InfoHub Logo

بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر قىز پاتشا بولعان ەكەن. قىز پاتشا كۇندەردىن بىرىندە قول استىنداعى حالقىنا: «كىمدە-كىم مەنى العىسى كەلسە، جاتقان جەرىمنەن قوزعاماي، ءۇش رەت تەك سوزبەن كوتەرسە، سول كىسىگە تيەمىن»، – دەپ جار سالادى. سول ۋاقىتتا بۇل حاباردى ءبىر تازشا ەستىپ، قىز پاتشانىڭ ۇيىنە كەلىپ:

         — تاقسىر، ارىزىم بار، رۇقسات ەتسەڭىز، ايتار ەدىم! – دەپ سۇرايدى. قىز پاتشا رۇقسات ەتەدى، تازشانىڭ سونداعى ايتقان ارىزى مىناۋ ەكەن:

         — بۇرىنعى ۋاقىتتا ءبىر مولدا، ءبىر بالتاشى، ءبىر زەرگەر بىرگە جۇرگەن ەكەن. كۇندەردىڭ بىرىندە بالتاشى ءبىر سۇلۋ قىزدىڭ سۋرەتىن جاساپتى؛ زەرگەر التىن مەن كۇمىستى ارالاستىرا قىزعا لايىقتى كيىم جاساپتى؛ مولدا دۇعا وقىپ، سۇلۋ قىزعا جان سالىپتى. سونان سوڭ ۇشەۋى: «مەن الامىن! مەن الامىن!» دەپ قىزعا تالاسىپتى. ءارقايسىسى وزىنشە سەبەپ كورسەتىپتى. بالتاشى:

         — قىزدىڭ سۋرەتىن جاساعان مەن، سوندىقتان قىزدى مەن الۋىم كەرەك! – دەيدى.

         زەرگەر:

         — قىزدىڭ قىز بولۋىنا لايىق قىلىپ، اجار بەرگەن مەن ەمەس پە؟ سوندىقتان بۇل قىزدى مەن الۋعا لايىقپىن، – دەيدى.

         مولدا:

         — مەنىڭ دۇعامنان بۇل قىزعا جان ءبىتتى. سوندىقتان بۇل قىزدى مەن الۋىم ءتيىس! – دەيدى.

         تازشا وسى ءسوزدى ايتىپ بولىپ، قىز پاتشاعا:

         — وسى ۇشەۋىنىڭ قىز قايسىسىنا ءتيىستى؟ تورەلىگىن  بەرىڭىز! – دەپ سۇرايدى. قىز ۇندەمەي جاتا بەرەدى. سوندا تازشا:

         — مۇنىڭ تورەلىگى  سىزگە قيىن بولعانمەن، بىزگە وڭاي، ءبىز تورەلىگىن بەرە الامىز. ول قىز اعاش ۇستاسىنا ءتيىستى، سەبەبى مىناۋ: ەگەر دە اعاش ۇستاسى قىزدىڭ سۋرەتىن جاساماسا، ول قىز ءتىپتى بولماس ەدى، دەگەن كەزدە، قىز پاتشا باسىن كوتەرىپ الىپ:

         — اقىماق ەكەنسىڭ! ول قىز مولداعا ءتيىستى ەمەس پە؟ مولدا دۇعاسىن وقىماسا، قىزدىڭ سۋرەتىنەن نە پايدا؟ مولدانىڭ دۇعاسىمەن قىزعا جان ءبىتىپ تۇرعان جوق پا؟ – دەيدى.

سوندا تۇرىپ تازشا:

         — تاقسىر، ءبىر مارتەبە باسىڭىزدى كوتەردىڭىز، سونى ۇمىتپاڭىز! – دەپتى. قىز پاتشا قايتادان جاتادى. ەندى تازشا تاعى دا:

         — تاقسىر! ەندى ءبىر ارىزىم بار ەدى، ايتۋعا رۇقسات ەتسەڭىز! – دەپ سۇراعاندا، قىز پاتشا ۇندەمەي جاتا بەرىپتى.

         تازشا تاعى دا سوزگە كىرىسىپتى.

         — بۇرىنعى ۋاقىتتا ءبىر قىراعى، ءبىر مەرگەن، ءبىر اسپاننان زۋلاپ ءتۇسىپ كەلە جاتقان نارسەنى كىرىق كەز جەردەن جوعارى قارعىپ، جەرگە تۇسىرمەي قاعىپ العىش – ۇشەۋى جولداس بولىپ، ءبىر قالاعا كەلىپتى. قالاعا جاقىنداپ كەلسە، ءبىر اق وتاۋ تۇر؛ ىشىنە كىرسە، ءبىر سۇلۋ قىز وتىر ەكەن. بۇلاردى كورىپ، قىز: «سەندەر بۇل جەردەن جىلدام كەتىڭدەر!» – دەپتى. مۇنان ۇشەۋى سەبەبىن سۇراعان ەكەن، قىز ايتىپتى: «مەن وسى قالانىڭ پاتشاسىنىڭ قىزىمىن. كوپ جىل بولدى، قالامىزعا ءبىر ايداھار جىلان كەلدى؛ ول جىلان قالامىزدى ويران قىلىپ، ادام اتاۋلىنى تاۋىسىپ بارا جاتقان سوڭ، مەنىڭ اكەم سول ايداھار جىلانمەن سويلەسىپ، جىلاننىڭ ءار كۇنىنە تاماعى ءۇشىن ءبىر قىز بەرۋگە ۋادە قىلدى. سونان بەرى كۇن سايىن ءبىر قىزدان بەرە-بەرە ەندى قالانىڭ  قىزى تاۋسىلدى. سوندىقتان بۇگىنگى تاماعى ءۇشىن پاتشانىڭ قىزى ماعان رەت كەلىپ وتىر، سونىمەن جىلاننىڭ بۇگىنگى تاماعى – مەن. سول جىلاننىڭ كەلەتىن ۋاقىتى بولدى، سەندەردى مەنىمەن بىرگە جەپ  كەتەر، جىلدام  كەتىڭدەر دەپ  وتىرعانىم سول»، – دەپتى. سوندا بۇل ءۇش ونەرپاز ءوزدى-وزى اقىلداسىپ: «بىزدەر قۇداي بۇيىرتسا، سول جىلاندى ءولتىرىپ، بۇل قىزدى جانە قالانىڭ ادامدارىن بۇل جىلاننان قۇتقارىپ الامىز. سول ءۇشىن ءۇيدىڭ قاسىنان جەر قازىپ، جاسىرىنىپ جاتايىق»، – دەيدى.  

         ولار جەر قازىپ الىپ، جاسىرىنىپ جاتىپ، ۇيىقتاپ قالعان ەكەن، ءبىر ۋاقىتتا ءبىر ادامنىڭ ويبايلاعان داۋسىن ەستىپ، شوشىپ ويانىپ قاراسا، جىلان قىزدى الىپ كەتكەن ەكەن. جىلان قىزدى الىپ، الىستا ۇشىپ بارا جاتقانىن قىراعى كورىپ، دەرەۋ مەرگەنگە كورسەتەدى؛ مەرگەن كورگىشتىڭ سىلتەگەنىمەن جىلاننىڭ ناق تاماعىنان كوزدەپ اتقاندا، وق كوزدەگەن جەرىنەن ءتيىپ، جىلان تاباندا ءولىپ قالادى. قىز ولگەن جىلاننان بوسانىپ، اسپاننان جەرگە قاراي قۇيىلىپ كەلە جاتقاندا، دەرەۋ قاعىپ العىشقا: «قاعىپ الا كور!» – دەسەدى   انا ەكەۋى. قاعىپ العىش جەردەن قىرىق كەز سەكىرىپ، جوعارى ۇشىپ قىزدى جەرگە تۇسىرمەي، قاعىپ الىپتى.

         بۇل ۇشەۋى قىزدى امان-ساۋ پاتشاعا اكەلىپ بەرىپتى. سوندا بۇلارعا پاتشا ايتىپتى: «بارلىق دۇنيەم سەندەردىكى جانە قىزىمدى دا ۇشەۋىڭىزگە بەردىم، وزدەرىڭىز كەلىسىپ بىرەۋىڭىز ايەلدىككە الارسىز»، – دەپتى. سوندا بۇل ۇشەۋى: «قىز ماعان ءتيىس، ماعان  ءتيىس!» – دەپ، ءوزدى-وزى تالاسادى.

         وسى ءسوزدى ايتىپ بولىپ تازشا، قىز پاتشادان سۇرايدى:

         — وسىنىڭ تورەلىگىن بەرىڭىز! قىز جىلاندى ولتىرگەن مەرگەنگە ءتيىستى مە، بولماسا، كورسەتكەن كورگىش قىراعىعا ءتيىستى مە؟ جوق، قاعىپ العان قاققىشقا ءتيىستى مە؟ – دەيدى. قىز پاتشا جاۋاپ بەرمەي جاتادى. سوندا تازشا:

         — تورەلىگىن ءسىز بەرمەسەڭىز، مەن ءوزىم دە بەرەمىن. مەنىڭشە، قىز قىراعى كورسەتكىشكە ءتيىستى، سەبەبى: ول كورسەتپەسە، جىلان قىزدى الىپ، قۇتىلىپ كەتەر ەدى، – دەيدى.

         — جەرگە تۇسىرمەي، قىرىق قۇلاش جەردەن قاعىپ العان قاققىشقا ءتيىستى، سەبەبى: قىز جىلان جەسە دە ولەر ەدى، مەرگەن جىلاندى اتىپ ولتىرگەن سوڭ، جەرگە قۇلاعاندا دا ولەر ەدى. قىزدىڭ ءتىرى قالعانىنا سەبەپ بولعان قاعىپ العىش ەمەس پە؟ – دەيدى قىز باسىن كوتەرىپ. سوندا تازشا:

         — تاقسىر، ۇمىتپاڭىز، باسىڭىزدى وسىمەنەن ەكى رەت كوتەردىڭىز!– دەيدى. بۇدان كەيىن قىز پاتشا قايتادان جاتىپ قالىپتى.

         تازشا تاعى دا ايتادى:

         — تاقسىر، ايتاتىن اقىرعى ارىزىم بار! بۇرىنعى زاماندا ەكى قاشقىن جولداس بولىپتى. بىرەۋى ءبىر بايدىڭ مالايى ەكەن، ەكىنشىسى ءبىر پاتشانىڭ جىگىتى ەكەن، پاتشانىڭ كارىنە ۇشىراپ، قاشىپ كەتكەن ەكەن. ەكەۋى دە ونەرلى ەكەن، ەكەۋى دە وزدەرىنە قورلىق كورسەتكەن باي مەن پاتشادان امالىن اسىرىپ، وشتەرىن الماق بولىپتى. وسى ۋادەمەن ەكەۋى بازارعا كەلسە، بازاردا الگى باي مال ساتىپ تۇر ەكەن، بايدىڭ قوينى تولعان التىن ەكەن. بايدىڭ قاشقىن جىگىتى، بايعا بىلدىرمەي، بايدىڭ قوينىنداعى التىننىڭ ورنىنا تاس سالىپ، التىندى الىپ كەتىپتى. ەندى پاتشانىڭ جىگىتى قاسىنا الگى جولداسىن ەرتىپ، بەلىنە الماس قىلىش بايلاپ، تۇپ-تۋرا پاتشانىڭ سارايىنا كەلەدى؛ كەلسە، ەسىكتىڭ الدىندا كۇزەتشى تۇر ەكەن. پاتشا سارايى جىگىتتىڭ وزىنە تانىس. ول كۇزەتشىگە بايقاتپاي كەلىپ، ونىڭ اۋزى-مۇرنىن تاس قىلىپ، دىبىسىن شىعارتپاي، جەرگە كوتەرىپ ۇرىپ، اياق-قولىن بايلاپ تاستايدى. سونان قىلىشپەنەن قاقپانى شاۋىپ، شارباققا كىرەدى؛ اتىن قاسىنداعى جولداسىنا بەرىپ، ءوزى پاتشانىڭ جاتقان ۇيىنە كىرىپ كەلسە، شام جانىپ تۇر. پاتشا ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. ەسىگىنىڭ الدىندا ءبىر كۇزەتشىسى بار ەكەن. ول كۇزەتشىنى دە الگىدەي قىلىپ بايلاپ تاستاپ، حاننىڭ قاسىندا تۇرعان ءبىر قاپ التىندى الايىن دەپ، پاتشاعا قاراپ تۇرعاندا، پاتشا ويانىپ كەتىپتى. سوندا الگى جىگىت ءوزى بايلاپ تاستاعان كۇزەتشىنىڭ مىلتىعىن قولىنا الىپ، قاراۋىل سەكىلدەنىپ تۇرا قالىپتى. پاتشا مۇنى ءوزىنىڭ كۇزەتشىسى ەكەن دەپ: «جاڭا ءبىر ءتۇس كوردىم، جولبارىس كەلىپ، ەسىگىمدەگى كۇزەتشىمدى الىپ ۇرىپ، وزىمە قاراي جۇگىرگەندە، قورقىپ ويانىپ كەتتىم»، – دەيدى. سوندا جىگىت: «تاقسىر! بۇرىنعىنىڭ ماقالى بار: «تۇسىڭدە قورىقساڭ، ويانعاندا قۋاناسىڭ» – دەگەن، سىزگە قۇداي قۋانىش بەرەدى ەكەن»، – دەيدى. بۇعان پاتشانىڭ كوڭىلى حوش بولىپ، قايتادان ۇيىقتاپ قالادى. پاتشا ۇيىقتاعان سوڭ جىگىت پاتشانى بۋىندىرىپ ولتىرەدى دە التىنىن الىپ كەتەدى. تازشا وسى ءسوزدى ايتىپ بولىپ، قىز پاتشادان:

         — تاقسىر، وسى ەكەۋىنىڭ قايسىسى باتىر، – دەپ سۇراپتى. قىز پاتشا ۇندەمەگەن سوڭ، تازشا:

         — مۇنىڭ تورەلىگى سىزگە قيىن بولعانىمەن، ماعان وڭاي. ويتكەنى مەن اتا-بابامنان بەرى قاراي تورەلىك ەتەمىن: تاپا-تالتۇستە بازاردا بارشا ادام جۇرگەن ۋاقىتتا بايدىڭ قوينىنان التىندى الىپ، ورنىنا تاس سالىپ كەتكەن جىگىت، تۇندە پاتشا سارايىنا تۇسكەن جىگىتتەن اناعۇرلىم باتىر دەپ ەسەپ قىلامىن، – دەپتى.

         سوندا قىز پاتشا باسىن كوتەرىپ الىپ:

         — اقىماق بولماساڭ، ەكى كۇزەتشىسىن بايلاپ تاستاپ، پاتشانىڭ ءتۇسىن جورىپ، ۇيىقتاتىپ، ونىمەن قويماي، پاتشانى بۋىندىرىپ ءولتىرىپ، التىنىن الىپ كەتكەن جىگىتتەن ەشكىمنىڭ ەرلىگى وزبايدى، – دەپتى، باسىن ءۇشىنشى رەت كوتەرىپ.

         سونان سوڭ قىز پاتشا وسى باسىن ءۇش كوتەرتكەن تازشاعا ءتيىپ، تازشا مۇراتىنا جەتكەن ەكەن.

---