InfoHub Logo

(ءى نۇسقا)

اقساق تەمىر توحان ءارى جاس، ءارى جەتىم، ءارى اقساق بالا ەكەن دەيدى. ءبىراق جاس بولسا دا ول وتە زەرەك، بايقاعىش، قىراعى، مىقتى بولعان ەكەن دەيدى. ءبىر كۇنى بۇزاۋ باعاتىن قىرىق بالا ساپارعا كەتىپ قالادى. ويتكەنى ولاردىڭ اياعى ساۋ، دەنى ساۋ. ال اقساق تەمىر توحان ءوزى اقساق، ولارعا ىلەسە الماي اقسالاڭداپ، اقىرىن ءجۇرىپ وتىرىپ ءبىر بيىك شىڭ تاستىڭ قاسىنا كەلىپ وتىرىپ، ءبىر قۇمىرسقانىڭ تاسقا شىعىپ بارا جاتقانىن كورەدى. بايقاپ وتىرادى. ءبىراق قۇمىرسقا ءبىراز بارعان سوڭ سىرعىپ جەرگە ءتۇسىپ قالدى دەيدى. قۇمىرسقا تاعى شىقتى، بۇل جولى جاڭاعى بارىپ قۇلاعان جەرىنەن اسىپ، تاعى دا سىرعىپ ءتۇسىپ قالدى دەيدى. ءسويتىپ قۇمىرسقا شىققان سايىن ورلەي، ورلەي ءبىر ۋاقىتتا تاستىڭ باسىنا شىققان ەكەن دەيدى. مۇنى كورىپ وتىرعان اقساق تەمىر توحانعا مىناداي وي كەلەدى: «قاراشى، نە نارسە بولسا، تالاپتان ەكەن. تالاپ قىلساڭ، نەگە بولسا دا جەتەدى ەكەنسىڭ. مىنا قۇمىرسقا باعانا شىعا المادى. ال بۇل ەندى «شىعا المايىم» دەپ بەزگەن جوق. تالاپتانىپ بىردەن بىرگە ورلەي، ورلەي اقىرىندا شىڭ تاستىڭ باسىنا شىقتى. مەن دە تالاپتانىپ كورەيىن. تالاپتانسام، مەن دە دەگەنىمە جەتەرىم»، — دەپ قورىتىندى جاساعان ەكەن دەيدى.

باياعى بۇزاۋ باعاتىن قىرىق بالالار جانە اقساق تەمىر توحان ءوزى دە بۇزاۋ باعادى ەكەن. ولار ىلعي حان بولىپ وينايدى ەكەن دەيدى. قۇمىرسقادان تاعلىم العان اقساق تەمىر توحان ولارعا بىلاي دەيدى:

— ءبىز بۇلاي وينامايىق. حان بولۋ ءۇشىن بىلاي ىستەيىك. وسى تۇرعان ءبارىمىز دە كيىمىمىزدى شەشىپ تۇرىپ، وسى جەرگە ءۇيىپ وردا جاسايىق. سونسىن بالەن جەردەن وسىعان ءبارىمىز جۇگىرەيىك، جارىسايىق. سونسىن كىم وزىپ كەلسە، سول بالا بىزگە حان بولسىن ءجانا جۇگىرەتىن جەرىمىز الىس بولسىن، — دەيدى.

بالالار دا:

— جارايدى، ماقۇل-اق، بولسىن، — دەپ قوستاي كەتەدى. سونىمەن كيىمنەن وردا جاساپ، ەندى جارىسۋعا كەلە جاتىر. جارىساتىن جەر مەن وردانىڭ اراسى ءۇش-تورت شاقىرىم ەكەن دەيدى. باعاناعى قىرىق بالا جارىسىسىمەن-اق العا قاراي جۇگىرىپ اقساق تەمىردەن وزىپ كەتكەن. ال اقساق تەمىر توحان سول اقسالاڭداپ ءجۇرىپ كەلە جاتىر دەيدى. ءبىراق جارىسىپ كەتكەن بالالار ءبىراز جەر جۇگىرگەسىن وكپەلەرى ءوشىپ، جۇگىرە الماي قالعان ەكەن دەيدى.

اقساق تەمىر اقسالاڭداپ وتىرىپ جولداعى جۇگىرە الماي جاتقان بالالاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تاستاپ، ەندى الدىندا ءبىر بالا بار ەكەن دەيدى. الگى بالا مۇنى كورە سالىپ ورداعا بار پارمەنىنشە جۇگىرەدى. اقساق تەمىر توحان ورداعا قۇلاش جەتەر جەرگە كەلگەن كەزدە باسىنداعى بورىگىن الىپ لاقتىرىپ جىبەرەدى. بورىك الگى بالادان بۇرىن بارىپ ورداعا تۇسەدى. بالا دا جەتەدى. ەندى اقساق تەمىر مەن بالانىڭ اراسىندا حاندىققا
تالاس تۋادى. اقساق تەمىر:

— مەن حان بولام، مەنىڭ باسىم بۇرىن كەلدى، — دەيدى. ال بالا:

— مەن حان بولام، سەنىڭ بورىگىڭ كەرەگى جوق. مەن اياعىممەن وزىپ كەلدىم، — دەيدى. سونىمەن اقساق تەمىر توحان كوپ بالامەن تالاسا-تالاسا ابدەن شارشاپ وتىرسا، الىستان ءبىر اقساقالدى كاريا ادام كەلە جاتىر دەيدى.

— جۇرىڭدەر، — دەدى اقساق تەمىر بالالارعا، — انا كىسى نە دەسە، سول بولسىن، جاراي ما؟ — دەيدى.

— جارايدى، — دەيدى بالالار، — بولسىن، — دەيدى. بالالار ادامعا بارىپ سالەم ەتىپ، سوعان وزدەرىنىڭ داۋىن ايتىپ، تورەلىك بەرۋىن سۇرايدى. بۇلاردىڭ ءسوزىن تىڭداپ بولىپ اقساقال ادام بالالارعا بىلاي دەپ سۇراق قويادى:

— ادامنىڭ باسى ۇلكەن بە، جوق اياعى ۇلكەن بە؟ — دەيدى.

قىرىق بالا شۋ ەتىپ:

— باسى ۇلكەن، — دەيدى.

— ەندەشە، — دەيدى اقساقال، — باسى ۇلكەن بولسا، باسى بۇرىن كەلسە، حان مىناۋ بولۋ كەرەك، — دەيدى اقساق تەمىردى كورسەتىپ. سونىمەن بالالار اقساقالدىڭ بەرگەن تورەلىگىنە توقتاپ، اقساق تەمىر توحان قىرىق بالاعا حان بولادى. ماناعى وزىمەن تالاساتىن بالانى وزىنە باس ءۋازىر ەتەدى.

— مەن توي ىستەيمىن، — دەدى اقساق تەمىر. — حان بولدىم. حان توي ىستەيتىن. ولاي بولسا، امان باعىپ جۇرگەن بۇزاۋدىڭ بىرەۋىن اكەلىڭدەر، سويىڭدار! ەتىن اسىڭدار! ءسويتىپ توي ىستەيىك، — دەپ ءۋازىرىنىڭ بىرىنە بۇيرىق بەرەدى. ايتقانى ورىندالادى. ەت جەپ، وزدەرى ويناپ توي جاساپ، ءبىر جاسايدى. سونىمەن قىرىق بالا ءجانا حانىمەن شاھارعا بارماي، بۇزاۋلاردى دا اپارماي، ءبىر مىقتى جەرگە تىعىلىپ جاتادى. جاتقان جەرلەرىنەن جول وتەدى ەكەن. سول جولدان وتكەندەردىڭ قولىندا نە بولسا، سونى تارتىپ الا بەرەتىن بولعان. مەيلى تاماق بولسىن، ات اربا دا قولدارىنا تۇسەدى. نە كەرەگىن تاۋىپ الادى. بالالار دا ءوسىپ ۇلكەن جىگىت بولادى. وزدەرى قارۋلى. سونىمەن اقساق تەمىر حان الگى قىرىق ۋازىرىمەن اۋەلى ءوزىنىڭ شاھارىن شاۋىپ، حانىن ءولتىرىپ، شاھارعا ءوزى حان بولعان ەكەن دەيدى. سودان بىلاي قاراي اقساق تەمىر شىن ماعىناسىنداعى ەل بيلەيتىن حان بولعان ەكەن دەيدى. ال بۇرىنعى قىرىق بالا سەنىمدى قىرىق ءۋازىرى بولىپتى دەيدى.

---