اق ساۋلە
سۋرەتشى پەتروۆتى سوعىستىڭ ەكىنشى جىلىندا ورتا ازيانىڭ ۇلكەن ءبىر قالاسىندا اسكەرگە شاقىردى. وسى قالاعا ول ماسكەۋدەن كوشىرىلگەن ەدى. قالانىڭ تۇسكەي بەتىندە تۇنجىراپ الاتاۋ جوتالارى تۇرادى. ەرتە قىس كەزى ەدى. تاۋ شىڭدارى قار جامىلعان. كەشكە سالىم سۋىق ۇيلەر ءىشى قاراڭعى دا تىنىش بولادى، — تەك كەيبىر تەرەزەلەردەن بىلتە شام وتى دىرىلدەپ كورىنەدى. قالادا جارىقتى تىم ەرتە ءوشىرىپ تاستايدى.
تۇندە سيديعان جالاڭاش تەرەكتەر ۇستىنەن جارقىراپ اي كوتەرىلەدى، ونىڭ شاقىرايعان جارىعىنان قالا تۇنەرىپ، سۇستانىپ سالا بەرەدى.
پەتروۆ قالا شەتىن قۋالاي اعاتىن تاۋ وزەنىنىڭ بويىنداعى كىشكەنە تاقتاي ۇيدە تۇرادى. وزەن شۋىلى ەشقاشاندا وزگەرمەيدى. تۇنەمەلىكتە قوجايىن ءرويادىنىڭ ارتىڭداعى ەدەنگە توسەلگەن جۇقا توسەكتە جاتىپ الىپ، پەتروۆ سول وزەن شۋىلىن تىڭدايدى. سۋ تاستان-تاسقا سەكىرىپ، بۇرقىراپ جاتادى، ال ءۇي سىرتىڭداعى كورشىنىڭ تۇيەسى كۇيىس قايىرۋدان ۇدايى ءبىر جالىقپايدى.
پويىز قالادان تۇندە ءجۇرىپ كەتەتىن. ءتىرى جان جوق قۇلازىعان ۆوكزال الدىندا مۇز بۋعان تالدار سۋىلداپ تۇردى. كوزگە تۇرتكىسىز تاس قاراڭعى ازيا ءتۇنى ۆاگونداردىڭ ارا-اراسىمەن قۇرعاق قاردى قۋالاپ كەتىپ جاتىر.
پەتروۆتى ەشكىم شىعارىپ سالمايدى. ول بۇل ارادا دوس-جاراندارىن دا، ەسىنە ساقتاپ جۇرەتىن وقيعالاردى دا قالدىرا المايدى، تەك وزىنشە ءبىر ورىندا تۇرالاپ قالعان ءومىرى جايلى سەزىم-تۇيسىگى عانا بولماسا...پەتروۆ وتىزدان جاڭا عانا اسقان-دى، ءبىراق پاناسىز-كۇيسىز جۇرگەندىكتەن بە، ايتەۋىر، ءوزىن جاسامىس قارتتاي سەزىنەتىن.
پەتروۆ ۆاگونعا كىرىپ، ءبىر بۇرىشقا وتىردى دا، شىلىم تارتتى. الاڭشادا بەيتانىس جاۋىنگەر ءبىر ايەلمەن قوشتاسىپ تۇردى. ايەل سوزىنە قۇلاعىن تىككەن پەتروۆ، ونىڭ جاۋىنگەرگە "ءسىز" دەپ ايتقان ءسوزىن ەستىگەندە، نە ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى، بويى ءبىر ءتۇرلى جەڭىلدەپ سالا بەردى.
ول ءبىر تاپ-تازا، اشىق اۋەزدى قوڭىر داۋىس-تۇعىن. وسىنداي داۋىستى، تاعدىردىڭ الىستان شاقىرعان ءامىرلى ۇنىندەي كورىپ، ءشول دالالاردان، تۇنەك تۇندەردەن، كوك مۇزدى اسۋلاردان اسىپ، اياعىڭ قاجالىپ، قانى شىققانشا قاسارىسا ءجۇرىپ، ابدەن زورلىققاندا قۇلاپ ءتۇسىپ، جان تاسىلىممەن ەڭبەكتەي بەرۋىڭ كەرەك. ونى تەك ءبىر كورۋ ءۇشىن، ەسىك كوسەگىنەن ۇستاپ تۇرىپ: "مىنە...مەن كەلدىم. تەك قۋالاي كورمەڭىز"، — دەپ ايتۋ ءۇشىن عانا قيمىلداپ، قوزعالا بەرۋىڭ كەرەك. كىسىنى باقىتتان ءۇمىتتى ەتىپ قوياتىن دا عاجايىپ ءبىر داۋىستار بولادى.
پويىز قوزعالا بەرگەن كەزدە پەتروۆ تەرەزەگە قارادى. پلاتفورمادان شامنىڭ جولاق تۇسكەن جارىعىنان ول ۋىزداي كەلىنشەكتى كوردى. اق ديدار، جىميعان كۇلكى، كوتەرىلگەن قول — بار كورگەنى وسى. سو زامات تەرەزەنى ءتۇن باستى.
"ەگەر ماسكەۋدە كىدىرەتىن بولساڭىز، — دەدى ايەل جاۋىنگەرگە ەڭ سوڭىندا، — وندا ماشاعا تەلەفون سوعىڭىز". سوسىن تەلەفون ءنومىرىن ايتتى. پەتروۆ وسىناۋ ءنومىردى ىشتەي ۇزاق قايتالادى، ءبىراق جادىنا سەنبەي، ونى اسكەري بيلەتىنە جازىپ قويدى.
جولاي پەتروۆ ءجيى-جيى تەرەزەدەن دالاعا قاراي بەردى. سىرەسكەن قالىڭ قارعا، بوزعىلت قيىرعا قاراي تەلەگراف باعاندارى ءتىزىلىپ كەتىپ بارا جاتادى. ورتا ازيا قالاسى بىرتە-بىرتە الىستاپ بارادى، ەندى وعان قايتا اينالۋ جوق. ۇزاق جىلدىڭ ءۇش ءجۇز الپىس بەس كۇنى ىشىندە تىرلىك كەشكەن ءبىر كۇنىڭ قالاي جوعالىپ كەتەتىن بولسا، بۇل دا ءومىر اعىنىندا سولاي جوعالىپ كەتەتىن، شىندىققا جاناسپايتىن بۇلدىر ەستەلىككە اينالىپ بارا جاتقان ءتارىزدى.
قىس، كوكتەم مەن جاڭبىرلى جاز تىنىمسىز سوعىسپەن ءوتتى. ۆيتەبسك تۇبىندەگى نەمىستىڭ قورعانىس شەبىن بۇزىپ وتەر كەزدە پەتروۆ باسىنان جارالاندى.
ول ءۇش اي لازارەتتە جاتتى. اۋىر جاراقاتتان كەيىن ساۋىعىپ، الدەنسىن دەپ، لازارەت ونى ساناتورييلەردىڭ بىرىنە جىبەرمەك بولدى. پەتروۆ ءوزى اسكەرگە الىنعان ورتا ازيا قالاسىنا جىبەرىڭىز دەگەن ءوتىنىش ءبىلدىردى. سو قالانىڭ تۇبىندە شاعىن عانا تاۋ ءساناتوريى بار ەدى.
— كوگەرشىنىم، اقىلعا كەلىڭىز! ءسىزدىڭ ءبىر اي ۋاقىتىڭىز بار. و جاققا بارىپ قايتۋدىڭ وزىنە ون كۇنىڭىز كەتەدى، — دەدى ساقالى تىكىرەيىپ، پوگونى بۇكتەلىپ جۇرەتىن اق شاشتى اعا دارىگەر.
— ءبىر كۇننىڭ ءبىر جىلدان دا قىمبات كورىنەتىن كەزدەرى بولادى، — دەدى وعان پەتروۆ.
— ولاي بولسا، ءسوز باسقا...ەگەر ءسىزدى و جاققا تارتاتىن وزگەشە ءبىر جاعداي بولسا، وندا مەن قولىمدى جايامىن دا قويامىن. جانە بىردەن كەلىسە كەتەمىن، — دەدى ول كۇبىرلەپ.
و جاققا ماسكەۋ ارقىلى ءجۇرۋ كەرەك ەدى. پويىز ماسكەۋگە ءتۇن ورتاسىندا كەلەتىن، ماسكەۋدەن ورتا ازيا قالاسىنا تاڭ سارىدە ءجۇرىپ كەتەتىن. ماسكەۋدە، ۆوكزالدا ۇزاق ءبىر مەحناتتى ءتۇندى وتكىزۋ كەرەك-تى.
ماسكەۋگە مۇلدە جەتپەي جاتىپ، پويىز ىمىرت الەتىندە قايىڭ توعايلارىنا بۋ بۇركىپ، سمولەنسك جەرىمەن زىمىراپ كەلە جاتقان كەزدىڭ وزىندە-اق، پەتروۆتىڭ كوڭىلى قوبالجىپ، بايىز تاپپاي قويدى. ال، تۇندە تەرەزە سىرتىڭدا كۇڭگىرت ساياجايلار، قارلى الاڭدار، قىراۋ باسقان باۋلار، كۋنسيەۆو ءۇيىرىلىپ قالىپ جاتتى. سوسىن جارتىلاي قاراڭعىلانعان ماسكەۋدىڭ ءالسىز ساۋلەسى كورىندى، اقىرىندا سىرتتان تۇنگى بەلورۋسە ۆوكزالىنىڭ قۇلازىعان دۇڭكىلدەك پلاتفورماسى قالقىپ، جاقىنداپ كەلىپ، تۇرا قالدى.
ەلەنا پەتروۆنا جارىقتى ءسوندىرىپ، تەرەزە الدىنا باردى دا، پەردەنى ىسىرا سالدى. جىلۋ باتارەياسىنان ىستىق لەپ كەلەدى. ماسكەۋ ۇيلەرىنىڭ توبەسىن بۇلىڭعىر ءتۇن باسىپ جاتىر.
— مىنە ەندى، — دەدى ەلەنا پەتروۆنا ساۋساعىمەن قاسىن باسىپ، بۇل ونىڭ ويلانعاندا جاسايتىن ادەتى. — مىنە، ورتا ازيادان كەيىن، تاعى دا ماسكەۋگە كەلدىم. تانىس جۇمىس، قۇربى-قۇرداستارىم — ءبارى دە بۇرىنعى قالپىندا. ەندى ساعان نە كەرەك؟ — ءيا، ەندى ساعان نە كەرەك؟ — دەدى ول ءسوزىن قايتالاپ، سوسىن ۇندەمەي قالدى.
كوزىنىڭ قيىعىنان جاس كورىندى. ايەل ونى سۇرتپەدى، تەرەزە سىرتىنا تەسىلە قاراپ تۇرا بەردى. كوشەلەر تورابىنداعى شام جارىعى قولما-قول شىرشانىڭ جىلتىر جۇلدىزى سياقتانىپ، بىردەن ۇشكىرلەنىپ سالا بەردى.
— سو ءبىر قۇپيا باقىتتىڭ نە ەكەنىن بىلەر مە ەدى كىسى؟ سونىڭ سىرى نەدە؟ ۇدايى جالعىزدان-جالعىز ءجۇرىپ، دۇنيەنىڭ ءبارىن جالعىز كورۋدىڭ — تىم بولماسا، وسى ءبىر ءتۇندى الايىقشى — ءبارىن دە جالقى ءجۇرىپ ويلاۋدىڭ، ءتىرى جانعا كۇلە قاراپ، يىعىنا قولىڭدى سالىپ تۇرىپ: "مىنا كاردىڭ جاپالاقتاپ جاۋۋىن قاراشى"، — دەپ ايتا الماۋدىڭ ءوزى سۇمدىق ازاپ قوي.
ۇستەل ۇستىندەگى تەلەفون ابايلاپ قانا قوڭىراۋ قاقتى. ەلەنا پەتروۆنا ترۋبكانى الدى. ءبىر ەركەك داۋسى ماشانى شاقىرىڭىز دەپ ءوتىندى.
— ماشا ءقازىر مۇندا تۇرمايدى، — دەپ جاۋاپ بەردى ەلەنا پەتروۆنا. — سۇراپ تۇرعان كىم ەكەن؟
— گاپ مىنادا، — دەدى ەركەك داۋسى ويلانىپ بارىپ، — ماشا مەنى بىلمەيدى. اتىمدى اتاعاننان ەشبىر پايدا جوق.
— عاج-جاپ! — دەدى ەلەنا پەتروۆنا كەكەتىپ.
— عاجاپ بولعاندا قانداي، — دەدى ەركەك داۋسى مۇنى بىردەن قوشتاپ. — مەن الگىدە عانا مايداننان كەلگەن ەدىم.
— سوندا مەن ماشاعا بىردەڭە دەپ، سالەم ايتۋىم كەرەك قوي. ءسىز ونىڭ اعاسىنان كەلگەن جوقسىز با؟ ول دا مايداندا.
— جوق، مەن ونىڭ اعاسىن بىلمەيمىن، — دەدى دە داۋىس ۇندەمەي قالدى.
— ءيا، سونىمەن؟ مەن ءالى توسىپ تۇرمىن، — دەدى ەلەنا پەتروۆنا. — الدە، ترۋبكانى تاستاي سالايىن با؟
— جوق، تۇرا تۇرىڭىز! — دەدى داۋىس جالىنىپ. — مەن ماسكەۋدە پويىزدان-پويىزعا دەيىن عانا بولامىن. بەلورۋسە ۆوكزالىنان تەلەفون سوعىپ تۇرمىن. ماعان ءسوزىمدى اياعىنا دەيىن ايتقىزا قويار ما ەكەن، بىلمەدىم. مۇندا اۆتوماتقا تۇرعان جۇرت كوپ.
— ەندەشە تەزىرەك سويلەڭىز.
ەلەنا پەتروۆنا ونى ۇستەل جانىندا تۇرەگەپ تۇرىپ تىڭدادى. ايەل اۋەلى شىتىناپ، قاباعىن ءتۇيدى، سوسىن كۇلىمسىرەپ، قولىن تەرەزەگە سوزدى — كوزىن باقىرايتىپ، پەردەگە سۇر مىسىق جورمەلەپ بارا جاتقان، — "تىنىش! ساعان نە بولدى!" — دەدى مىسىققا.
— جو-وق، ونى مەن سىزگە ايتىپ تۇرعان جوقپىن، — دەدى كۇلىپ كەلىنشەك، — مىسىققا ايتىپ تۇرمىن. ءالى ەشتەڭەگە تۇسىنبەسەم دە قۇلاعىم سىزدە. ءيا، ءيا. دۇرىس، بۇل ءبىر عاجاپ ەكەن. بالكىم، وسىنىڭ ءوزى ءبىرتۇرلى جاقسى شىعار...بىلمەدىم...ونىڭ ءبارى ەسىمدە: ۆوكزال دا، ءتۇن دە، ىزىڭداعان جەل دە. ءبىراق ءسىزدى ەسىمە تۇسىرە الماي تۇرمىن. شىنىمەن-اق داۋسىمنان تانىدىڭىز با؟..ءسىز ءتىپتى قىزىق ەكەنسىز. قاشان جۇرەسىز؟ نە دەپ ويلارىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن...ارينە، وكىنىشتى. اۋىر جارالىسىز با؟ باسىڭىزدان با؟ ءسىز وندا، ۆوكزالدا، شالاجانسار بولىپ شارشايسىز-اۋ. تۇندە ماسكەۋدە جۇرۋگە بولمايدى سىزگە! بولمايدى! ءسىزدى ۇستاپ الادى. ءيا، تىڭداپ تۇرمىن. سويلەڭىز!
اڭگىمە وقىس ءۇزىلىپ قالدى. ەلەنا پەتروۆنا ترۋبكانى جايىمەن ورنىنا قويدى.
— مۇمكىن، ول تاعى دا تەلەفون سوعاتىن شىعار، — دەدى كەلىنشەك، سوسىن ۇستەل قاسىنداعى كرەسلوعا وتىرىپ، بۇرىننان جاتقان شىلىمدى الىپ، قۇنىعىپ تارتا باستادى.
ارادا شيرەك ساعات، سوسىن جارتى ساعات ۋاقىت ءوتتى، ءبىراق ەشكىم تەلەفون سوقپادى. ساعات ەكىنى سوقتى.
— جوق! بۇلاي وتىرۋ مۇمكىن ەمەس! مەن جىندانىپ كەتەتىن شىعارمىن، — دەدى داۋىستاپ ەلەنا پەتروۆنا، سوسىن ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى.
ايەل شكافقا جۇگىرىپ بارىپ، ەسىگىن شالقايتا اشتى. مىسىق قورىققانىنان ديۆان استىنا زىپ بەردى. ەلەنا پەتروۆنا ۇمتىلىپ، قارا كويلەگىن الدى، ابايلاماي ءاتىردى قۇلاتتى. مىسىق ديۆاننىڭ استىڭدا وتىرىپ الىپ، اڭشىلىقتان ارقاسى قوزىپ، جۇمۋلى تىرناعىن اشىپ جىبەرىپ، قاسىنا ۇشىپ ءتۇسىپ جاتقان شىلتەردى نەمەسە بەت ورامالدى قاعىپ الا بەردى. وسىناۋ زاتتار يىسىنەن بەت-اۋزى تىرجيىپ، تۇشكىرىپ قالسا دا، مىسىققا بۇل ويىن قاتتى ۇنادى.
ەلەنا پەتروۆنا ۇيدەن شىققان كەزدە ساعات تۇنگى ءۇشتى سوقتى. شامدار مەن قالىڭ كاردىڭ ءالسىز جارىعىنا مالىنىپ، ماسكەۋ الاڭسىز ۇيىقتاپ جاتىر.
پۋشكين الاڭىندا ەلەنا پەتروۆنانى پاترۋل توقتاتتى. ايەل كۇزەتشىلەرگە قۇجاتتارىن كورسەتىپ، مايداندا جارالانعان كۇيەۋى ماسكەۋ ارقىلى ءوتىپ بارا جاتقانىن ايتتى. ءقازىر ول بەلورۋسە ۆوكزالىندا وتىر، سونى بارىپ كورۋى ءتيىس. "كۇيەۋىم" دەگەن ءسوزدى ايتقاندا ەلەنا پەتروۆنا قىزارىپ كەتتى، ءبىراق ونى جاۋىنگەرلەر بايقامادى.
جاۋىنگەرلەر توقتاپ، ءۇيىرىلىپ، ويلانىپ قالدى، سوسىن ۇلكەنىرەگى تۇرىپ:
— ماقۇل، ايتقانىڭىز راس دەلىك. ءبىراق ماسكەۋ سوعىس جاعدايىندا ەمەس پە، ازاماتشا، — دەدى.
— مەنىڭ ۋاقىتىم از قالدى، — دەدى ەلەنا پەتروۆنا كۇيىنىپ.
— سولايىنا سولاي عوي! — دەدى اعا جاۋىنگەر كۇبىرلەپ. — ۋاقىتىڭىز كوپ بولسا، ءبىز ءسىزدى مىندەتتى تۇردە ۇستار ەدىك. اقيقات سويتەر ەدىك!
— كانە، سيدوروۆ، ماشينانى توقتات، — دەدى ول تاپەلتەك جاۋىنگەرگە.
تاپەلتەك جاۋىنگەر بوس كەتىپ بارا جاتقان جەڭىل ماشينانى توقتاتتى. اعا كۇزەتشى جۇرگىزۋشىنىڭ قۇجاتىن تەكسەرىپ، ونىمەن بىردەڭە دەپ سويلەستى دە، ەلەنا پەتروۆناعا قاراپ:
— وتىرىڭىز! سيدوروۆ، سەن ازاماتشامەن ۆوكزالعا دەيىن باراسىڭ. تەكسەرۋ ءۇشىن، — دەدى ول كۇلىمسىرەپ. — جانە ءسىزدى جولاي تاعى دا ۇستاپ قالماس ءۇشىن.
ۆوكزالدىڭ جاسىل زالىنا ەلەنا پەتروۆنا جەدەلدەتىپ كىرىپ كەلگەن ساتتە تىنىسى تارىلىپ سالا بەردى — وعان جۇرەگى توقتاپ قالعانداي بولىپ كورىندى. ەگەر ەركىندە بولسا، ول ءقازىر كوزىن جۇمىپ، قابىرعاعا سۇيەنىپ، الىس ءبىر قيىردان الدەنەنىڭ زىڭىلداپ، اندەتىپ جاتقانىن تىڭداپ تۇرا بەرەر ەدى — ول، بالكىم، ۆوكزال ليۋستراسىنداعى وت ءۇنى مە، الدە، سامايىنان لىپىلداي سوققان قان تامىرىنىڭ ەكپىنى مە، كىم بىلگەن.
ابدەن شارشاپ، قاجىعان كىسىلەر اعاش ساكىلەردە وتىرعان كۇيى ۇيىقتاپ قالىپتى. ەڭ ارعى ساكىدە كوپ ازاپ شەككەنى جۇدەۋ جۇزىنەن كورىنىپ، ءبىر وفيسەر وتىر. ول سول كوزىن قارا شۇبەرەكپەن تاڭىپ تاستاعان.
ەلەنا پەتروۆنا سونىڭ قاسىنا بارىپ:
— مىنە، كەلدىم... — دەدى جايىمەن. وفيسەر ورنىنان اتىپ تۇردى.
— مىنە، وسى... — دەدى ەلەنا پەتروۆنا كۇلىمسىرەي ءسوزىن قايتالاپ. — ءسىز تاپ مەن ويلاعانداي بولىپ شىقتىڭىز.
زال تەربەلىپ، ءبىر بۇيىرگە قاراي جىلجىپ جۇرە بەردى. پەتروۆ ەلەنا پەتروۆنانى قولتىعىنان ۇستاپ، ساكىگە وتىرعىزدى، ال، ابدىراپ، ساسىپ قالعان جاۋىنگەر ەلەنا پەتروۆناعا جايلى بولسىن دەپ، سول ارادان جول دورباسىن تارتىپ الا قويدى.
ەلەنا پەتروۆنا وفيسەردىڭ ۇرپيگەن جۇزىنە، ۇيرەنشىكتى تانىسى سياقتانىپ كورىنگەن سۇيكىمدى جۇزىنە قاراپ تۇرىپ:
— ءسىز وسىدان بىردەڭە ۇقتىڭىز با؟ — دەپ سۇرادى باسەڭ ۇنمەن.
— جوق. ءبىراق سونىڭ قاجەتى بولا قويار ما ەكەن؟ — دەدى پەتروۆ.
— ءيا، دۇرىس ايتاسىز، سونىڭ قاجەتى دە بولا قويماس، — دەدى ەلەنا پەتروۆنا ءبىر كۇرسىنىپ. — مەن ءسىزدى قاتتى قورقىتتىم عوي دەيمىن، قاراشىعىم. قولىڭىز مۇزداي عوي، ءتىپتى.
ايەل پەتروۆتىڭ سۇپ-سۋىق قولىن الىپ، ەكى الاقانىمەن ىسقىلاپ، جىلىتا باستادى.
— بۇل ەندى ۇزاعىنان بولار، — دەدى ايەل وزىمەن-وزى سويلەسكەندەي.
پەتروۆ ۇندەمەدى. سوناۋ ءبىر جەلتوقسان تۇنىندە، ۆوكزال باسىندا، سۋىق جەل ءشول دالادان قۇرعاق قاردى قۋالاپ كەلىپ جاتقان كەزدەگى سياقتى، ەلەنا پەتروۆنانىڭ ۇنىنەن ۇياڭ ىقىلاس پەن ءبىر قورقىنىش تابى سەزىلەدى. پەتروۆ ءۇن قاتپادى، ءبىراق وعان، ول ەلەنا پەتروۆناعا كوپ نارسەنى، ويىنداعىنىڭ ءبارىن ايتقانداي بولىپ كورىندى.
ورتا ازيانىڭ قالاسى پەتروۆتى اپپاق قارىمەن، كوكتەمدەگى سياقتى تاپ-تازا، ءمولدىر اسپاندارى شار ايناداي كۇنىمەن قارسى الدى. عاسىر جاساعان كارى اعاشتار، شەتەن قورشاۋلار، ءتىپتى تەلەگراف سىمدارىنا دەيىن قالىڭ كارعا مالىنىپ تۇر. مىڭداعان وت ۇشقىنى قۇبىلا-قۇلپىرىپ ويناعان، تاۋ-تاۋ كار كۇرەسىندەرى اراسىن قاق جارىپ وتكەن شاتقال سياقتى، كەڭ كوشەلەر تۇگەلدەي جارقىراپ جاتىر. بۇل جەرگە قونباي، اۋادا قالقىپ ۇشىپ جۇرگەن قار توزاڭدارى ەدى.
الاتاۋ شىڭدارىنىڭ ءموپ-مولدىر كوكشىل مۇزىنىڭ نۇرى قالا شاتىرلارىنا شاعىلىسادى. كەيدە تاۋ ىشىنەن كوشكىن قۇلايدى دا، سو ماڭنان بۋداقتاپ، اق شاڭ كوتەرىلەدى.
كوشە-كوشەلەرمەن جىبىرلاپ ءجۇرىپ جاتاتىن ەسەكتەر قىراۋلى قۇلاقتارىن سىلكىپ-سىلكىپ قويادى. ارىق جىلعاسىن قۋالاعان ءمولدىر سۋ مۇز استىڭدا سىلدىرايدى، قىس ماۋسىمىنىڭ راۋشاندارى تارىزدەنىپ، ءيىرىم-يىرىم باۋ-باقشالاردا مامىق كارعا مالىنىپ قاتىپ قالعان رۋدبەكيا گۇلدەرى سامساپ تۇر.
پەتروۆ قانشا كەۋدەسىن كەرە تىنىستاعانىمەن، ساف اۋاعا ءبىر تويمايدى. قىس اۋاسىنان ءتىپتى باسى اۋىرادى.
بۇدان ءبىر جىل بۇرىن عانا وسى ءبىر قالا وزىنە قاباعى ءبىر اشىلمايتىن، قاتىگەز قالا بولىپ كورىنگەنىنە پەتروۆ ەندى قايران قالادى. ءبىراق دايەكتى زەيىن-زەردەسى تاپ وسىنداي شۇعىلالى كۇندەر، تاپ وسىنداي زەڭگىر اسپان، توڭازىعان جاپىراقتىڭ تاپ وسىنداي ءيىسى، ءجۇز جاساعان باۋلاردىڭ تاپ وسىنداي تامىلجىعان تىنىشتىعى بۇرىن دا بولعانىن ەسىنە سالا بەرەدى. بۇرىن ول مۇنى بايقاماعان. نەگە؟ بالكىم، جالعىز باستى بولىپ، وسى قۇبىلىستاردى ءاردايىم جالعىز كورگەنىنەن دە شىعار. وندا قاسىندا مەيىرىمدى قول دا، كۇلىمدەگەن كوز دە، قوڭىر داۋىس تا جوق ەدى عوي.
پەتروۆ قالانىڭ سىرتىڭدا، ساناتورييدە، بيىك تاۋلار اراسىنداعى ايازدى شىمىر اۋا اراسىندا تۇراتىن. بۇل ارادا جۇلدىزدار تۇنەمەلىكتە ءۇسىپ كەتىپ، ولاردى شىڭىلتىر مۇز قۇرساپ تاستاعانداي بولىپ كورىنەتىن.
ول ءبىر ۇزدىكسىز جان تەبىرەنىسىنەن شىعا الماي ءجۇردى. سول تەبىرەنىس-تولقىن بىرتە-بىرتە كۇشەيىپ، ءبىر كۇنى وعان ءتورت-اق سوزدەن تۇراتىن: "جيىرماسىندا كەلەمىن، قارسى ال" دەگەن جەدەل حاتتى اكەلىپ بەرگەن ساتتە، اقىلى جەتپەيتىن، ءتىپتى ادام جانى شىدامايتىن ءبىر ىڭكار باقىتقا اينالىپ سالا بەردى.
جەدەلحاتتان كەيىن وعان بارشا تىرلىك كىسى تىنىسىن بۋىپ، كوزىن اشتىرماي قوياتىن، كۇللى الەمدى اق ساۋلەدەي قۇبىلىپ-قۇلپىرىپ جىبەرەتىن قاردى قۇيىن ءتارىزدى ۇيتقىپ الا جونەلدى.
تۇنگى ۆوكزال، توڭىپ قالعان سۇيىكتى ەرىن ءدىرىلى، ونىڭ ۇياڭ ءۇنى، جابايى الما توعايىن باسىپ ساناتورييگە باراتىن جول، وپپا قار مەن قۇلاعان اعاشتار اراسىندا بۋىرقانىپ-بۋرسانىپ، كوبىك اتىپ جاتقان سارقىراما سۋلار. تاعى دا ءوزىنىڭ كوز جاۋىن الارلىق ماڭگى تىزبەك شوعىرىمەن قارلى تاۋ باسىنا باياۋ كوتەرىلەتىن كوگىس جۇلدىزداردىڭ نۇر-ساۋلەسى. كۇڭگىرت مۇز جارىعىمەن جالتىلداپ، ءتۇپسىز-تۇڭعيىق ءتۇن قوينىنا ءسىڭىپ كەتىپ جاتقان تاۋ شىڭدارىنا قاراۋ ءۇشىن، ولار ءبىر سوتكە جار باسىنا ايالداعان كەزدە، بەتتەرىنە كەلىپ سوققان تاۋ مەن دالا، قىس جەلى جانە بار. ال، ەلەنا پەتروۆنانىڭ جۇرەك تەرەڭىنەن سۋىرىپ، ارەڭ ايتقان:
— وسى ۇزاعىنان بولعاي، ءيا، ۇزاعىنان...بالكىم، ماڭگىگە شىعار، — دەگەن ءسوزى تاعى بار.
1945 جىل
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
«ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» – دەگەن ناقىل ءسوز وتباسى تاربيەسىنىڭ ماڭىزىن ايقىنداتىپ تۇر ەمەس پە؟
