باقا
باياعىدا باقا دەگەن ءبىر شال بولىپتى. ول ءوزى «قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن» مومىن ەكەن، ەش ۋاقىتتا دا ءبىر ادامعا «سەنى مە!» دەگەن قاتتى ءسوز ايتپاپتى. وسى مىنەزىنە قاراي، باقانى جۇرت كەلەمەجدەپ «اۋليە» دەپ اتاپتى. بارا-بارا باقا دەگەن اتى ۇمىتىلىپ، وعان اۋليە دەگەن ات تاعىلىپتى.
باقا ءبىر كۇنى ءبىر توپ ادامعا ىلەسىپ، قالاعا شىعىپتى. قالادان قايتىپ كەلە جاتقاندا، نوسەر جاڭبىر جاۋىپ، كوپپەن بىرگە جولداعى ءبىر ۇيگە قونۋعا دۋشار بولىپى. بۇلاردىڭ قونعان ۇيىنە، ەل قىدىرىپ، ساۋدا ىستەپ، جۇرتتى الداپ، مال تاۋىپ جۇرگەن ءبىر باقالشى ساۋداگەر دە قونادى.
قونعان ءۇيى ءبىر ءداۋ كىسىنىڭ ءۇيى ەكەن. قاسىنداعى جولداستارى باقانى مازاقتاپ، «اۋليە» دەسە دە، ەسىك جاقتا وتىرعان شالعا ءۇي يەسى كوڭىل اۋدارا قويمايدى.
تاڭ اتادى. شاي ءىشىپ، جۇرت اتتانايىن دەپ جاتقاندا، باقالشى ساۋداگەر: «ءبىرتالاي ماتام ۇرلاندى»، – دەپ الەك سالادى. ءۇي يەسى:
— ماتا تابىلعانشا وسىندا بولاسىڭدار، تابىلماسا، تولەيسىڭدەر! سەندەردەن باسقا الار ادامنىڭ ءجونى جوق، – دەپ، قوناقتاردى جىبەرمەيدى.
ءارى كەرىسىپ، بەرى كەرىسىپ كەلگەندە قاسىنداعى جولداستارى باقانى كەپىلدىككە ۇستاپ بەرىپ، كەتكىسى كەلەدى. سويتەدى دە:
— مىناۋ وتىرعان ءبىزدىڭ جولداسىمىز - كورىپكەل، اۋليە. كىم السا دا وسى كىسى تاۋىپ بەرەدى. تابا الماسا، جاسىرعانى. وسى كىسىنىڭ ءتۇپ ەتەگىنەن ۇستاپ ايرىلما! – دەيدى. باقا ىرشىپ تۇسەدى:
— بايەكە! بۇلار قالجىڭ ايتادى، «اۋليە» دەپ، مازاق قىلادى. مەنىڭ وندايلىق ەشبىر ونەرىم جوق، – دەيدى. باي وتىرىپ:
— جارايدى. اۋليە بولسا، ۇرىمدى تاۋىپ بەرەر، تاۋىپ بەرمەسە استىنداعى اتى بىزدىكى. باسقالارىڭا رۇقسات! – دەيدى.
باقا ءارى ويلايدى، بەرى ويلايدى... قيسايعان باي بولمايدى. اقىرىندا:
— ماتانى العان سەن! – دەپ، باقاعا جانجال سالادى.
— اي، قۇداي-اي، جاسىمنان-اق وسىنداي ءىز اڭدىعان ادامدارعا جولداس بولماسام دەپ ەم! ءبىر كۇن جولداس بولعاندا كورگەن پايدام مىناۋ! – دەپ، باقا تۇتقىن بولىپ، جولداستارىنان ايىرىلىپ، جولىنان بوگەلىپ، قالا بەرەدى.
باي كەشكە دەيىن باقانى اۋرەلەيدى.
— جوقتى تاباسىڭ، تاپپاساڭ، تولەيسىڭ! – دەيدى. باقا قارعانىپ-سىلەنىپ، ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ:
— اۋليە دە ەمەسپىن، ماتانى دا كورگەن ەمەسپىن، – دەيدى. ءبىراق باي بولمايدى. ءتىپتى ارى-بەرىدەن سوڭ:
— سوزگە تۇسىنبەيتىن، بەزەرگەن نەمە ەكەنسىڭ! – دەپ، باقانى قامشىلاپ تا الادى.
باقا وتىنىشپەن، ءسوزدىڭ ءجاي-مانىسىن ايتۋمەن قۇتىلا المايتىنىن ءبىلىپ، قۇتىلۋدىڭ باسقا جولىن ويلاستىرادى. اقىرىندا:
— جارايدى. مەن ۇرلانعان ماتانى تابايىن. كەشكە ءبىر ءۇيدى ماعان وڭاشا بەرىڭدەر! تاڭ اتقانشا سوعان تۇنەيىن. اتىمدى ءۇيدىڭ ارتىنا بايلاپ قويىڭدار! تاڭ اتقاسىن جوقتىڭ ىزىنەن حابار بەرەم، – دەيدى. باي:
— جارايدى، – دەپ، ءبىر ءۇيدى وڭاشالاپ، كەشكە باقانى سوندا سالادى. باقا ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر دوڭبەكشىپ جاتىر. تۇنىمەن ءوزىن الەككە سالعان جولداستارىن دا، قۇدايدى دا قارعاۋمەن بولادى. تاڭ قاراڭعىسى بولعان كەزدە، باقا سىرتقا شىعادى. شىقسا، اتى بايلاۋلى تۇر ەكەن. ءبىراق بايدا باقانىڭ قۋلىعىنداي قۋلىق بولماسىن با؟ باقانىڭ ەر-توقىمىن تىعىپ قويعان ەكەن. كەدەي سورلىدا دۇرىس ەر-توقىم بولعان با؟ ەر-توقىم بىرەۋدىكى ەكەن. «تاستاپ كەتسەم ۇيات بولار» دەپ، باقا ىزدەي باستايدى. انا جەردى ءبىر، مىنا جەردى ءبىر قاراپ ءجۇرىپ، ءبىر ءۇيدىڭ جىرتىعىنان جىلتىراعان شامنىن ساۋلەسىن كورەدى. كەلسە، ىشتە كۇبىر-كۇبىر داۋىس شىعادى. تىڭداپ تۇرسا، سويلەسىپ جاتقان ايەل مەن ەركەك ەكەن.
— قۇداي ۇرىپ، انا «اۋليە» دەگەنى شىن اۋليە بولىپ، ۇرلىعىمىز اشىلىپ قالسا، نە بەتىمىزدى ايتامىز؟! – دەيدى ەركەگى جاتىپ.
— اي، قويشى، ءارى! ول ءقايبىر اۋليە دەيسىڭ؟ جوقتى ايتقانى نەسى!.. مىنا قاراشى، شەتىنەن ءبىر سۇيەمدەيىن جىرتىپ الىپ ەدىم، ءوزى ساتەن بە، قالاي؟ – دەيدى ايەلى.
— قانشا دەيسىڭ؟
— ءبىر توپ، بۇزىلماعان.
— ونى تىققان جەرىڭنەن بىرەۋ-مىرەۋ تاۋىپ الماي ما؟
— اي قۇداي-اي، كىم تابار دەيسىڭ! شوقى تاستىڭ تۇبىندەگى اعاشتىڭ ءتۇبىن كىم قازار دەيسىڭ؟
ەر-توقىم ىزدەگەن باقا قۋانىپ كەتىپ: «جارايدى!» دەپ، ۇيگە قايتا كەلەدى. «ءبىر پالەدەن امان قۇتىلدىم عوي!» دەپ، تىنىش ۇيقىعا كەتەدى. ەرتەڭىنە باي باقانىڭ بەتىنە قاراسا، كەشەگى باقا ەمەس. باقانىڭ كوڭىلى جاي، مىنەزى سالماقتى بولىپ قالىپتى.
«وسى قۇداي اتقاننىڭ شىنىندا دا بىردەڭەسى بولىپ جۇرمەگەي ەدى!» – دەپ ويلايدى باي ىشىنەن.
شاي ءىشىپ جايلانىپ بولعاننان كەيىن:
— ال اۋليەم، كورگەن-بىلگەنىڭدى سويلە! – دەيدى باي.
باقا نازدانىپ، ازىراق وتىرىپ:
— وسى اۋىلدىڭ ادامدارىن ءبىرىن قالدىرماي جينا، – دەيدى. اۋىل ادامدارى جينالىپ بولعاننان كەيىن:
— ماتا الىسقا كەتە قويماعان بولار. بالا-شاعالاردىڭ ىستەپ جۇرگەن ىستەرى بولار. وتىرعان ادامداردان سۇراستىرىپ كورىڭىزدەر. بالكىم، وزدەرى دە موينىنا الار، – دەيدى باقا سالماقپەن.
جۇرت بىرىنە-بىرى قاراسادى. باي وتىرىپ:
— ەستىپ وتىرسىڭدار عوي اۋليەنىڭ ءسوزىن؟ ويناپ العاندارىڭ بولسا، وزدەرىڭ-اق ايتىڭدار، – دەيدى.
جۇرت بىرىنەن سوڭ ءبىرى:
— قۇداي ساقتاسىن! بەس-وندى قارامىزدىڭ يگىلىگىن كورسەتپەسىن! –دەگەندى ايتادى.
سونىڭ ىشىندەگى ءبىر جاستاۋ ايەل قىزاراڭداپ، باقاعا قاراپ، جالتاقتاي بەرەدى. «باقا: «اي، سەن-اۋ ۇرلاعان!» – دەپ ويلايدى ىشىنەن.
— اۋليە، كورىپ وتىرسىڭ عوي! – مىنا جۇرت قارعانىپ وتىر. ەندى نە ايتاسىڭ؟ – دەيدى باي باقاعا. باقا ازىراق ۇندەمەي وتىرىپ:
— جارايدى، ولاي بولسا، ماتانىڭ جاتقان جەرىن ءوزىم-اق ايتايىن. وسى اۋىلدىڭ ماڭىندا ءبىر شوقى تاس بولۋ كەرەك، سول تاستىڭ جانىندا جالعىز اعاش بولۋ كەرەك. سونىڭ ءتۇبىن قازسا، ماتا تابىلار. ءبىراق ءبىر سۇيەمدەيى جىرتىلىپ الىنعان بولۋ كەرەك، – دەيدى.
مۇنداي حاباردى ەستىگەن سوڭ، جۇرت وتىرا ما؟ شۋلاسىپ، تۇرا جۇگىرىسەدى. بارىپ قازسا، ايتقانداي، كومىلگەن ماتا شىعا كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر سۇيەمدەي جەرى جىرتىلعانى انىق بولادى.
جۇرت جاعاسىن ۇستاپ، تاڭ-تاماشا قالىسادى.
— مىناۋ ناعىز كورىپكەلىڭنىڭ ءوزى ەكەن! – دەسەدى. ماتانى الىپ جۇرت بايدىڭ ۇيىنە كەلەدى. اۋليەنىڭ ايتقانى ءدال بولعانىن ايتىسادى. باياعى جاس ايەلدىڭ ءجۇزى قۋارىپ كەتكەنىن باقا كوز جىبەرىپ بايقايدى: «اي، وسى سەنسىڭ-اۋ!» دەپ ويلايدى، تاعى دا ىشىنەن.
جۇرت ءبىراز شۋلاسقاننان كەيىن، مانادان بەرى ماتا ءوز اۋلىنىڭ ىشىنەن شىققانعا تۇنجىراپ وتىرعان باي:
— جارايدى، اۋليەم! جوقتىڭ ۇستىنەن ءدال ءتۇستىڭ، مۇنىڭ جاقسى. ەندى ۇرلاعان كىسىنى ايتىپ بەر، – دەيدى.
باقا ءبىراز كىدىرىپ وتىرىپ:
— جوق تابىلدى عوي، باي! بالا-شاعانىڭ ىستەگەن ءىسى بولار. ار جاعىن قازبالاپ قايتەسىز؟ بىرەۋ-مىرەۋدى ۇيالتارسىز، ول جاراماس، – دەيدى.
— الدە ءوزىڭ تىعىپ قويىپ اۋليەلىك قىلىپ وتىرمىسىڭ؟ – دەيدى، باي باقانى كەكەتىپ.
باقا بۇل سوزگە كۇيىپ كەتەدى.
— ولاي بولسا، جارايدى. ءبىراق... وزىڭىزگە ۇيات كەلىپ قالىپ جۇرمەسىن! – دەپ، باقا ەپتەپ باسىن كوتەرىپ، ماناعى ءدۇدامالدى ايەلگە قارايدى.
ايەلدىڭ كوزى تايسالىپ، ءجۇزى ۇيالىپ، جەرگە قارايدى. «ءدال ءوزى ەكەن!» دەيدى ىشىنەن باقا:
— ماتانى العان ادام...– دەپ كەلە جاتقاندا، باقانىڭ ءسوزىن ءبولىپ، جىگىت اعاسى بولعان ءبىر كىسى:
— ءبىزدىڭ ۇيدەگى كەلىنىڭىز ەكەن، مىنا نوعايعا ەرەگىسىپ تىعىپ قويىپ جۇرگەن، – دەپ كۇڭك ەتە تۇسەدى.
بايدىڭ بەتى كومىردەي بولىپ، تومەن قارايدى. مانادان بەرى الاقتاپ وتىرعان جۇرت، بىرىنە-بىرى پىش-پىشتاپ، تەرىس قاراپ، كۇبىرلەپ سويلەسە باستايدى.
— سويتسە، ماتانى ۇرلاعان-بايدىڭ ءىنىسىنىڭ ايەلى، ءوز كەلىنى ەكەن.
«باقا كورىپكەل اۋليە ەكەن، جۇرت ويناپ ايتام دەپ، ويلاپ ايتىپ ءجۇر ەكەن... ءسويتىپتى، ءسويتىپتى، سولاي بولىپتى» دەگەن لاقاپ وسىدان بىلاي جۇرتتىڭ بارىنە جايىلادى. وتىرىگىن قوسا ايتقان كۇبىر، بىرەۋدەن بىرەۋگە جەتىپ، باقانى قۇدايعا قول تاپسىرىپ كەلگەن ناعىز يشان قىلىپ شىعارادى. وسىدان بىلاي «اۋليە» دەگەن ات باقاعا شىنداپ تاعىلادى. قويى ۇرلانسا دا، بۇزاۋدىڭ باس ءجىبى جوعالسا دا، بىرەۋ-مىرەۋ اۋىرسا دا، جۇرت باقاعا قاراي شاباتىن بولادى. باقا ولارعا: «اۋليە ەمەسپىن!» دەپ، ازاردا-بەزەر بولادى. كەي ادامدار اۋليە اتاققا قۇشتار بولسا، باقا بۇل توسىننان تاعىلعان اتاقتان قاشىپ قۇتىلا المايدى. «اۋليە ەمەسپىن!» دەپ، ازاردا-بەزەر بولادى.
كۇندەردە ءبىر كۇن اۋزى التى قارىس ەل بيلەگەن ءبىر ءبيدىڭ جانىنان ارتىق كورەتىن، ءوزىن ءبىر تۇلىك مالعا باعالايتىن جاقسى نارى جوعالادى؛ ناردى كۇن-تۇنى ىزدەپ، تابا المايدى. «ناردى العان كىسى ءبىر كۇن ىشىندە اكەلىپ، ءۇيىمنىڭ ماڭىنا تاستاپ كەتپەسە، تۇبىنە جەتەم! اۋىل-ماۋلىڭمەن شابامىن! ەركەگىن قۇل قىلىپ، ايەلىن كۇڭ قىلىپ، يتجەككەنگە ايداتام! جاھاننامنىڭ تۇبىنە جىبەرسە دە ءبارىبىر، ول ناردى تاپپاي قويمايمىن!» دەپ، جارلىق حابار تاراتادى. ءبىراق ناردىڭ ءىزى-تۇزى بىلىنبەيدى.
اقىرىندا ناردىڭ ءوز بەتىمەن تابىلۋىنان كۇدەر ۇزگەن سوڭ، باي باقسى، بالگەر ىزدەستىرەدى. «ناعىز كورىپكەل ءبىر اۋليە بار» دەگەنمەن، باقانى ىزدەتىپ، قوس ات شاپتىرادى. «كەلسە، الىپ كەل، كەلمەسە، ساباپ-ساباپ اياق-قولىن بايلاپ ايداپ كەل!» – دەپ، بۇيرىق بەرەدى.
ءبيدىڭ جىبەرگەن كىسىلەرىنە، بالەن-تۇگەن دەپ، باقا ەرگىسى كەلمەيدى. ءبىراق تۋ سىرتىنان تيگەن دويىر قامشىنىڭ زاردابى شىداتا ما؟ باقا امالسىزدان: «بارسام، بارايىن» دەيدى دە، بايدىڭ ۇيىنە كەلەدى. باقا كەلىسىمەن اتتان تۇسەر-تۇسپەستەن-اق:
— سولاي دا سولاي... تۇيەمدى تاباسىڭ، تاپپاساڭ، باسىڭدى الام! – دەيدى بي.
— بيەكە-اۋ! ەلدىڭ كەلەمەج ەتىپ، شاشىپ جۇرگەن لاقابى عوي! اۋليەلىك مەندە قايدان بولسىن؟! مەنى بوسقا قىسپاڭىز، – دەيدى باقا. بي تۇرا باقانى قامشىنىڭ استىنا الادى.
باقا قامشى باتقان سوڭ قورىققاننان:
— قۇلدىق، تاقسىر، قۇلدىق! تۇيەڭىزدى تابايىن! – دەيدى.
— ە، باسە، اۋزىڭا كەلگەنىڭدى ايتىپ، وتتاعانشا مانادان بەرى سونى ايتسايشى؟ – دەپ باي اشۋىن باسادى. باقا باياعىسىنداي تۇنەۋگە ءۇي سۇرايدى. اتىن ءۇي ارتىنا بايلاۋىن تىلەيدى.
— جارايدى، – دەپ، باي ءۇيىن تىگىپ، باقانى سول ۇيگە وڭاشا سالادى.
«ءبۇيتىپ بولعان اۋليەلىگى قۇرىسىن! اۋليەلىكتى شىعارعان ادامدار كۇرىسىن!» دەپ، باقا تۇنىمەن اۋليە-اتاۋلىنى قارعايدى. «ەندى ولگەن جەرىم وسى بولار! «مازاقتىڭ ءتۇبى ازاپ» دەگەندەي، اجالىم جەتكەن بولار! مازاقتان ءولدى دەگەن وسى ەمەس پە؟» – دەپ، قورلانىپ ءتۇنى بويى جىلاپ شىعادى.
ءتۇن قاراڭعىسى بولعان كەزدە، باقا ەپتەپ ۇيدەن شىعادى. اڭدىپ تۇرعان ادام جوققا ۇقسايدى. «جولىم بولعاي-اۋ!» دەپ، ءۇي ارتىنا كەلسە، ءۇي ارتىندا بايلاۋداعى اتى جوق. «بارا جاتقاننىڭ بالتاسىن، كەلە جاتقاننىڭ كەتپەنىن قويماعان، جالماۋىز! ەندى مەنىڭ جالعىز اتىما اۋىز سالدىڭ با؟ جارلىنىڭ جالعىز اتىن تولەۋگە الدىڭ با؟» – دەپ، جىلاپ جىبەرەدى.
ءبىراق، امال قايسى؟ اتتان ايىرىلسا دا: «باستان قۇلاق ساداقا!» – دەپ، باقا تايىپ وتىرادى. «قۋعىن بولار ما ەكەن؟» دەپ، تۇرىپ-جىعىلىپ، قاشىپ كەلە جاتىپ قالىڭ قامىس اراسىنا كەلىپ، اداسىپ كەتەدى. جول قاراستىرىپ ءجۇرىپ، كەلە جاتىپ قامىستىڭ ورتاسىنداعى باتپاققا كەزدەسەدى؛ باتپاققا باتىپ تەڭكيىپ جاتقان ءبىر نارسەنى كورەدى. جاقىنداپ كەلىپ قاراسا، باتپاققا باتىپ ولگەن ءبىر قارا نار ەكەن. «ءاي، داۋدە بولسا، وسى سونىڭ نارى-اۋ!» – دەپ، ءبىراز ويلانىپ تۇرىپ قۋانىشى قوينىنا سىيماي، بايدىڭ اۋلىنا قايتا قايتادى. قايتىپ كەلىپ بىلدىرمەستەن ەسىكتى بۇرىنعىسىنشا قايتا جاۋىپ، ۇيىقتاپ قالادى.
ەرتەڭىنە ساسكە ۋاقىتىندا تۇرىپ، كوڭىلىندە ەشبىر ۋايىم جوق، بايدىڭ الدىنا كەلەدى.
— ال، تاپتىڭ با؟ – دەيدى بي.
— نارىڭىزدىڭ تابىلۋى قيىن ەكەن، الىس ساپارعا كەتكەن ەكەن، – دەيدى باقا.
— ءولىپ پە؟ – دەپ سۇرايدى باي.
— ءولىپتى، – دەيدى. باي سول جەردە وتىرىپ، بوزداپ تۇرىپ جىلايدى.
— ءتورت تۇلىككە بالاعان مالىم ەدى! – دەيدى.
«مال دەپ قۇنىققان، يت-اي!» دەيدى ىشىنەن باقا.
— ولتىرگەن كىم ەكەنىن ايت! اسپانعا ۇشسا دا، جەرگە باتسا دا جوق قىلام! – دەپ، اقىرادى بي.
باقا وتىرىپ:
— نارىڭىزدىڭ جالاسى ەشكىمنەن بولماپتى. اللادان بولىپتى. اللانىڭ ىسىنە شارا بار ما؟ – دەپ، باقا بايعا كوڭىل ايتىپ، نارىنىڭ جاتقان جەرىن سىلتەپتى.
باي ات شاپتىرىپ، ايتقان جەرىنە بارىپ قاراسا، ايتقانداي، بالشىققا باتىپ ولگەن سول نار ەكەن. ءسويتىپ، باقا بۇل پالەدەن دە قۇتىلىپتى.
«ءبۇيتىپ بولعان اۋليەلىگى قۇرىسىن! بۇعان نانعان ەلىڭ قۇرىسىن!» دەپ، باقا، ەلىنە قايتىپتى. باس امانىندا ەندى اۋليەلىك قۇرماسقا انت ەتىپتى.
مۇنداي حابار ەل ىشىندە جاتسىن با؟ «باقا اۋليە» دەگەن حابار جۇرتتىڭ بارىنە تەگىس جايىلىپتى. سولاي دا سولاي بولىپتى. «جارىقتىك ناعىز «كورىپكەل» ەكەن، بۇلجىتپاستان ايتىپ بەرىپتى!» – دەپ، بۇرىنعى بۇرىنعى ما، جۇرت باقانىن «اۋليەلىگىن» كوككە جەتكىزىپتى. ەلدەگى وتىرىكشى قۋلار ويدان قيىستىرىپ، باقانىڭ باسقا ءتۇرلى دە ىستەگەن كەرەمەت «اۋليەلىكتەرىن» ايتىپ، لەپىرتە بەرىپتى.
«كورىپكەل اۋليە» دەگەن حاباردى حاننىڭ ءبىر اۋمەسەر بالاسى ەستىپتى.
— اۋليەلىك سونداي ادامعا قايدان كەلىپ ءجۇر؟ مەن ونىڭ اۋليەلىگىن كورسەتەيىن! – دەپ، جەتى جەندەتىنە:
— «ءتىرى بولسا، ءوزىن الىپ كەل، ءولى بولسا، سۇيەگىن الىپ كەل!» – دەپ، بۇيرىق بەرىپ، باقاعا شاپتىرتىپتى.
جەتى جەندەتى بارعاندا باقا:
— اۋليە ەمەسپىن، ەلدىڭ وسەگى، مازاعى عوي، بارمايمىن،— دەپ، دالەل ايتقىسى كەلگەن ەكەن:
— سەن ونىڭدى بىزگە ايتپا، حان بالاسىنا ايت. «سەنى، ءولى بولساڭ دا، ءتىرى بولساڭ دا، الىپ بارۋىمىز كەرەك. جۇرگىڭ كەلمەسە ارى-بەرى جونداپ-جونداپ، ات قۇيرىعىنا بايلاپ اپارامىز!» – دەپ، باقانى قورقىتىپ الىپ كەتەدى.
ەرىككەن حان بالاسى الىپ كەلە جاتقان «اۋليەنى» كورىپ اتقا ءمىنىپ، الدىنان شىعادى. جولدا كەلە جاتىپ، تىرباڭداپ كولگە قاشىپ بارا جاتقان ءبىر باقاعا كەزدەسىپ، اتىنان تۇسە قالىپ، باقانى قامشىسىنىڭ استىنا الا باستايدى. باقانى ءبىر ۇرادى – قامشى تيمەيدى، – ەكى ۇرادى – تيمەيدى، ۇشىنشىسىندە بارىپ ءتيىپ باقا تىراڭ ەتەدى. ولگەن باقانى تىماعىمەن بۇركەيدى دە، «اۋليەنى» كەلىسىمەن جاعاسىنان الىپ:
— سەن «اۋليەمىن» – دەپ، جۇرتتى الداپ، اۋليەنىڭ اتىن قورلاپ-اق بولدىڭ-اۋ! ولەتىن جەرىڭ ەندى كەلدى! الدايتىن كىسىڭ مەن ەمەسپىن. تەز ايت، مىنا تىماقتىڭ استىندا نە بار؟ تاپساڭ، جانىڭنىڭ قالعانى، تاپپاساڭ، اۋليەلىگىڭمەن بىرگە وڭەشىڭدى جۇلامىن! – دەيدى.
— دۇرىس، شىراعىم! مەندە اۋليەلىك دەگەننەن تۇك تە جوق! انشەيىن جۇرتتىڭ كەلەمەجى. مەنى قيناما، شىراعىم! – دەيدى باقا، كوزىنەن جاسى ەگىلىپ.
— ءسوزىڭدى قوي! مىنانىڭ استىندا نە بارىن ايت! ايتپاساڭ دا ولەسىڭ، استىندا نە بارىن تابا الماساڭ دا ولەسىڭ؟ – دەپ، حاننىڭ بالاسى باقانى قامشىمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرەدى. سوققى باتقان سوڭ، امال بار ما؟
— اي، باقا-اي، ولاي باردىڭ، ولمەدىڭ، – بىلاي باردىڭ – ولمەدىڭ! اقىرىندا، ءۇشىنشى جولى كەلىپ، اجالىڭنىڭ جەتكەنى مە؟ – دەپ، باقا بايعۇس جۇرەلەپ، جىلاپ وتىرا كەتەدى.
باقا ءوزى جونىندە ايتسا دا، ونى حاننىڭ اقىماق بالاسى تىماق استىنداعى باقانى ايتىپ وتىر ەكەن دەپ:
— اپىر-اي، ناعىز اۋليە ەكەنسىڭ! مەن سىزگە شەك كەلتىرىپ ەدىم، ونىمدى كەشىرىڭىز! تىماق استىنداعى باقا ەكەنىن بىلگەنىڭىز بىلگەن بولسىن. مەنىڭ ەكى ۇرعاندا ولتىرە الماي، ءۇشىنشى ۇرعاندا ولتىرگەنىمدى قايدان ءبىلىپ قويدىڭىز؟ – دەپتى.
باقا جوق جەردەن اجالدان قۇتىلىپ، امان قالعانىنا قۋانىپ:
— شىراعىم، ءبىرىن بىلگەن سوڭ، ەكىنشىسى ءوزى بىلىنەدى عوي! – دەپ، جاۋاپ بەرەدى.
ءسويتىپ، مۇنى ەسىتكەن ەل تاعى دا: «كورىپكەل اۋليە!» دەپ، جاعاسىن ۇستاپتى.
— «مۇنداي اۋليەلىگىڭنىڭ تۇقىمى قۇرىسىن!» – دەپ، باقا ۇيىنە قايتىپتى.
You Might Also Like
-
بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر حاننىڭ ءۇش تۇلپارى بولىپتى. بۇل تۇلپارىن ءوزىنىڭ ءبىر وتە سەنىمدى قۇلىنا باقتىرادى ەكەن. حان سەيىلگە شىعارىندا، حاننىڭ مىنەمىن دەگەن تۇلپارىن ات باعۋشى ق ۇلى ەرتتەپ اكەپ بەرىپ...
-
ەرتە زاماندا اڭشىلىقپەن كۇنىن كورگەن ءبىر كەمپىر مەن شال بولىپتى. ءبىراق ءومىر بويى ءبىر پەرزەنتكە زار بولىپ ءجۇرىپتى. كۇندەردە ءبىر كۇن كەمپىر جۇكتى بولىپ، قىز تاۋىپتى. اراسىنا ءبىر جىل ارالاتىپ تا...
