InfoHub Logo

قاسىم ءوزىنىڭ ءبىر ولەڭىندە:

ولەڭىم مەنىڭ؛ بوبەگىم،
وزىمە تارتقان سەكىلدى، —

دەگەن ەدى. اقىن جىرلارىن قايتا-قايتا وقىعاندا، جاتتالىپ قالعان كوپ جولدارىن ەسكە تۇسىرگەندە وسى ءسوزدىڭ راستىعىنا كوزىم جەتكەندەي بولادى. شىن جازۋشى ءوز شىعارماسىندا اقىل-ويىن، كورگەن-بىلگەنىن، ومىردەن تۇيگەنىن سارقىپ بەرەتىن بولسا، سونىمەن بىرگە سول شىعارمادا ءوز مىنەزىن دە اڭعارتادى. اۆتوردىڭ بار بولمىسى كورىنەدى. قاسىم ولەڭدەرىندە اۆتوردىڭ مىنەزى اسىرەسە ايقىن بايقالاتىن. «نار تاۋەكەل، قۇلاش ۇردىم قيىنعا»، «كوكشەتاۋ»، «ەلگە حات» سياقتى تولىپ جاتقان ولەڭدەرىنەن ەر جۇرەك وجەت ادامنىڭ ەرلىگى ءوسىپ تۇرسا، «تۋعان ەل» سياقتى ولەڭدەردەن دارحان ەركىندىكتى سەزەسىز. «كۇلەمىن دە جىلايمىن»، «ءوزىم تۋرالى» دەگەن ولەڭدەردەن تەرەڭ تولعاناتىن ويشىل مىنەز تانىساڭىز، «راليعا جاۋاپ»، «اعايعا» دەگەن ولەڭدەرىن وقىعاندا مەيىرىمى مول، جاناشىر، اسا باۋىرمال جانمەن سىرلاسقانداي بولاسىز. اقجارقىن، ءازىلقوي، ويناقى جىرلارى جانە كوپ. وسىنىڭ ءبارى كەشەگى وزىمىزبەن بىرگە جۇرگەن سىرلاس دوسىمىز قاسىمنىڭ بويىندا بار مىنەزدەر ەدى.

قاسىممەن 1947 جىلى جاس جازۋشىلاردىڭ ءماسليحاتىندا تانىستىم دا 1948 جىلى اسكەردەن بوسانىپ الماتىعا كەلگەن سوڭ اقىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن جۇپ جازباي دوس بولدىق. وسى جىلدارداعى تالاي شىعارمالارىنىڭ قالاي تۋعانىنا كۋا بولدىم. كوپ ولەڭدەرىنىڭ تۇڭعىش تىڭداۋشىسى دا بولىپ ەدىم. ارينە، ءجيى ارالاسىپ، بىرگە جۇرگەندىكتەن ونىڭ كوپ مىنەزدەرى ۇيرەنشىكتى بولىپ، ءبىراز جايتتاردى ەلەمەگەن دە سياقتىمىن. دەگەنمەن ۋاقىت ەلەگىنەن ءوتىپ، ەكشەلىپ قالعان اقىن ءومىرىنىڭ ەلەستەرىنەن ەستەلىك جازباق ويىم بار. ازىرگە قاسىم مىنەزىنىڭ ءبىر عانا قىرىن — ونىڭ ادال، مايموڭكەسىز تۋرا كىسى بولعانىن اڭعارتاتىن بىر-ەكى ەپيزودتى ايتقىم كەلەدى.

الماتىعا كەلگەن العاشقى جىلدارى قاسىممەن كورشى تۇردىق. ەكەۋمىز كۇنبە-كۇن كەزدەسىپ تۇراتىنبىز. 1949 جىلى «جاستار داۋىسى» دەگەن اتپەن جاس اقىنداردىڭ ورتاق جيناعى شىقتى.

سونىمەن ىشىندە مەنىڭ دە ولەڭدەرىم بار ەدى. قاسىم سول ولەڭدەرىم جونىندە ماعان ەشنارسە ايتپاعان-دى. ءبىر كۇنى كوشەدە كەلە جاتىپ ماعان:

— تاحاۋي، مەن ساعان ءبىر ءسوز ايتايىن، — دەدى. — جۋىردا «سوسياليستىك قازاقستاندا» «جاستار داۋسى» تۋرالى مەنىڭ ماقالام شىعادى. سەن مەنىمەن دوس بولعاندىقتان جىلى ءسوز دامەتىپ ءوز اتىڭدى ىزدەيسىڭ عوي، سول ماقالادان. ءبىراق سەن ودان ءوز اتىڭدى تابا المايسىڭ. مەن سەنىڭ ولەڭدەرىڭ تۋرالى ەش نارسە ايتقانىم جوق.

— ەندەشە وزىمە ايت پىكىرىڭدى، قاسەكە، — دەدىم مەن.

— سونى وزىڭە ايتايىن دەپ كەلە جاتىرمىن عوي. سەنىڭ ولەڭدەرىڭدە وي بار، اپ-ادەمى پىكىر دە بار، — دەپ قاسەكەڭ از ەمەۋسىرەتىپ الدى دا ءسوز اياعىن قاتايتىپ جىبەردى. — ءبىراق سوزدەرىڭ ورالىمسىز. ەركىن توگىلىپ تۇرمايدى. ولەڭ تابيعاتى مۋزىكاداي سىڭعىرلاپ، قۇيىلىپ تۇرعان ۇشقىر ءسوزدى قالايدى.

— سوندا، قاسەكە، ولەڭدە وي بولماۋ كەرەك پە، — دەدىم مەن، شاماسى ساسقانىم بولۋ كەرەك.

— ويدىڭ كوكەسى ولەڭدە بولادى، بالا. ويىڭ قانشا تەرەڭ بولسا، سونشالىق تىلگە جەڭىل بولۋ كەرەك. جۇرت تامسانىپ، بىردەن جاتتاپ العانداي بولسىن. ولەڭدە ەكى ءسوزدىڭ اراسىنان ۇشقىن شاشىراپ تۇرسىن. ولاي بولماسا ءسوزدىڭ قيىسپاعانى.

قاسەكەڭ سودان كەيىن يىعىمنان قۇشاقتادى دا ءوزىنىڭ جايدارى كۇلكىسىمەن جىميا قاراپ:

— اسىلى سەن ولەڭدى قويعانىڭ دۇرىس. باسقا جانرعا اۋىس، — دەدى.

«سەن رەنجىمە»، «كوڭىلىڭە اۋىر الما» دەپ مەنى جۇباتقان جوق. قاسىم مايموڭكەنى بىلمەۋشى ەدى. شىندىقتى كوزگە باقىرايتىپ ايتاتىن دا، كوتەرە الماسا «جاسىق نەمە» ەكەن عوي دەپ ونداي ادامنان ءتۇڭىلىپ كەتەتىن.

قاسىمنىڭ وسى سوزىنەن كەيىن مەن ولەڭ جازىپ الەك بولمادىم. ءقازىر ادەبيەتكە كوز جىبەرە وتىرىپ: ون بەس-جيىرما جىل بويى ولەڭنىڭ دە، ءوزىنىڭ دە مازاسىن كەتىرىپ، ودان-بۇدان ءسوز قۇراستىرىپ تاتىمسىز جيناق شىعارىپ جۇرگەن اقىندىق دارىماعان جانداردى كورىپ: «اپىرماي، وسىلارعا دەر كەزىندە اقىل ايتۋشى بولمادى ما ەكەن، الدە ايتقان اقىلدى تىڭدامادى ما ەكەن» دەپ قايران بولام.

قاسىم سوڭىنا ەرگەن جاستاردان ادالدىق، شىندىققا كەلگەندە قاتال بولۋدى تالاپ ەتەتىن. ولەڭىنىڭ نە ءوزىنىڭ ءمىنىن تۋرا ايتساڭ كوڭىلىنە اۋىر المايتىن. مەنىڭ ءبىر ءسوزىم قاسەكەڭە اۋىر تيگەنى ءالى ەسىمدە. جازۋشىلار وداعىندا، سول 1949 جىلى، ءبىر جاس اقىننىڭ شىعارماسىن تالقىلادىق. بالالىق، بولۋ كەرەك، مەن ول شىعارمانى ىستىقتاي قاۋىپ، قۇلاپ ءتۇستىم. «كەرەمەت جاڭالىق» دەپ بوي بەرمەدىم. قاسىم، عالي سياقتى اقىندار سول شىعارمانى سالقىن قارسى الدى. ءبىراز سىن ايتتى. مەن ولارعا قارسى داۋ ايتا كەلىپ: «بۇل جاڭالىق بولعاندىقتان سىزدەرگە تۇسىنىكسىز بولۋى مۇمكىن. بەلينسكيي ايتقان: دەرجاۆينگە تابىنۋشىلار پۋشكين جاڭا شىققاندا وعان قارسى بولادى. ويتكەنى ولاردىڭ رۋحاني ءومىرى دەرجاۆين شىعارماسىنا بايلانىستى ەدى، ال پۋشكين شىعارماسىنىڭ سالتاناتى ولارعا رۋحاني ءولىم سياقتى ەدى دەگەن. مەن مۇنى جاڭالىقتى ءتۇسىنۋ قيىن دەگەن ماعىنادا ايتىپ تۇرمىن»، — دەدىم. اياعىن قانشا جۇمسارتقانمەن اڭداماي اۋىر ءسوز ايتىپپىن.

قاسىم مەنىڭ سوزىمە قارسى پىكىرلەرىن دالەلدەي كەلىپ، ءسوز اياعىندا «ءبىزدىڭ رۋحاني ءومىرىمىز ءالى ۇزاق بولۋ كەرەك. سەن بايقاماي ايتقان بولارسىڭ»، — دەپ ەسكەرتىپ كەتتى.

ماجىلىستەن ەكەۋمىز بىرگە قايتتىق. ءبىراق قاسىم وزگە بىرەۋ بولسا كەك تۇتىپ كەتەتىن الگى ءسوزدى ەلەگەن جوق. جول بويى دا، كەيىن دە «سەن سولاي دەپ ەدىڭ-اۋ» دەگەن ءسوز اۋزىنان شىققان ەمەس.

اڭعىرتتىق، بىلمەستىگىڭە كەشىرىمى مول قاسىم جالعان سويلەپ جالتارعانىڭدى ەش ۋاقىتتا كەشىرمەيتىن. ءبىر-بىرىنىڭ جاۋىرىن جابا توقيتىن جالعان دوستىق ونىڭ جانىنا جات ەدى. قاسىمنىڭ تالانت يەلەرىن تانىپ، تالاي جاس تالاپقا كومەك بەرگەن ۇستاز ەكەنى ءمالىم. اقىن ولەڭدى عانا ەمەس، ادامدى جاقسى تانيتىن. «قاسەكەلەپ» ەلپىلدەپ كەلگەن تالاي جارامساقتاردى بويىنا دارىتپادى. ءبىر عاجابى سولاردىڭ شيكىلىگىن بىردەن بىلەتىن. ويتكەنى ول جالعان نارسەنى بىردەن سەزىپ، تەز تىكسىنىپ قالۋشى ەدى.

اقىننىڭ ادال، شىنشىل مىنەزى وزىمەن بىرگە ولگەن جوق، تاماشا ولەڭدەرىندە ءجۇر.

1964

---