InfoHub Logo

ول كۇندەگى ادەتىنشە ايالداماعا ەرتە كەلدى. كۇن سالقىنداۋ، جەلكەم ەكەن. ماڭقىستاۋدىڭ اۋا رايىنا بيىل ءبىر وزگەرىس كىردى: اتام زامانىنان ءساۋىر تۋىسىمەن كەلەتىن ميىڭدى شىڭىلداتار ىسسىلىق بيىل اۋا كوشكەندەي اتىمەن جوعالدى. اسپاندى الا شاربى بۇلت تورلاسا-اق بولدى، ءىلى-شالا جاۋىن-شاشىنداتىپ، ءتىپتى شىلدەنىڭ كەشىندە دە كويلەكشەڭ جۇرگىزۋدى قويدى. قاراشانىڭ اياعىنا دەيىن جايما-شۋاقتانىپ تۇراتىن ماڭقىستاۋ دالاسىنىڭ سارى كۇزى دە بيىل سالقىندىعىن ەرتە الا كەلگەن. بىرەۋلەر: «تابيعات جارىقتىقتىڭ ءوزى دە بىزگە وڭ كوزبەن قارادى-اۋ. ايتپەسە، سوڭعى جىلدارى مالدىڭ جەم ءشوبىن سوناۋ جەتىسۋ ايماعىنان تاسىپ، ابىگەر بولۋشى ەك. بيىل سۋ دا مول، ءشوپ تە شۇيگىن»، — دەسىپ ءجۇر. بۇل دا دۇرىس. دەگەنمەن مۇنايشىلار ءۇشىن ەرتە تۇسكەن سالقىندىقتىڭ پايداسى شامالى: ءپارافيندى مۇناي ءتىپتى شىلدەنىڭ ىستىعىندا دا جەر بەتىنە شىققاندا كىلەگەيلەنىپ قاتىپ، ترۋبا بويىنان جۇرمەي «قىرسىعىپ» قالادى.

— ءسىز بۇگىن دە ەرتە كەلىپسىز عوي، سالاماتسىز با؟ — قامقاشتىڭ جانىنا كەلگەن بيداي ءوڭدى دوڭگەلەك ءجۇزدى قىز № 55 توپتىق قوندىرعىنىڭ ماستەرى زىليحا يمانعالييەۆا ەكەن. ءوزى جانىپ تۇرعان جاس. گروزنىيدىڭ مۇناي ينستيتۋتىن بىتىرگەن. العاشقى جىلى قاتارداعى وپەراتور بولىپ ىستەدى. بيىل ماستەرلىككە كوتەرىلدى. قامقاشتىڭ ءوزى دە وسى زىليحا سەكىلدى قاراپايىم وپەراتورلىقتان باستادى ەمەس پە. ودان توپتىق قوندىرعىدا ماستەر بولدى.

ۆاحتا تاسيتىن اۆتوبۋس ءوندىرىس باسىنا كەلگەندە، قامقاش تا ءوز جۇمىس ورنىنا بەتتەدى. ءقازىر سكۆاجينا گرافيكتەرىن تەكسەرىپ، قاي جەردە قايسىسىن جوندەۋگە، قايسىسىن تازالاۋعا قويۋ كەرەك — انىقتاۋ قاجەت. ايتپەسە، مەزگىلسىز ءبىر سكۆاجينا توقتاپ قالسا، مىڭداعان توننا مۇناي جەر استىندا يگەرۋسىز قالدى دەگەن ءسوز.. ول باسشىلىق ەتەتىن 6 توپتىق قوندىرعىنىڭ ءارقايسىسى تاۋلىگىنە 800-850 توننا مۇناي بەرەدى. الدىڭعى جىلى بۇلار مەملەكەتتىك جوسپاردى ورىنداي الماي قالعان. بۇل وقيعانى اركىمدەر ءار ساققا جۇگىرتىپ، ءبىراز اڭگىمەگە ارقاۋ ەتتى. «و باستا وزەننىڭ مۇناي قاباتتارىن دۇرىس زەرتتەمەگەن ەكەن، شىنىندا زەرتتەۋشىلەر كورسەتكەندەي ميلليونداعان توننا قورى جوق كورىنەدى»، — دەگەندەر دە بولدى. الايدا موسكۆادان كەلگەن وقىمىستىلار بۇل لاقاپتاردىڭ ءبارى دە قاتە پىكىر ەكەنىن دالەلدەپ، مۇناي ءوندىرۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋگە كەڭەس بەردى. سونىڭ بەرگى جاعىندا جەر استى مۇناي قاباتتارىنا گاز ايداۋ، تەحنيكالىق سۋ ايداۋ ادىستەرىن قولدانۋ، سكۆاجينالاردى مەيلىنشە ۇقىپتى پايدالانۋ ناتيجەسىندە ءونىم ساپاسى ويداعىداي دەڭگەيگە جەتتى. ونىڭ ۇستىنە مۇناي وندىرۋشىلەر اراسىنداعى سوسياليستىك جارىس تا ەداۋىر جاقساردى. كاسىپشىلەر وداعى جەرگىلىكتى كوميتەتتىڭ پرەدسەداتەلى باقىتجان سيراجيەۆ بۇل جۇمىستا ءوزىنىڭ ىسكەرلىك قابىلەتىن كورسەتىپ ءجۇر. بۇرىن تىكەلەي وندىرىستە ىستەگەن ينجەنەر جىگىت ءوزارا سوسياليستىك جارىستى ءۇيىمداستىرۋدى بىردەن جولعا قويدى. № 85 توپتىق مۇناي قوندىرعىسىنىڭ اعا وپەراتورى تورەمۇرات باستاعان كومسومول-جاستار بريگاداسى ء-قازىر ەڭبەك بيىگىنەن كورىنىپ جۇرگەن ۇجىمدار. ەڭبەك ءونىمىنىڭ ورلەۋىنە وزات تەحنيكانىڭ جاڭالىقتارىن پايدالانۋ دا زور كومەك ەتتى. ءقازىر وزەن قالاسىنداعى مۇناي ءوندىرۋ پروسەستەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك اۆتوماتتاندىرىلعان.

قامقاش سكۆاجينانىڭ ءبىرىن تازالاپ جاتقان كەلەسى توپتىق قوندىرعىعا قاراي اياڭدادى. اپپاق ترۋبالارى ايقىش-ۇيقىش تارتىلىپ جاتقان سكۆاجينانى تازالاپ جۇرگەن جىگىتتەر مەن قىزدار سمەنا باستىعىنىڭ كەلگەنىن بايقاماي دا قالدى. جەر استىندا عاسىرلار بويى تۋسىراپ جاتقان مۇناي تەڭىزى وسىناۋ اقشاڭقان ترۋبالاردىڭ بويىمەن ءۇنسىز ءبۇيىعىپ، باس ۇيرەنگەن اساۋداي موماقان كۇيدە الىپ زاۆودتارعا بەت الادى. تەنتەك تابيعاتتى باس يگىزەتىن ادام قۇدىرەتى دەگەن وسى شىعار تەگى...

ۇشى-قيىرىنا كوز جەتكىسىز بوپ دالانى بەلدەۋلەي تارتىلعان بولات جولمەن ەكپىندەي ۇمتىلعان جولاۋشىلار پوەزى قيقۋلاعان سايىن بابىنا كەلەتىن بايگە اتىنداي زۋلاپ كەلەدى. ىلگەرى اتتاعان سايىن ماڭعاز دالانى زىر قاقتىرىپ، وزىمەن ىلەستىرە دوڭگەلەتىپ بارادى.

ويلى جانارىن وسىناۋ ۇرشىقتاي ۇيىرىلگەن دالاعا قاراپ، تەرەزەگە قىرىنداي وتىرعان قاراتورى قىزعا قارسى ورىنداعى قىرىقتاردى القىمداپ قالعان ايەل:

— ال، قاراعىم قامقاش، اڭگىمە ايتا وتىر، — دەگەندە قامقاش ءۇنسىز كۇلىمسىرەدى. قاسىنداعى گەولوگ قانزيلا ەربولوۆا باعانا كۇلسارىدان وتىرعان. شارۋا جايىمەن كەلگەن ەكەن. قامقاش وقىعان گۋريەۆ پوليتەحنيكالىق تەحنيكۋمىن تۇڭعىش بىتىرگەن قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى — قانزيلا اپاي قارت ەمبىدە ءبىراز جىل ىستەپ، ودان ماڭقىستاۋ ءدۇبىرى شىققاندا، ەڭ العاشقىلاردىڭ ساپىندا «قازىنا ارالىنا» تارتىپتى. قامقاش بۇل كىسىنى اۋداندىق سوۆەتتىڭ سەسسيالارىندا كورىپ جۇرەتىن. ەندى، مىنە، جۇزبە-جۇز كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسىپ كەلەدى. اڭگىمەدەن كەيىن اپاي كىتاپ وقۋعا كىرىستى. قامقاش ونىڭ كۇنقاقتى بولىپ قوڭىر تارتقان جۇزىنە سۇيسىنە قاراپ، ويلانىپ وتىر. «ناعىز ەرلەر وسى قانزيلا اپاي، اناۋ تورەعالي، سۇيەگەن سياقتى اعالار عوي! بىزدىكى انشەيىن ءازىر استىڭ اتاسى بولۋ داعى...» سونان سوڭ قىز ءجۇزىن اشىق تەرەزەدەن ەسكەن سامالعا توسىپ، قاراقات كوزدەرىن شالعايداعى ءبىر نۇكتەگە قاداعان قالپى ادەمى ءبىر قيال قۇشاعىندا تەربەلىپ وتىرا بەردى. ماڭقىستاۋعا العاش كەلگەنى جايلى قانزيلا اپاسىنىڭ مانادان ايتقان اڭگىمەسى ونىڭ كوز الدىنان شەبەر سۋرەتشىنىڭ قىل قالامىنان شىققان عاجايىپ پولوتنوداي تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتتى.

...وندا قابات-قابات ءساندى ۇيلەرى مەن ءبۇر جارعان بالعىن اعاشتارى، گۇل الاندارى كوز جاۋىن الاتىن اناۋ شيەۆچەنكو، وزەن، جەتىباي، ەرالييەۆ سەكىلدى قالالار ءۇش ۇيىقتاسا تۇسكە دە كىرگەن ەمەس. بوز جۋسان مەن سيديعان بۇتالاردان بەدەرى بىلىنبەيتىن قوڭىر قاتقىل مەن اراكىدىك كەزدەسىپ قالاتىن مىج-مىج، قاتپار تاۋلاردىڭ ساي-سالاسىنا بۇرعى قاداعان بارلاۋشىلاردىڭ جەركەپەلەرى مەن كەنەپ شاتىرلارى، العاش مونتاجدالعان الىپ مۇنارالارى عانا كورىنەتىن قالقيىپ. ايلار بويى مونتاجدالىپ، مىڭداعان مەتر تەرەڭدىكتەن تۇك شىعارا الماي، قايتا بۇزىلىپ، تاعى دا جاڭا الاڭعا كوشىپ-قونۋمەن وتكەن جىلدار تالاي بەينەتتىڭ كۋاسى بولدى ەمەس پە... اقىرى ون جىل دەگەندە جەتىبايدان اتقىلاعان مۇناي فونتانى «قازىنالى تۇبەكتىڭ» عاسىرلار بويى قوينىنا جاسىرىپ كەلگەن سىرىن اشتى. ماڭقىستاۋدا قىس قاتتى بولعان جىلدارى سوناۋ تاۋ باسىنان قۇلاعان تاسقىن سۋ كەبىرتەك دالانىڭ ساي-سالاسىن الىپ، ورشەلەنە ىلگەرى ۇمتىلادى كەلىپ. اعىنى اسا قاتتى، الدىندا تاۋ جاتسا دا اسىپ ءتۇسىپ، ادۋىن مىنەز كورسەتەدى. ونى جەرگىلىكىت حالىق «قايناردىڭ سۋى» دەپ اتايدى. قايناردىڭ سۋى تاسىعان جىلى بۇل ماڭداعى ەلدىڭ قاعاناعا قارق، مول ىرىسقا ءبىر كەنەلىپ قالادى. جەر قويناۋىنان اتقىلاعان مۇناي تەڭىزى دە تاپ وسى قايناردىڭ ارىنىنداي ەكپىندەپ «ەندى سەندەردەن ايارىم جوق» دەگەندەي اقتارىلا جونەلگەن. ول كەزدە قامقاش بار بولعانى ون جىلدىقتى بىتىرگەن ءجاسوسپىرىم قىز ەدى. ارمانشىل كوڭىلدىڭ اعىمىمەن كومسومولدىق ەكپىندى قۇرىلىس بوپ جاريالانعان ماڭقىستاۋعا كەتىپ قالماق تا بولدى. ءبىراق «وندا مامان كادرلار كەرەك. ماڭقىستاۋ قازىناسى ءازىر سارقىلىپ قالا قويماس، وقۋ ءبىتىرىپ كەل» دەگەن اعاسى وڭداستىڭ سوزىمەن مۇنايشى بولسام دەگەن ەجەلگى ارمان ونى پوليتەحنيكالىق تەحنيكۋمىنىڭ مۇناي بولىمىنە اكەلىپ ەدى.

ەندى، مىنە، مۇناي تەڭىزىنىڭ ارناسى اتانعان وزەن كاسىپشىلىگىندەگى جۇمىستىڭ قىزعان جەرىندە، تاۋلىگىنە 800 توننا مۇناي بەرىپ تۇرعان الىپ قوندىرعىنى ءوز قولىمەن ويناتادى. «ءبىزدىڭ قىزدار مەن جىگىتتەر ءقازىر نە ىستەپ ءجۇر ەكەن؟» دەپ ويلادى ول. اسا ءبىر جىلى سەزىممەن ءوز ۋچاستوگىن، جولداستارىن ەسىنە الدى. ساۋلە مەن زينا ترۋبالاردى تازالاپ، قولدارى ءسال قالت ەتكەندە، قوندىرعى اينالاسىنداعى وزدەرى ەككەن گۇل الاڭىن باپتاپ جۇرگەن شىعار. رىسبەك مۇناي فونتانىنىڭ ءجۇرىسىن قاداعالاپ، ءار سكۆاجينانىڭ قانشا بەرىپ تۇرعانىن بلوكنوتىنا ءتۇسىرىپ الىپ ءجۇر. بۋفەردەگى قىسىمدى ولشەپ، اقشىل كەپكاسىن شالقايتا كيىپ امانبەك تە جۇرگەن شىعار. بريگاداداعى ءار ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى، ارەكەتى كوڭىلىندە سايراپ تۇراتىن قامقاش وسى ءسات قۇربىلارىن ساعىنىپ كەتكەندەي بولدى. ءبارى دە ءوزى قاتارلى جۇمىسشىلار. وسىدان ءۇش-تورت جىل بۇرىن جولداستارى اعا وپەراتور قامقاشتى وسى بريگادانىڭ جەتەكشىسى ەتىپ سايلاعان. سودان بەرگى ۋاقىت ىشىندە بىرەۋىمەن قاباق شىتىسقان ەمەس. ءبارى دە ەڭبەك وزاتى. وتكەن جىلى بريگادا «كوممۋنيستىك ەڭبەكتىڭ وزاتى» اتاعىن جەڭىپ الدى.

سوڭعى كەزدە قامقاشتىڭ جۇمىسى كوبەيىپ كەتتى. ول اۋداندىق سوۆەتتىڭ دەپۋتاتى، كاسىپوداقتار وبلىستىق سوۆەتىنىڭ مۇشەسى. وسى جۇمىستارعا بايلانىستى اندا-مۇندا كەتكەن سايىن جولداستارىنان قىسىلادى دا. وبالدارى نەشىك، ءالى كۇنگە بىرەۋىنىڭ قاباق شىتقانىن كورگەن ەمەس. قايتا، وزدەرىنشە ماقتان تۇتىپ، بريگاديردىڭ جوقتىعىن بىلدىرمەۋگە تىرىسادى. وسىناۋ سەنىم، قۇرمەت — ءبارى دە سولاردىڭ ارقاسى دا. ويلاپ وتىرسا، بارلىعى دا قامقاشتىڭ ءوزى سياقتى، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جۇرەك قالاۋىمەن كەلگەندەر. اناۋ رىسبەك — تۇرىكمەنستاننان، زينا — تاتارستاننان. ەڭبەك دەسە ەلپىلدەپ تۇرعان جاندار. الدىڭعى جىلى ماڭقىستاۋدا قىس قاتتى بولدى. قاقاعان اياز بىلاي تۇرسىن، شىلدەنىڭ 40 گرادۋستىق ىستىعىندا ساز بالشىقتاي ىركىلدەپ قاتا باستايتىن ماڭقىستاۋدىڭ ءپارافيندى مۇنايى سكۆاجينالاردى جۇرگىزبەي قويدى. وندا وزەن-گۋريەۆ مۇناي قۇبىرى سالىنىپ بىتپەگەن ەدى. مۇنايدى تەڭىز ارقىلى تانكەرلەرمەن تاسىمالدايتىن. تاۋلىك سايىن وزەن كاسىپشىلىگىنىڭ ءوزى عانا ميلليونداعان توننا «قارا التىن» بەرىپ تۇرعاندا، بۇكىل ماڭقىستاۋدىڭ مۇنايىن تاسىپ ۇلگەرۋ قايدا! ونىڭ ۇستىنە، تەڭىز سۋى قاتىپ قالىپ، جول قاتىناسى دا ءۇزىلدى. ءاي، نە كەرەك، سول جىلى از قيىندىق كورمەدى-اۋ. ءتىپتى مۇنايى تاسىلىپ ۇلگەرىلمەگەن سوڭ، كەيبىر سكۆاجينالار جابىلىپ تاستالعان جوق پا؟ انا جىلى وزەن-گۋريەۆ مۇناي قۇبىرى سالىنىپ بىتكەندەگى بۇكىل مۇنايشىلار قاۋىمىنىڭ قۋانىشىن كورسەڭىز! بۇل — ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى تۇڭعىش «ىسسى مۇناي» قۇبىرى. ويتكەنى، جوعارى تەمپەراتۋرامەن عانا جۇرەتىن ءپارافيندى مۇناي بەلگىلى دارەجەدەگى ىستىقسىز ىلگەرى اتتاي المايدى. ءاربىر 50-60 شاقىرىم سايىن ترۋبانى قىزدىراتىن الىپ پەشتەردىڭ سالىنۋى دا سوندىقتان.

وسىناۋ ولكەدە ءوزىڭنىڭ تامشى تەرىڭدى توگىپ، ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىڭنىڭ ءوزى ءبىر مارتەبە ەمەس پە، شىركىن! كەيدە وسىنداي الىس ساپاردان ساعىنا ورالىپ، قۇمدى دالانىڭ قاق ورتاسىندا شىنارداي بوي تۇزەپ وسكەن اسەم قالانىڭ — ءوزىڭنىڭ كوز الدىڭدا وسكەن جاۋقازىن قالانىڭ كەڭ اللەيالارىمەن كەلە جاتىپ، كوكىرەگىڭدى كەرنەگەن ماقتانىش سەزىمىن ايتساڭشى! سون دا ادام دەگەن قۇدىرەتتى كۇشكە ەرىكسىز باس يگەندەي بولاسىڭ. مەيلى، ساعان ەرتەڭگى ۇرپاق ەسكەرتكىش ورناتپاي-اق قويسىن. ايتەۋىر بىركەزدەگى قۇبا جوندى اڭىز بولار ايماققا اينالدىرعاندار — ءبىزدىڭ اعالار مەن اپالار دەپ ەسكە السا جەتەدى دە.

قامقاش كۋپە شامى جارق ەتكەندە، دالانىڭ قارا كولەڭكە تارتا باستاعانىن ءبىر-اق بايقادى.

— اپا، اپا، تۇرىڭىز، جاقىنداپ قالدىق! — كوزى ءىلىنىپ كەتكەن قانزيلا اپايىن وياتتى. پوەزد جار قاباقتى سايدان بۇرىلا بەردى، وزەننىڭ سامالاداي جارقىراعان كەشكى شامدارى جارق ەتتى. ال قالانىڭ قۇبىلا جاعىندا، ارىرەكتە، گاز شىراقتارى الاۋلايدى. بەينە ءبىر سوناۋ كوگىلدىر الەمنىڭ وزىمەن جالعاسىپ تۇرعانداي، بىرتە-بىرتە ءورشي تۇسەدى. «قازىنالى تۇبەكتەن» قايناردىڭ سۋىنداي تاسقىنداپ جاتقان مۇناي بۇلاعىنىڭ بۇگىنگى ادۋىندى ارىن اعىسىن سول الayلار پاش ەتىپ تۇرعان سياقتى.

... وسىنىڭ ءبارى وزەن مۇناي ءوندىرۋ باسقارماسىنىڭ سمەنا باستىعى قامقاش يبرايەۆانىڭ كۇنى كەشەگىدەي كوز الدىندا. ودان بەرى تالاي وزگەرىستەر بولدى. ماڭقىستاۋ ايماعى ءوز الدىنا وتاۋ تىگىپ، وبلىس اتاندى. الىپ زاۆودتار سالىندى. ول جۇمىسشىلار تاسيتىن اۆتوبۋس تەرەزەسىنەن اناۋ گاز شىراقتارى الاۋلاعان القاپقا تاعى دا كوز سالىپ وتىر. ءىڭىر قاراڭعىسىندا اسىرەسە انىعىراق كورىنىپ، الاۋلاي تۇسكەن گاز شىراقتارى بەينە ءبىر تاڭ الدىندا جارقىراعان جۇلدىزدار ءتارىزدى. ءيا، بۇلار شىنىندا دا جۇلدىزدار عوي. ىلعي دا باقىت جۇلدىزىنداي جارقىراپ، مەن مۇندالاپ تۇرادى. كوبەيە بەرسىن جەردەگى جارىق جۇلدىزدار!

1969-1970

---