جۇماقىزدىڭ قۇبىلىسى
قىزى گۇلجاندى ەكى بالاسىمەن پويىزعا وتىرعىزىپ جىبەرىپ، ۆوكزالدان شىققانداعى ونىڭ ءجۇزى قانشاما ۋاقىتتان بەرگى كوڭىل تەربەگەن قىم-قيعاش سەزىمدەردىڭ تولقىنىسىنان قاتتى ابىرجۋلى ەدى. تەل قوزىداي قوس شالدۋار جيەن نەمەرەلەرىنە باۋىر باسىپ-اق قالعان ەكەن. قايراتتانىپ، مىقتىسىنىپ تۇرعانىمەن پويىز ورنىنان جىلجىپ جۇرە بەرگەندە قولقا-جۇرەگى ەلجىرەپ، جارتى جانى سولارمەن بىرگە كەتىپ بارا جاتقانداي، دىڭكەسى قۇرىپ بۋىن-بۋىنىنان ءال كەتكەندەي، قۇلاپ قالۋعا شاق قالدى.
«جۇكە، سابىر، سابىر. قىزىڭا كۇيەۋىڭنىڭ قاسىنا بار دەسە، بار دەپ، قۇلاق ەتىن جەپ ءجۇرىپ، ونى قۋعانداي ەتىپ جىبەرىپ وتىرعان ءوزىڭ ەمەسسىڭ بە؟ ەندى نەگە بوسايسىڭ؟» — دەگەندەي، وزىنە-وزى كۇش بەرىپ، كوڭىلىن توقتاتىپ، بويىن تىكتەپ الدى دا، ماشيناسىنا قاراي ءىلبي باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. ءىشى قوڭىلتاقسىپ، جانى قۇلازىپ، قۇر سۇلدەرى كەلە جاتقانداي. الايدا، ول بار قاجىر-قايراتىن جيناپ، قاتايىپ، اياعىن شيراعىراق باستى.
ىشكى ايەلدىك سەزىم تۇيسىگىمەن قىزىنا قاتىستى وسى ءبىر شەشىمىنىڭ دۇرىستىعىنا ابدەن كوز جەتكىزگەندەي. سونى ويلاعاندا كوپتەن بەرگى جۇرەگىن قوبالجىتقان الاقىنان ارىلعانداي كوڭىلى ورنىعىپ، يىعىنان ءبىر جۇك تۇسكەندەي، بويى جەڭىلدەپ سالا بەرگەندەي. كۇيەۋى قىزمەت ىستەپ جۇرگەن «يت ارقاسى قياندا» دەيتىندەي شالعاي تۇكپىرگە بارعىسى كەلمەگەن قىزىن اقىرىندا كوندىرگەنىنە ءوزى ىشتەي تاۋبە دەيدى. سولاي بولا تۇرا، بوتەن ەل، بوتەن جەردە ەكى بالامەن قالاي كۇنىن كورەر ەكەن دەپ تە ۋايىمدايدى. ايتەۋىر، كۇيەۋىنىڭ جانىندا عوي. ءبىر ءجونىن تابار. تەك، اللام ەكەۋىنىڭ ىنتىماعىن جاراستىرعاي. جۇماقىز ءقازىر تاڭىرىنەن «سولاردىڭ ارالارىنا ءازازىل شايتان كىرۋدەن ساقتاي گور» دەپ تىلەيدى.
ءوزىنىڭ جارتى عاسىرلىق عۇمىرىندا ول از قاتەلەستى مە؟ سونى ويلاعاندا كوكىرەگىن وكىنىشتىڭ وتكىر ۋىتى اياۋسىز تىلگىلەپ وتكەندەي بەيمازا كۇي كەشەدى. ءقايسىبىرىن ايتىپ تاۋىسادى؟ باعى باسقاعا تاۋەلدى ايەل جولىنىڭ قيىنى-اي! ونى ءبىر بىلسە، جۇماڭىز ءبىلسىن؟ وسى جاسىنا دەيىن عازيز باسى نە كورمەدى؟..
...قىزمەت بابىمەن استاناعا اۋىسقان ۇلىمەن بىرگە كوشىپ كەلگەلى جۇماقىزدىڭ بويى سەرگەك، كوڭىلى كوتەرىڭكى ەدى. ءوزىن شيراق سەزىنىپ جۇرگەن. جاڭا جەر، تاڭسىق ورتا، مۇنداعى تىرشىلىك اعىسى ونى ءوز ەركىنەن تىس قاربالاسى كوپ باسقا ارناعا ءتۇسىرىپ جىبەرگەندەي. قۇداي بەرگەن قۋاتتىڭ ارقاسىندا ءبىر ءۇيدىڭ تىرلىگىن شىر-كوبەلەك اينالدىرادى. ودان ارتىلسا، ەرمەك ەتەتىن ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى كاسىبى بار.
ۇلى ءالى ۇيلەنبەي ءجۇر. «ۇيلەنسەڭشى، كۇش-قۋاتىمنىڭ بارىندا نەمەرەلەرىمدى باعىپ-قاعىپ، ءوسىرىپ الايىن»، — دەپ ايتا-ايتا جۇماقىز شارشادى. «بۇيرىق بولعان كۇنى ءبىر شۇيكەباستى ءوزىڭ-اق جەتەكتەپ كەلەرسىڭ» دەپ قويعان. سول كۇندى ىشتەي اقساۋمەن، جاقسىلىقتان ءۇمىت ەتىپ جۇرگەن جايى بار-دى.
تۇرمىسقا شىققان قىزى دا وسى قالادا ەدى. كۇيەۋ بالاسى اياق استىنان سولتۇستىك وبلىسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتىپ، قىزى قىس ىشىندە ەكى بالاسىمەن داڭعاراداي ۇيدە ءبىر ءوزى قالدى. جۇماقىز ويلاي-ويلاي، جاس نەمە بالالارىمەن قينالىپ قالماسىنشى دەپ قىزىن قاستارىنا الىپ، بىرگە تۇرۋعا ۇلىن كوندىرگەن. اقىرى، ءقازىر قولدا كەلىن جوق، اپكەسى مەن باۋىرى ءبىر شاڭىراق استىندا تۇرسا، نەسى ايىپ ەكەن؟! قۇلدىراڭداعان جيەن نەمەرەلەرى قولىنا كەلىپ، جۇماڭىز قارىڭ بولدى دا قالدى. قۇدايدىڭ، بۇل دا بولسا، بەرگەن باعى ەمەس پە؟! جۇماڭىز نەمەرەلەرىنە ءوزى قاراپ، قىزىنىڭ الاڭسىز قىزمەت ىستەۋىنە جاعداي تۋعىزا العانىنا قۋانىشتى ەدى. بۇنىسى — قايتسەم، قىزىمنىڭ جۇگىن جەڭىلدەتەم دەگەن قامقور انا كوكىرەگىنىڭ قام-قارەكەتى دە. قىزىنىڭ ءوزى ەكى سابيگە انا بولسا دا بۇعان ءالى جاس سەكىلدى. اركىم ءوز بالاسىنىڭ قامىن جەگەن مارحاباتى مول انا كوڭىلى-اي! قالاي دەسە دە، نەمەرە ىستىق ەكەن. بۇرىن قىزى الىستا تۇرىپ، بىلمەي كەلىپتى عوي جازعان باسى، ەندى ەمىرەنىپ، اينالىپ-تولعانۋىندا شەك جوق. «اپالاپ» ءىشى باۋىرىنا كىرىپ كەتكەندە جانىن ءۇزىپ بەرۋگە بار. «قىزدان تۋعاننىڭ قيىعى جوق» — دەپ قالاي ءدال تاۋىپ ايتقان.
تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىسىمەن، جاسىنان ۇيرەنگەن داعدىسى بويىنشا قىزىل ماشيناسىنا وت الدىرادى. ماشينا ءىشى جىلىعان سوڭ نەمەرەلەرىن وتىرعىزىپ الىپ، ىزعىتا جونەلەدى. بيىل بىرىنشىگە بارعان ابىلايدى — وقۋىنا، شىڭعىسىن — بالاباقشاعا اپارىپ تاستايدى. بۇل اينالىپ كەلگەنشە كيىنىپ، تارانىپ-سىلانىپ، ءازىر تۇرعان قىزىن جۇمىسىنا جەتكىزىپ تاستاپ، قايتار جولىندا اسىقپاي بازارىنا سوعىپ، كەرەك-جاراعىن، ازىق-تۇلىگىن الا ورالادى. كەلىسىمەن تۇسكى اسىن قامداپ قويىپ، ساباعى بىتكەن سوڭ ابىلايدى الىپ كەلەدى. ال، سونان سوڭ ەكەۋى دابىر-دۇبىر بولىپ وتىرعاندارى. ابىلاي كىرىپ كەلگەندە ءۇي-ىشى كوڭىلدەنىپ، دۋمانعا تولىپ جۇرە بەرەتىندەي. ۋ دا شۋ-بازار. كادىمگىدەي ەس، اپاسىنا مەكتەبىندەگى قىزىقتارىن ايتىپ تاۋىسا المايدى. ءوزى سوزشەڭ-اق. ءتۇس قايتا ساباعىن قاراتادى. ءبىر ۋاقىت دالاعا ەرتىپ شىعىپ بوي جازدىرىپ ويناتادى. اپتاسىنا ءۇش كۇن ورتالىقتاعى ءجۇزۋ باسسەينىنە اپارادى. ول جاتتىعۋدان شىققانشا ماشينادا وتىرىپ، كەيدە كوز شىرىمىن الاتىنى بار. كەيدە ىزعىتىپ، قاجەت جەرىنە بارىپ كەلەدى. ابىلاي شىققان سوڭ ەكەۋى باقشاعا سوعىپ، شىڭعىستى الىپ قايتادى. كەلگەن سوڭ نەمەرەلەرىن اۋلادا ويناۋعا قالدىرىپ، ءوزى ءۇي تىرلىگىنە كىرىسەدى. ءبىر كۇننىڭ وسىلايشا قالاي وتە شىققانىن دا اڭعارماي قالادى. گۇلجاندى جۇمىستان قايتاردا ءىنىسى الا كەلەدى. جاستايىنان ءبىرىنىڭ كوڭىلىنە ءبىرى قاراپ وسكەندىكتەن بولار اپاسى ەكەۋى ەرەكشە تاتۋ. ۇلى مەن قىزى قىزمەتتەرىنەن ورالعاندا ءبىر ءۇيلى جان تۇگەل جينالىپ، ارقا-جارقا بولىپ قالىسادى. ءتورت كوزدەرى تۇگەل ءبىر داستارقان باسىندا مارە-سارە بولىپ وتىرۋدىڭ ءوزى قانداي عانيبەت ەكەنىن جۇماقىز ەندى ۇققانداي. بۇل ونىڭ ەڭ ءبىر مەرەيى ءوسىپ، كوڭىلى مارقايار ءساتى ەدى. بالكىم، انا باقىتى وسى بولار — بالالارى قاسىندا، نەمەرەلەرى كوز الدىندا. ابىلايدىڭ ەجىكتەپ كىتاپ وقىپ بەرگەنى، شىڭعىستىڭ وتىرا قالىپ، ايداقتاتىپ سۋرەتىن سالعانى كوڭىلىنە قۋانىش قۇيادى. جاس ۋاقىتىندا «جۇمىس، جۇمىس» دەپ، كۇنى-تۇنى سابىلىپ ءجۇرىپ، ءوز بالالارىنىڭ قالاي وسكەنىن دە بىلمەگەن مۇندار ەكەن عوي. ءقازىر، مىنا قۇلدىراڭداعان نەمەرەلەرىنىڭ ءاربىر قىلىعىن قىزىقتاپ، كوزىنەن تاسا ەتكىسى كەلمەيدى. وسى جامان نەمەرەلەرى قاسىنا كەلگەلى قۋاتىنا قۋات قوسىلىپ، ءوزى دە جاساڭقىراپ كەتكەندەي...
وسىلايشا، قاربالاس تىرشىلىكپەن سىناپتاي سىرعىپ، كۇندەر ءوتىپ جاتتى. نەمەرەلەرىنىڭ قىلىقتارىن قىزىقتاپ ءجۇرىپ، جۇماقىز التى اي قىستىڭ قالاي تەز وتكەنىن اڭعارماي دا قالعان سەكىلدى.
نەدەن ەكەنى بەلگىسىز، كەيىنگى ۋاقىتتا ونىڭ كوڭىلىنە ءبىر كىربىڭ تۇسكەنى انىق. قىزىمنىڭ ءبىر جاعىنا شىعىسىپ، قىزمەت ىستەۋىنە قولعابىس تيگىزىپ وتىرمىن دەپ ءوزى ىشتەي توڭ ساناپ، مارقايىپ جۇرگەن نارسەسى الدامشى بىردەڭەدەي كورىنىپ كەتتى. ءوزىن-وزى الداپ جۇرمەسە نەعىلسىن؟ بۇعان دەيىنگى بەرىك سەنىمى كۇننەن-كۇنگە سەتىنەپ بارا جاتقانداي. ءسويتىپ، جۇماقىز ءوزىنىڭ بۇگىنگى تىرشىلىگىنىڭ دۇرىستىعىنا دا كۇماندانا باستادى. سول-اق ەكەن، ءتۇن بالاسى ونى نەبىر بەيمازا ويلار قاۋمالاپ، نەمەرەلەرىنىڭ ءتاتتى قىلىقتارىنا جۇبانعان كوڭىلىنىڭ شىرقىن بۇزىپ، بويىن مازاسىزدىق بيلەي باستايدى. وسى ءبىر مازاسىز ۇرەي قاشان، نەدەن پايدا بولىپ ءجۇر؟ تۇك تۇسىنسە، بۇيىرماسىن!
ەرىكسىز جارسىز وتكىزگەن جارتى عۇمىرى ەلەس بەرىپ، جالعىزدىقتىڭ تاۋقىمەتىن تارتقان جىلدارى ەسىنە ورالدى. بالالارىن جالعىز ءوزى ءوسىرىپ، جەتكىزىپ، ءقازىر ءبارى ۇمىت بولدى-اۋ دەپ ەڭسەسىن كوتەرگەن ءبىر كەزى ەدى. ءبىراق ۇمىتىلماپتى. ەندى ويلاسا، جانى قورلانعان، كۇيىنگەن ساتتەرى كوكەيىندە سايراپ جاتىر ەكەن. كوڭىل تۇكپىرىنەن دەمدە باس كوتەرىپ، قاز-قالپىندا كوز الدىنا تۇرا قالعانداي. جالعىزىلىكتى ايەلدىڭ كورگەن كۇنى قۇرىسىن...
...جومارت ەكەۋى وتاسىپ، جاپ-جاقسى شاڭىراق قۇرىپ ەدى. جولداسى باسالقى، ەلپەڭ-جەلپەڭى جوق، توقتالعان جىگىت. ءۇي تۇرمىسىنا دا جايلى بولىپ شىقتى. ەكەۋى ءبىر قىز، ءبىر ۇل ءسۇيدى. سۇتتەي ۇيىپ وتىرعان كەزدەرىندە اياق استىنان وتباسىنىڭ شىرقى بۇزىلدى. شايتان تۇرتسە، داۋا جوق ەكەن عوي. ءبارى مۇنىڭ مەكتەپتەگى مۇعالىمدىگىنەن اۋداندىق ءبىر مەكەمەگە كادىمگىدەي دىرداي باستىق بولىپ، ءاتۇستى قىزمەتكە اۋىسۋىنان باستالعان سەكىلدى، ەندى ويلاپ وتىرسا. جۇمىس اۋانىمەن اندا-مۇندا شاپقىلاۋ، ءتۇرلى جارىستارعا، سايىستارعا جاستاردى ازىرلەۋ، ولاردى الىپ بارۋ، الىپ كەلۋ وسىعان جۇكتەلەتىن. جاڭادان بارعان سوڭ، باس تارتۋعا ۇيالاتىن. اۋدان كولەمىندە ءتۇرلى سايىستار، كەزدەسۋلەر وتكىزۋ — ءبارى وسىنىڭ موينىندا ەدى. بۇل جاڭا قىزمەتىن قۇلشىنىسپەن، بەرىلە اتقارىپ ءجۇردى. وسى جۇمىس ءارى وزىنە ۇنايتىن. جولداسى دا ەرتە كەتىپ، كەش كەلەتىنىنە، جۇمىسباستى تىرلىگىنە تۇسىنۋشىلىكپەن قاراپ، قارسى بولا قويعان جوق. قايتا سوزبەن دەمەپ وتىراتىن.
...«تاۋ مەن تاستى سۋ بۇزار، اعايىندى ءسوز بۇزار» دەگەننىڭ كەرى اۋماي كەلدى. بۇل بىر-ەكى كۇن جۇمىس بابىمەن جول ءجۇرىپ كەلسە، كۇيەۋى سالقىن تارتىپ قالاتىندى شىعاردى. بايقاسا، بۇل جوقتا ابىسىن-اجىندارى قامقورسىعانسىپ، جاندارى اشىعانسىپ، ءار نارسەنى سىلتاۋراتىپ، ۇيگە كەلگىشتەي بەرەدى ەكەن. ءار كەلگەن سايىن:
مىرزاجىگىت، كەلىن كورىنبەيدى عوي، تاعى وبلىسقا كەتكەن بە؟ اس-سۋلارىڭدى ىشتىڭدەر مە؟ وي-بۋ-ۋ، مىنا شيەتتەي بالالارمەن ساعان قيىن بولدى-اۋ. ابىرجىپ قالدىڭدار-اۋ، — دەپ، ادەيى قۇلاعىن بۇراپ، مۇسىركەپ، ءوزى دە بالالاردىڭ ۋ-شۋىنان سىركەسى سۋ كوتەرمەي وتىرعاندا ادەيى جاندى جەرىنە تيگىزە سويلەپ، جاراعا تۇز سەپكەندەي ۋشىقتىرىپ كەتەدى ەكەن. بۇل ۇزاعىراق بوگەلىپ قالعانىنىڭ ءمان-جايىن ايتىپ، ونىڭ اشۋىن باسىپ، رەنىشىن جۋىپ-شايىپ، وتباسى تىرلىگى قايتا مامىراجاي قالىپقا ءتۇسىپ، قىزمەتىنە الاڭسىز كىرىسە مە، ارادا ءبىراز ۋاقىت وتەر-وتپەستە كۇيەۋى تاعى بۇزىلىپ قالادى. ۇيگە تاعى دا ابىسىندارى كەلگەن بولىپ شىعادى. مۇنىڭ قىزمەتىنىڭ وسكەنى، ايتەۋىر اعايىندارعا تىنشۋ بەرمەدى. وتباسىنىڭ كيكىلجىڭى جيىلەي ءتۇستى. اۋزى سۇيرەڭدەگەن ۇلكەن ابىسىنى كەز-كەلگەن جەردە، قيسىندى-قيسىنسىز ورتادا ەندى مۇنىڭ جۇمىسىن تىلگە تيەك ەتىپ، قاينىسىن سىرتىنان جۇرت كوزىنشە: «ايەلىن باسىنا شىعارىپ الدى، ىنجىق نەمە»، — دەپ مۇقاتىپ وتىراتىن كورىنەدى. ونى جۇماڭىزبەن تاتۋ ءبىر ابىسىنى جۇقالاپ جەتكىزدى. جۇماقىز جاستىق اڭعالدىقپەن وعان سوندا دا ەش ءمان بەرمەدى عوي. ءوز تاعدىرىنا سونشاما ەنجار بولار ما؟ «ە، كورە الماعان ابىسىن نە دەمەيدى؟ ءوزىم ءسۇيىپ قوسىلعان جارىمنىڭ كوڭىلىنەن شىقسام بولماي ما؟ مەنىڭ وعان كوڭىلىم اق، پەيىلىم ادال، ال ونىڭ ماعان قالتقىسىز سەنەتىنى انىق» دەپ ويلادى عوي. ءوزى وسى ويىنا قاتتى سەندى. الايدا، دۇنيە تەك ول ويلاعانداي تازا ادىلەتتىلىكتەن، شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتەن عانا تۇرمايتىنىن، ابىسىندارىنىڭ جاناشىرلىقتارى ايارلىقپەن استاسىپ جاتقانىن، سونىڭ استارىندا كەيبىر زىميان، جىمىسقى مىسىق تىلەۋ ارەكەتتەردىڭ بارىن ول كەزدە قايدان ءبىلسىن؟ كەيىن وكىنگەننەن بارماعىن تىستەدى عوي...
...جۇماقىزعا كوپتەن كوڭىلىن لوبلىقتىرىپ، الاڭداتقان جايدىڭ سىرى بىرتىندەپ ايقىندالا باستاعانداي. سويتسە، ول قىزى مەن كۇيەۋ بالاسىنىڭ ەكى جاقتا جۇرگەنىنە الاڭداپ، سودان تۋعان مازاسىزدىق ەكەن عوي. وسىنى كوڭىلمەن بولجاپ، تۇسىنگەن ساتىندە ول قىزىمەن اشىق سويلەسۋگە وقتالدى.
ءاي، گۇلجان-اۋ، وسى سەنىڭ نە بىلگەن ويىڭ بار؟ — دەپ باستادى اڭگىمەسىن، ەكەۋى كەشكى استان كەيىن ءبىر وڭاشا قالعان ساتتە.
ءوزىڭ مىنا جاقتا، كۇيەۋىڭ انا جاقتا. بۇل قانداي تىرشىلىك، ءتۇسىندىرشى؟
اپاتاي، نە بولىپ قالدى؟ ءوزىڭ قوبالجۋلىسىڭ عوي. تەنتەك نەمەرەلەرىڭ رەنجىتىپ قويعاننان ساۋ ما؟
جوق، ولارعا رەنجىپ نەم بار؟ مەن رەنجىسەم، تۋعان قىزىم ساعان رەنجيمىن... ءوزىڭ تىكەڭنەن تىك تۇرماي، وتىرشى مىنا جەرگە.
ال، وتىردىم. انىقتاپ ايتشى، نە بولىپ قالدى؟
ايتامىن، ايتامىن... ساعان مەن ايتپاعاندا كىم ايتادى؟ كەشە كەشكە كۇيەۋىڭمەن تەلەفونمەن سويلەسىپ جاتقانىڭدا قۇلاعىم شالىپ قالدى. قىزمەتىن ازىرگە سول جاقتا جالعاستىرا بەرەمىن دەي مە، قالاي؟ باسىندا بەس-التى ايعا عانا كەتتى دەگەن ەدىڭ. سول جاقتا ءالى ىستەي تۇراتىن سياقتى ما؟ نە دەيدى ءوزى؟ ۇعىندىرىپ ايتشى.
ايتاتىن نەسى بار، اپا؟ ءبارىن ءوزىڭ دۇرىس جوبالاپ وتىرسىڭ. ازىرگە سوندا ىستەي تۇرايىن دەيدى. ءبىر جاعى، وبلىستا ىستەپ، ىسىلعان دەگەن اتى جاقسى، ءارى اسكەري شەنىن ءبىر ساتىعا بولسا دا ءوسىرىپ الايىن دەپ ءجۇر عوي. ماعان سوندا كەل دەيدى.
ال، سەن نە دەدىڭ؟
مەن نە دەۋشى ەدىم؟ بارا المايمىن دەدىم.
ءاي، اقىماق قىزىم-اي! سەنىڭ ءوستىپ ءبىر نارسەنى بۇلدىرەرىڭدى سەزىپ ەدىم-اۋ. قاپ-اي! ونىكى دۇرىس قوي. ەر جىگىتتىڭ قىزمەت جاعدايىن، بولاشاعىن ويلاعانى — ابدەن ورىندى.
ەندەشە مەنى نەگە قاجاپ وتىرسىڭ؟ ونىڭ سىرتتا ىستەپ كەلگەنىنە مەن قارسىمىن با؟ قايتا الاڭداماي، قىزمەتىڭدى ىستە، بالالاردى باعۋعا اپام كومەكتەسىپ جاتىر دەپ ايتتىم.
سونى دا ءسوز دەپ ايتتىڭ با؟ ايتقان ءۋاجىنىڭ ءتۇرىن قارا...
اپا، نەمەرەلەرىمە ءوزىم قارايمىن، بىرگە تۇرايىن دەگەن سوڭ قولىڭا كوشىپ كەلدىم ەمەس پە؟ ايتقان سوزىڭنەن شىققان كەزىم بار ما؟
ە-ە-ە، قىزىم-اي! مەن ساعان قولىما كەلىپ تۇر دەگەندە، قىس ىشىندە ەكى بالامەن قينالماسىن دەپ ويلادىم عوي، ءارى جاس كەلىنشەگىم ءبىر ءوزى قالىپ بارادى دەپ كۇيەۋىڭنىڭ كوڭىلىنە كۇدىك كىرمەسىن دەگەنىم ەمەس پە؟
مۇنى ەستىگەن گۇلجان سىقىلىقتاپ، كۇلىپ الا جونەلدى.
ءاي، اپا-اي، سەن دە قايداعىنى ايتاسىڭ-اۋ! نە كورىنىپتى وعان قارادان قاراپ ءجۇرىپ كۇدىكتەنىپ. سەنبەيتىن بولسا، قايتىپ كەلىپ، قاسىمدا وتىرسىن...
جوق، قىزىم، ولاي دەمە. سىرتتا جۇرگەن ادام نە ويلامايدى دەيسىڭ؟
جاقسى، اپا. ءوزىڭنىڭ قاسىڭدا الاڭسىز تۇرىپ جاتىرمىن. ەڭ باستىسى، ەشقانداي كۇدىككە ەندى ورىن جوق قوي، — دەپ، تاعى ءبىرشاما كۇلىپ الدى. قامسىز ادامنىڭ اشىق تا تازا كۇلكىسى. قايران جاستىق-اي!
«قاپ-اي، مىنا تۇيسىكسىزگە قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن؟» دەپ ويلادى جۇماقىز. ەرلى-زايىپتىنىڭ اراسىنا قىلاۋداي سىزات تۇسپەۋى كەرەك. ال، سىزات تۇسسە بولدى، ول كۇننەن-كۇنگە ءجىپ اجىراپ ۇلعايماسا، قايتا بىرىكپەسى انىق. ونى جۇماڭىز ءوز باسىنان بىلەدى. بىلگەننەن سوڭ، ءقاۋىپ قىلادى. ونى گۇلجان قايدان ءبىلسىن؟! ءبىراق قىزى زەرەك كوڭىلمەن ءبارىن قاپىسىز تۇسىنگەن. اناسىنا ەركەلەي كۇلىپ وتىرعانى عوي.
كۇلمە، قىزىم. سەن مەنىڭ جانىمداعى جان تىنىشتىعىڭدى ويلاماي، كۇيەۋىڭنىڭ قاسىنا بارعانىڭ ءجون شىعار.
قىزى مۇنداي ءسوزدى كۇتپەسە كەرەك، بىرەۋ وقىس ءبىز سۇعىپ العانداي ىرشىپ ءتۇستى:
نە، نە دەيسىڭ؟ مەن ول جاققا قالاي بارامىن؟ اپاتاي-اۋ، ءوزىڭ ويلاساڭشى! كۇيەۋ بالاڭ ءالى پاتەر الا الماي ءجۇر. قاشان الارى تاعى بەلگىسىز. ءوزى جاتاقحانادا تۇرادى. مەن ەكى بالامەن ونىڭ قاسىنا بارىپ، قىسىلىسىپ، قالاي تۇرماقپىن؟
ەندەشە، الماتىعا، اتا-ەنەڭنىڭ قولىنا بارىپ تۇر. كۇيەۋىڭ قاشان ءۇي العانشا سول شاڭىراقتا وتىر. سەن مەنەن كەتكەنسىڭ، سول ءۇيدىڭ ادامىسىڭ...
ءتۇ-ۋ، سەن دە ايتا بەرەدى ەكەنسىڭ، اپا. ول كىسىلەردىڭ ۇيلەرىنىڭ تار ەكەنىن بىلەسىڭ عوي. ءارى تۇرمىسقا شىقپاعان قىزى قولدارىندا وتىر. ول ۇيگە مەن سىيمايمىن. شىنىمدى ايتسام، قايىن اپكەممەن سىيىسا المايمىن. مىنەزى شايپاۋ، كىسىنى كەمىتىپ، مىسقىلداپ، شاعىپ سويلەگەنىن كوتەرە المايمىن. مەن ول ۇيگە بارسام، قايتا كۇيەۋىممەن ارامىزعا ءسوز جۇگىرتىپ، شي شىعىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. الا، سەن قورىقساڭ، وسىدان قورىق.
تۋىسقاندى ادام تاڭداپ المايدى. قانداي بولعاندا دا ادەپتەن وزباي، ءتىل تابىسىپ تۇرۋعا ۇيرەنگەنىڭ ءجون.
جوق، اپا. مەنىڭ وسى ارادا تۇرعىم كەلەدى. سەنىڭ قاسىڭدا بولسام، ەكى بالاعا دا الاڭدامايدى ەكەنمىن. وزدەرى ساعان ابدەن باۋىر باسىپ قالدى. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى جۇمىسىم دا جاقسى. سودان قول ۇزگىم كەلمەيدى. كەيىن مۇنداي تابىسى مول قىزمەت تابا الامىن با، جوق پا؟..
جۇماقىز وسى ارادا كۇيىپ كەتتى:
باسە، باسە... قىزمەتىم جاقسى دە. سودان شىققىم كەلمەيدى دە... ال، سەنىڭ تورعايدىڭ ميىنداي ميىڭ بولسا، «كۇيەۋىم نارتاي كەلىستى جىگىت، سودان قول ءۇزىپ قالمايىن» دەپ نەگە ويلامايسىڭ؟ ماعان «جۇمىسىم، جۇمىسىم» دەيدى عوي وزەۋرەپ. جۇمىس قاشان دا تابىلادى، جاقسى كۇيەۋ تابىلمايدى، شۇناق قار.
وي، اپا-اي! سەن ءبىزدىڭ ارامىزعا كىرىسپەسەڭشى. ءبىز ءوزىمىز كەلىسىپ، وسىلاي شەشتىك قوي: بىر-ەكى جىل بولەك تۇرا تۇرامىز. ونىڭ نەسى بار ەكەن؟ قازىرگى جاستاردىڭ ءبارى وسىلاي، ەركىن جۇرەدى. ءبىر ەسەپتەن، سەنىڭ قاسىڭا كوشىپ العانىم دۇرىس بولدى.
ەسەپشىلىن قارا ءوزىنىڭ... قۋارعان عانا قۋ قىز! سەن كۇيەۋىڭنەن بولەك تۇرمايسىڭ، مەن سەنى بولەك تۇرعىزبايمىن. سەن مىنا تۇرىڭمەن جاپ-جاقسى ازاماتىڭنان ايىرىلىپ قالايىن دەپ، شوشاڭداپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي. ايەلدىڭ ورنى — ەركەگىنىڭ قاسىندا. سول سۋ ىشسە، سۋ ءىشىپ، سول ۋ ىشسە، ۋ ءىشىپ، ەكى ەلى اجىراماي، بىرگە ءجۇرۋى كەرەك. ارى-بەرىدەن سوڭ ايەلدىڭ مىندەتى — كۇرەپ اقشا تابۋ ەمەس. كۇيەۋىڭ اسىراسىن...
ال، ونىڭ تابىسى از بولسا، قايتەمىز، — دەدى قىزى مىسقىلداي.
ادامنىڭ باعى — تابىسىنىڭ از، كوپتىگىمەن ولشەنبەيدى، باردى قاناعات تۇتا بىلۋىندە.
اپا، سەن ەسكىشە ويلايسىڭ. قازىرگى زامان باسقا، ونىڭ ءوز قاعيداسى بار. ءبارى قاراجاتقا كەلىپ تىرەلەدى...
سەنى وسى پيعىلىڭ ءتۇبى جارعا جىقپاسا، نە قىلسىن؟..
جۇماقىزعا گۇلجان دا تۋرا جاس كەزىندەگى ءوزى سياقتى ويلايتىنداي كورىنىپ كەتتى. اسىرەسە، وسىنىسى جانىن ودان سايىن كۇيدىردى. ءوزىنىڭ كەزىندە «جۇمىستان قول ۇزبەيىن، جۇمىستا جەككورىنىشتى بولمايىن، قىزمەتىمە ءسوز كەلمەسىن» دەپ، كۇنى-تۇنى شاپقىلاپ ءجۇرىپ، وتباسىنا جەتە كوڭىل بولە الماعانى راس. ونىڭ ۇستىنە، ابىسىن-اجىننىڭ كۇيەۋى ەكەۋىنىڭ اراسىنا وت تاستاعان سوزدەرىن ورشىتپەي، ءدال ۋاقىتىندا باسىپ وتىرۋدى دا بىلمەپتى. اۋزى-باسى سۇيرەڭدەگەن سول ءبىر سۋماقاي، سۇعاناق قاتىنداردىڭ بەتىن قاتتى قايتارۋدى قاپەرىنە دە المادى. «اۋىز وزىنىكى، ايتادى-ايتادى، سوسىن جالىعىپ، قويادى» دەپ ويلاعان. ارام نيەت وزدىگىنەن تىيىلسىن با؟ ولاردىڭ بەتىن قايتارىپ، ەندىگارى بوساعادان قارامايتىنداي تويتارىس بەرۋ — تابيعاتى جۋاس جومارتتىڭ دا قولىنان كەلمەدى. قايتا سولاردىڭ ىڭعايىنا جىعىلدى ەمەس پە؟
«ادام ءتىلى — تاس جارار، تاس جارماسا — باس جاراردىڭ» راستىعىن ول كەزدە بۇل سەزىپ-بىلىپتى مە؟ جومارتتى كوپە-كورىنەۋ اعايىننىڭ ءسوزى بۇزدى. ايەلىنىڭ قىزمەتى ءوسىپ، ءوزى سونىڭ كولەڭكەسىندە قالعانداي ءىشقۇسالىققا ءتۇسىپ، بوتەلكەگە ءۇيىر بولا باستادى. ابىسىندارى كەيدە بۇل جوقتا وعان ادەيى ىشكىزىپ، كوڭىلگە قاياۋ سالار ءارتۇرلى قاڭقۋ اڭگىمەلەر ايتىپ، ابدەن بابىنا كەلتىرىپ قوياتىن. بۇل جۇمىستان ورالعاندا جومارت ەلەۋرەپ، كيكىلجىڭ باستايتىن. انشەيىندە «ءلام» دەمەيتىن كۇيەۋى، ءىشىپ السا، كوتەرىلىپ شىعا كەلەتىن بولدى. جوقتان وزگەنى سىلتاۋراتىپ، ايقاي-شۋدىڭ ءدال ۇستىنەن تۇسكەن ۇلكەن ابىسىندارى وزدەرىنشە تورەلىك ايتقانسىپ، مۇنى شايپاۋ تىلدەرىمەن اياۋسىز پىسكىلەپ-پىسكىلەپ كەتەتىن. ال، بۇنىڭ سول كەزدە كيكىلجىڭدى ورشىتپەي، قىزمەتىن تاستاي سالىپ، جالعان نامىستى قويىپ، ۇيدە وتىرۋى كەرەك-اق ەكەن. سوندا ءبارى ءوز ورنىنا كەلەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن؟ وعان ايەلدىك وزىمشىلدىگى جىبەرمەدى. جۇماقىز ءقازىر «جەكە باسىنىڭ باقىتىن جۇتقان سول قىزمەتى قۇرعىردى وتكىزىپ بەرىپ، اراداي تالاعان تۋىستارىنىڭ اراسىنان كۇيەۋى مەن ەكى بالاسىن الىپ، كوز كورمەس،قۇلاق ەستىمەس جاققا نەگە عانا كەتىپ قالمادىم ەكەن؟» دەپ تە ويلايدى. «جۇمىس، جۇمىس» دەپ، سول ارادان كەتسە، اشتان ولەتىندەي جابىستى دا قالدى. ونىڭ ۇستىنە قىزمەتتە جاقسى اتى شىعىپ، اۋىزعا ىلىگىپ كەلە جاتتى. ونى كەيبىرەۋلەر ودان دا جوعارى ورىنعا بارادى دەسىپ ءجۇردى. سونىڭ بۋى مەن جاستىق قامسىزدىق قوسىلعان سوڭ ورعا جىقپاي قويسىن با؟ «ءوزىم دە ءبىر ازاماتتان كەم ەمەسپىن» دەگەن شالت سەزىم بويىن الا باستادى. وسى ءبىر سەزىمنىڭ استارىندا ءوزىم دە ءبىر ەركەكتەن كەم تابىس تاپپايمىن، تىشقانداي ەكى بالانى ءوزىمنىڭ-اق باعىپ-قاعىپ، وسىرۋگە شامام جەتەدى دەگەن استامشىلىق جاتاتىن. سول الدامشى، ءازازىل پيعىلدان ارىلۋعا قۇدىرەتى جەتپەگەنى عوي كەزىندە. ايەلمىسىڭ دەگەن. ءبىر كۇنگى قىزمەتتىڭ ۋاقىتشا بۋىنا ماستانعان نە دەگەن سورلى ەدى دەسەڭشى...
وسىنىڭ ءبارىن قىزىنا قالاي ايتىپ ۇعىندىرار.
مەن قالاي ويلاسام دا سەنىڭ قامىڭدى جەپ، جۇدەپ ءجۇرمىن... مەنىڭ مىنا قۋ سامايىم تەكتەن-تەككە اعاردى دەيسىڭ بە؟ كۇيەۋسىز قاتىننىڭ كۇيىنىڭ قانداي بولاتىنىن بىلگەننەن كەيىن، ساعان قاقساپ ايتىپ وتىرعانىم. انا ەكى بالانى اكەسىنەن سۋىتپا... ەركەك بالالارعا اكە مەيىرىمى اسا كەرەك، — دەدى باستىرمالاتا.
جۇماقىز ۇلىنىڭ مىنەزىنىڭ تومىرىقتاۋ، دۇڭك ەتپە، ادامعا ۇيىرسەكتىگى جوق، ساياق، سۋىقتاۋ مىنەزىن اكەسىز وسكەندىگىنەن بە دەپ ويلايدى. بالكىم، جۇرە كەلە اشىلار. بۇل جومارتپەن اجىراسقاندا ەسىن-بىلەر بىلمەس ەدى عوي، سودان بۇيىعىلاۋ ءوستى. اڭگىمە بالا جايىنا اۋىسقاندا گۇلجان ءسوز قايتارماي، توسىلىڭقىراپ قالدى. مۇمكىن، ونىڭ ەسىنە بالا كەزىندە ءوزىنىڭ دە: «ءبارىنىڭ پاپاسى بار، نەگە ءبىزدىڭ پاپامىز جوق؟» — دەپ، مەكتەپتەن جىلاپ كەلەتىنى ءتۇستى مە ەكەن؟ «اداسقاننىڭ الدى — ءجون، ارتى — سوقپاق» دەپ بەكەر ايتىلماعان-اۋ. جۇماقىز نە ءبىر سوقپاقتارمەن ءجۇرىپ وتۋگە تۋرا كەلەرىن جاستىقپەن ول كەزدە قايدان ءبىلسىن؟ ايتەۋىر، بالالارىنىڭ بەتىنە شىركەۋ بولارلىقتاي جامانات جابىسپاعانى انىق. سونى عانا كوڭىلىنە مەدەۋ تۇتادى.
...بۇل تاعدىردىڭ العا تارتقان توسقاۋىلىنان جاستىق اڭعالدىقپەن ۇتىپ شىقتىم دەپ ويلاعان. ءبىراق، جەڭدىم دەگەنى — جەڭىلگەنى، ۇتتىم دەگەنى — ۇتىلعانى ەكەن، ەندى ويلاپ قاراسا... قايسىسى كوڭىل ارباعان اسىرە قىزىل ەلەس تە، قايسىسى شىن باعى ەكەنىن اجىراتا الماپتى عوي سورلى باسى. اتتەڭ... تاعدىردى الداي المايدى ەكەنسىڭ. سونى كەش ۇعىنىپ، وپىنىپ وتىر دا...
قىزىنا كوپتەن بەرى ايتۋعا وقتالىپ جۇرگەن سىر ۇشىعىن ءبىراز تارقاتىپ العان سوڭ ءوزى دە بوساپ، بورداي ەگىلىپ، اعىل-تەگىل جىلاسىن كەلىپ. پالەن جىلعى كوڭىل تۇكپىرىندەگى شەمەن بولىپ قاتىپ جاتقان شەرى اعىتىلىپ كەتكەندەي، توقتاي الساشى. كوپتەن بۇلاي جىلاماپ ەدى. قايتا، بالاسىنىڭ ۇيدە جوعى جاقسى بولدى. جۇماقىز بالالارىنىڭ كوزىنشە كوزىنە جاس المايتىن. قىزى مەن ۇلىنىڭ جاس كەزىنەن وسىلاي، ولاردى جاسىتپاۋ ءۇشىن كوز جاسىن كورسەتكەن ەمەس. جىلاعىسى كەلىپ بارا جاتسا، وڭاشادا جىلاپ-جىلاپ الاتىن. ال بۇگىنگى جىلاسى ءتىپتى بولەك ەدى. بۇل كوز جاسىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن مويىنداۋعا دارمەنى جەتپەي جۇرگەن وكىنىشى دە، اكەلەرىنەن اجىراتقانىنا بالالارىنىڭ الدىندا اقتالۋى دا جاتقانداي.
قىزىنا وسىعان دەيىنگى جالعىز وتكىزگەن جارسىز ءومىردىڭ قيىندىعىن، الدەكىمدەردەن كورگەن قياناتىن، نازى مەن مۇڭىن شاققانداي ءبىر كۇي.
بودا-بودا بولىپ وتىرعان شەشەسىن قالاي جۇباتارىن بىلمەگەن گۇلجان ءوزى دە قوسىلا جىلاپ جىبەردى.
اپا، اپاتاي ساعان نە بولدى؟ سەن مىقتى ەدىڭ عوي. ءبىزدىڭ ەكەۋمىز دە، شەشەمىز دە ءبىر ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ؟..
اكەلەرىڭنىڭ ورنىن قايدان تولتىرايىن، ايتەۋىر، ءبىر دالباسامەن وتكەن ءومىر دە...
جوق، ولاي دەمە. بۇكىل ءومىرىڭدى بىزگە ارنادىڭ. ءبىزدى ەش نارسەدەن تارىقتىرماي ءوسىردىڭ. جۇرتتىڭ ءبىرازىنىڭ قولى جەتپەي جۇرەتىن زاتتار ءبىزدىڭ ۇستىمىزدە بولدى. ەڭ تاماشا مەكتەپتەردە وقىتتىڭ، ەڭ اتاقتى ءبىلىم ورداسىن بىتىرتكىزدىڭ. قوس-قوستان ديپلوم اپەردىڭ. مەن كىشكەنتاي كەزىمنەن بىلەمىن، سەن بىرنەشە جەردە جۇمىس ىستەيتىنسىڭ. ەرتە كەتىپ، كەش كەلەتىنسىڭ... ەكى الاقانىڭ قول جۇمىسىنان قاپ-قاتتى سۇيەل بولىپ ءجۇرۋشى ەدى. سوندا مەن: «وسكەندە اپاما جۇمىس ىستەتپەي، ۇيدە وتىرعىزىپ قويىپ، ءوزىم باعامىن» دەپ ويلاۋشى ەدىم. كەشىر، اپا، مەن سول بالا كەزدەگى ارمانىمدى ۇمىتىپ، ساعان ءوز بالالارىمدى باقتىرىپ قويعان ەكەم-اۋ.
گۇلجان بەتىن الاقانىمەن جاۋىپ، ەكى يىعى سەلكىلدەپ كەپ جىلاسىن.
جۇماقىز ونى باۋىرىنا باسىپ، تاپ كىشكەنە كەزىندەگىدەي باسىن كوكىرەگىنە قويىپ، شاشىنان سيپاپ وتىر. كىشكەنە كۇنىندە اۋلاداعى بالالارمەن شەكىسىپ قالىپ، جىلاپ كەلگەندە ءدال وسىلاي جۇباتۋشى ەدى. گۇلجان وجەت قىز ەدى. ءوزى ءۇشىن دە، ءىنىسى ءۇشىن دە ەشكىمگە ەسەسىن جىبەرمەيتىن.
ە-ە-ە! ەرتە كەتىپ، كەش كەلگەندە نە تىندىرىپ تاستادى دەيسىڭ؟ ۇيدەگى جالعىزدىقتان قاشىپ، سىرت جۇمىسىمەن اينالىسىپ ءجۇردىم ەمەس پە؟.. شارشاعاننان ابدەن قالجىراپ، جاستىققا باسىم تيە سالىپ، ۇيىقتاپ كەتۋدى عانا ويلاپ كەلەتىنمىن دە. سەن نە ءبىلۋشى ەدىڭ؟!!
ەكى الاقانى قاپ-قاتتى سۇيەل بولسا، كۇرەك ۇستادى دەيسىڭ بە، قۋ تەمىردەن دە. ەشكىمگە كىرىپتار بولماي، ءوز تىرلىگىمدى ءوزىم بىتىرەيىن دەپ ماشينا الدى ەمەس پە؟ دەمدە جۇرگىزۋدى ۇيرەنىپ، زىر قاعىپ جۇرەتىندى شىعاردى. كۇنى-تۇنى قولىكپەن شاپقىلاپ جۇرگەن ادامنىڭ قولىن رۋل قاجاماعاندا ءقايتسىن؟
بىرتە-بىرتە جىلاۋىن توقتاتىپ، وزىنە-وزى كەلگەن قىزى:
اپا، وسى سەندەر نەگە اجىراستىڭدار؟ — دەدى باتىلسىزداۋ.
بۇل — جۇماقىزدىڭ «الدىمنان شىقپاسا ەكەن» دەپ، عۇمىر بويى قاشقالاقتايتىن سۇراعى جانە ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر ءبىر قويىلارىن بىلەتىن. نە دەسىن...
اكەلەرىڭنەن اجىراسقانىم جاستىقتىڭ ءبىر قاتەسى بولدى ما دەپ ويلايمىن. سونى سەنى قايتالاماسا ەكەن دەپ، قۋ جانىمدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىرعانىم جوق پا؟ — دەدى بار بولعانى، ءبىراز ۇنسىزدىكتەن كەيىن.
اپا-اۋ، جالعىزدىقتان جانىڭدى قيناعانشا ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدە نەگە قايتادان تۇرمىسقا شىعىپ كەتپەدىڭ؟ ءسوز سالۋشىلار جوق ەمەس، بولدى عوي، — دەدى قىزى الگىدەگىدەن دە ءالسىز ۇنمەن.
ە-ە-ە! وتقا قاناتى كۇيگەن كوبەلەكتىڭ قايتا ۇشا الاماسىن سەن بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟.. — جۇماقىز گۇلجانعا وسىلاي دەگەنىمەن ءوزىنىڭ ەسىنە اناسى ايتىپ وتىراتىن ءبىر ءسوز تۇسكەن ەدى.
...اناسىنىڭ زىليحا اتتى جاماعايىن ءسىڭلىسى بولۋشى ەدى. اۋىل-ايماق تەگىس ونى بەت بىتكەننىڭ سۇلۋى دەيتىن. كورىكتىسى — كورىكتى-اق ەدى. اياڭ استىنان كۇيەۋى قايتىس بولىپ، سول كەلىنشەك ەكى بالاسىمەن ەردەن جاستاي قالدى. ارادا ۋاقىت وتە كەلە وعان قىزىعىپ، ءسوز سالۋشىلار كوبەيەدى. جۇماقىز وندا ينستيتۋتتا وقيتىن. ءبىر بارعانىندا اناسى وعان زىليحانىڭ باسقا اۋىلعا ايەلى قايتقان اۋقاتتى بىرەۋگە تۇرمىسقا شىعىپ كەتكەنىن ايتقان. ءجون بولعان ەكەن دەپ ويلاعان.
كەيىنگى ءبىر جىلدارى زىليحانىڭ اتى اتالسا، اناسىنىڭ: «باعى اشىلماعان سورلى بولدى عوي، بارعان جەرىندە باسى سىيعانىمەن، بالتىرى سىيماي ءجۇر ەكەن»، — دەپ وتىرعانىن سان مارتە ەستىگەن ەدى. باسى سىيعانىمەن بالتىرى نەگە سىيمايتىنىن بۇل باسىندا تۇسىنە الماعان. سويتسە، كەيىنگى كۇيەۋى ەكى بالاسىنا كۇن كورسەتپەيتىن جايسىز، قىتىمىر ادام بولىپتى عوي. وگەي اكەنىڭ ىزبارىنان بالالارى توز-توز بولىپ كەتكەن كورىنەدى. «باسى سىيعان جەرگە — بالتىرى سىيماعاننىڭ» نە ەكەنىن سوسىن ۇققانداي. وسى ءسوزدىڭ كوكىرەگىنە جاتتالىپ قالعانى سونداي، قايتىپ تۇرمىس قۇرۋدى تاۋەكەلى تۇگىلى، ويىنا دا المادى. ءبىراق ءقازىر قىزىنا ونىڭ ءبارىن ايتىپ جاتپادى...
جۇماقىز كۇيەۋدەن اجىراعان سوڭ قىزمەتىمدى الاڭسىز ىستەرمىن دەپ ويلاعان. راس، ءبىراز ۋاقىت قۇلاعىنىڭ تىنىش بولعانى راس. ءبىراق باسى بوس ادامعا ءسوز ءۇيىر كەلەدى ەكەن. اسىرەسە، كۇيەۋلەرى كەشكىسىن جۇمىستان كەشىكسە، وسىنىڭ قاسىندا وتىرماسا، نەعىلسىن دەگەندەي، ءبىر نارسەنى سىلتاۋراتىپ، بۇنىڭ ۇيىنە ءبىر كەلىپ كەتەتىن كەلىنشەكتەردىڭ قىلىعىنا ءالى كۇنگە دەيىن قورلانادى. الاقانداي اۋىلدا جاسىرىن سىر جاتپايدى. ءسوز سالۋشىلار كوبەيدى. بورىك كيگەن اتىمىز بار، ەركەكپىز دەپ قوڭىرايعانداردىڭ دا ەسەك دامەمەن بۇنىڭ ءۇيىن توريتىندارى از بولمادى. بۇل بەتتەرىن قايتارعان سوڭ جوندەرىنە تەك كەتپەي، بىقسىعان نەبىر قيتۇرقى ءسوز تاراتۋعا تىرىسقاندارىن قايتەرسىڭ؟ «ە،ە، ونى بىلەمىز عوي»... «ەتەگىنە ناماز وقىپ ءجۇر دەيسىڭ بە؟»... «ءبارى بەلگىلى نارسە عوي» دەگەن سياقتى جىپسىما، ەكىۇشتى ءسوزدى ادەيى ايتاتىندار بولدى. ءوزىنىڭ مىنەزىنىڭ بىر-بەتكەيلىگىنىڭ ارقاسىندا كولدەنەڭ سوزگە ىلىكپەي، سول ارادان ابىرويمەن كوشىپ كەتكەنىنە قۋاندى...
بۇلار تۇراتىن اۋدانعا كادرلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە ءبىر ادامدى وقۋعا جىبەرۋ جونىندە جوعارىدان سۇراۋ كەلگەن ەكەن، بۇل سونى ەستي سالا، باسشىلاردىڭ كەڭسە تابالدىرىعىن توزدىرا ءجۇرىپ، اقىرى وقۋعا جىبەرۋگە كەلىسىمدەرىن الدى-اۋ. جىبەرەتىن باسقا ادامنىڭ رەتى دە بولمادى ما، قۇدايىڭ جارىلقاعانى ما، ايتەۋىر، تاڭداۋ جۇماقىزعا تۇسكەنى. سودان ەكى بالاسىن ەرتىپ، جاقسىلىقتى الدان كۇتىن، الماتىدان ءبىر-اق شىققانى...
قۇدايعا تاۋبە، الماتىعا كەلگەلى جامان بولعان جوق، ەكى بالاسىن امان-ەسەن ءوسىرىن، وقىتىپ جەتكىزدى.
... ەكەۋارا اڭگىمەدەن كەيىن ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ گۇلجان:
ماقۇل، اپا. سەن سولاي دۇرىس بولادى دەسەڭ، مەن نارتايدىڭ قاسىنا-اق بارايىن. تەك سەن جىلاماشى، اپا، — دەدى، مۇنى موينىنان قۇشاقتاپ.
سويتە عوي، اقىلدىم. سەنىڭ وتباسىڭنىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ شىقسا، مەنىڭ دە ابىرويىم. مەنىڭ جاقسىلىعىمدى اسىرىپ، جامانشىلىعىمدى جاسىراتىن سەندەرسىڭدەر. كورگەنسىزدىڭ بالاسى دەگىزبەسەڭدەر بولعانى. بەتتەرىڭنەن جارىلقاسىن، قاراشىعىم، — دەدى كوزىنە تاعى جاس الىپ.
قىزىنا كوپ نارسە ايتقىسى كەلگەن، ءبىراق القىمىنا وكسىك تىعىلعانداي، سويلەي المادى. جۇرت: «شەشەسى بايدان شىققان، قىزى قاي ءبىر جەتىسكەن دەيسىڭ؟» دەمەسە بولعانى. جۇماقىزدىڭ ەندىگى بار ارمانى — بالالارىنىڭ باقىتىن كورۋ عانا.
نەمەنە، اپا، ءوزىڭ جىلاۋىق بولىپ باراسىڭ عوي. قارتايىپ قالعانسىڭ با؟ — دەدى گۇلجان ءسوزىنىڭ اياعىن قالجىڭعا سۇيەپ.
قارتايساڭ، قارتايعان شىعارمىز... — دەدى جۇماقىز جەڭىل كۇرسىنىپ. ول قىزىنىڭ شەشىمىنە شەكسىز قۋانىشتى ەدى...
...ۆوكزالدان شىعىپ، ماشيناسىنا كەلىپ جايعاسقانىمەن دە، جۇرۋگە اسىقپادى. ەكى بىلەگىن رۋلگە ارتقان بويى باسىن شالقايتىپ، ارقالىققا سۇيەنىپ، از-كەم وتىرىپ قالدى. قايدا اسىعادى؟ ويىن جيناقتاپ، وزىمەن-وزى ءبىرقاۋىم وتىردى. بالاسىنىڭ قىزمەتتەن ءالى كەلە قويماسى انىق. ۇيگە بارعاندا نە ىستەمەك؟ ءتورت قابىرعاعا قالاي سىيادى؟ ودان دا كوڭىلىم ءبولىنسىن، قالانى ءبىر اينالىپ شىعايىن دەپ ويلادى. بالانىڭ ايلىعىنا تەلمىرىپ قاراپ وتىرعانشا دەپ، ءشاي-سۋاندىق پۇلىن ءوزى اجىراتاتىن جۇماقىزدىڭ ەرمەك كاسىبى بولۋشى ەدى. نەمەرەلەرى قولىنا كەلگەلى ول ادەتىنەن باس تارتقان. ءبىر جاعى قىزى كومەكتەسىپ تۇرعاندىقتان قاراجاتتان پالەندەي قىسىلىس تا بولمادى. ءبىراق بۇگىن ۇيگە قايتۋعا اسىقپادى. بۇرىنعى ادەتىنە باسىپ، قاز-قاتار تۇرعان تاكسيلەردىڭ جانىنا قاپتالداسا كەلىپ، تۇرا قالدى. بىر-ەكى ادام الا كەتكىسى كەلدى... جول-جونەكەي اڭگىمەلەسىپ بارسا دا كوڭىلى بولىنەر ەدى عوي. بۇرىن-سوڭدى ونىڭ ءدال قازىرگىدەي، ايتەۋىر بىرەۋمەن سونشالىقتى اڭگىمەلەسكىسى كەلمەگەن شىعار-اۋ!..
You Might Also Like
-
وزىنەن باسقا سەنەرى جوق جاندارعا ءتان قايراتتىلىقپەن كوڭىلىن تاستاي بەكىتىپ، ونشا-مۇنشا نارسەگە مويي بەرمەيتىن ءتاستۇيىن قاسيەت ماعيادا ءقازىر جەتىپ-ارتىلارلىقتاي. بۇل وعان تۋا بىتكەن مىنەز دەۋگە كەلم...
