مەنىڭ وركەنىم
مەن اۋىل بالاسى ەدىم. سوۆەت وكىمەتى ءبىزدىڭ جەرگە كەلگەندە ون جەتى جاستامىن. قولىما قالام العاندا كوڭىلىمدە تەك اۋىل تۇراتىن. بالا شاقتا كوڭىلگە مىقتى ورناعان اۋىل بەينەسى، جىگىت شاعىمدا ىلعي وزگەرىپ جاتتى: ءبىر شەتى — ءتىپتى كوڭىلسىز، توزىعى جەتىپ قۇلاپ بارادى؛ ءبىر شەتى — ءتىپتى كوڭىلدى، جاڭادان جاسالىپ بارادى. اۋىل ەكى جىك — ەسكى، جاڭا. ادامدار دا ەكى جىك — ەسكىشىل، جاڭاشىل. مەنىڭ العاشقى وچەرك، اڭگىمەلەرىمدى وسى سەزىمدەر بيلەدى. بەيتاراپ قالۋعا ەش مۇمكىن ەمەس ەدى. مەن دە قالا المادىم.
بەرتىن كەلە كوللەكتيۆيزاسيا اۋىل كوركىن مۇلدە وزگەرتىپ جىبەردى. بۇل وزگەرىستەردى ادەبيەتتە كەڭىرەك، تەرەڭىرەك كورسەتۋگە تولعانىپ، ىزدەنىپ جۇرگەنىمدە شىعاناق بەرسييەۆ وقيعاسى كەزدەستى. قازاقتىق قاراپايىم شالى تارى ەگىسىنەن جۇيەمەلەتە-جۇيەمەلەتە ءتورت دۇركىن جەر جۇزىلىك رەكورد جاسادى. بۇل رەكوردتار ەڭ وزىق عىلىمنىڭ بولجاۋىنان دا اسىپ كەتتى.
الپىستاعى شىعاناقتىڭ بۇل ونەرى بۇرىن قايدا قالعaن؟ ەندى ونى قايدان، قالاي تاپقان؟ «شىعاناق بەرسييەۆ» رومانىندا مەن بۇل جۇمباقتى شەشكەن ءتارىزدىمىن. ءبىراق، جاڭا اۋىلدىڭ بەينەسىن كورسەتكەندە قاپى كەتكەن جەرلەرىم بولىپتى. سوندىقتان اۋىل تاقىرىبىنا ىلە-شالا قايتا ورالدىم.
«ميلليونەر» رومانىن جازاردا باردى عانا ەمەس، تاياۋداعى بولاشاقتى دا قامتىدى؛ جازارمىن دەگەن ەدىم، جۇرتشىلىقتىڭ بەرگەن باعاسىنا قاراعاندا ول ماقساتىم ءبىرسىپىرا ورىندالعان سياقتى ەدى. «ميلليونەر» جازىلعالى ءۇش – ءتورت جىل ءوتتى. بايقاسام، سول «ميللوننەر» كولحوز ومىرىنە ەرە الماي بارادى. سوسياليستىك قارقىن سونشالىق شاپشاڭ، بۇگىن جاڭالىق دەپ باستاعانىم جازىپ بىتىرگەنشە داعدىلى كورىنىسكە اينالدى.
ءوندىرىس تاقىرىبىنا — وتانىمىزدىڭ ءۇشىنشى كومىر الىبى قاراعاندىعا وڭاي كەلگەم جوق. وي ارناسى كەڭىگەن كەزدە، ءبىرسىپىرا تاجىريبەلەر باستان كەشىپ، قالام توسەلگەن كەزدە كەلدىم. قاراعاندى ماعان بالا كۇنىمنەن تانىس. ءبىزدىڭ اۋىل سول ماڭدا بولاتىن. ۇستىندە قارا شوقپىت، يىعىندا قايلا، ءجۇرىسى اۋىر قاپ-قارا ادامدار ءتىسىن اقسيتىپ، كوزدەرىن الايتا قارايتىنى ءالى ەسىمدە. مەن ولاردى ءامان ءبىر قارا ۇڭگىردەن شىعىپ، ەكىنشى قارا ۇڭگىرگە بارا جاتقانداي كورەم. ۇڭگىردىڭ ءبىرى — شاحتا، ەكىنشىسى — سولاردىڭ تۇرعىن ۇيلەرى. ەسكى شاحتەرلەردىڭ وسى تۇرىنە تۇرشىگە قارايتىن ەدىم، ەر جەتكەندە دە ەسىمدە قالىپ قويىپتى. شاحتەر سىرى ماعان جۇمباق بولىپ جۇرگەن كەزدە قاراعاندىنى بۇكىل - وداقتىق ءۇشىنشى كوچەگار جاساۋ تۋرالى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ قاۋلىسى شىقتى.
1930 جىل ماي ايىندا قاراعاندىعا كەلسەم، قاۋلىنى ورىنداۋعا كىرىسە باستاپتى جۇرت. بۇزىلعان تورت-بەس باراق ءتۇتىنسىز جالعىز ترۋبا بار ەكەن. بۇلار اعىلشىنداردان قالعان مۇرا. ەسكى شاحتەر بورانباي قونىسبايەۆ بىرنەشە ەسكى جۇمىسشىلاردى ەرتىپ الىپ، بەلدىڭ ءبىر جەرىن تەسكەن دە، شەلەكتەپ كومىر شىعارىپ تۇرعان. دونباستان جيىرما شاقتى مامان جۇمىسشىلار، بولاشاق ۇلكەن قاراعاندىنىڭ باسشىسى دا كەلىپ قالىپتى.
بولاشاق مەحانيكالىق ماستەرسكويدىڭ باستىعى مەحانيك كوزلوۆ مەنى جۇمىسقا الدى. سوندا ەگەۋدى قالاي ۇستاۋدى دا بىلمەيمىن.
— ۇيرەتەمىز، ۇيرەنۋگە ىقىلاس بولسىن، — دەدى ول ماعان. ايتقانداي-اق، ءبىر ايدىڭ ىشىندە بولات سىمنان ارقان توقۋدى ۇيرەتىپ، بريگادير قويدى مەنى. ەكى جەتىنىڭ ىشىندە ماشينيست ەتىپ شىعاردى. ءۇش ايدا توكارلىككە ۇيرەتىپ، قولىما ستانوك بەردى دە:
— از ۋاقىتتا سەن مەڭگەرگەن ماماندىقتاردى ەسكى دونباستا ون-ون بەس جىل بويى مەڭگەرە المايتىن جۇمىسشىلار، — دەپ، مەنىڭ بولعانىما ءوزى بولعانداي گۇل-گۇل جايناپ تۇردى.
بۇكىل قازاقستاننان، بۇكىل سوۆەت وداعىنان قاراعاندىعا قۇيىلىپ جاتتى حالىق. سولاردىڭ ىشىندە مەنىڭ اۋىلداستارىم، جەرلەستەرىم قانشا! ءومىرى ءوندىرىس كورمەگەن ساۋاتسىز مالشى قازاقتار جىل اينالماي جاتىپ-اق ماماندانىپ، ءوندىرىستىڭ ءبىر تۇتقاسىن ۇستاپ كەتتى.
ءبىرىنشى بەسجىلدىقتىڭ ورتا شەنىندە قولعا الىنعان سوۆەت قاراعاندىسى سول بەسجىلدىقتىڭ اياق شەنىندە-اق ورىس، اعىلشىن بايلارىنىڭ ەلۋ-الپىس جىل بويى بەرگەن كومىرىن بەرىپ تاستادى.
مەن جۇمىسشى بولىپ قالعامىن جوق، ەكى-ۇش جىلدان كەيىن ادەبيەت قىزمەتىنە قايتا اۋىستىم. ءبىراق، دامىل-دامىل كەلىپ ءجۇردىم قاراعاندىعا. ءوندىرىستى قالانىڭ، ونىڭ ادامدارىنىڭ شاپشاڭ وسكەنى سونشا، مۇنداي ءوسۋدى ەل اۋزىنداعى اڭىز دا، كارى تاريح تا بىلمەيدى ءالى.
وسىنداي ءوز كوزىممەن كورگەندەرىم، سۇيسىنە سەزگەندەرىم «قاراعاندى» رومانىن قويماستان جازدىردى. رومانداعى ادام اتتارىنىڭ ءبارى جاساندى. ءبىراق، بىردە-بىرىنىڭ وبرازىن جوقتان جاساعام جوق، ءارقايسىسىنىڭ سونداعى بولعان ادامدارمەن ۇقساسى بار.
You Might Also Like
-
قولدا قالام، باستا شىتىرمان وي، ساعاتتى ۇمىتىپ ۇزاق ۋاقىت ءسوز ءتىزىپ وتىرعانىمدا راديودان تانىس داۋىس ەستىلدى. بۇل جولى ديكتور سوۆەت ەلىنىڭ قالا مەن قىرداعى ءومىر بەينەسىن العا جايىپ سالدى. كىسى جاقس...
-
سوۆەت وكىمەتى ورناسىمەن، سوسياليستىك ريەۆوليۋسيا ۇلى ىستەردى جۇزەگە اسىرعان العاشقى جىلداردا ءبىزدىڭ ماڭگىلىككە ۇمىتىلماس، تۋىسقان يليچ كلارا سەتكينمەن اڭگىمەلەسكەندە «بۇقارانىڭ جالپى مادەني ءدا...
