استانانىڭ اكىمى
ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تورىتوبەل تەلەفونىندا تيتتەي تىنىم بولمايدى — اش بالاپانداي شىرىلدايدى دا جاتادى. دۇنيەدە نە كوپ — جاپا شەگىپ جىلامسىراعاندار كوپ-اۋ دەيمىن. جۇرت اۋلىندا جوعالعان ادىلەتتى الماتىعا كەلىپ ىزدەيدى. «قاي جەردە، قالاي بارام، كىمنەن تابام؟»، — دەپ «ءبىر ءجونىن ايتسا، وسى كىسى ايتارمەن» بىزدەيلەردىڭ شەكەسىن شىڭىلداتادى. كەيدە ەلسىز-كۇنسىز الا قىر، اي دالاعا كەتىپ قالعىڭ دا كەلەدى. انە، تاعى دا — تەلەفون... مەنىڭ كوپ «كليەنتتەرىمنىڭ» اراسىندا ءجۇز-ديدارىن كورمەگەن، تەلەفون ارقىلى داۋىسى جاتتالعان تانىستارىم دا بارشىلىق.
— ءفاريزا بار ما، شىراق؟
— مەن!.. ءا-ا، سالاماتسىز با، اعا!
«وسى كۇنگى اقىندار دەگەن ءوز ولەڭدەرىنەن باسقانى وقىمايدى ەكەن عوي» دەپ قويىپ، ءار اڭگىمەنىڭ كىرىسپەسىن بىرەر شۋماق ولەڭمەن باستايتىن جانە «كىمنىڭ ولەڭى ەكەنىن ءبىلىپ وتىرسىڭ با — وتكەندە «جاس الاشقا» (نەمەسە باسقا گازەت-جۋرنالدى ايتادى) باسىلعان سىربايدىڭ (نەمەسە باسقا اقىننىڭ) ولەڭى عوي» دەپ ادامدى ساستىراتىن، ادەبيەتتەن اۋلاق جۇرگەن كىسى بولسا دا، ولەڭ-جىردى قالت جىبەرمەيتىن زەينەتكەر اعالارىمىزدىڭ ءبىرى ەكەن.
— قاراعىم ءفاريزا، مىنا قازاققا نە بولعان ءوزى؟
— ؟
— كەشە جوعارعى كەڭەستىڭ سەسسياسى باستالدى عوي، ءا، ايتپاقشى، وسى سەن نەگە دەپۋتات ەمەسسىڭ؟
— وي، اعاتاي، ەسىڭىزدە مە، «دەپۋتات — حالىق قىزمەتشىسى» دەيتىن ەدى عوي باياعىدا؟ اقىن-جازۋشى ونسىز دا حالىق قىزمەتشىسى جانە قازاقتا نە كوپ — اقىن-جازۋشى كوپ، بارىمىزگە بىردەي پارلامەنتتەن ورىن جەتە مە؟!
— ايتايىن دەگەنىم باسقا ەدى. مەن مىنا ۇكىمەت ءۇيىنىڭ ماڭىندا تۇرام. كەشە قىدىرىپ جۇرسەم، سەسسيا وتەتىن زالعا كىرەر جاقتا ءبىر توپ ادام، قولدارىندا «ءنۇرقادىلوۆ قۋىلسىن!» دەگەن ءبىر-بىر پلاكات. ەڭ كۇيىنىشتىسى — ءبارى قازاق! مەن ءوزىم ءنۇرقادىلوۆتىڭ الدىنا بارعان جان ەمەسپىن. ءجۇزىم دە بولەك. اتقا مىنگەن ازامات بولسا، ونىڭ ارعىماعىن جەمدەپ، جۇگەن-تارتپاسىن جوندەۋدىڭ ورنىنا، اتىنان قۇلاتقانشا الاوكپە بولامىز دا جۇرەمىز. جارايدى، ءنۇرقادىلوۆتى قاعىپ تاستاعاندا، ونىڭ ورنىنا تاققا وتىرعاننىڭ بابىن تابۋ وقۋىن وقىعان ءبىر جىلماعاي كەلەدى ەكەن، ودان ەل نە كورمەك؟ سەنىڭ ۋاقىتىڭدى الدىم-اۋ... كەشىر، اينالايىن! ازاماتقا اراشا تۇسپەي وت باسىندا وتىرىپ، «وبال بولدى-اۋ» دەپ مىڭگىرلەيمىز. وسى، اركىمنىڭ پىكىرىمەن تاعدىرى تالقاندالۋ قاشان توقتايدى؟ ىشىمە سىيماعاسىن، سەنىڭ باسىڭدى قاتىرىپ جاتىرمىن. «ەلىم، جەرىم» دەپ ەڭبەك ەتكەن ازاماتتى كۇندەردىڭ كۇنىندە حالىق جاۋى ءوتىپ شىعاراتىنىمىز جانعا باتادى.
مەن ويلانىپ قالدىم.
كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا ماسكەۋلىك جازۋشىمەن بىرگە ريم، پالەرمو قالالارىنا رەسمي ساپارمەن بارعانىم ەسىمە ءتۇستى. سوندا ەكى قالادا دا ءبىزدى ۇكىمەت باسشىسى رەتىندە قالا مەرلەرى قابىلداعان ەدى. پالەرمو قالاسى مەرىنىڭ ۇسىنىس-ۇيىمداستىرۋىمەن دۇنيە جۇزىلىك ماندەگى «سيۆيليزاسيا جانە ادەبيەت» اتتى جازۋشىلار كونگرەسى وتكىزىلىپ، ءبىز دە سوعان قاتىناسقان ەدىك. مەنىڭ ولەڭدەرىمدى يتاليان تىلىنە اۋدارعان كەلىنشەكپەن اڭگىمەلەسكەنىمدە:
— بىزدە ءار قالا-جەكە مەملەكەت. ەرتە زامانداعى گرەكتەردىڭ مەملەكەت-قالالارى سەكىلدى. ونىڭ ۇستىنە، مەملەكەت ايناسى — ءريمنىڭ مەرىنە ەرەكشە حۇقىق بەرىلەدى، — دەي بەرىپ ەدى، مەن دە بىردەڭە بىلەتىنىمدى سەزدىرگىم كەلىپ قىستىرىلا كەتتىم (ارينە، ءتىلماش ارقىلى):
— جاك شيراكتىڭ: «ءپاريجدىڭ تاعدىرى — فرانسيانىڭ تاعدىرى، پاريجدە سامال ەسسە، فرانسيادا داۋىل تۇرادى» دەگەنىندەي عوي؟
— ءيا، ءيا، ءدال سولاي!
...بىرەۋدى «بىلەم» دەۋ قيىن. مەن استانامىز الماتىنىڭ اكىمى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتى تەك جاقسى جاعىنان ەستىپ-بىلەتىنمىن: اقىن-جازۋشى، ونەر ادامدارىن قادىرلەيدى، ءوزى ادەبيەتتى، ونىڭ ىشىندە كوپشىلىك باس قاتىرىپ تۇسىنە بەرمەيتىن ولەڭ دەگەندى وقيدى دەسەدى؛ ءومىر بار جەردە ءولىم بار، وندايدا تۇسكەن تاستىڭ اۋىرلىعىن كوتەرىسىپ، جۇگىرىپ ءجۇرىپ كومەكتەسەتىنىن سۇيسىنە ءسوز ەتىپ «قالانىڭ باسشىسى ءبىر مىڭ بولعىر ادام ەكەن» دەپ سىرتتان العىس ايتىپ وتىرعان تالاي كىسىنى كەزدەستىرگەم.
استاناعا تۇرعىن رەتىندە تىركەلۋ ءۇشىن قازاق جانىنا ءتىلماش ەرتپەسە، استانا اۋداندارىنداعى پاسپورت بولىمدەرىنە باس سۇعا المايتىن. كۋالاندىرۋ بولىمدەرىندە دە قازاق بالاسى وتىرىپ كورگەن ەمەس-تى. ال استاناداعى پاتەر بەرەتىن باسقارماعا بارساڭ، قۇددى ساراتوۆ نە سامارا قالالارىندا تۇرعانداي سەزىنەتىنسىڭ. وسىنىڭ ءبارى ءنۇرقادىلوۆ قالا باسشىسى بولعالى ايقاي-ۇيقايسىز رەتتەلىپ قالدى. بۇرىندارى ءبىر ازىل-اڭگىمە ەستىپ ەم: «الماتىداعى ءزاۋلىم ۇيلەردىڭ ءبىرىنشى جانە سوڭعى قاباتتارى قازاقتاردىڭ ماڭدايىنا جازىلعان، پاتەردى ورتادان ويىپ الاتىن وزگەلەر عانا»، — دەسەتىن. دەسە دەگەندەي، الگىندەي نەگىزگى نۇكتەلەردە وتىرعاندار ءوزىم دەگەندە وگىز قارا كۇشتەرىن كورسەتىپ باقتى ەمەس پە؟!
ءنۇرقادىلوۆ مۇنىڭ ءبارىن «مەن باتىرمىن — ءسۇيتىپ جاتىرمىن، ءبۇيتىپ قاتىردىم» دەپ ايقايلاماي ىسكە اسىرىپ كەلەدى.
قازاق — داقپىرتقا ەرگىش حالىق. «مەن ەل ءۇشىن پالەن ءىس ىستەدىم» دەپ بىرەۋلەر جيىنداردا كوسىلە ءسوز سويلەسە، ەندى بىرەۋلەرى جانىنا جاندايشاپتارىن جيناپ قول باستاعانسىسا، تىندىرعان تۇگى بولماسا دا، سونى كوسەم كورىپ قولپاشتاۋعا ەل دايىن تۇرادى. ال شىن مانىندەگى ادال ءىس ۇندەمەي، حالىققا مىندەتسىمەي، قارىمتاسىن سۇراماي قىزمەت قىلاتىنداردىكى. ءبىراق كىمنىڭ كىم ەكەنىن باعالاپ جاتقان نە قوعام جوق، نە حالقىڭ جوق. الاساپىران زاماندا التىن ورنىندا مىس جىلتىراپ، التىننىڭ اياقاستى بولۋى كەيدە زاڭدىلىقتاي كورىنەدى. سەبەبى، بۇل كۇندە «جاقسى»، «جامان» ۇعىمدارىنىڭ ءمانى 180 گرادۋسقا وزگەردى: ادال ءجۇرىپ، اقيقاتقا جۇگىنەتىن بۇرىنعى جاقسىلار بۇگىن اقىماق تانىلادى؛ قانداي باسشىمەن دە مايلى قاسىقتاي جۇعىسا الاتىنداردىڭ ءىشى مەن ءىسىنىڭ لاستىعىن بەزبەنگە سالىپ كىمنىڭ نە جىنى بار — جىميىپ كۇلىپ، جالتىلداپ سويلەگەندەر — بۇگىنگى كۇننىڭ يگى جاقسىلارى، مىنە، وسىلار.
وسىنداي تۇستا ءوز پىكىرى، ءوز مىنەزى بار ادامنىڭ كىنامشىل ورتاعا جاعا قويۋى قيىن. وعان قوسا، استانا تۇگىلى الاقانداي اۋىلدا دا پاتەر جەتىسپەيدى. ال الماتىداعى جەتىم بۇرىشتا جاۋتاڭداعانداردى بىلاي قويعاندا، يگى جاقسىلاردىڭ ءارقايسىسى بالا-شاعاسىنا، بالدىزدارى مەن نەمەرەلەرىنە ءۇي، ماشينا مەن ساياجاي بەرىپ، بابىن تاپپاساڭ، مەردىڭ ماسەلەسىن مايشاممەن قاراتۋعا دايىن.
قايران قازاققا جاعۋ قيىن. توقسان توعىز جاقسىلىق جاساپ «جاقسى» اتانساڭ دا، ءجۇزىنشى شارۋاسىن تىندىرۋعا شاماڭ كەلمەسە، «جامان» بولىپ شىعا كەلەسىڭ. جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي شىنايى جاناشىرعا ۇقساپ، جىلى سويلەپ، ءارقايسىسىن جىلتىراپ قارسى الىپ، جىلميىپ شىعارىپ سالۋ دا — وزىنشە ونەر. قازەكەمنىڭ كەيبىر قاعيداسى دا قىزىق قوي — الگىدەي تۇلكى بۇلتاققا جاتىق جانداردى «كىسى الدارلىعى بار» دەپ ءىشتارتا قالاتىنىن قايتەرسىڭ!
اعامىزدىڭ تەلەفونمەن ايتقان ءسوزى مىزعي باستاعان مازاما مايشام جاققانداي، كىرپىگىم قيۋلاسسا دا، كوڭىلىمدى كوكپار الاڭى ەتتى دە كەتتى. «ەگەر مەن اكىم بولسام، نە ىستەر ەدىم؟» بالا — بالشىق، كەلىن — كەلىساپ بولعان مىنا زاماندا، وت باسىڭنان وربىگەندەردىڭ بابىن تابا الماي باسىڭ بىلعاقتايدى، ال ميلليوننان استام ميلىلار مەن ميسىزداردىڭ كەم-كەتىگىن بۇتىندەپ، كوڭىلدەرىنەن شىعۋ... — قۇداي باسقا بەرمەسىن شارۋا عوي!
ءبىز انشەيىندە «حالىقتىڭ رۋحاني تىرەگىمىز — جازۋشىمىز، قايراتكەرمىز» دەپ، سىرتىمىزعا شىعارا بەرمەسەك تە، ىشىمىزدەن الدەقاندايمىز، اكىم-قاراعا مىندەتسىپ جۇرەمىز، سويتە تۇرا، سۋىن ءىشىپ، تاباعىن جالاپ جۇرگەن استانامىزدىڭ اكىمىن بىلمەيدى ەكەنبىز-اۋ.
استانا اكىمىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە كەلسەم، ادام كەپ ەكەن:
— مەنى 1987 — جىلى جۇمىستان جازىقسىز شىعارىپ جىبەرگەن — ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس بەرۋشى ەدىم. ءنۇرقادىلوۆ دەپۋتات بولاردا مەن قولداپ داۋىس بەرگەم. ەندى ول ماعان جۇمىس تاۋىپ بەرسىن!
— مەنىڭ سوڭىما كگب تۇسكەلى قاشان! قالانىڭ اكىمى ءوز تۇرعىنىن قورعاۋعا مىندەتتى — قويدىرسىن انا سوڭىما تۇسكەندەردى!
— بالام كاسىپورىن اشىپ ەدى — وفيس سۇرايمىن.
— ەڭبەك ارداگەرىمىن، زەينەتكەرلىك عۇمىرىمدى استانادا وتكىزەيىن دەپ كوشىپ كەلىپ ەم — پاتەر كەرەك.
— ءوزىم جالعىزىلىكتى انامىن. ەكى سابيىممەن قوسا، قايتىس بولعان اعامنىڭ بالالارىن ءوسىرىپ وتىرمىن — قايدا قاڭعىتام؟ جاتاقحانانىڭ بولمەسىندە سەگىز كىسى تۇرامىز...
— اۆتوبۋستىڭ بيلەتىن نەگە قىمباتتاتادى ءنۇرقادىلوۆ؟ قالاداعى ترامۆاي، اۆتوبۋس، تروللەيبۋستار ۋاقىتىلى جۇرۋدەن قالدى. تاكسي دەگەن اقىنى التىنمەن الادى. وسىلاردى قاراماي، اكىم نە ءبىتىرىپ وتىر؟!
— بىزدە كۇندە وسىلاي، — دەپ كۇلىمسىرەي تۇسىندىرەدى اكىمنىڭ قابىلداۋ بولمەسىندەگى حاتشىسى، ديدارىنان مەيىرىم شاشىراعان سۇلۋ كەلىنشەك ولگا نيكولايەۆنا. ءوزى سۇيكىمدى-اق. ادەتتە سۇلۋ ادامنىڭ ءبارى سۇيكىمدى بولا بەرمەيدى. وسى جاسىمىزعا جەتكەنشە ۇلكەندى-كىشىلى تالاي اكىم-قارانىڭ الدىندا وتىرعانداردى كوردىك قوي: تاعدىردى ءوزى شەشەتىندەي تاسىراڭداپ، الدىنا كىرسە دە، كولەڭكە كىرگەندەي كورمەگەن بوپ، جانىنداعى قىزمەتكەرمەن نە تەلەفونمەن ۇزدىگە سىرلاساتىن، ءتوزىمىڭدى تەكسەرەيىن دەگەندەي، ساعان ءتىل قاتسا ادامگەرشىلىگى الاسارار كەيىپپەن كەكىرەيە قارايتىندار بولىپ كەلەدى. مەن كىم كورىنگەن اكىم-قارا بولا بەرمەيدى دەپ ويلايمىن: كىسى تانيتىن، ءجون-جوسىق بىلەتىن، ءوز ۇلتىنىڭ، ادامزات مادەنيەتىنىڭ ءنارىن جانىنا سىڭىرگەن وزىق ويلى، پاراساتتى ادام عانا باسشى بولا الادى.
ءار ءۇي، ءار مەملەكەتتىڭ مادەنيەتى مەن كورگەندى-كورگەنسىزدىگى بوساعاسىنان باستالادى. ءۇي وتاعاسىسى قانشاما دانىشپان، سىيلى ادام بولعانىمەن، وشاق باسىنىڭ جىلۋى مەن جايلى قۇشاعى بوساعا قازىعى - ايەلگە بايلانىستى. ءجون-جوسىق بىلمەيتىن، ەسىكتەن بىرەۋ كەلگەندە كەلبەتىنەن مۇزدى مۇحيتتىڭ لەبى ەسىپ مەڭىرەيە قارسى الاتىن، ەر-ازاماتىن ەل-جۇرتتىڭ دا، بالا-شاعاسىنىڭ دا الدىندا ءبىرىشپى ورىنعا قويىپ مارتەبەسىن كوتەرۋگە، سودان ءوزىنىڭ دە ابىرويى ارتاتىنىن تۇسىنۋگە ميى جەتپەيتىن، وڭاشادا قوساعىنا اقىل قوسا المايتىن ايەلى بارلار باقىتسىز دا ابىرويسىز.
ال، الدىندا وتىرعان حاتشىسى مەن كومەكشىسىنەن باسشىنىڭ كىم ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. ءجۇزىن كورىپ، ءسوزىن ەستىگەننەن كەيىن ولگا نيكولايەۆناعا ءىشىم جىلىپ قالدى.
سىرت قاراعاندا زامانبەك اكىم مىنەزدى، باسىنان ءسوز اسىرمايتىن، شەشىمدى دە، باتىل ادام سەكىلدى كورىنەدى. ءتاۋىر كورگىسى كەلمەگەن كىسى ءتىپتى ونى «مەن-مەن، وركوكىرەك» دەپ سيپاتتاۋىنا دا بولاتىنداي. جىلقى جىلقىعا، ەشكى ەشكىگە ءۇيىر بولاتىنى سەكىلدى، ادەتتە ءار باسشى ماڭايىنا وزىنە ۇقساستاردى جينايدى. استانا اكىمىنىڭ ورىنباسارلارىنا قاراساڭ، اسپانعا اتىلىپ تۇرعاندارى جوق سەكىلدى، يناباتتى، بايسالدى ازاماتتار. راس، كەيدە شىن مانىندەگى كەسەك تۇلعانىڭ اينالاسىنداعىلار كومەسكىلەنىپ، اي ماڭىنداعى جۇلدىزداي كورىنەتىنى دە بار. بويى الاسا بولسا دا جانە قانداي سايدا تۇرسا دا، بيىك كورىنەتىن سيرەك تۇلعالار بولادى — بۇل اللا تاعالانىڭ جاراتۋىمەن كەلەتىن قۋات-كۇشتىڭ قۇدىرەتىنەن. كەرىسىنشە، لاۋازىمنىڭ لاعىل ساۋىتىن جامىلىپ ەكى مەتر بويىمەن جۇرتقا «بيىكتىگىن» كورسەتۋ ءۇشىن تاۋ باسىندا تۇرسا دا كورىنبەيتىن بىرەۋلەر بولادى. بۇل — مانساپتىڭ قۇدىرەتىمەن كەلەتىن جاساندى ءارى وتپەلى بيىكتىك!
زەينەتكەر اعانىڭ تەلەفونمەن اشىنا ايتقان سوزدەرى ماعان قامشى باسقانداي اسەر ەتىپ، «جاقسىنىڭ جاقسى، جاماننىڭ جامان ەكەنىن دەر كەزىندە ايتا الماي، سەن دە تايساقتايتىن بولعانبىسىڭ؟» — دەگەندەي سۇيەگىمدى سىزداتقانى سونشا، استانا اكىمىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنەن ءبىر-اق شىقتىم. كەيدە سىرتتاي ءسۇيسىنۋ الدامشى سەزىمدەي جاڭساق باستىرادى. ولەڭ جازاتىنى ءۇشىن توننىڭ ىشكى باۋىنداي كورىپ، تەلەديداردا، جيىنداردا سويلەگەن سوزدەرىن ەستىپ، ءوزىم تىلەۋلەس بولىپ جۇرەتىن اكىم باۋىرىمىزدىڭ كىم ەكەنىنە كوز جەتكىزۋگە بەل بۋىپ، ولگا نيكولايەۆنانىڭ جانىندا وتىرمىن. اكىم جۇرتتى جەكە وتىنىشتەرىمەن قابىلداپ جاتىر: بىرەۋلەرى كۇلىمدەپ، ەكىنشى بىرەۋلەرى بۇل جەرگە ەكىنشى كەلمەستەي ەسىكتى تارس ەتكىزىپ شىعىپ جاتىر. «قورىقپاس كەلىن قوي باسىنان قورقادى» دەپ، تاسىراڭداپ جۇرتتىڭ ۇستىنە كىرۋگە ىڭعايسىزدانعان سەزىمدەمىن. مەنىڭ بىردەمە سۇراي كەلمەگەنىمدى سەزگەن حاتشى كەلىنشەك ىشكە كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن كومەكشى جىگىتكە — اتى مۇرات ەكەن — بىردەڭە دەپ سىبىرلادى. كومەكشى قابىلداۋ ءجۇرىپ جاتقان كابينەتكە كىرىپ، سالدەن سوڭ قايتا كورىندى:
— اپاي، قابىلداۋعا كەلگەن كىسى ءالى ءبىراز. كوپ وتىرىپ قالارسىز — ىشكە كىرىپ شىعىڭىز، — دەدى جىلى جۇزبەن.
اكىم جالعىز ەمەس ەكەن. استاناداعى تۇرعىن ءۇي دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى سەرىك سۇلتانعالييەۆ جانە اكىمشىلىكتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى وتىر.
— فاكە، جاي ءجۇرسىز بە؟ بۇگىن جەكە ادامداردى قابىلداپ جاتىر ەدىم، حابارلاسىپ المادىڭىز با؟ — دەدى زامانبەك.
— ماعان قالانىڭ شەتىنەن، ءجۇرىپ-تۇرۋعا اينالاسى كەڭ، ادەمىلىگى شىعىس حانشالارىنا لايىق ۆيللا سالىپ بەرىڭدەر! — دەدىم ءمىز باقپاي.
— سالامىز، نەگە سالمايمىز! — دەدى اكىم ويلانباستان، ءازىلىمنىڭ توركىنىن تۇسىنە قويىپ. — ءسىزدى الدىمىزعا كەلتىرىپ ايتقىزباي-اق، ءوزىمىز ويلاستىراتىن ءجونىمىز بار ەدى... — سوسىن سەرىككە قارادى: — وسى جازۋشىلار وداعى سوڭعى ءۇش-تورت جىلدا ەكى جۇزگە جۋىق پاتەر الدى ەمەس پە؟
— جوق، شىراعىم، ەشتەڭە سۇرامايمىن — ادامدارىڭدى قابىلداي بەر. مەن جاي وتىرايىن، كورەيىن دەپ كەلدىم، — دەدىم.
اكىم ادامداردى ماڭدايىنان سيپاپ، ارقاسىنان قاعىپ قابىلدامايدى ەكەن. «بولادى» نە «بولمايدى» دەپ بىردەن كەسىپ ايتادى. ونىسى بىردەڭە سۇراي كەلگەن كىسىگە قاتال ەستىلەدى.
جاساڭ جىگىت باتىل كىردى.
— زامانبەك اعا، «شاڭىراقتانمىن»،.. — دەي بەرىپ ەدى، اكىم ارمەن قاراي سويلەتپەدى:
— ءاي، قاراعىم، وسى «شاڭىراقتى» قانداي قيىندىقپەن ۇيىمداستىرعانىمىزدى بىلەسىڭ بە؟! قالادا تىركەلمەگەن، پاتەرى جوق قازاق جاستارىن ورنالاستىرۋ ءۇشىن قيىننان قيىستىرىپ، «شاڭىراق» دەپ ات قويىپ، باسپاناسىزدار كوميتەتىن قۇردىق. قالانىڭ شەتىنەن جەر ءبولىپ بەرىپ، ءۇي سالۋعا جۇمىلدىردىق. ال، ءقازىر «شاڭىراق» قانداي كۇيدە؟ سەمەيلىكتەر — ءبىر كوميتەت، تورعايلىقتار — ءبىر كوميتەت، قىزىلوردادان شىققاندار — ءبىر كوميتەت — ءقازىر باسپاناسىزدار كوميتەتى 14-كە ءبولىنىپ كەتتى. قازاق جاستارى وزدەرى بىرلەسىپ ءىس قىلسىن دەپ جاعداي جاساپ بەردىك — ءبىر جەڭنەن قول شىعارعاندا، ەندىگى بالتىق ەلدەرىندەگىدەي شاعىن قالا تۇرعىزۋعا بولاتىن ەدى، — دەپ اكىم قاتتى كۇيىنىپ، الدىنداعى جىگىتتى سىباپ وتىر. — كەيبىرەۋلەرى جىلاپ-ەڭىرەپ ءجۇرىپ العان جەرىن وزگە ەلدەن كەلگەن قالتالىلارعا ساتىپ، اقشاسىنا اراق ءىشىپ ءجۇر. قازاق، قازاق دەپ قان قىسىمىمىز كوتەرىلىپ جۇرگەندە، سەندەردىڭ جەتكەن جەرلەرىڭ وسى ما؟!
اكىمنىڭ شەكە تامىرلارى بىلەۋلەنىپ، بيداي ءوڭى قىزارا كۇرەڭىتىپ كەتتى. جانى كۇيمەگەن ادام بىرەۋ ءۇشىن ءدال بۇلاي جانىن قينامايدى، جۇرەگىن ءجيى سوقتىرىپ كۇيىپ-پىسپەيدى.
— قازاقتىڭ باسى بىرىكپەۋى-اق ءولتىرىپ بولدى، — دەپ جۇرت اياعى باسىلىپ، ساباسىنا تۇسكەن اكىم قولورامالىمەن ماڭداي تەرىن ءسۇرتتى. — ميۋنحەندە بولعانىم بار ەدى. قىرىق بەس قازاق شاڭىراعى تۇرادى ەكەن. بىرەۋىنىڭ ۇيىنە باردىم. ولاردىڭ ءبىر جاقسىسى داستارقانعا بىزدەگىدەي اراق-شاراپ الا جۇگىرمەيدى. ءبىراق اراق ىشپەسەك تە توست ايتىپ، اڭگىمە سوققانىمىز بار. ءۇي يەسى اۋەلى قازاقستاننىڭ مەملەكەت بولعانى ءار جەردە شاشىراپ جۇرگەن باۋىرلارىمىزدىڭ مەرەيىن دە، بەدەلىن دە كوتەرگەنىن ايتا كەلىپ، پرەزيدەنتىمىزدىڭ اماندىعىن تىلەپ باتا ەتتى. سوسىن:
— ءبىر قازاق — ءبىر، ەكى قازاق — جارتى، ءۇش قازاق — نول! — دەگەنى. ءتۇسپالداپ ايتسا دا ءتۇسىندىم — باسى قوسىلماعاسىن جارىم-جارتى جۇرگەنىمىز راس قوي...
استانا اكىمى سويلەپ، مەن تىڭداپ وتىرمىن. جۇمىس ساعاتى الدەقاشان اياقتالسا دا، بوگدە ادامداردان كۇنى بويى قولى بوساماعان اكىمگە ءوز قىزمەتكەرلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى كىرىپ، سامساعان تەلەفوندار كەيدە جالعىزدان، كەيدە قاتار سارناپ قويا بەرگەندە، وز-وزىڭنەن «قايدان كەلدىمگە» تۇسەدى ەكەنسىڭ.
— ءقازىر اباي اتامىزدىڭ 150 جىلدىعى كەلىپ قالدى دەپ ايقايلاپ جاتىرمىز. ءبىراق قۇر ايقاي، — دەدى زامانبەك ءسوز اراسىندا اڭگىمەنى ادەبيەتكە بۇرىپ — ابايدى ءالى بىلمەيمىز. سەبەبى وقىمايمىز. وتكەندە جازۋشىلار وداعى بار، حالىققا ءبىلىم بەرۋ، مادەنيەت مينيسترلىكتەرى بار — مەن ۇسىنىس ايتىپ ەم: ابايدىڭ ءومىرىن، شىعارمالارىن، قارا ءسوزىنىڭ، ءار ولەڭىنىڭ جازىلۋ تاريحىن جاقسى بىلەتىن وقىرماندار بايگەسىن ۇيىمداستىرايىق. ۇلتىنا، تىلىنە قاراماي. سوندا ابايدى جۇرت تالداپ وقىپ، كىتاپحانادان شىقپاس ەدى. ابايدى ەڭ ۇزدىك بىلەتىنگە ماشينا بەرۋگە بولادى... ءبىزدىڭ تويلارىمىزدىڭ ءبارى ينكۋباتوردان شىققان بالاپانداي.
اكىمنىڭ ويلارىن ءۇنسىز قۇپتايمىن.
توي بولسا، اي دالانى شاڭداتىپ، قاتار-قاتار ءۇي تىگۋ، ەلەكتر جۇرگىزۋ، لەك-لەك اعىلۋ، جاسىرىپ اراق ءىشۋ، الماتىدان كەلگەن لاۋازىمدىلارعا سىي-سياپات ۇلەستىرۋ...
دەربەستىك تۋىن كوتەرگەن مەملەكەت استاناسىنىڭ شىم-شىتىر شارۋاسى كوپ. استانا — ەلدىڭ ايناسى. حالقىمىزدىڭ قاسيەتتى مەكەنى. مەنىڭ ويىمشا، ءتىپتى استانا ءتۇرعىنى بولۋدىڭ ءوزى ادامعا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىن سەكىلدى. مىسالى، بۇرىنىراقتا: «لەنينگرادتىڭ حالقى ەرەكشە مادەنيەتتى؛ كوشەدە بىرنارسە سۇراي قالساڭ، ۇلكەنى جوق، جاسى جوق، تۇرا قالىپ جىلى جۇزبەن تۇسىندىرەدى. موسكۆاعا كەلسەڭ، ىلعي ءبىر كەردەڭدەگەن بىرەۋلەر» دەسەتىن. مەن: «الماتى دەگەن استانانىڭ حالقى نەتكەن عاجاپ! ەشكىمگە ۇقسامايتىن ءسالت-داستۇرى بار. سىرتىنان كىرەتىن قاقپاسىنان باستاپ، باعىت سىلتەيتىن كورسەتكىشتەر، كوشەدە ەلەكتر ساعاتتار، قايدان تۇستىك ىشەم، قايدا تۇنەيمىن دەپ ساندالمايسىڭ — شاعىن مەيمانحانالار مەن كافەلەر. ماس بولىپ جۇرگەن بىرەۋدى كورمەيسىڭ،» — دەپ وزگەلەر سۇيسىنەتىن كۇن قاشان تۋار ەكەن دەپ ارماندايمىن.
استانادا جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى از دەيمىز (بۇدان التى جىل بۇرىن 16 پروسەنت ەدى، ءقازىر 30 پروسەنتكە جەتىپتى). ءبىراق حالىقتىڭ بارلىق قايماعى وسىندا: ساياسي قايراتكەر مە، ونەر يەسى مە، ادەبيەتشىلەر، عالىمدار ما... ونىڭ ۇستىنە تامىرلارىن رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە جايعان سانسىز مينيسترلىكتەر. مينيسترلەر. ءتوراعالار. سپورتشىلار. تەك الماتىدا ءتالىم الاتىن ستۋدەنتتەر سانى ەكى ءجۇز مىڭعا جۋىق. ەلگە، جەرگە، قوعامعا ەڭبەگى سىڭگەن 230 000 زەينەتكەر استانادا تۇرادى. رەسپۋبليكامىزداعى كەيبىر وبلىس ورتالىقتارىنىڭ تۇرعىندار سانى استانانىڭ زەينەتكەرلەر سانىنا جەتپەيدى ەكەن.
مۇقاعالي اقىن دۇنيە سالعاننان كەيىن ونىڭ دوستارى، بىرگە جۇرگەن جولداستارى مەنى ىزدەپ جۇمىسىما كەلەتىن. سولاردىڭ ىشىندە مۇقاتاي جىلقايداروۆ دەگەن مىقتى اقىن بولىپ ەدى. كەيدە ءىشىپ كەلىپ جىلاپ، مۇڭىن ايتىپ، ولەڭدەرىن وقيتىن. مەن ەڭ العاش زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ دەگەن جاس ازامات بار ەكەنىن سول مۇقاتايدان ەستىگەم.
«جاقىن دەگەندە جالعىز جيەنىم بار ەدى، ءوزى اكەسىز ءوستى، اتى — زامانبەك. قۇرىلىس-مونتاج باسقارماسىندا ماستەر، كەيىن باستىق بولىپ ەدى، وتكەن جىلى الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ كەلدى. جالعىز اپكەم كۇلشارۋاننىڭ ۇلى. اكەسى سوعىستان ورالمادى. فاكە، ءسىزدى ءبىلىپ ءجۇرسىن دەپ ادەيى ايتىپ وتىرمىن — مەن دە كوپ جۇرمەسپىن، تۇسىمدە ىلعي مۇقاعالي شاقىرادى دا جۇرەدى... مۇقاتايدىڭ سوڭىندا جاقىن-جۋىق كىم بار ەكەن دەپ بالكىم ءبىر كەزدەرى ىزدەرسىڭ»، — دەپ ەدى. مارقۇمنىڭ سول سوزدەرى ەسىمە تۇسسە، جۇرەگىم جىلايدى.
زەرتتەپ، ويلاپ قاراسام، ءنۇرقادىلوۆ تە ارعىماقتان سەكىرىپ ءتۇسىپ، استانالىق قالاعا اكىم بولا قالماپتى. «جەتىم كوڭىلى كەكشىل» — مىنەزىنىڭ ءبىر بەتكەيلەنىپ، مايموڭكەلەمەي كەسىپ ايتاتىن تۋراشىلداعى دا اكەم بار دەپ الشاڭ باسقان قۇربىلارىنان كەم تۇسپەۋگە تىرىسقان نامىس وتىمەن شارپىلىپ قالىپتاسسا كەرەك. اپكەسى پانارگۇل ەكەۋى ءنۇرقادىل اسكەرگە اتتانعانىن بىلمەيدى. كەيىن بۇل 4-5-كە كەلگەن كەزدە عانا بىرەن-ساران سوعىستان ورالعانداردىڭ وزىندەي بالالارى ەكى ەزۋلەرى قۇلاققا جەتكەن قۋانىشتى جۇزدەرىن كورىپ، ۇندەمەي تۇرىپ قالاتىن. اتاقتى شالكودە جايلاۋىنىڭ ارعى تۇسى — كەتپەن تاۋى. اتا-باباسىنىڭ قارا ورمان مەكەن-جايى سول كەتپەننىڭ باۋرايى-تىن. سەرى مىنەزدى، باتىر بولمىستى ءنۇرقادىل ءبىر اۋلەتتىڭ بەتكە ۇستاعان قايماعى ەدى. ءبىراق بەس ساۋساق تا بىردەي ەمەس، وت باسىندا ەكى سابيمەن جاس قالعان كۇلشارۋان قالت-قۇلت كۇنەلتىستە ارتىق اۋىزدى جاراتپايتىن اعايىننىڭ قاباعىن تانىدى دا، كەگەندەگى توركىنىنە كوشىپ كەتتى. ءبىر جاماعايىننان قالعان جەر ءۇيدى جوندەگەن بولىپ، سوندا تۇردى. وتىن از. اناسى مەكتەپكە وت جاعۋشى بولىپ ورنالاستى. ول كەزدە ەلەكتر جوق — اۋىلدا تۇربالى شام جاعادى. ەرتەمەن وقۋشىلار كەلگەندە مەكتەپ جىلى تۇرۋى ءۇشىن تاڭعى 5.00-تەن وت جاعاتىن. ءار كلاستاعى ءبىر-بىر پەشكە وت تامىزۋ دا وڭاي ەمەس، كەيدە ساباق باستالعانشا سىپىرىپ-سيىرىپ، جۋش-شايىپ ۇلگەرە الماي قالادى. تاڭ قاراڭعىلىعىندا ەكى پەرزەنتىن جەتەلەپ مەكتەپكە جەتەتىن انانىڭ ءبىر قولىن ەكى ەتە الماي جاتاتىنىن كورگەن ۇل مەن قىز وزدەرى تيتىمدەي بولسا دا، بولمەلەردى سىپىرىپ، پارتالار مەن ەدەندەردى ءسۇرتىپ، الاكولەڭكە كلاستاردا بۇلتىڭداپ كومەكتەسەتىن.
«اتادان بالا تۋسا ەدى، اتانىڭ جولىن قۋسا ەدى» — كەگەن ورتا مەكتەبىن تۇڭعىش التىن مەدالمەن بىتىرگەن اققۇباشا جۇقالتاڭ ءجاسوسپىرىم وسى زامانبەك ەدى. جيىرما بەسكە جەتپەي قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنە قاتارداعى قىزمەتكەر بولىپ كەلگەن ونىڭ سوڭعى شيرەك عاسىردا الماتىنىڭ قاي بۇرىشىنا قانداي قازىق قاعىلعانى كوكىرەگىندە سايراپ تۇر. ادەتتە ەكى مىقتى شەكىسسە، زاردابىن تارتاتىن قوساق اراسىندا بوس كەتەتىندەر بولادى. كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا قالالىق پارتيا كوميتەتى مەن قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ باسشىلارى ىلعي بيلىككە تالاسۋمەن قىرعي-قاباق، ءبىر اكەنىڭ ەكى ايەلدەن تۋعان بالالارىنداي كۇن كەشكەن تۇستا قايسىسىنىڭ بابىن تابارىن بىلمەي جاي قىزمەتكەرلەر كۇيزەلەتىن. زامانبەك تە ءبىراز ازاپ شەككەن: پارتيا مەن اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ەكى باسشىسى الىمدى جاس، ەرتەڭ-اق قايراتكەر بولعالى تۇرعان بۇعان ەكەۋى دە ىقىلاسسىز بولماعانمەن «انانىڭ ادامى» دەگەندەي سەنىمسىز قاراپ پاتەردىڭ قوجاسى بولىپ ەسەپتەلەتىن استانا قالالىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، وسەك تاسىپ جاعىنبايتىن، وتىرىك ايتپايتىن نۇرقادىلوۆكە پاتەر بەرمەي قويعان.
بيلىكتىڭ جۇرگەن جەرى — باسەكە. باسەكە جۇرگەن جەردەن بەرەكە كەتەدى. ءبىر نارسەدەن كوڭىلى قالسا، ەكىنشى بەتتەي المايتىن جاس مامان وزىنە اعاداي بولىپ كەتكەن باشماكوۆقا باردى. ول رەسپۋبليكا ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى ەدى. قالادا ىستەگىسى كەلمەيتىنىن، باسقا جۇمىسقا اۋىسقىسى كەلەتىنىن ايتىپ كىرگەن. كەشىكپەي الماتىداعى تاۋ سۋىنان قورعانۋ باسقارماسىنا كەتتى. بۇرىن ورتا ازيادا بولماعان «كازسەلزاششيتا» وداعىن قۇردى. مۇندا دا ابىرويلى ءىس تىندىردى.
قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنە بۇل ءتوراعا بولىپ كەلگەندە، قازاقستاندا قايتا قۇرۋ ساياساتىنىڭ داۋىلى سوعىپ تۇرعان. الماتى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى مارات مەڭدىبايەۆ بيۋرو مۇشەسى رەتىندە مۇنى شاقىرىپ الىپ:
— وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بەلياكوۆتى بۇگىن ءتۇسقايتا ورنىنان الامىز — سوعان داۋىس بەرەسىڭ! — دەگەنى. بەلياكوۆ بۇرىننان كەلە جاتقان، ازداپ كوكىرەكتىگى بولماسا، ءتاۋىر قىزمەتكەر.
— بەلياكوۆتىڭ ورنىنان الىنۋىنا قارسىمىن، — دەدى بۇل قۇداي دا ەمەس، قۇدايدان بىلاي دا ەمەس قۇدىرەتى بار وبلىس باسشىسىنا تۋرا قاراپ.
سول سول-اق ەكەن، ءنۇرقادىلوۆتىڭ سوڭىنا ماي شام الىپ تۇسەتىندەر كوبەيدى. ويدان شىعارىلعان جالامەن وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق بولا بەرگەننەن كۇيىنگەن بۇل قازاق ەلىنىڭ باسشىسى گ.ۆ.كولبينگە جىبەرگەن ەكى بىردەي ارىز حاتىنىڭ ءوز قولىمەن جازعان ءتۇپنۇقاسىن ءالى كۇنگە تەمىر ساندىعىنا سالىپ قويىپتى.
ابۋباكىر ايتقان «تالايلار ءوتتى-اۋ، جالعاننان، كورگەن ادام تاڭقالعان» دەگەن وسى. ءومىر بويى ءبىر ادامنىڭ اق دەگەنى اق، قارا دەگەنى داق بولا بەرمەيتىنىن تاريح كوسەتۋدەي-اق كورسەتىپ كەلەدى. كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا حالىقتىڭ جادى كىم-كىمگە دە ءوز ۇكىمىن شىعارادى. ادالدىق قاي زامان، قاي كەزەڭدە دە ءالسىز، نازىك، جولى دا جىڭىشكە، ءبىراق جانى ءسىرى. بيلىكتىڭ كۇشى، مانساپتىڭ بەدەلىندەي، وتپەلى. ادالدىق پەن مەيىرىم عانا تايساقتاماي جان-جاعىنا تۋرا قاراي الادى.
ەر-ازاماتتىڭ مەن باعالايتىن ەكىنشى قاسيەتى — بىرسوزدىلىك. ءبىر كۇنى تۇيە، ەكىنىشى كۇنى بيە بولىپ، كەشەگى پىكىرى مەن كوزقاراسىن بۇگىن 180 گرادۋسقا وزگەرتىپ، كىرىپ-شىققان قىرىق كىسىنىڭ لامىنە ەرىپ قۇبىلاتىن اكىم كوسەگەڭدى كوگەرتەر باسشى بولىپ جارىتپاندى. ونداي باسشى ءۇشىن ناعىز قاسىرەت سول — حالىقتىڭ وعان دەگەن سەنىمسىزدىگىن تۋدىرادى، ءار ادامنىڭ ەرتەڭگە دەگەن ءۇمىتىن لايلايدى. «كۇنى كەشە جانىندا جۇرگەن پالەنشەنى كەمەدەن لاقتىرعان بالىقتاي ىسىرىپ تاستاعاندا وزگەنىڭ كۇنى نە بولماق» — دەگەن ءقاۋىپتى كۇدىكتىڭ ءار كوكىرەكتە كۇشىكتەۋى زاڭدى.
مۇنىڭ ءبارى ءىرىلى-ۇساقتى مەكەمە باسشىسىنان باستاپ، اتقا مىنگەن ازاماتتىڭ قاي-قايسىسىنا دا قاتىستى جاي. ادامگەرشىلىك ماسەلەسىنەن كورىنە الماعان اكىم شارۋاشىلىق پەن ەكونوميكانى كوكتەتىپ جارىتپايدى. استانا اكىمى دە قالا اۋداندارىنداعى ءوزىنىڭ وڭ قولى — اكىمدەردى تاڭداعاندا وسى نەگىزدەس پرينسيپتەرگە جۇگىنەدى ەكەن.
ال استانالىق قالانىڭ كوشەلەرى مەن كەلبەت-كەسكىنىنەن باستاپ، ساتىلاتىن ايران-سۇتىنە دەيىنگى ارالىقتاعى كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ بارشاسى، تۇپتەپ كەلگەندە، اكىمگە تىرەلگەنمەن، ولاردىڭ ءبارىن تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ شەشۋ استانا اكىمشىلىگىنىڭ دەڭگەيىنەن شىعىپ كەتەدى.
ماسەلەن، ءبىر اۆوبۋستىڭ قۇنى 15-20 ميلليونعا بارىپ قالدى. ميلليون جەتى ءجۇز مىڭ تۇرعىنى بار استانانىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىنە جەتۋ جاقىن ماڭداعى اۋدانعا بارىپ قايتۋدان وڭاي ەمەس. استانا بولعان سوڭ ونىڭ قاجەتى مەن سۇرانىس دەڭگەي بيلىكتىگى دە ولشەۋسىز.
ءار حالىقتىڭ تاريحىندا ءارتۇرلى مىنەزى، قاسيەتى، ءىسى، قايراتكەرلىگىمەن ەل ەسىندە قالاتىن ادامدار بولادى. ءبىزدىڭ حالىقتاعى وسىنداي ادامداردىڭ ءبىرى — جانبايەۆ اعامىز. شارۋاشىلىقتى ۇيىمداستىرۋدا الدىنا جان سالماعان ول كىسى وقىماعان، ورىسشاعا دا شورقاق ادام بولىپتى دەسەدى. ول جىلدارى باسشىلاردىڭ پارتيا مەكتەبىندە وقۋى — قاجەتتى شارتتاردىڭ ءبىرى. ماسكەۋگە، اتاقتى بۇكىلوداقتىق پارتيا مەكتەبىنە بارىپ، قابىلداۋ ەمتيحانىنان وتە الماسا كەرەك. سوندا قابىلداۋ كوميسسياسى مۇشەلەرىنىڭ الدىندا:
— مياسو نادو — جانبايەۆ نادو؛ مولوكو نادو — جانبايەۆ نادو؛ ۋچيتسيا نادو — جانبايەۆ نە نادو، دا؟ — دەپ اعامىز ورنىنان ۇشىپ تۇرعاندا، كوميسسيا مۇشەلەرى دۇرىس باعاسىن قويىپ، قابىلداعان ەكەن.
قازاق مەملەكەتىنىڭ استاناسى جايلى دا وسى شىندىقتى ايتۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇر. الماتى پالەنشە-تۇگەنشەنىكى ەمەس، بۇكىل حالىقتىڭ، ءبىر ەلدىڭ استاناسى. ءمۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» — قازاق حالقىنىڭ XIX عاسىرداعى رۋحاني، ساياسي-ەكونوميكالىق ءومىرىنىڭ ايناسى بولسا، الماتى قالاسى — بۇل كۇندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا مۇشە بولعان، پرەزيدەنتىنىڭ ەسىمىن شىعىس، باتىستاعى ەلدەردىڭ جانۇيالارى جاڭا تۋعان سابيىنە جاقسى ىرىمعا بالاپ قويىپ-جاتقان مەملەكەتتىڭ ايناسى. دەمەك، استاناعا كوزقاراس تا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە، ونىڭ پروبلەمالارى ۇكىمەت بيىگىندە قارالۋى قاجەت-اق.
بۇل ءبىر ادامنىڭ مۇددەسى ءۇشىن ەمەس ەكەندىگىن ول تۇسىنەدى.
ەندەشە ەڭ الدىمەن كوك بايراعىن جەر شارىنىڭ ءبىر نۇكتەسىندە جەكە جەلبىرەتكەن دەربەس ەلدىڭ استاناسىنا مەملەكەتتىك ستاتۋس بەرىلەتىن كەز — ناعىز وسى تۇس-اۋ دەپ ويلايمىن.
قازاق رەسپۋبليكاسىنداعى بارلىق مينيسترلىكتەر، اكسيونەرلىك قوعامدار مەن جىلىگى مايلى كومپانيالار، باسىنا ب ا ق ورناپ جاتقان بانكىلەر — ءبارى-بارىنىڭ اس ىشەتىن استاۋى الماتىدا. استانالىق قالاعا وسىلاردىڭ ارقايسىسى سۇبەلى ۇلەستەرىن تۇراقتى قوسىپ وتىرعانى ءجون سەكىلدى.
مەملەكەت ومىرىندەگى ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەر استانادا شەشىلەدى، رەسپۋبليكامىزعا ساپار شەككەن وزگە ەلدەردىڭ يگى جاقسىلارى ات باسىن الدىمەن الماتىعا تىرەيدى.
مەملەكەتتە پرەزيدەنت دەڭگەيىندەگى ىشكى، سىرتقى ىستەردىڭ بارىنە ۇكىمەت باسشىسى، ياعني پرەمەر-مينيستر، قانداي جاۋاپتى بولسا، سول مەملەكەتتىڭ استاناسىن باسقارىپ وتىرعان اكىم دە ءدال سونداي دارەجەدە جاۋاپتى جانە سول دەڭگەيدەگى حۇقتى بولۋى — بۇگىنگى تاڭداعى قاجەتتىلىك. مەن استانامىزدىڭ قازىرگى اكىمى زامانبەك نۇرقادىلوۆكە لاۋازىم اپەرەيىن دەۋدەن اۋلاقپىن. ءبىراق قازاق مەملەكەتىنىڭ استاناسىن باسقارۋ كەز-كەلگەن قالانى باسقارۋ ەمەس. مەن وتكەن جىلى ءبىر سوزىمدە: «قازاق حالقىنىڭ مەككەسى — الماتى بولسا، مەدينەسى — تۇركىستان»، — دەپ ەدىم.
الماتى — ءبىزدىڭ باس قالامىز.
باس قالاعا دەگەن قامقورلىق تا باسقاشا بولۋى كەرەك ەدى. باياعىدا كەڭەس وداعىنىڭ استاناسى ماسكەۋ قانداي ەدى؟ بايلىعى دا، باسقا مۇمكىندىكتەرى دە ەرەكشە بولاتىن. ول تەك ماسكەۋدەن شىعىپ جاتقان بايلىق ەمەس ەدى. ول بارلىق رەسپۋبليكالاردىڭ قازىناسىنان قۇيىلىپ جاتقان بايلىق بولاتىن.
ۇكىمەت تاراپىنان كۇندەلىكتى قامقورلىق، كومەك، تىلەۋلەس ىقىلاس بولعاندا عانا استانانىڭ اجار، ابرويى ەلىمىزدىڭ بۇگىنگى دەڭگەيىنەن، مەملەكەتىمىز، حالقىمىز ۇمتىلعان مۇراتتارمەن ۇيلەسىم تابار ەدى.
...اقشام جامىراي قويماعان كەز. شاشىن شالقاسىنان قايىرعان بيداي ءوڭدى جىگىت قۇرمانعازى كوشەسىنىڭ بويىمەن اسىقپاي باسىپ كەتىپ بارادى. جۇزىنەن شارشاعان نىشان بايقالادى. كوشەدەگى لەك-لەك ستۋدەنتتەر جامىراي سالەمدەسەدى. كەيدە سالەمدەسۋ دە شارشاتادى.
اكەسى اسكەرگە كەتكەندە بەسىكتەگى بوزامىق ەسەيىپ ەرجەتە باستاعاندا-اق جولداس-جورالارىنىڭ الدىڭعى لەگىندە جۇرگەنىن، جارقىلداپ ءان سالىپ، دومبىرا شەرتكەنىن كورگەن سايىن انا كوڭىل ىشىنەن «ءتاۋبا، ءتاۋبا!» دەپ جەتى جيىرما تيىندى جەتى مۇشەسىنەن ساداقا دەيتىن. «ورنىندا بار وڭالار» — ءنۇرقادىلدىڭ وشاعىن وشىرمەي كەلەدى. «اكەڭنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمە — ەل سىيلايتىن ازامات ەدى»، — دەپ اناسىنىڭ بۇل مەكتەپ بىتىرگەن كۇنى كوز جاسى مولدىرەپ ايتقانى ءالى جادىندا. ءوزىنىڭ ۇلى مەن قىزىنا دا وسى قاعيدانى سىڭىرگەن، بىردە ۇلى ءجاسوسپىرىم كەزىندە:
— مەنىڭ تاعدىرىمدى فاميليام شەشە مە؟ — دەپ قالدى. اكەسىنىڭ قاتتى اشۋلانعانىن كورگەن بوزبالا كەشكىسىن كەشىرىم سۇراعان.
جىگىت سىرتىن قىزعىلت تاسپەن كومكەرگەن ۇيگە جاقىندادى. الاتاۋدىڭ توبەسىنەن شىققانداي ءبىر جارىق جۇلدىز كورىندى. ادەتتە الماتى اسپانىندا جۇلدىز اتاۋلى كوزگە تۇسە بەرمەيدى،
ەل مەن جەردىڭ، قاسيەتتى توپىراقتىڭ، اۋلەت پەن انانىڭ ابىرويى دەپ تەر توككەن جىگىتتەردىڭ تاعدىر جۇلدىزى دا جوعارى بولعاي!
1993
You Might Also Like
