InfoHub Logo

بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر حاننىڭ ءۇش تۇلپارى بولىپتى. بۇل تۇلپارىن ءوزىنىڭ ءبىر وتە سەنىمدى قۇلىنا باقتىرادى ەكەن. حان سەيىلگە شىعارىندا، حاننىڭ مىنەمىن دەگەن تۇلپارىن ات باعۋشى ق ۇلى ەرتتەپ اكەپ بەرىپ، كەشكە تاپسىرىپ الىپ تۇرادى ەكەن.

         ءبىر كۇندەردە حان ۋازىرلەرمەن ءوزارا كەڭەسىپ وتىرىپ:

         — مەنىڭ تۇلپارىمدى باعۋشى قۇلىم ومىرىندە وتىرىك ايتپايدى، مۇنداي دا وتىرىك ايتپايتىن ادام بولادى ەكەن، – دەپتى.     

         سوندا قاسىندا وتىرعان باس ءۋازىرى:

         — تاقسىر-اۋ، وتىرىك ايتپايتىن ادام بالاسى بولا ما ەكەن؟ ول قۇلىڭىزدىڭ وتىرىك ايتۋىنا تۋرا كەلەتىن ىستەر كەزىكپەي جۇرگەن شىعار، – دەپتى.

         سوندا حان:

         — ول قۇلىم ءولىپ كەتۋىنە قايىر، ءبىراق وتىرىك ايتپايدى، – دەپتى.

         ءۋازىر تۇرىپ:

         — تاقسىر، سول قۇلىڭىزعا وتىرىك ايتقىزسام قايتەسىز؟ – دەپتى.

         سوندا حان تۇرىپ:

         — ەگەردە سەن سول قۇلىما وتىرىك ايتقىزساڭ، مەن ورنىمنان ءتۇسىپ، حاندىعىمدى ساعان بەرەمىن. ەگەر وتىرىك ايتقىزا الماساڭ باسىڭدى     الامىن، – دەپتى.

         بۇل سوزگە ءۋازىر دە كەلىسىپ:

         — قۇلىڭىزعا ءۇش-تورت كۇن ىشىندە وتىرىك ايتقىزامىن، – دەپ، ءۋازىر وردادان شىعىپ، ۇيىنە كەلىپتى.

          ءۋازىردىڭ اي دەسە اي ەمەس، كۇن دەسە كۇن ەمەس، جاننان اسقان وتە سۇلۋ ءۇش قىزى بار ەكەن.

         ءۋازىر ۇيىنە كەلگەن سوڭ قىزدارىن شاقىرىپ الىپ:

         — بالالارىم، مەن حانمەن وسىنداي ۋادە، توقتام جاساپ كەلدىم. حاننىڭ انا ءۇش تۇلپارىن باعاتىن قۇلىنا ءبىر اۋىز وتىرىك ايتقىزا الساق، قۇداي جارىلقاپ مەن حان بولدىم. ال ەندى، وتىرىك ايتقىزا الماساق، ءۇش بالام، اكەڭنەن ءۇمىت قىلماڭدار، مەن ولگەن كىسى– دەپتى. سوندا قىزدارى وتىرىپ:

         — ويباي-اي، اكە، ءىس قيىنعا اينالىپتى عوي، ەندى ول قۇلعا قالاي وتىرىك ايتقىزۋ كەرەك؟ – دەپتى.

         سوندا ءۋازىر تۇرىپ:

         — بالالارىم، سەندەر اكەمىز ولىمنەن امان قالىپ، مۇراتىنا جەتسىن دەسەڭدەر، ونىڭ اقىلى وڭاي– دەپتى. قىزدارى:

         — ەندەشە، ول قۇل بىزگە بايلانىستى ىسپەن وتىرىك ايتاتىنداي بولسا، ول ءۇشىن كورسەتكەن اقىلىڭىزعا دايارمىز عوي – دەپتى. سوندا ءۋازىر تۇرىپ:

         — بالالارىم، ونداي بولسا، اقىل مىناۋ-بۇگىننەن باستاپ سول قۇلدىڭ ات باعىپ تۇرعان جەرىنە ۇشەۋىڭ ءۇش ءتۇن قوناق بولىڭدار. ءارقايسىڭ ءبىر كەش بىرگە جاتىپ، بۇيىمتاي سۇراعاندا، باعىپ جۇرگەن تۇلپارىنىڭ ءبىرىنىڭ باسىن سۇراپ، ۇشەۋىڭ ءۇش تۇنەپ، سول ءۇش تۇلپاردىڭ باسىن كەستىرىپ اكەلسەڭدەر، ول قۇلدا وتىرىك ايتپايتىن شارا قالمايدى، – دەپتى. بۇل سوزگە قىزدارى «ماقۇل» دەپ، ءبىرىنشى كۇنى ۇلكەن قىزى بار اسىل كيىمدەرىن كيىپ، حوش ءيىستى مايلارىن جاعىپ، بەينە ءبىر پەرىنىڭ قىزى سياقتانىپ، ات باعۋشى قۇلدىڭ جاتاتىن ۇيىنە كەلەدى. تۋعان ايداي بولىپ سۇلۋ قىز قاسىنا جەتىپ كەلگەندە قۇل نە دەرىن بىلە الماي:

         — ءيا، حانىم، جولىڭىز بولسىن،– دەپتى.

         سوندا ءۋازىردىڭ قىزى، اكەسىنىڭ ۇيرەتۋى بويىنشا:

         — مەن باس ءۋازىردىڭ قىزى ەدىم. ءوزىمىز تەڭدەس ءۋازىر، بەك، حانزادالاردىڭ بالالارى جاستىق ماحابباتپەن ويناپ-كۇلەلىك دەسە داعى، سولاردىڭ ءبارىنىڭ ومىرلىك ماحابباتىنان ءسىزدىڭ ءبىر كۇنىڭىزدى ارتىك كورىپ، ادەيى ىزدەپ كەلىپ تۇرمىن. ەگەر سىزدەن رۇقسات بولسا، قاسىڭىزعا ءبىر تۇنەپ شىقسام دەپ ەم، – دەپتى. سوندا قۇل حانشاعا:

         — ويباي-اۋ، ءسىزدىڭ مۇنداي ويىڭىزعا مەن دايارمىن،– دەپ، ول ءتۇندى ەكەۋى تاماشامەن وتكىزىپتى. قىز تاڭەرتەڭ ۇيىنە قايتپاقشى بولعانىندا، قۇل تۇرىپ:

         —ءيا، حانشام. كوڭىلگە العان بۇيىمتايىڭىز بار ما؟ – دەپتى. سوندا ءۋازىردىڭ قىزى:

         — مەنىڭ سۇراعانىمدى بەرەتىن بولساڭىز بۇيىمتايىم  بار، – دەپتى. قۇل تۇرىپ:

         —كوڭىلىڭىزدە نە بولسا دا ورىندايمىن دەمەدىم بە؟ نە بۇيىمتايىڭىز بولسا دا ايتىڭىز، – دەپتى. سوندا ءۋازىردىڭ قىزى:

         — مەنىڭ تىلەگىم-تۇلپاردىڭ ءبىرىنىڭ باسى ەدى، – دەگەندە، قۇل سوزگە كەلمەستەن، ءبىر تۇلپاردى الىپ ۇرىپ، باسىن كەسىپ بەرە سالىپتى. ءۋازىردىڭ قىزى تۇلپاردىڭ باسىن الىپ، ۇيىنە بارىپتى. قىز كەتكەننەن كەيىن قۇل بۇرىنعى ادەتىنشە حانعا بارىپ، «تاقسىر، تۇلپارلار امان» دەپ، قالعان ەكى اتىن باعىپ جاتا بەرىپتى. ەكىنشى كۇنى كەشىندە ءۋازىردىڭ ورتانشى قىزى حاننىڭ قۇلىنا قوناققا كەلىپ، اكەسىنىڭ ۇيرەتۋى بويىنشا، الدىڭعى تاتەسى سياقتى بار كيىمدەرىن كيىپ، پەرىنىڭ قىزىنداي بولىپ كەلىپ، قوناق بولىپ، تۇنىمەن بىرگە جاتىپ، ەرتەڭىنە قايتارىندا ەكى تۇلپاردىڭ ءبىرىنىڭ باسىن كەستىرىپ الىپ، اكەسىنە كەلىپ، بايانداپ بەرىپتى. ءۇشىنشى كۇنى كەشىندە ءۋازىردىن كىشى قىزى، الدىڭعى ەكى تاتەسى سياقتى ات باعۋشى كۇلعا كەلىپ، قوناق بولىپ، تۇنىمەن بىرگە جاتىپ، ەرتەڭىندە سوڭعى تۇلپاردىڭ باسىن كەستىرىپ الىپ كەتىپتى. ات باعۋشى قۇل ءۇش كۇنگە دەيىن حانعا بارا الماي، ءتورتىنشى كۇنى حانعا بارىپ، اتتاردىڭ اماندىق حابارىن بەرمەكشى بولىپتى. حانعا نە ايتارىن بىلە الماي باسىنداعى بوركىن ءتور الدىنا قويىپ، بوركىن حان ەتىپ، ءوزى بۇرىنعى ادەتىنشە ەسىكتەن كىرىپ كەلىپتى.

         — ە، ءۇش كۇننەن بەرى قايداسىڭ، تۇلپارلار امان با؟ – دەيدى حان.

         — ءيا تاقسىر، تۇلپارلار امان، سابىنداپ جۋىلدى، – دەپ قۇل، باسىن شايقاپ، «جوق، مۇنىم بولمايدى ەكەن» دەپ تىسقا شىعىپ كەتىپتى. ەكىنشى رەت قايتىپ ورالعاندا حان:

         — ە، ءۇش كۇننەن بەرى نەعىپ كەلمەدىڭ، تۇلپارلار امان با؟ – دەيدى.   سوندا قۇل:

         — ءيا، تاقسىر. تۇلپارلار داق بۇرىنعىداي ەمەس، ءۇش كۇننەن بەرى جەم جەمەي قاتتى اۋىرىپ تۇر، – دەيدى دە، «جوق» دەپ باسىن شايقاپ، «بۇل دا بولمادى» دەپ، تاعى دا دالاعا شىعىپ كەتەدى. وسىلايشا الدەنەشە قايتالاپ، اقىرىندا شىندىقتى ايتپاققا بەكىپ، بوركىن الىپ، باسىنا كيىپ، بۇرىنعى ادەتىنشە حاننىڭ ءوز ورداسىنا بارىپ، حاننىڭ ءۋازىر، بەكتەرىمەن كەڭەسەتىن ۇيىنە كىرىپ كەلىپتى. ات باعۋشى قۇل حان ورداسىنا كىرىپ كەلگەندە، حاننىڭ باس ءۋازىرى دە، وزگە ۋازىرلەرى دە حان ورداسىندا وتىر ەكەن.

         سوندا حان ات باعۋشى قۇلىنا:

         — ە، سەن ءۇش كۇننەن بەرى قايداسىڭ، تۇلپارلار امان با؟ – دەپتى. سوندا ات باعۋشى قۇل:

         — تاقسىر، تۇلپارلار امان ەمەس، قايران تۇلپارلار امان بولماي قالدى عوي، – دەپتى. حان اشۋلانىپ:

         — ە، نە بولىپ قالدى، – دەيدى. قۇل:

         — تاقسىر حان، باسىمدى الامىن دەسەڭىز، مىنەكي، دايارمىن. تۇلپارلاردىڭ  امان بولماعان سەبەبى مىنانداي ەدى، – دەپ ءسوزىن باستاپ:

         — تاقسىر، وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن، ءسىزدىڭ باس ءۋازىرىڭىزدىڭ ۇلكەن قىزى ماعان كەلىپ، قوناق بولىپ، ەكەۋىمىز ءبىر ءتۇن بىرگە جاتىپ، قايتارىندا «نە بۇيىمتايىڭ بار» دەپ سۇرادىم. مەنىڭ بۇيىمتايىم، ءوزىڭ باعىپ جۇرگەن تۇلپارلاردىڭ ءبىرىنىڭ باسى ەدى دەگەن سوڭ، مەن ءبىر تۇلپاردىڭ باسىن كەسىپ بەرىپ جىبەردىم. سونىمەن ەرتەڭگى كەشتە ءۋازىردىڭ ەكىنشى قىزى كەلىپ، قوناق بولىپ، مەنىمەن ءبىر ءتۇن جاتىپ، ول قىز دا قايتارىندا: «مەنىڭ بۇيىمتايىم تۇلپاردىڭ ءبىرىنىڭ باسى ەدى» دەگەن سوڭ، وعان تاعى دا ءبىر تۇلپاردىڭ باسىن كەسىپ بەرىپ جىبەردىم. وتكەن ءتۇنى كەشكە ءۋازىرىڭىزدىڭ ءۇشىنشى قىزى كەلىپ، قوناق بولىپ، مەنىمەن ءبىر ءتۇن بىرگە جاتىپ، قايتار كەزىندە ول دا ءبىر تۇلپاردىڭ باسىن سۇراعان سوڭ، قالعان ءبىر تۇلپاردىڭ باسىن كەسىپ سوعان بەرىپ جىبەردىم.تاقسىر، مىنە، ءوز باسىمدى ءۇش تۇلپاردىڭ باسى ءۇشىن الدىڭىزعا اكەلىپ تۇرمىن، – دەپتى.

         سوندا حانمەن ءباس قىلعان باس ءۋازىر قالتىراپ، دىرىلدەي باستاپتى. حان ءۇش تۇلپارىنىڭ بىردەي ءولىپ كەتكەنىنە رەنجىپ، وتىرعان كوپشىلىككە ۋازىرىمەن ەكەۋىنىڭ اراسىندا بولعان باستەرىن بايانداپ بەرىپتى. سونان كەيىن جەندەتتەرىن شاقىرىپ، باس ءۋازىردىڭ باسىن العىزىپ ونىڭ ورنىنا ات باعۋشى قۇلدى باس ءۋازىر ەتىپ سايلاپتى.

         وتىرىك ايتپايتىن ات باعۋشى قۇل اقىرى مۇراتىنا جەتىپ، ءۋازىر بولىپ ءومىر وتكىزىپتى.

---