قانشاما جىل ءتوزىپ باقتى...
ول ەكى شەكەسى زىرقىلداپ، كوزىنىڭ ءتۇبى سۋىرىپ اۋىرعانىن سەزدى. قۇرعىر، قان قىسىمى ورلەپ بارا جاتقان سەكىلدى. ءدارىسىن ءىشىپ، كوز شىرىمىن الماققا قيسايىپ جاتتى. ەرتەڭ ءبىر جاۋاپتى كۇن ەدى. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا قالايدا ساقاداي ساي بولىپ بارۋى كەرەك. ول ءۇشىن تىنىعۋى كەرەك-اق. الايدا ۇيقىنىڭ اۋىلى الىستاپ كەتكەن سەكىلدى، كىرپىگىن ايقاستىرا المادى. سول ۋاقىتتا تەلەفون شىرىلداپ قويا بەردى. كوتەرسە، بالاسى ەكەن. اماندىق-ساۋلىق سۇراسقاننان كەيىن:
ماعاش، نە بولدى، داۋىسىڭ ءبىرتۇرلى جابىرقاۋ عوي، اۋىرىپ تۇرسىڭ با؟ — دەپ سۇراعانى. وسى بالانىڭ ءبىر قاسيەتى بار، بۇل ءبىر قاتتى رەنجىسە، نە اۋىرىپ قالسا، قانداي تۇيسىگىمەن، قالاي سەزەتىنىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر سەزىپ، جاقىندا بولسا سالىپ ۇرىپ، جەتىپ كەلەدى، الىستا جۇرسە، تەلەفون سوعادى.
جوق، جانىم، ءبارى جاقسى. جۇمىستان شارشاپ كەلىپ وتىرعانىم عوي، — دەي سالدى.
مەن ءالى جۇمىستامىن. بايقا، دارى-دارمەگىڭ بار ما؟
ءبارى دۇرىس دەدىم عوي.
شىنىڭدى ايتشى، ماعاش، داۋىسىڭ سولعىن سياقتى عوي؟ ءقازىر اەروپورتقا تارتىپ كەتىپ، تۇنگى سامولەتپەن ۇشىپ كەلسەم قايتەدى؟ — بالاسى بۇلاي دەگەندە ماعيا ىرشىپ كەتتى:
جوق، جوق، اۋرە بولما. كەلمەي-اق قوي، جانىم. ماعان الاڭداما، قىزمەتىڭنەن قالما، — دەپ، ازار دا بەزەر بولدى.
جارايدى، ەندەشە. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا بارعان سوڭ كومپيۋتەرىڭدى اشىپ قارا، مەن ساعان حات جازىپ جىبەردىم. بىزدە ءبىر جاڭالىق بار...
سوڭعى سويلەمدى ايتقاندا بالاسىنىڭ داۋسى ويناقىلانا شىقتى. بۇنىڭ جۇرەگى لۇپىلدەپ، ەلەڭدەي قالدى.
ول نە؟ ايتشى؟ — دەدى شىدامسىزدانىپ.
ايتپايمىن. سيۋرپريز! ۇيقىعا «ەرتەڭ ءبىر قۋانىش كۇتىپ تۇر» دەپ جاتقان جاقسى ەمەس پە؟
بالاسىمەن سويلەسىپ، تەلەفون تۇتقاسىن ورنىنا قويعاننان كەيىن كوڭىلى ءسال دە بولسا ورنىعىپ، سايابىر تاپقانداي. «جارىعىم-اي، جۇدىرىقتاي بولىپ، مەنىڭ قامىمدى جەپ جۇرگەنىڭنەن اينالدىم، — دەدى كۇبىرلەي. — قانداي جاڭالىقتارى بار ەكەن؟»
...كەرىمبەك ەكەۋى ستۋدەنت كەزدەرىندە شاڭىراق كوتەردى. جاستىق البىرتتىقپەن شىن ءسۇيىپ قوسىلدى. دۇنيەگە وسى تۇڭعىشتارى كەلگەندە بۇنىڭ ءالى بىرەر جىل وقۋى قالىپ ەدى. ءسابيى ءبىراز شيراعان سوڭ اۋىلدان ابىسىنى كەلىپ، «سەن وقۋىڭدى بىتىرگەنشە باعىپ بەرەيىن» دەپ الىپ كەتىپ ەدى. جاقسىلىعى اللادان قايتسىن، ءوز بالاسىمەن بىرگە، تەل قوزىداي باعىپ ءوسىردى. وقۋ ءبىتىرىپ، قىزمەتكە تۇرعاننان كەيىن بۇلاردىڭ ۇيگە قولدارى جەتپەي، نەشە جىل جاتاقحانادا تۇردى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ءوزى تاعى ەكى قىز كوتەردى. بالاسىن پاتەر الىپ، ورنىققان سوڭ ءبىر-اق اكەلدى عوي. جاستايىنان قايناعاسى مەن ابىسىنىنا تابيعي جاقىن بولعان سوڭ با، بۇنىڭ ماعاش دەپ اتىن اتايتىن. بۇل دا ءىشى ەلجىرەپ تۇرسا دا ولاردىڭ كوزدەرىنشە وبەكتەپ، باۋىرىنا تارتقان ەمەس. قايدا كەتەر دەيسىڭ، ءتۇبى تابادى عوي دەپ ويلايتىن. تاپتى عوي، اينالايىن. بۇگىندە ۇلكەن سۇيەنىش، تىرەگىنە اينالىپ وتىر...
...ۇيدەگى تىرلىكتىڭ قيۋى كەتىپ، مازاسىز كۇي كەشىپ، باسى ابدەن قاتتى. بۇل كەتەمىن دەپ سۋي باستاعالى كەرىمبەك ەرەگەسە ءتۇسىپ، قوقان-لوقى كورسەتۋدى جيىلەتتى. ءسويتىپ، ىري-تىري بولىپ جۇرگەندە ءبىر ايەل كەرىمبەكتەن ءبىر ەمەس، ەكى بالا تۋىپ وتىر ەكەن دەگەن سىپسىڭ ءسوز شىعا قالدى. ونى العاش كىمنەن، قالاي ەستىگەنى ەسىندە جوق. بۇل دوس-قۇربىلارى ارقىلى سۇراستىرىپ، انىقتاتىپ ەدى، راس بولىپ شىقتى. ونى ارتىنان كەرىمبەكتىڭ ءوزى دە ماساتتانىپ تۇرىپ، مۇنى مۇقاتقانداي ايتىپ سالدى. الدەقانداي سەبەپتەرمەن وتىرىپ قالعان قىزداردىڭ جالعىزدىقتان جاپا شەكپەس ءۇشىن كوڭىلدەرى قالاعان جاننان ءبىر بالا تۋىپ الىپ، سونى الپەشتەپ ءوسىرىپ، ەرمەك ەتىپ وتىرعاندارىن ارا-تۇرا بولسا دا ۇشىراتۋشى ەدى. ال ول ايەلدىڭ ءبىر ەمەس، ەكى بالا تۋىپ وتىرعانى — «باسقانىڭ كۇيەۋىنىڭ ءتۇبى وزىنە كەلەرىنە تولىق كوزى جەتكەندىكتەن بولار-اۋ، شاماسى» — دەپ وي تۇيگەن ول «ەندى بىرگە تۇرۋدىڭ ەش ءمانى قالماعانىن» ۇعىپ، قالانىڭ ەكىنشى شەتىنەن ءبىر بولمەلى پاتەر جالداپ، ءۇش بالاسىن الىپ، ءبىر كۇندە كوشىپ كەتتى.
كورشى كەلىنشەكتىڭ الگىندەگى: «سەنى كەرىمبەك مەنسىنبەي تاستاپ كەتىپتى عوي»، — دەگەندەگىسى كۇيەۋىنىڭ مۇنىڭ سىرتىنان باسقا ايەلمەن كوڭىل قوسقانىن مەڭزەگەنى مە ەكەن؟ مۇمكىن، ول ءسوزدى كەرىمبەكتىڭ ءوزى تاراتۋى دا عاجاپ ەمەس... ەركەكتىك مەنمەندىگى مەن وزىمشىلدىگى كەزىندە وعان نە ايتقىزبايدى؟ ءقازىر نە دەپ جۇرگەنىن ءبىر قۇدايىڭ ءوزى بىلەدى... ماعيا ونى سوناۋ جاستىق شاعىنان قالتقىسىز سۇيگەنىنە، تالاي جىل كورسەتكەن قۇقايلارىنا توزگەنىنە جازىقتى بولىپ پا؟
الدانعان ارمانى، نەشە جىلعى ودان كورگەن ازابى، ونىڭ اۋزىنان ەستىگەن جانىن قورلار نەبىر تۇرپايى سوزدەرى ەسىنە قايتا ورالىپ، كوكىرەگىندەگى شەرىن قوزعاپ، ال كەپ جىلاسىن. جىلاپ-جىلاپ العاننان كەيىن بويى جەڭىلدەپ قالعانداي. «وسى مەن نەمەنەگە جىلاپ وتىرمىن، سودان باسىمدى امان-ەسەن الىپ شىققانىمنان كەيىن ءوزىمدى ادام سياقتى سەزىنىپ، قاتارعا قوسىلعان جوقپىن با؟ قۇرىسىنشى ءبارى، بالالارىم امان بولسىنشى» دەپ ويلادى. بىرتە-بىرتە ساباسىنا تۇسەيىن دەگەندەي، ويلارى دا جۇيەلەنە باستادى.
ال ەندى «قىزمەت قۋامىن دەپ، وتباسىنا قاراي الماپتى» دەيتىندەرگە جول بولسىن. ە-ە، بۇل تاپ سول جىلدارى قىزمەت قۋايىن دەپ ويلاپ پا ەدى؟! بۇل قىزمەتتى ەمەس، قايتا نارىق مۇنى وكشەلەپ قۋىپ كەلە جاتتى ەمەس پە؟ كۇيەۋى باردا دا، جوقتا دا ءۇش بالاعا ىشەر اس، كيەر كيىم تاۋىپ بەرۋ — ءوز موينىندا ەدى عوي. قايتسەم بالالارىمنىڭ ءۇستىن جۇدەتپەي وسىرەمىن، داستارقانىمدى قالاي جۇتاتپاي ۇستايمىن دەپ جانتالاسقان جوق پا؟ ونىسى اۋەلى قۇدايعا، سوسىن وزىنە ايان. ءۇي تىرلىگىن قولعانات بولۋعا جاراپ قالعان بالالارىنا تاپسىرىپ، ءوزى جۇمىس سوڭىندا قالىپ، اركىمنەن قوسىمشا جۇمىس الىپ، جاسايتىن ەدى. قوعامنىڭ قازاق تىلىنە بەت بۇرعانى بۇعان جاقسى بولدى. ءتۇرلى مەكەمەلەرگە باراتىن قاعازدار قازاقشا نۇسقاسى قوسا تىركەلمەسە، وتپەيتىن بولعاندىقتان، لاجسىز ءتارجىماشىلارعا جۇگىنەتىن. باسىندا ول كولدەنەڭ تابىس بولارلىق مۇنداي شارۋانى جارنامالاردان، تانىستاردان سۇراستىرىپ تاباتىن ەدى، كەيىنگى ۋاقىتتا وندايعا مۇقتاج ادامدار بىرىنەن ءبىرى ەستىپ، مۇنى وزدەرى ىزدەپ تابۋعا اينالدى. پ ۇلى مەن حاقىنا كەلىسسە، جاساپ بەرەدى. ول جۇمىس تاڭدامايتىن. ۇلكەن-كىشىسىنە، اۋىر-جەڭىلىنە قاراماي الىپ، مەرزىمىندە تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ جاساپ تاستايتىن. ۇنەمى جۇمىسباستى بولىپ ءجۇرۋ ءبىر جاعىنان كوڭىلىن ەش نارسەگە الاڭداتپايتىن، مويىنىن بۇرعىزبايتىن بولدى. ءبىر قىستا «ۇلكەن تۇرمىستىق ەنسيكلوپەديانى» اۋدارىپ شىققانى ەسىندە. جۇمىستى ءبىتىرىپ الىپ بارعاندا باسپاداعى ەگدە جازۋشى كىسىنىڭ:
قاراعىم، ەڭبەگىڭ ەڭبەك-اق ەكەن. ماعان بىرەۋ باسىڭنان اياعىڭا دەيىن التىن قۇيامىن دەسە دە، تاپ مىنانى جاساي الماس ەدىم، — دەگەنى كوڭىلىن ءوسىرىپ تاستاپ ەدى.
ال، بۇل ونى كوز مايىن تاۋىسىپ، جانى قالاعاننان اۋدارىپ پا؟ قالاماقىسىنا قىزىققاننان جاساعانى — شىندىق.
سىزدەي ۇلكەن جازۋشى ادامعا مۇنداي قارا جۇمىستى ىستەتۋ وبال عوي. ءبىز «جۇمىستىڭ جامانى جوق» دەپ ۇيرەتكەن كەڭەس مەكتەبىنەن تاربيە العانبىز. سوندىقتان تۇرمىستىق بىقي-تىقي شارۋالاردان قاشپايمىز. ايتەۋىر بىرەۋ ىستەۋى كەرەك قوي، — دەگەن، قالجىڭ-شىنى ارالاس.
اينالايىن، ەڭبەگىڭنىڭ اقىسىن الاسىڭ. كىتاپ جوسپاردا تۇر. وسى كىتاپ شىققانشا مەن وسى جەردە وتىراتىن بولسام، جوعارى وتەممەن تولەتىپ بەرەمىن، — دەگەن ەدى مۇنىڭ قاراجات ءۇشىن اۋدارعانىن ءتۇسىنىپ.
ايتقان سوزىندە تۇردى. ەڭبەگىنە قوماقتى پۇل ۇستاپ، كوڭىلى مارقايعان ماعيانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمى دە ورنىعىپ، جەكەلەردىڭ تاپسىرىسىن ورىنداۋدان گورى باسپالاردان قوسىمشا جۇمىس الىپ ىستەۋدىڭ ابىرويلى ءىس ەكەنىن ءتۇسىندى، سوعان ۇيرەندى. بۇل الدەقايدا ءتيىمدى، ءارى كوڭىلگە دە جاقسى ەكەن. وسىدان كەيىن دە ءبىرتالاي دۇنيەلەر ءتارجىمالادى. سونىڭ ءبارىن جۇمىستان كەيىن قالىپ، نە ۇيگە اكەلىپ، تۇندەلەتىپ ىستەيتىن.
ءقازىر عوي — ونداي جۇمىس ىستەرلىك قاجىر-قايرات تا، دەنساۋلىق تا جوق. قان قىسىمى كوتەرىلەتىن اتاۋسىز ءبىر دەرت تاۋىپ الدى. اياق استىنان لىپ ەتىپ شىعا كەلەدى. ءدارىسى قاشاندا قالتاسىندا جۇرەدى. ءوز سىرى وزىنە ءمالىم، ەكى شەكەسى سولقىلداي باستاسا، تاڭدايىنا سالا قويادى.
سەن وسى جالعىزدىقتان، قۇسادان دەرتتەنگەن شىعارسىڭ. بالالاردى ءوسىرىپ، ەندى باسقا شارۋاڭ قالماعان سوڭ قاراداي وزىڭنەن ءوزىڭ اۋرۋ تاۋىپ وتىرسىڭ عوي دەيمىن،— دەپ، سىرالعى قۇربىلارى ازىلگە سۇيەپ، ءجيى ايتاتىن بولىپ ءجۇر. كەيبىرەۋلەرى ونى اركىم-اركىممەن تانىستىرۋعا قۇلشىنىپ اۋرە. ماعيا كۇيەۋلەرى بار كەلىنشەكتەرمەن قوناققا، اسىرەسە تانىمايتىن ورتاعا بارۋدان قاشقالاقتايتىن. بارسا دا كۇيەۋلەرى بارلارداي ەركىن، اشىق-جارقىن وتىرا الماۋشى ەدى. ايتەۋىر، ءبىر قولايسىزدىقتى سەزىنەتىندەي. مۇنىڭ جالعىزباستىلىعىنان قورىناتىنداي كۇيگە تۇسەرىن ولار قايدان ءبىلسىن؟ سولاي بولا تۇرا ونىڭ قۇربىلارى تانىستىرعان اداممەن تانىستىقتى ارى قاراي جالعاستىرۋعا قۇلقى سوقپايتىن.
«اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى» دەمەكشى، ءوزى ءسۇيىپ، قىزداي قوسىلعان جىگىتتىڭ تورەسىمىن دەگەن ادامنان وپا تاپپاعان سوڭ جول ورتاسىنا كەلگەندە ەندى كىمنەن جاقسىلىق كورەمىن دەپ دامەلەنبەكشى؟ و باستا وزىنە ارنالماعان نەسىبەگە قول سوزىپ ءقايتسىن؟ ۇزاق كەشتەردە ۇيدە جاپادان جالعىز وتىرىپ، كەيدە ءوزىنىڭ دە قالىڭ ويعا باتاتىنى بار. «نەگە شاقىراعىمدى شايقالتپاي ۇستاپ قالا المادىم؟ قاي جەردەن ءمۇلت كەتتىم؟» باسىنداعى باقىت قۇسىن قاپىدا قالاي ۇشىرىپ الدى ەكەن؟ مۇنىڭ كىناسى نەدە؟ «نەگە؟ نەگە؟» دەگەن سۇراقتاردان قۇلاعى تۇنعانداي بولاتىن. ەندى ويلاسا، ونىڭ سىرى تەرەڭدە سياقتى. وتباسىنىڭ بۇتىندىگىن ساقتايىن دەپ، نەشە جىل جاۋىردى جابا توڭىپ، سىرت كوزگە كۇيەۋىن «كەرىم دەسە، كەرىم» دەگىزىپ، ەش نارسەسىن بىلدىرتپەي، شىداپ باقتى ەمەس پە؟ سول ءتوزىمىنىڭ قايتىمى قايدا؟ ايەلدىڭ باقىتى جانىنداعى ازاماتىنا بايلانىستى ەكەنىن ەندى انىق ۇققانداي. بۇنىڭ ماڭدايىنا جازىلعانى وسى-اۋ، شاماسى. قاپىسىز ءسۇيىپ-اق ەدى، ءبىراق ادامىن ءدال تاپپادى ما، قايتىمى بولماعانىن قايتەرسىڭ؟
... كەرىمبەك ەكەۋىنىڭ اجىراسقانىن ەستىگەندە بىرگە ءوسىپ، بىتە قايناسقان جورا-جولداستارى قاق جارىلعانداي. بىرەۋى بۇنى، بىرەۋى ونى جاقتاپ، دۋىلداسىپ جاتتى. قانشاماسى بۇلاردى قايتا جاراستىرۋدىڭ جولىن ىزدەدى. ماعياعا رايىڭنان قايت دەۋشىلەر دە تابىلدى. قالعان كوڭىل، سىنعان ساعى قايتا بۇتىندەلۋشى مە ەدى؟ وندايلارعا بۇل جىلى شىراي تانىتپادى سودان دا بولار — ءبىرازىنىڭ سىرت اينالعانى. مەيلى، بەتتەرىنەن جارىلقاسىن دەپ، وتىرا بەردى. بالالارىن ءوسىرىپ، وزىمەن-وزى تىرشىلىك كەشىپ ءجۇرىپ جاتقان.
ماعيا استانانىڭ ارقاعا كوشۋى ءوز تاعدىرىندا ۇلكەن بەت بۇرىس بولعانىن كەيىننەن ۇقتى. قىزمەت ورنى جاڭا استاناعا كوشەتىن بولعاندا قوبالجىعانى راس. ءبىراق الماتىدا بۇل قيمايتىنداي كىمى قالىپ بارا جاتىر؟ ەل-جەر اۋىستىرسام، بالكىم، سارى ۋايىمنان سەرگىرمىن دەگەن ويمەن، ۇلى كوشپەپ بىرگە قىس ىشىندە بالالارىن الىپ، «تاۋەكەل » دەپ جولعا شىقتى.
...«ەل كوشكەن جاققا — ىرىس اۋادى» دەگەن راس شىعار. مۇندا كەلگەلى جامان بولعان جوق. بالاسى مەن ۇلكەن قىزى ينستيتۋتتارىن ويداعىداي ءبىتىرىپ شىقتى. تۋىپ-وسكەن جەرلەرى — الماتىعا قاراي جىل قۇسىنداي قانات قاعىپ، تۋعان ۇيادان تۇلەپ ۇشىپ كەتتى. بارىپ قىزمەتكە تۇرىپ، وزدەرىنە لايىقتى تىرشىلىكتەرىن ىستەپ ءجۇر. كىشى قىزى دا مەكتەپتى ءتامامداپ، اعاسى مەن اپاسىنىڭ قولىنا بارىپ وقىپ جاتىر. ماعيانىڭ ونى جىبەرگىسى كەلمەپ-اق ەدى، ءبىراق تۇسكەن وقۋىنىڭ رەتى سولاي بولدى. باياعىدا ءوزىنىڭ دە ون جەتى جاسىندا وقۋ ىزدەپ، الماتىعا كەلگەنى ەسىنە ءتۇسىپ، بەتىنەن قاقپادى. ول ۋاقىتتا تۋىس-تۋعان دەگەن جوق. ۆوكزالدان تۋرا ۋنيۆەرسيتەتكە بارىپ، جاتاقحاناعا تۇرۋعا رۇقسات الىپ ەدى. ول كەزگە قاراعاندا ءقازىر شۇكىر عوي. بالالارى ءبىر جەردە، باستارىندا ۇيلەرى بار، باس-كوز بولاتىن اعالارى قاستارىندا...
ماعيا ەندىگى عۇمىرىندا ءۇمىت ەتكەن بار جاقسىلىعىن بالالارىنىڭ اتىمەن بايلانىستىرادى بۇل كۇندە. وسىلاردىڭ قىزىق-قۋانىشىن كورسەم دەپ اداستىرىپ كەتكەن ارمانىن الدان كۇتۋدە.
...ول جاتار الدىنداعى ءدارىسىن ءىشىپ، قايتكەن كۇندە دە ءبىر ۇيىقتاپ الۋدى ويلاپ، جاستىققا قيسايدى. ول ادەتتەگىسىنشە قىزدارىنىڭ تىلەۋىن ايرىقشا تىلەدى. انا كوڭىلى بويجەتكەن ەكى قىزىنىڭ بولاشاعىنا قاتتى الاڭدايتىن بولىپ ءجۇر. ءوزى بارىپ، ولار كەلگەن سايىن رەتىن تاۋىپ: «ءوزىڭ سۇيگەنگە ەمەس، ءوزىڭدى سۇيگەنگە بار» دەگەن ءسوز راس. وسىنى ەستەن شىعارماڭدار. جىگىتتىڭ ادەمىلىگىنە قىزىقپاڭدار. وزدەرىڭدى قۇلاي سۇيگەن، ءقادىر تۇتقان ازاماتتىڭ ەتەگىنەن ۇستاڭدار! — دەپ قۇلاقتارىنا قۇيعان بولادى. بۇيرىق بىلەدى دە. ءوزى ءسۇيىپ تيگەن كۇيەۋدەن نە جاقسىلىق كوردى؟ بۇنىڭ قاتەلىگى، بالكىم وسىندا، ءوز سەزىمىنىڭ جەتەگىندە كەتكەنىن دە شىعار. سونى قىزدارىم قايتالاماسا ەكەن دەپ ىشتەي ەگىلەدى. كوڭىلىن قاجاعان بەلگىسىز وكىنىش مەڭدەتىپ بارادى.
جاراتۋشى يەگە: «قۇدىرەتى كۇشتى اللا، ەكى بوتامنىڭ باعىن اشا گور، ماڭدايلارىنا وزدەرىنە سۇيەۋ بولاتىن، قادىرلەرىنە جەتەتىن، مەيىربان جۇرەكتى ادال جار جازا گور، جاقسىلىعىڭدى بۇيىرتا گور»، — دەپ ىشتەي جالبارىنۋدا. قىزدارىنىڭ كەلەشەكتە ءدام-تۇزدارىنىڭ قايدا تارتىپ تۇرعانىن ويلاعاندا، كوز جاسى ەرىكسىز جاستىققا قاراي سىرعىپ بارا جاتتى. ونى ءوزى سەزەر ەمەس. تاڭدايىنا كوز جاسىنىڭ اششى ءدامى كەلگەندەي. بالكىم، بۇل ماحابباتتىڭ كەرمەك ءدامى بولار، كىم ءبىلسىن...
You Might Also Like
-
قىزى گۇلجاندى ەكى بالاسىمەن پويىزعا وتىرعىزىپ جىبەرىپ، ۆوكزالدان شىققانداعى ونىڭ ءجۇزى قانشاما ۋاقىتتان بەرگى كوڭىل تەربەگەن قىم-قيعاش سەزىمدەردىڭ تولقىنىسىنان قاتتى ابىرجۋلى ەدى. تەل قوزىداي قوس شا...
-
ءجۇزى — جارقىن، جانى —كۇن، ءسوزى — مايدا، الدى — جاي، ءارى قىزىق، ءارى مۇڭ، قىز بالانىڭ تاعدىرى-اي!
