اق ەركەسى اقكولدىڭ
تالاس اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتى پرەدسەداتەلىنىڭ ورىنباسارى بەكزادا ورازبەكوۆانىڭ مال وتارلارىن ارالاپ شىققانىنا ءۇشىنشى كۇن. اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى سەكرەتارى راحىجان ەرسەيىتوۆ بەكزادانىڭ بۇل ساپارىن قوشتاپ:
— ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاڭداعى باستى ماقسات — شوپان مادەنيەتىن كوتەرۋ، تۇرمىسىن جاقسارتۋ عوي، — دەپ ريزاشىلىق بىلدىرگەن-دى.
جانىندا ءبىر توپ قىز-كەلىنشەكتەر، ىشىندە اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى كۇلاش قوساتبەكوۆا مەن اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ نۇسقاۋشىسى امانكۇل قۇلتاشوۆا بار. شوپانداردىڭ تۇرمىس مادەنيەتىنە اۋدان بويىنشا كونكۋرس جاريالاپ، سونى قورىتىندىلاۋعا كەلەدى. وزدەرىمەن بىرگە اۆتوپوەزد ۇيىمداستىرىپ الىپ شىققان. اۋداندىق تۇرمىس قاجەتىن وتەۋ كومبيناتىنان، ساۋدا بولىمىنەن، مادەنيەت بولىمىنەن. تالاس قاراكول مال زاۆودىنىڭ ورتالىعى «ءۇشارالدان» شىعىپ، فەرمالاردى ارالاۋدا. اۋدان ورتالىعى «اقكولدەن» «ءۇشارالعا» جەتكەنشە ءبىراز جەر. ونىڭ ۇستىنە جولدىڭ كۇيى جوق تالاس سوۆحوزىنىڭ ديرەكتورى، سوسياليستىك ەڭبەك ەرى ءابدىر ساعىنتايەۆتى كابينەتىندە كەزدەستىرىپ، بەكزادا ءوزىنىڭ اشىق جارقىن مىنەزىنە باسىپ ازىلدەي كىرگەن.
— ابەكە، ءوزىڭىز 18 جىل سوۆحوز باسقاراسىز، سسسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ، ونىڭ ۇستىنە ەڭبەك ەرى اتاعىن الىپ، ءتۇۋ دەسە تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەيدىنىڭ ءوزى بولدىڭىز. سوندا دا، سوۆحوزىڭىزدىڭ اينالاسىنان ۇزاپ شىقپاي قويىپسىز عوي تەگى!
— الماتىعا باردىق، موسكۆاعا باردىق. كپسس XXIII سەزىنىڭ دەلەگاتى، ءتىپتى تەكسەرۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەلىگىنە دە سايلاعان جوق پا، قاراعىم-اۋ! ەندى نە ىستە دەيسىڭ؟
ديرەكتور بەكزادانىڭ نە ايتقالى تۇرعانىن تۇسىنبەي قالدى دا، ءاپ دەگەننەن شىنىن ايتىپ سالعان.
— مۇنىڭ بارىنە ەكىنىڭ ءبىرى قول جەتكىزە بەرمەيدى. بۇل ءۇشىن ءبىز دە ماقتانامىز. ال وسى جوعارعى سوۆەتتىڭ سەسسيالارىنان ورالعاندا «اقكولدىڭ» ۇستىمەن جۇرەتىن بە ەدىڭىز، جوق، موسكۆادان «ءۇشارالعا» سامولەتپەن ءبىر-اق تۇسەتىن بە ەدىڭىز؟
— سامولەتى نەسى؟ اۋەلى جامبىلعا كەلىپ، ودان «اقكول» ارقىلى ماشينامەن قايتاتىنبىز، — دەپ ابەكەڭ ءالى ەشتەڭە تۇسىنبەگەن سىڭاي كورسەتتى.
— ال ەندەشە وسى «اقكول» مەن «ءۇشارالدىڭ» اراسىنا ءبىر اسفالت جول سالعىزۋعا كۇش جەتپەدى مە، قۇنت جەتپەدى مە؟
اڭگىمە توركىنىنە ەندى تۇسىنگەن ابەكەڭ قارقىلداي ءماز بولىپ كۇلىپ الدى.
— باعانادان بەرى بۇل نەنى ايتقالى وراعىتىپ كەلەدى دەسەم. ءسوز تاپقانعا قولقا جوق. دەگەنمەن اۋداندىق، وبلىستىق ارنايى مەكەمەلەر بار، اۋدان باسشىلارى بار دەگەندەي (ول جىميىپ قويدى) جول سولاردىڭ شارۋاسى عوي.
...بەكزادا جول بويى وسىنى، سوۆحوزدىڭ تۇرمىس تىرلىگىن ويلاپ كەلەدى. ءبىر مەزگىل جۇيرىك قيال ءوز ءۇي ءىشىن شارلاپ كەتەدى. نونناسى، مۇراتى ساباق ازىرلەپ وتىرعان شىعار.
ۇلكەنى ونجىلدىقتى، مۇرات 8 جىلدىقتى بىتىرگەلى وتىر. جەتىنشى كلاستاعى جاننا ەكىنشى كەزەكتە وقيدى، ءقازىر ساباقتا عوي. پاپالارى كەزدەيسوق قايتىس بولعاندا ۇشەۋى دە جاس قالىپ ەدى. ءوز ەتى تىرىلىگىنىڭ، اتا-ەنە قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا ءبارىن دە ادام ەتتى. ءوزى دە جۇمىستان — قول ءۇزىپ كورگەن ەمەس. جوعارى پارتيا مەكتەبىن ءبىتىردى، بىرنەشە جىل مەكتەپ ديرەكتورى بولدى.
— بەكە، ۇندەمەي قالدىڭىز عوي. بازاركۇل جەڭگەيدىڭ شايىنا وتىرماعانىمىزعا وكىنىپ كەلە جاتقان جوقسىز با؟ — دەگەن امانكۇلدىڭ ءسوزى بەكزادانىڭ ويىن ءبولىپ جىبەردى. — ءان باستايىق تا!
«اق ەركەسى اقكولدىڭ!»
قارلىعاشى ءۇمىتتىڭ —
اق ەركەسى اقكولدىڭ.
قانداي اسىل جىگىتتىڭ
ماڭدايىنا تاپ كەلدىڭ!؟
بۇلاردىڭ ادەتى وسى. وزدەرى جاپ-جاس بولىپ الىپ، ۇلكەندەردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋدىڭ ورنىنا:
— ءان سالىڭىز، ءسىزدىڭ الدىڭىزدا داۋىسىمىز شىقپاي قالادى، — دەپ وتىرىپ الىسادى. ونىڭ ۇستىنە، «اق ەركەسى اقكولدىڭ” ءانىن العاش اۆتوردان «جاسىرىن» تۇردە ءوزى ۇيرەنىپ الىپ، سوسىن ءبۇتىن اۋدانعا تاراتىپ جىبەرگەنى دە ءبىر جەلەۋ بولىپ الدى. ءانىن شىعارىپ جۇرگەن اۋداندىق وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اۋەز يسايەۆ. بۇرىن ول كىسى ءان، ولەڭ شىعارادى دەپ ەستىمەگەن بەكزادا وتكەن جىلى شوپاندار تويىندا ۇلكەن جاڭالىقتىڭ كۋاسى بولعانى. اۋەز بۇنى ىمداپ شاقىرادى. نە ايتقالى تۇر دەگەن ويمەن جانىنا بارعان بۇعان:
— بەكزادا قارىنداسىم، مىنا ءبىر ءاندى تىڭداپ كورسەڭ قايتەدى، — دەپ، — وڭاشالاۋ ۇيگە بارىپ ايتىپ بەرىپ ەدى.تاماشا ءان! ءان دەسە وزگە دۇنيەنى ۇمىتاتىن بەكزادا مىناۋ ءارى مۇڭدى، ءارى سىرلى تىڭ اۋەنگە بىردەن دەن قويىپ ەلتىدى دە قالدى. اقىرى سول تويدىڭ ۇستىندە بەكزادا ءوزى دومبىرامەن جۇرت الدىندا ايتىل بەرگەن. سودان توي-توپىر، جيىن-ساۋىق بولا قالسا، «اق ەركەسى اقكولدىڭ» شىرقالادى. ءتىپتى اۋدان ورتالىعىنداعى از عانا توپ ەمەس، بۇكىل اۋدان ەڭبەككەرلەرىنە دەيىن ەستىپ العان. كومانديروۆكامەن ەل ارالاپ ءجۇرىپ، باس ءسۇعىپ، داستارحانىنا وتىرا قالسا، دومبىرانى الا جۇگىرەدى بۇعان.
الگىندە ىسقاق يمانتايەۆتىڭ ۇيىندەگى بازاركۇل جەڭگەي دە رەنجىپ قالدى.
— قىسى-جازى قىز-كەلىنشەك، ويىن-ساۋىق دەگەندى ەستىمەيمىز. وقتا-تەكتە ءوزىڭىز باستاپ ءبىر كەلە قالعان ەكەنسىز، اكەم-اۋ، 1-2 ساعات وتىرىپ كەتسەڭىز قايتەتىن ەدى، — دەيدى. ءتىپتى جىلاۋعا بار. دۇرىس-اۋ. ءبىراق ءالى الدا ءبىراز شوپان اۋىلدارى بار. ءۇيدى قالاي ۇستاۋ كەرەك، شىمىلدىقتى قالاي تىگۋ كەرەك. ىدىس-اياقتى ادەيى بۋفەت بولماعان، كوشىپ-قونىپ جۇرگەن جاعدايدا اياققاپتا ۇستاۋ، ونى قالاي تىگۋ — وسىلار توڭىرەگىندە ءار شوپان ۇيىندە انگىمە وتكىزىپ كەلەدى. كوبىنە مالشى ۇيلەرىندە تازالىق، ءتۇرمىس مادەنيەتى جاعى اقساپ جاتادى. اۋداننىڭ نەگىزگى ەكونوميكاسى قوي شارۋاشىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى بولعاندىقتان، شوپانداردى جان-جاقتى قامتاماسىز ەتۋ، تۇرمىس مادەنيەتىن ارتتىرۋ ء-بىرىنشى ماسەلە. اۋدان شارۋاشىلىقتارىنىڭ ىشىندە وسى تالاس مەملەكەتتىك اسىل تۇقىمدى قوي زاۆودىنىڭ ءمان-ماڭىزى، الاتىن ورنى ەرەكشە. سەبەبى بۇل زاۆود ونىمدەرى شەت ەلدەرگە دە شىعارىلادى. جىل سايىن ميلليونداپ جونەلتىلەتىن قاراكول، قاراكۇلشە ەلتىرىسى سىرت ەلدەرگە بۇكىل وتانىمىزدىڭ بايلىعىن ەلەستەتەدى. باياعى 1969 جىلدىڭ قىسىندا زاۆود بارلىق مالدىڭ 40 پروسەنتىنە جۋىعىن جوعالتقان ەدى. بيىل سوۆحوز سول جوعالتقان مالدىڭ ورنىن تولتىرىپ قانا قويماي، بىرنەشە ەسە ارتتىردى. سونىڭ ءبارى اناۋ ىسقاق، مايىر، ءابدالى، نۇرماقان سەكىلدى قاراپايىم ەڭبەكشىلەردىڭ، سوۆحوز ماماندارىنىڭ جان اياماس ەڭبەگىنىڭ ارقاسى عوي. سوۆحوزدا 25 جىل بويى ۇزدىكسىز ەدبەك ەتىپ كەلە جاتقان عالىم-زووتەحنيك ەليزاۆەتا گاۆريلوۆنا دۇرىمبەتوۆانىڭ ەڭبەگى قانشا دەسەڭىزشى!
ءوزى دە قاراپايىم اقجارقىن جان. بەكزادا «جەڭگە» دەپ ازىلدەسسە، ول دا قالىسپايدى. لەنين وردەنىمەن، بۇكىلوداقتىق حالىق شارۋاشىلىعى كورمەسىنىڭ قوس التىن مەدالىمەن، قازاق سسر جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ گراموتاسىمەن ناگرادتالۋى تەكتەن-تەك ەمەس.
وسىنداي قاراپايىم جانداردىڭ ەڭبەگى عوي وسىناۋ سىرت كوزگە قۇلازىپ جاتقان ايماقتى ىستىق مەكەنگە اينالدىرىپ جۇرگەن. ايتپەسە، قادىر-قاسيەتىن بىلمەيتىن جۇرت نۋ ورمانسىز، اسقاق تاۋسىز، ەركە بۇلاقسىز نە دەگەن يت بايلاسا تۇرمايتىن سۇرقاي جەر ەدى دەۋى ءسوزسىز. وسىنداي جەردە ەڭبەك ەتىپ، ەل يگىلىگىن ارتتىرىپ جۇرگەن جاندارى جومارت ادامدار عوي وڭكەي.
تابيعاتتاعى بار بايلىقتىڭ، بار سۇلۋلىقتىڭ كوزى سۋ ەكەن-اۋ. وسىناۋ دالاعا شالقىعان ءبىر ايدىن كەرەك-اق.
كورسەڭ عوي، شىركىن، ءبارىن دە كوزبەن كورسەڭ عوي،
جاتىر-اۋ مەنىڭ جازيرا دالام ولشەنبەي.
وسىنشا سوزبەن ىنتىزار قىلعان ايماقكا
ءبىر اسەم داريا كەرەك-اق ەكەن ءدال سەندەي.
ءور اعىس كەرەك تەڭىزدى تەنتەك تەربەگەن،
قۇس جولى كەرەك ومىراۋى تولعان زەرمەنەن.
ءبارىن دە تاستاپ وسىلاي قاراي اعار ەدىم-اۋ،
اتتەڭ- اي،
داريا بولىپ جارالعان بولسام جەرگە مەن!
اقىن تەلەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ وسى ءبىر شۋماقتارى ءدال مىنا دالاعا ايتىلعانداي. ءوزى دە جالىنداپ تۇرعان اقىن ەدى مارقۇم. اناۋ جىلى الماتىدا جوعارى پارتيا مەكتەبىندە وقىپ ءجۇرىپ، تولەگەننىڭ ولەڭ وقىعانىن كەرگەنى بار-دى. ءقازىر ەكپىنىمەن بۇزىپ-جارىپ جانىڭدى الا-بۇرتقىزىپ، نە نازىكتىگىمەن، مايداقوڭىر سىرشىلدىعىمەن ءونبويىڭدى باۋراپ الاتىن ولەڭدەر دە سيرەپ كەتتى. گازەت-جۋرنال بەتتەرىندە جىلت ەتكەن ءتاۋىر ولەڭ شىقسا، قيىپ الىپ ادەيى ارنالعان پاپكاسىنا تىگىپ قويۋ — بەكزادانىڭ ادەتىنە اينالعان. جۇمىستان شارشاپ كەلىپ، بالالارىنىڭ باسى-قاسىندا بولىپ، جاتار جەردە ءوز بولمەسىنە ەنگەننەن كەيىنگى ەرمەگى — ولەڭ كىتاپتارىن وقۋ. سوندا بار وي-مۇڭىن، شارشاۋ-شالدىعۋىن ۇمىتاتىنداي. رۋداكي مەن ناۆويدىڭ، اباي مەن ماحامبەتتىڭ، ءابدىلدا اعا مەن قادىردىڭ، تۇمانبايدىڭ ولەڭ كىتاپتارىنىڭ ءبارى باس جاعىندا تەكشەلەۋلى. جابىققاندا كوڭىلىڭە مەدەۋ بولار، بار جان-جۇرەگىڭمەن ەلتىپ-ەلەگىزيتىن ادامعا كەرەك-اق قوي. ول بولماسا ادام ويسىز، تۇيسىكسىز مال بولىپ كەتەتىن دە شىعار. ويسىز ادام ارمانسىز كەلەدى. ارمانسىز تىرلىك — قۇر دالباسا.
ءبىر ويدان ءبىر وي تۋىنداپ كەتە بەرەدى. الگىندە شارۋاشىلىق جايى، سۋ تاپشىلىعى تولعاندىرىپ ەدى، سونىڭ اراسىندا پوەزيا الەمىن شارلاپ كەتىپتى. ءا، ءيا، تولەگەننىڭ ولەڭىنەن باستالىپ كەتكەن ەكەن عوي. بۇل ايماقتاعى جالعىز وزەن تالاستىڭ سۋى دا جىلدان-جىلعا تارتىلىپ قۇرىپ بارادى. وسى وڭىردەگى ۇلكەندى دە، كىشىنى دە تولعاندىراتىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى پروبلەمانىڭ سۋ بولۋى دا سوندىقتان.
اۋدان ورتالىعى «اقكولدىڭ» وزىندە سۋ جاعدايى ناشار. سوناۋ 40 شاقىرىمداي جەردەگى «ءبورىقازعاندا» سۋ بار. ونى «اقكولگە» جەتكىزۋ ءۇشىن 1 ميلليون 408 مىڭ سومعا سۋ جۇيەسىن جۇرگىزۋ كەرەك. قارجى بولعانمەن، سول قۇرىلىستى جۇرگىزۋشىلەردى تابۋ قيىنعا ءتۇسىپ تۇر. ال جەر جاعدايىنىڭ، اۋا رايىنىڭ قيىنشىلىعى جەم-شوپتىڭ جۇتاڭدىعىنا تىرەلەدى عوي. ەكپە ءشوپ ەگۋگە دە سۋدىڭ تاپشىلىعى قيىندىق كەلتىرەدى. جاۋىن بولسا عانا جەردىڭ ءسانى كىرەدى عوي. وسى «ءۇشارال» جەرىندەگى مالشىلاردىڭ بارلىعى سۋدى تاسىمالمەن ىشەدى. وڭاي ەمەس، ارينە. ءبىراق ازىرشە سۋساعان دالانى داريامەن شالقىتار امال جوق.
حالقىمىزدىڭ ەر مىنەزدى ۇلدارى مەن قىزدارى ماڭداي تەرىن سىپىرىپ ەڭبەك ەتىپ جۇرگەندە، تابيعات قاتىگەزدىگى بيىك ماقساتتارعا كەدەرگى بولماق ەمەس. ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كوكىرەگىندە جالعىز ارمان بار. ول — ادام ءومىرىن جاقسىلىققا، يگىلىككە تولتىرۋ، قيىنشىلىعى مەن قاسىرەتتەرىن جەڭىلدەتۋ. ماقسات پەن ارمان باردا ادام الاسارمايدى. جاقسىلىققا، العا ۇمتىلادى.
كوگىلدىر اسپان تورىنە كەپ تۇراقتاي الماي، اسىعىس جىلجىعان كۇن كوكجيەككە ءتونىپ قالىپتى. كۇن اشىق بولعانمەن، قارا سۋىقتاۋ. جەڭىل ماشينا باستاعان اۆتوپوەزد قۇمداۋىت جولمەن شوپان اۋىلىن بەتكە الىپ تارتىپ كەلەدى. اسۋلار مەن بەلدەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى ارتتا قالىپ جاتىر. دالا جولى وسىلاي، ىلعي دا ۇزاقبەلەستەن اسقان سايىن الداعى اسۋعا ۇمتىلدىرادى. سان اسۋلار مەن بەلەس-بەلدەر ىلگەرى، سوناۋ جالعىز ءۇيلى جارقىن جاندار مەكەنى جاققا اسىقتىرادى.
You Might Also Like
-
تەڭىز شىركىننىڭ مىنەزىنە تۇسىنە قويۋ دا قيىن. ايدىن توسىنە شىعىپ الىپ اسىر سالساڭ دا، مىڭق ەتپەي سۇلىق ءتۇسىپ جاتاتىن كەزى بولادى. سوندا اينالانىڭ ءبارى كوگىلدىر تۇسكە بويالىپ، اسپان مەن جەر استاسىپ كە...
