اتاعى زور اق تارى
قولدا قالام، باستا شىتىرمان وي، ساعاتتى ۇمىتىپ ۇزاق ۋاقىت ءسوز ءتىزىپ وتىرعانىمدا راديودان تانىس داۋىس ەستىلدى. بۇل جولى ديكتور سوۆەت ەلىنىڭ قالا مەن قىرداعى ءومىر بەينەسىن العا جايىپ سالدى. كىسى جاقسى-جاماندى ۇنەمى سەزە بەرمەيدى. مەن حوش ءيىستى، شەتىنە كوز جەتكىسىز تاماشا ءبىر باقشانىڭ ىشىندە وتىرعانداي سەزىندىم. تىڭداي بەردىم. سول باقشانى جاساعان ءبىزدىڭ ادامداردىڭ ەڭبەگى مەن ونەرىنە سۇيسىنە بەردىم...
شىعاناق بەرسييەۆتى اتاعاندا قازاق ەلىنىڭ دە ءبىر ۇلكەن ماقتانىشىن ەسكە ءتۇسىردى.
مەن بۇل جەردە بۇدان ون التى جىل بۇرىن قايتىس بولعان دانا شىعاناقتى جوقتاماق ەمەسپىن. ونىڭ ەل سۇيسىنگەن ونەگەسىن جوقتايمىن. قايدا سول ونەگە؟ كىم يە؟ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنەن باستاپ تالاي مەكەمەگە تەلەفون سوقتىم، تالاي ادامنان سۇراستىردىم. بىردە-بىرى «مىنە» دەي المادى. باسقا تۇگىلى شىعاناق قوزعالىسى تۋعان، اق تارىنىڭ اتاسى اتانعان ويىلدىقتاردىڭ ءوزى ەسىل ونەگەنى جوعارى كوتەرە الماپتى. ءالى كۇنگە شىقاڭنان استى، نە جەتتى، دەگەن بىرەۋدى ەستي الماي كەلەمىز. بار ءومىرىن يگىلىكتى ىسكە سارپ ەتكەن قارت شىعاناق اۋرۋ شاعىندا دا جاتقان جوق. الەمنەن اسقان رەكوردتارىنىڭ تاجىريبەلەرىن حالىققا جايىپ ءجۇردى. ءجاسوسپىرىم كۇلمەس قىز، قارتاڭ قاشقىن، زاۋرەلەر سياقتى الدەنەشە تارىشىلار ۇيرەنىپ الىپ، وزىمەن تايتالاسقاندا راحاتتانا قارق-قارق كۇلەتىن مارقۇم.
شىعاناق داڭقى سوۆەت وداعىنان ءارى كەتتى. امەريكاندىقتار «تارى دوكتورى» دەپ اتادى. سونداي ادامدى سونداي تاجىريبەنى ۇمىتۋ ۇمىتشاقتىق قانا ما؟ رەسپۋبليكا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى باسشىلارىنىڭ كوڭىلىنە كەلسە دە ايتايىن، بۇل وزىق ونەگەنى ورگە باستىرا الماعان. ورتالىق كوميتەتتىڭ يانۆار پلەنۋمى جەر بايلىعىن جەتە پايدالانۋدى، ازىق-تۇلىك مولشىلىعىن جاساۋدى مىندەت ەتىپ العا تارتىپ وتىرعان جاعدايدا، وزىق تاجىريبەنىڭ قيىننان تاپقان تابىسىن باعالاماۋشىلىق ەمەس پە، بۇل؟ دەرەۋ قايتا كوتەرۋ كەرەك.
تارى — مىعىم اس. قازاق ونى ەجەلدەن جاقسى كورەدى. «بيدايدان ءبىر تامعاندا، تارىدان ەكى تامادى»، «كەسپە كوجە كۇن باتقانشا، بيداي كوجە ەل جاتقانشا، تارى كوجە تاڭ اتقانشا»، دەگەندەردى حالىق تەككە ايتپاعان. ەڭ ءقادىرلى ءدان بيداي، دەپ ءجۇرمىز عوي، ول راس تا. ءبىراق بيداي تارىنىڭ اتقارعانىن كەيدە اتقارا بەرمەيدى. تارىنى ەتكە قوسساڭ — نان. سۋ مەن سۇتكە ارالاستىرساڭ — قىمىزداي كوجە. ۇگىپ مايعا سالساڭ — جەنت. ءارى ءتاتتى، ءارى ءنارلى قازاق حالۋاسى. قايناتىپ قۋىرىپ الىپ، اقتاپ جەسەڭ بىردە — سۋسىن، بىردە — تاماق. ءتىپتى بولمايتىنى جوق. ءونىمى دە مول، ەڭبەكتى دە ەسەلەپ وتەيدى.
ءبىزدىڭ رەسپۋبليكادا بۇل قۇنارلى ءداننىڭ جاقسى ەسەتىن جەرلەرى كوپ. باسقانى بىلاي قويعاندا، ءبىر ويىلدىڭ ءوزى ۇقساتىپ ەكسە، بۇكىل رەسپۋبليكانى، ال رەسپۋبليكا بولىپ قولعا السا بۇكىل سوۆەت ەلىن قامتاماسىز ەتەر ەدى.
شىعاناق سۋ تارتاتىن تۇيە شىعىرمەن كولحوز تۇسىندا عانا 1936 جىلى قوشتاستى. تۇسىنبەۋشىلەرمەن ايتىسا، تارتىسا ءجۇرىپ، ءۇش ءجۇز كيلومەتر جەردەگى وبلىس ورتالىعى اقتوبەدەن العان كىشكەنتاي سۋ تارتاتىن ماشينانى ويىلعا كولىك كۇشىمەن جەتكىزدى. اكەلگەن سوڭ ويىل سۋىن ارناسىنان كوتەرەردە بوگەت بولعان بەلەستى كەتپەنمەن بۇزدى. قولدان ءتورت ءجۇز قىرىق تال شارباق توقىدى، شەگەندەدى. ءسويتىپ، تارى ءونىمىن جىلدان-جىلعا اسىرا، رەكورد ارتىنان رەكورد بەرە-بەرە، اقىرى گەكتارىنا ەكى ءجۇز سەنتنەرگە اپاردى. دۇنيە تاڭدانعاندا «شىعىمدىلىقتىق شەگىنە ءالى جەتكەم جوق» دەدى ول.
«قۇرمان» كولحوزى وندا مەشەۋ ەدى. تەحنيكا ءتۇرى الگى قۇرتىمداي ماشينا. تراكتور جوق. ەڭبەككە جارايتىن ادامى جۇزدەن اسپايدى. گيدروتەحنيكتەر سۋعا دا قىتىمىرلىق جاسادى. شىعاناق اقىرى ءوز دەگەنىن ىسكە اسىردى. تۇقىمدى بەس جىل بويى زەرتتەدى. باستاردى، باستاردىڭ ىشىنەن داندەردى بىر-بىرلەپ ىرىكتەدى، سورتتى وسىلايشا جەتىلدىردى. سەبەتىن ماشينا بولماعاندىقتان قولمەن سەپكەن. ءسويتىپ، ويىل اق تارىسىن اتاققا شىعاردى. جولىمىزدى ارشىپ كەتتى. سول داڭعىل جولمەن نەگە زاۋلاپ كەتپەسكە!
تارى مولشىلىعىن جاساۋعا دا شامامىز قاپتال كەلەدى. تەك كەيبىر ەسەپسىزدىك، توقمەيىلسۋدەن تۋعان كەرەناۋلىق جىبەرمەي تۇر. ەگەر جىبەرسە شىعاناقشىلار قوزعالىسى بۇرىنعىدان الدەقايدا شاپشاڭ قارقىنمەن ىلگەرى كەتەر ەدى. اق تارى ءار سالادان-اق تاسىر ەدى.
1961
You Might Also Like
-
مەن اۋىل بالاسى ەدىم. سوۆەت وكىمەتى ءبىزدىڭ جەرگە كەلگەندە ون جەتى جاستامىن. قولىما قالام العاندا كوڭىلىمدە تەك اۋىل تۇراتىن. بالا شاقتا كوڭىلگە مىقتى ورناعان اۋىل بەينەسى، جىگىت شاعىمدا ىلعي وزگەرى...
