قارا چەمودان
كەلگەن-كەتكەندەردى ەسەپكە الىپ، جۇرگەن-تۇرعاندى جىپكە ءتىزىپ وتىراتىن دەمالۋشىلاردىڭ ادەتى. «بۇگىن كۋرورتقا پالەندەي كويلەگى بار، اققۇبا نەمەسە سارى ايەل كەلدى». ول اۆتوبۋسپەن نەمەسە «ۆولگامەن» كەلدى. وسىنىڭ ءبارىن ءمۇلت جىبەرمەيدى. ءتىپتى كىمنىڭ قاي ايەلدىڭ قانداي تۋفلي كيىپ كەلگەنى، ونىڭ بۇگىنگى موداعا قاتىسى قالاي، وسىنىڭ ءبارى دە حاتقا جازىلعانداي، «مىناۋ كىم؟» دەي قالساڭ سىپىرتا جونەلەدى. ەركەكتەر تۋرالى دا ءدال وسىلاي. ءبىر قىزىعى جاياۋ وسەك تەك ايەلدەر ەنشىسى ەمەس، وعان ەركەكتەر دە ارالاسىپ، ەگەر وسەك ايتۋ كۇنا دەيتىن بولساق ولار دا بەلشەسىنەن باتادى.
المالىق قالاسىنا جاقىن ورنالاسقان «قاراعايلى» كۋرورتىنا كۇنىنە الدەنەشە ادام كەلىن كەتەدى: جۇرت-بۇگىن الدەقانداي سارى ايەل كەلدى. ول جاپ-جاسىل «ۆولگادان» ءتۇستى، ۇستىندە تاۋىقتىڭ قاناتىنشا جايىلعان جاسىل جىبەك كويلەگى، اياعىندا وكشەسى قۇزديعان، تۇمسىعى بىزديگەن جاسىل ءتۋفليى بار دەسىپ ءجۇردى. مۇنداي پەريزاتتى «قاراعايلى» ومىرىندە كوردى مە ەكەن دەپ گۋىلدەستى. تالاي-اق، ءسان قۋعان جەڭگەيلەر دە مۇنداي ءساندى اياقكيىمدى بۇل وڭىردە كورمەگەنىن ايتىن، ول ءار ايەلدىڭ-اق ارمانى بولىن قالدى. شىنىن ايتسا وكشەسى قۇزديعان، تۇمسىعى بىزديگەن تۋفلي بۇلاردا دا بار، ءبىراق كويلەك تۇرىندەي جاسىلىن قايدان تاۋىپ الدى دەسەڭىزشى!
بەيتانىس ايەل تۋرالى اپ-ساتتە-اق ەرىگىپ جاتقاندارعا تەگىس تاراپ، اركىم-اق ونى ءبىر كورىپ، ديدارلاسۋ، ەگەر ءجونى كەلسە سويلەسۋدى دە ويلاستىرا باستادى. «ول ايەل جاڭا مونشاعا باردى»، «ودان شىعىپ كورپۋسقا كەتتى»، دەگەن سونى دەرەكتەر قايتا-قايتا جاڭارىپ زىپىلداپ بىرىنەن-بىرىنە جەتىپ جاتتى.
— قاپ، ەڭ بولماسا اتىن بىلمەدىك-اۋ، مۇنداي پەرىشتەنىڭ اتىن ءبىلىپ وتىرۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەكەن عوي،— دە¬گەن سايقى-مازاق جىگىتتەر دە كەۋ-كەۋلەپ، ونى جەرگە تۇسىرمەي اسپانداتىپ بارادى. ءتىپتى ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ سوزىنە سەنسەڭ ول جەر باسىپ جۇرمەيتىن، تەك جەر ۇستىندە قالقىپ جۇرۋگە جارالعان اسەم كوبەلەك سياقتى. ناق وسى ءبىر ساتتە، تاعى ەكى تاناۋى دەلديگەن، ەكى قۇلاعى قالقيعان، ءوزى تۋرا حابار اكەلۋگە جارالعان جان سياقتى كوشەر كەلىپ جەتتى.
— 99-عا ورنالاستى!
— ءوي، ءوي، توكەن، ءسۇيىنشى بەر، ءسۇيىنشى،— دەپ قالجىڭباستار 99-عا كورشى پالاتالاردىڭ جىگىتىنە جارماستى.
— قاپ، بىرەۋى جەتپەگەنى جارامادى،—دەپ اقىرىن عانا سىبىر ەتە ءتۇستى جاتىپ اتار توكەن.
— وسىنداي حور قىزىنا قالاي اۋزىڭ بارىپ سونداي ءسوز ايتاسىڭ،— دەپ جىگىتتەردىڭ ءبىرازى شىنىمەن رەنجىپ قالدى. توكەن ءسوزى اركىمنىڭ-اق كوڭىلىنە داق سالعانداي تىنىشتىق ورناي قالدى. تاعى بىرەۋلەر داۋرىعىپ بىردەمەلەر ايتپاق ەدى، جىگىتتەردىڭ ءبىرى «تىس — س — س!» دەپ اۋزىن باستى. جاڭاعى پەريزات. وزگەرىپ كەتىپتى. قىزىل كويلەك، قىزىل تۋفلي كيىپ، قىزىل شاتىر كوتەرىپ بارادى. قارا چەمودانىن ءبىر ءداۋ قارا جىگىتكە كوتەرتكىزىپ، مۇلىك ساقتاۋ كامەراسىنا قاراي ءوتتى. جۋان قارا چەمودان جىگىتتىڭ قولىم ۇزە جازداپ بارا جاتقانى ونىڭ شامادان تىس مىقشىڭداۋىنان كورىنىپ تۇر. دەمنىڭ اراسىندا وزگەرۋىن كورىپ دەمالۋشىلار بۇرىنعىدان دا گۋلەي ءتۇستى.
اينالا تاۋ. كۇن نۇرىن توگىپ تۇر. قاراعايلاردان شايىر ءيىسى اڭقىپ كۋرورت توڭىرەگىن الىپ بارادى. پالاتالاردان شىققان دەمالۋشىلاردىڭ ءبارى تۇسكى تاماققا بەتتەدى. اسحانا ماڭىنا جينالعاندار جۇرتتى تاڭداندىرعان سارى ايەلدى كورمەككە ىنتىق. تاماققا كەلەتىن-اق شىعار دەپ ۇرىستى. ءبىراق ول جۇرت تاماققا كىرىپ كەتكەنشە كەلمەدى. جۇرت ابدەن اسقا وتىرىپ، كەيبىر قوماعايلار العاشقى تاباقتاردى بوس.اتىپ بولعاندا بارىپ ەسىكتەن سارى كويلەك قىلاڭ بەردى. اسحانانىڭ كۇنگە قاراعان اشىق ەسىگىنەن تۇسكەن ساۋلە ونى بار الەمگە پاش ەتكەندەي جارق ەتكىزدى.
— انە، كوكتەمگى كوبەلەك،— دەپ توكەن كۇلىپ جىبەردى. ونىڭ قارسى الدىندا تاماق ءىشىپ وتىرعان التىناي دەگەن ايەل ونى تۇسىنبەي ساسىپ قالىپ، قوس قولىمەن تاباعىنىڭ بەتىن جابا قويدى.
— ول سەنىڭ تاباعىڭا سىيمايدى. ول انە، اناۋ كىردى،— دەپ توكەن ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلدى. بۇل سوزگە التىناي دا كۇلىپ الىپ، قالجىڭمەن جاۋاپ بەردى:
— كىم بىلەدى، سىباعاما ورتاق بولىپ جۇرە مە دەپ قالدىم عوي!
— سىباعاڭا ورتاق بولىپ قانا قويسا، ەشتەمە ەتپەس. سول سىباعاڭدى سىپىرىپ الىپ، قۇر الاقان قالدىرماسا نە قىلسىن!
— مىنا قارسى الدىمدا وتىرعان ءسىزدى دە الىپ قويا ما، الدە ايداھار اۋزىنا جۇگىرگەن قويانشا ءوزىڭىز-اق سولاي قاراي ىعىستاي بەرمەك ويىڭىز بار ما؟
توكەن مەن التىناي ەكەۋى ءبىراز كۇلىپ، تاماعىن ءىشىپ بولىن سىرتقا شىقتى. دەمالۋشىلار ەسىك الدىنداعى ۇزىن وتىرعىشقا ءتىزىلىپ وتىرىپتى. شاماسى اسحانادان شىعار سارى كويلەكتىنى تاعى ءبىر كورىپ قالماق سياقتى. ناق وسى كەزدە سونى حابار جەتىپ، ونىمەن ءبىر ستولدا تاماق ىشكەن جىگىت ونىڭ اتىن ايتىپ بەردى. اتى ماريزا ەكەن. ماريزا! اتى قانداي ادەمى ەدى! پا شىركىن، ماريزا!— دەستى وتىرعاندار.
جۇرت اۋزىن جيىپ العانشا ماريزا سارى كويلەگى كۇنگە شاعىلىپ، لاۋلاپ جانعان جالىنداي لاپىلداپ كەلە جاتتى. سايقى مازاق جىگىتتەر ءبىرىن ءبىرى تۇرتكىلەپ «سەن ايت، سەن ايت!» دەسىپ قالدى.
— وتىرىڭىز، دەمالىڭىز، توعىڭىزدى باسىڭىز،— دەپ جىبەردى اۋزى جىلدامداۋ بىرەۋ.
ماريزا توقتاماي «راحمەت، ءقازىر كەلەيىن» دەپ ىرعالا باسىپ ءوتىپ كەتتى. ول وتكەن كىشكەنە جولدا اڭقىپ «سپۋتنيك» ءاتىرىنىڭ ءيسى قالىپ قويدى. وتىرعاندار ءوزى بولماعانىمەن وسىعان دا قارق بولىپ جاتقان جايى بار. دەمالۋشىلار ەندى كوتەرىلىپ كەتپەك بولعاندا ماريزانىڭ وسىلاي بەتتەن كەلە جاتقانى بايقالدى. وزگەرىپ كەتىپتى. ۇستىنە اپپاق اقتورعىن كويلەك كيىپتى. اياعىنا اقتان شاندىما شارىق تارتىپتى. بويالعان باشايلارى ءىن اۋزىنداعى شايانداي قىزارادى. وكشەسى جالعىز شەگەدە تۇرعاندىقتان با ءدىر-دىر ەتەدى. تالىپ، بۋىنى قۇرىپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى. ونىڭ اياعىنا قاراعان اركىم-اق «ەگەر ماريزا وسىلاي جۇرە بەرسە، ءبىر وڭباي جىعىلادى عوي» دەگەن قورىتىندىعا كەلىپ وتىر.
ماريزا جۇپ-جۇمساق سويلەپ، ءسال جىميىپ قوڭىر قوزىداي موماقانسىپ كوپتىڭ ىشىنە كەلدى. جۇرت جارىلىپ وعان ورىن بەردى. ول وتىرا بەرگەندە-اق تۇسكى تىنىسقا قونىراۋ بەرىلدى..،
جۇرت ماريزامەن تانىسىپ قالدى. ءبىر قىزىعى ونىڭ ىلعي كۇلكىسى كەلىپ تۇرادى ەكەن. ول وتىرا بەرىپ تە، تۇرا بەرىپ تە كۇلە بەرەدى. امانداسسا دا ءتىسىن كورسەتەدى. تانىلىپ كەلە ءتىپتى ول داۋرىعا سويلەپ، قارقىلداي كۇلەتىندى شىعاردى. دەگەنمەن جۇرت سىر الماعان ادامدى باۋىرىن تارتا بەردى.
ماريزا بۇل كۇندەرى دەمالۋشىلارمەن قاتتى ارالاستى. تەك التىنايلار ول كەلسە-اق تىجىرىنىپ قالاتىن بولدى. ول كۇنىنە كويلەگىن ون شاقتى رەت وزگەرتەدى. جانە ءبىر كيگەن كويلەگىن قايتا كيىپ كورىنگەن جوق. تالاي ءسانقويلار ونىڭ شالىمىنا دا ىلەسە الماي قالدى. ارادا ءبىر اپتا ءوتىپ، ماريزانى بىرەۋ ماقتاپ، بىرەۋ جامانداپ، ەندى بىرەۋلەر ونىڭ بايلىعىنا تاڭدانىپ ءجۇرىپ جاتقاندا ول جوق بولدى دا قالدى. ءتىپتى دالىزدە دە كوزگە تۇسپەيدى. بىرگە تۇرعاندار دا نە بولعانىن ايتا المادى. كۇتۋشىلەر 99-عا تاماقتى تاسىپ بەرىپ جاتتى.
— ياپىر-اي، كوڭىلىن سۇراۋ كەرەك ەدى،— دەسىپ قويىپ ءجۇردى ەركەكتەر جاعى،— قاتتى جىعىلدى-اۋ!
— يا، ناۋقاسى قاتتى،— دەپ كۇلدى التىناي. ونىڭ كۇلكىسى ماريزانى كورە الماعاندىق دەپ ءتۇسىندى كوپشىلىك.
شىنىندا دا ماريزانىڭ ورنى بولەك. دەمالىس ءۇيىنىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇرعان سول سياقتى ەكەن. كوكتەمنىڭ كوركى، گۇلگە قونعان ادەمى كوبەلەكتىڭ قاناتى قىرقىلىپ، كۇز بولىپ قازان ۇرعانداي بولدى.
ءبىر كۇن كوڭىلسىز ءوتتى. ماريزا جوق. جۇرت ەندى بۇگىن كەلەر دەپ ۇمىتتەنىپ ەدى، ەكىنشى كۇنى دە بولمادى. تىم-تىرىس.
تەك ءۇشىنشى كۇننىڭ ءجۇزى بولعاندا عانا انەۋگى ماريزانىڭ چەمودانىن كوتەرىپ كەلگەن ءداۋ قارا تاعى ءبىر زور قارا چەموداندى كوتەرىپ جەتتى. ول تۋرا تارتىپ 99-پالاتاعا كىردى...
قارا جىگىت كوپ كەشىككەن جوق، قايتا شىقتى. ءبىراق بوس ەمەس انەۋگى قارا چەموداندى مىقشىڭداپ كوتەرە شىقتى. پالاتادان قارا چەمودان كىرىپ، جاڭا چەمودان كەلگەننەن كەيىن ماريزانىڭ تىقىرى بىلىنە باستادى. ول كورىنبەي قالعانىن كۇلكىمەن كومگىسى كەلگەندەي سىقىلىق قاعادى، ونىڭ ۇستىندەگى زەر ارالاسقان جالتىراۋىق قارا كويلەگى كۇلكىمەن سەلكىلدەگەندە جالت-جۇلت ەتىپ قۇبىلا تۇسەدى، قارا شۇبارلانىپ، الدەبىر سۋىق تۇسكە بويالىپ، سۇرقاي كورىنەدى.
ماريزا بۇرالا باسىپ، تاعى دا اللەيالارعا شىقتى. ال قارا چەمودان ارقالاعان جىگىت مىقشىڭداپ ونىڭ الدىندا كەتىپ بارا جاتتى. ەندى جۇرتتىڭ كوزى ماريزاعا ەمەس، قارا چەمودانعا اۋدى. سىرت قاراعاندا بۇل چەمودان باسقا چەمودانداردان اققۇلا ايىرماسى دا جوق. دەگەنمەن ونىڭ تويعان سيىردىڭ قارنىنداي سىرتقا شىعىڭقىراعان، سولقىلداعان بۇيىرىندە يەسىن قۇتىرتا تۇسەتىن ءبىر پالە بارداي ەدى...
1964
You Might Also Like
-
ءبارى دە تۋىسقان بولعىسى كەلىپ قالىپتى، باۋىرىما كىرىن ءولىپ بارادى. شىركىن-اي، دەسەڭىزشى. مەن دەگەندە انجىرلانىپ قاتقان مۇزى ەرىپ كەتكەن بولار ما؟ ەمەتايى ەزىلىپ بارا جاتقانداي سالەم بەرەيىك دەپ ەدى...
-
جەڭگەسىنىڭ سىرىن كوبىنە قاينىسى بىلەدى. مەن دە ءوز جەڭگەم زاعيپانى جاقسى بىلەمىن. ءتىپتى ونى جاقسى بىلمەۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى ول ۇمىت قالاتىن كوزگە كورىنبەيتىن شۇيكەدەي بىرەۋ ەمەس. وتىرىك ايتقان كىس...
