InfoHub Logo

«ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» – دەگەن ناقىل ءسوز وتباسى تاربيەسىنىڭ ماڭىزىن ايقىنداتىپ تۇر ەمەس پە؟

وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جاس شاماسى ءار ءتۇرلى بولسا دا، ولاردىڭ اراسىندا بىر-بىرىمەن رۋحاني جاقىندىعى، ماقسات ىنتىماقتاستىعى بار.
وتباسى –ءبىر شاعىن مەملەكەت. ءار مەملەكەتتىڭ وزىنە ءتان ءوندىرىسى مەن ءونىم ءبولىسى، سىرتقى جانە ىشكى ساياساتى، كىرىس-شىعىس بيۋدجەتى، قاستەرلەپ ۇستاناتىن رامىزدەرى، ت.ب. بولاتىنى سياقتى، ءار وتباسى بولمىس-تىرشىلىگىنىڭ دە سوعان ۇقساس جاقتارى بار، ونىڭ جاراتىلىسى دا باسشىلىق پەن قوسشىلىقتى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان وتباسىنىڭ قۇرىلىمىنا زور ماڭىز بەرىلىپ، ءمانىن قورعاعان، وتباسىنىڭ ار-نامىسىن ساقتاۋعا، سىرىن شاشپاۋعا، مۇشەلەرىن بىر-بىرىنە قاتىستى ادالدىققا تاربيەلەگەن. «وتان وتباسىنان باستالادى» دەگەن ءسوزدىڭ ءمانىسى دە وسىندا.

اتا-انا ءوز وتباسىن نىعايتا وتىرىپ، سونىمەن بىرگە ونىڭ بالاعاتقا تولعان مۇشەلەرىن ءۇي بولۋعا، ءوز شاڭىراعىن كوتەرۋگە ازىرلەۋى باستى ءارى وتە جاۋاپتى مىندەت بولىپ سانالادى. جاس وتاۋدىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ شىعىپ، ماحاببات پەن تاتۋ-تاتتىلىك، بەرەكە-بىرلىك ورىن تەپكەن جىلى ۇياعا اينالۋى، بوساعاسى بەرىك، بولاشاعى نۇرلى بولۋى كوبىنە-كوپ جاس جۇبايلاردىڭ ۇلكەن ۇيدە العان تاربيەسى، كورگەن ونەگەسىنە بايلانىستى.

«ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا، سونى ىلەرسىڭ»، «اناسىنا قاراپ، قىزىن ال»، — دەپ، حالىق ءبارىن باستان كەشىپ، سىناقتان وتكىزگەندىكتەن ايتقان.
حان ورداسى، سالتاناتتى سارايلاردا تالاي كۇن اۋناپ-قۋناپ جاتىپ، ءوزىنىڭ شۇرق تەسىك قۇرىم كيىز لاشىعىنا قايتىپ ورالعاندا جيرەنشە شەشەن: «ايحاي، مەنىڭ ءوز ءۇيىم، كەڭ سارايداي بوز ءۇيىم»، — دەپ، جانى جاي تاپقان ەكەن. بۇل اڭىزدا ۇلكەن شىندىق، تەرەڭ ءمان بار. اركىمگە، ونىڭ ىشىندە بالاعا ءوز ۇيىنەن ىستىق، ءوز ۇيىنەن كەڭ دە كەرەمەت مەكەن جەر جۇزىندە جوق. كاۆكاز حالىقتارىندا «ناعىز جايلى ورىن: قىلىشقا – قىنابى، وتقا – وشاعى، ەر جىگىتكە — ءوز ءۇيى» – دەگەن تاماشا ناقىل بار.

ادالدىق پەن مەيىرىمدىلىك، جاۋاپكەرشىلىك پەن كەشىرىمدىلىك تە وتباسىندا شىن ىقىلاس-پەيىلمەنەن بالانىڭ كوكىرەگىندە ورىن تەبەدى.
قازاق وتباسىندا اۋەلى اكە، سودان كەيىن شەشە، بۇلار – جانۇيا مەكتەبىنىڭ ۇستازدارى بولادى. اكە مەن شەشەنىڭ بالاسىنا قوياتىن ەڭ ءبىرىنشى باستى تالاپ-تىلەكتەرى – بالانىڭ «ادەپتى بالا» بولىپ ءوسۋى.

قازاق جانۇياسى ءاردايىم: «ادەپتى بول، تاربيەسىزدىك ەتپە، كورگەنسىز بولما» دەگەن سياقتى سوزدەردى بالالارىنىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ وسىرگەن.
قازاق وتباسىندا ءوز بالاسىن مەيىرىمدىلىككە، يماندىلىققا باۋلىپ وسىرگەن. ۇنەمى جانۇياسىندا وسىلاي تاربيە كورگەن بالا اقىرىندا، وزدىگىنەن ءتىل العىش، ادال، تياناقتى، ۇقىپتى بولىپ شىعا كەلەدى.

تاربيە باسى ادەپتىلىك دەپ بىلگەن اتا-انا اۋەلى بالاسىنا وزدەرىن سىيلاپ-قۇرمەتتەۋدى، وزگەلەرگە، اسىرەسە ۇلكەندەرگە، سىپايىلىق تانىتۋدى، ەشكىمدى مۇقاتپاۋدى ۇيرەتكەن. سونىمەن قاتار، بالالارىنىڭ ەر-ازامات بولىپ، حالقىنا ەڭبەك ەتۋلەرىن باستى مىندەت ەتىپ قويعان.

باۋىرجان قىزى ەلريزا

---