اقابايدىڭ اقشاسى
العاشقى كەزدە اقشانىڭ ءقادىرىن اعاڭىز بىلگەنىمەن جەڭگەڭىز بىلە الماي ءجۇردى. ەركەك قانشا اقشا تاپقانىمەن ونىڭ قۇنىن ءبىلىپ، قۇراپ وتىرار ايەل بولماعان سوڭ بولمايدى ەكەن. تۇرمىس ءبىرقالىپتان وزگەرمەي بۇرىنعىسىنشا قالا بەردى. شىركىن-اي دەيتىن بۇل كەزدە اعاڭىز، «مال تاپپاس جىگىت بولماس قۇرارىن ايت» دەگەن وسى ەكەن عوي، ءبىرىڭدى ەكى، ەكىندى ءۇش ەتىپ جيناپ وتىراتىن ايەلگە نە جەتسىن.
اعاڭىزدىڭ تاپقان اقشاسىن جەڭگەڭىز الىپ العاش بازارعا شىققاننان سوڭ-اق اقشانىڭ ءدامىن تاتىپ، جاقسى ەكەنىن بىلگەندەي جايى بار-دى. اقشا شىركىننىڭ ءوزى كوزگە ىستىق قوي. اقشاعا دۇنيە ساتىپ العان سايىن جەڭگەڭىزدىڭ ءىشى قۋانسا، قولىنان اقشانى ساناپ بەرگەن سايىن ءىشى اشىپ، اقشانىڭ اجەپتاۋىر كۇشى بار ەكەنىن باعالاي باستادى. وسىدان باستاپ جەڭگەڭىز دە اقشامەن دوس بولىپ كەتتى.
اعاڭىز بولسا باسپادا رەداكتور بولدى. ءوز قولىندا بولعان سوڭ اياسىن با، ازدى-كوپتى اقشا ءدامىن تاتقان جەڭگەڭىز دە ونى تابۋدىڭ ءجونىن ۇقتى. ول ۇيدە اۋدارما جاساپ، اقشا تابۋعا وتىردى. ءسويتىپ تۇزدەن اعاڭىز، ۇيدەن جەڭگەمىز ەكى جاقتادى. ەكى بىردەي ادام اقشا تابۋدىڭ قامىنا كىرىسكەن سوڭ كانە اقشا قاشىپ كورسىنشى؟ قالاي بۇلتارسا دا قويمادى. «دانىككەننەن كانىككەن جامان» ەكەن، اقشا تابۋدىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ العان سوڭ اعاڭىز بەن جەڭگەڭىز بىرىنە ءبىرى قاراپ جىمىڭداسىپ، يرەك-يرەك جولىم ءتۇستى.
بۇل اعاڭىز اقاباي، ال جەڭگەڭىز دەپ وتىرعانىمىز ونىڭ زايىبى عاليا.
عاليا ءبىر ءتاۋىر جەرى سوۆەت مەكەمەسىنىڭ ەسىگىن اشىپ، جۇمىس ىستەپ كورمەگەن ادام. ءبىراق وزىنە دەگەندە وگىز قارا كۇشىن كورسەتىپ، اۋدارما جاسادى. ەل قاتارلى اتقارار سەگىز ساعاتىڭ نە، سەگىز مينۋت تا مەملەكەت ءۇشىن ءشوپ باسىن سىندىرىپ كورگەن جوق. ويلاعانى ءوز قامى، ءوز قۇلقىنى بولدى. العانى الاقانىندا، جۇتقانى جۇمىرىنا، تاتقانى تاڭدايىنا. ال اقاباي بولسا، عاليانىڭ اۋدارماسىنا قامقورلىق جاساۋمەن، سونىڭ تىلەۋىن تىلەۋمەن بولدى. مەكەمەگە كەلىپ وتىراتىن سەگىز ساعاتىنىن كوپشىلىك ۋاقىتى وزىنە تۇسەر پايدانىڭ ءىزىن باعۋمەن ءوتىپ ءجۇردى. ويتكەنى، قايدان بولسا دا ەكەۋىنىڭ تاپقانى زات بولسا ءبىر قاپقا، اقشا بولسا ءبىر قالتاعا تۇسەدى عوي. ءسويتiپ قالاي دا بولسا اقشانى مىڭداپ بولسا دا، ونداپ بولسا الا ءجۇرىپ بىرنەشە جىل ءوتىپ تە كەتتى...
ءوتىپ كەتكەن نارسەنىڭ ءقايبىرىن سوز قىلا بەرەيىك. كوپتەگەن بىلىقتار جاسالىپ، بۋدا-بۋدا بولىپ بۋىلىپ ارحيۆكە سۇڭگىپ كەتىپ جاتتى.
ءبىراق وسى بىلىقتىڭ ءبىرسىپىراسى وسىدان ەكى جىل بۇرىن اشىلىپ، اقان ورنىنان الىنىپ، پارتيالىق جازا العان. ءبارىمىز دە ءىس وسىمەن ءبىتتى دەپ بىلگەمىز. ءبىراق ارحيۆ قايتادان اقتارىلعاندا ونىڭ قويىرتپاعى قوپارىلىپ، بىلىعىنىڭ بەتى اشىلا بەردى. اشىلا بەرگەن سايىن ۇڭىلە بەردىك، تۇڭىلە تۇستىك. قىلعىپ قويعان اقشا، الىسقا كەتكەن اقشا، تانىسقا كەتكەن اقشا، «دوسقا» كەتكەن اقشا، مىڭ-مىڭداپ بوسقا كەتكەن اقشا. قىسقاسى، اقابايدىڭ مەملەكەتتەن شىعارعان شىعىنىنىڭ ءتۇرى وسىنداي، شۇبالىپ كەتە بەرەدى. اتاپ ايتقاندا:
اقاڭ جولداسى عاليا پوچتاشىلارعا نۇسقاۋدى اۋدارىپ ءتيىستى اقشاسىن العان ەدى. سودان كەيىن بۇل كىتاپ اعامىزدىڭ ستولىندا ايلاپ جاتتى. «ە نەسى بار، شارتتى اقشاسىن العان، شىعارداعى» دەسىپ ءجۇردى جۇرت. جوق ءتىپتى دە ولاي ەمەس ەكەن. اقاڭ عاليا اۋدارماسىن شىعارمادى. ونىڭ دا ەسەبى بار ەكەن. كىتاپتىڭ جارىققا شىعاتىن مەرزىمىن ادەيى وتكىزىپ جىبەرىپ، اقشاسىن قايتا داۋلاپ الۋ ءۇشىن كىتاپتى ادەيى باسپاعا جىبەرمەگەن ەكەن. اقشا تابۋدىڭ جولىنىڭ كوبى-اي، دەسەڭىزشى! ءسويتiپ، عاليا اعاڭىزدى سوتقا بەرىپ، 2500 سومدى قايتا سوعىپ الدى. كىتاپتى كەشىكتىرەتىن كۇيەۋى، اقشاسىن قايتا الاتىن ايەلى. ءبىراق ءبارىبىر قالاي بولسا دا «بيدايدىڭ بارار جەرى ديىرمەن» دەگەندەي اقشا ءبىر-اق قالتاعا ءتۇسىپ جاتتى.
جەڭگەڭىز دە جەۋدىڭ ءجونىن ءبىلىپ قالعان، ءبىر كۇنى تاعى ءبىر كىتاپ—«باعبان تۋرالى اڭگىمەنى» اۋدارىپ ءبىتىردى. بۇل كىتاپ نۇسقاۋ بويىنشا بەس مىڭ دانا بولىپ شىعۋى كەرەك ەدى. كۇيەۋى مەن ايەلى ون مىڭ داناعا شارت جاساستى. سونان كىتاپ جارىققا شىعاردا اقاباي پوليگرافيا ونەركاسىبى، باسپا جانە كىتاپ ساۋداسى باسقارماسىنا بارىپ، شابۋىلداپ ءجۇرىپ، كىتاپتى ون بەس مىڭ تيراجبەن شىعاردى. عاليا ەرتەڭىنە جۇگىرىپ سوتقا بارىپ، ارتىق تيراج ءۇشىن 3315 سوم اقشا كەستىرىپ الدى. ۇيىنە كەلگەن ايەلىنە اداباي حالىققا كوپ تاراعان بالۋان شولاقتىڭ عالياسىنىڭ ىزىمەن بىلاي دەپ ەلەڭمەن سىرعاناتىپ قويا بەردى:
عاليانىڭ قولىندا ءبىر بۋدا اقشا،
جايام قۇشاق عاليا اقشا تاپسا،
ساۋىن سيىر ەمەس پە باسپا دەگەن،
سورا بەرمەي نەمەنە ارتىن جاپسا،
ارتىن جاپسا؟!
ويپىرماي، عاليا، اقشاڭىز،
ۇنايسىڭ اقشا تاپساڭىز،
جاقپايسىڭ ماعان ارينە،
قالتانىڭ ءتۇبىن وي،
وي، وھو، وي قاقساڭىز!
اقاباي مەن عالياسى ءبىر كىتاپتىڭ اقشاسىن ەكى جەپ قاشاننان داندەپ العان سوڭ، بۇدان بىلاي سالىمى سوتتان بولدى. ەبىن تاۋىپ ەكى اساپ، «مەكتەپ» باسپاسىن دا سوتقا بەرىپ، ون جەتى مىڭ سوم كەستىرىپ الدى.
وسىدان ءۇش-تورت جىل بۇرىن تومانوۆ دەگەن بىرەۋ پورترەت ارقالاپ، اقابايدىن كابينەتىنە كىرىپ كەلدى. كوتەرگەنى جامبىلدىڭ، ابايدىڭ، ىبىرايدىڭ، شوقاننىڭ «پورترەتتەرى» ەكەن. ءدال ايتقاندا پورترەت ەمەس، بوياۋ باتتاسقان بىردەمە. ەكى ساعاتقا سوزىلعان ەرەكشە كۇبىر-سىبىردان سوڭ الگى سۋرەتشى توعىز مىڭ سومدى الىپ تايىپ كەتتى. كىممەن بولىسكەنىن ءوزى ءبىلسىن. ايتەۋىر سول سۋرەت باسۋعا جاراماي باسپانىڭ قويماسىندا ۇزاق جاتىپ، اقىرى جوق بولدى. تىستەگەننىڭ اۋزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا كەتكەن ەسىل اقشا دەسەڭىزشى. تاعى دا كوزتانىستارىنا كوپ نارسەلەر اۋدارتىپ، ولارعا مىڭداپ اقشا شاشتى.
«كوپ اسقانعا ءبىر توسقان» دەۋشى ەدى حالىق، ءبىراق ازىرگە اقابايعا دا، ونىڭ اقشا تاپقىش كەلىنشەگىنە دە ەشتەمە جولايتىن ەمەس.
— ەش جەردە قىزمەت ىستەمەيسىڭ، پارتيانىڭ كەلەسى جينالىسىندا قالاي ەسەپ بەرەسىڭ؟—دەگەن ەكەن وعان ءبىر كوممۋنيست، سوندا اقان:
— جازۋشىمىن، پروفەسسيونال جازۋشىمىن،—دەيدى. پروفەسسيونال جازۋشىڭىز نە جازدى دەگەنگە كەلسەك ونداي ازىرگە گازەت-جۋرنالعا، باسپاعا تۇسكەن ەشتەمە جوق ونىڭ ەسەسىنە ول تۋرالى زاڭ ورىندارىنا كوپ قاعاز تۇسسە كەرەك. شىنىنا كەلگەندە جيىرما جىل ىشىندە جيىرما جولدىڭ حابار جازباعان اقاڭنىڭ اتىنان جازۋشىلار مىناداي ولەڭ شىعارىپ قويىپتى:
ەسەنتايدىڭ بالاسى اقابايمىن،
پايدا تۇسپەس جەرلەردى جاقامايمىن.
ق ا ي ى ر م ا س ى:
ويپىرماي، عاليا، اقشاڭىز،
ۇنايسىڭ اقشا تاپساڭىز...
1977
You Might Also Like
-
ىزباركۇل كوزىن اشقاندا بولمەنىڭ ءىشى جارقىراپ تۇر ەكەن. وڭتۇستىك جاقتاعى قاتار ەكى تەرەزەنىڭ شىعىس جاعىنداعىسىنان ەدەنگە كۇن تۇسە باستاپتى. ول ءوزى بىرەۋ وياتىپ جىبەردى مە دەگەن ويمەن ۇيقىلى-وياۋ كوزىن...
-
ەركىن اۋىلدان قالاعا ەت ماگازينىنىڭ ديرەكتورى بولىپ اۋىستى. «بىرەۋدىڭ اسىق جىلىگىن جەسەڭ، ءوزىڭنىڭ جامباسىڭدى ساقتا» دەگەن ەمەس پە، ەركىننىڭ ءۇيى دە «ەرۋلىككە قارۋلىق» دەپ ءوزد...
