اتاسىنىڭ ەركەسى
(اۋدارما)
سپيريدون ۆانگەلي، مولدوۆا
پوچتاشى
پوچتاشى قارتايا باستادى، حاتتاردى دا سيرەكتەۋ اكەلەتىن بولدى.
ۇيدە جاتقان ەسكى حاتتارى بار بىرەۋلەر سارعايا باستاعان ارىپتەرىن سيامەن قايتا وڭدەپ، ايى مەن كۇنىن، كەيدە ءتىپتى جىلىنا دەيىن جاڭارتىپ، بۇگىن كەلگەن حاتتاي وقىپ وتىراتىن. مۇنداي كونە حاتتاردى ساقتاماعاندار اۋىلعا نە جاڭالىق جازىپ جاتىر دەپ كورشىلەرىنەن سۇرايتىن.
وزدەرىندە دە، كورشىلەرىندە دە ەشقانداي حات جوقتار قاقپا الدىنا شىعىپ الىپ، ءوتىپ بارا جاتقان پوچتاشىعا قارايتىن. سۇيتەتىن دە:
— ە، پوچتاشىمىز بۇدان دا قارتايىپ كەتسە، ابدەن سورلايمىز عوي، — دەپ كۇرسىنەتىن.
كوپتەن بەرى قولدارىنا حات ۇستاماعاندار ءبىر كۇنى پوچتا ماڭىنا جينالدى دا، كوك ءشوپتىڭ ۇستىنە وتىرىپ الىپ ويلاي باستادى. پوچتاشى بولسا قارتايدى، ەندى نە ىستەۋگە بولادى؟ قايتكەندە دە بۇعان ءبىر امال تابۋ كەرەك قوي. قارتايعان ادام ەندى ءبارىبىر جاسارمايدى.
اقىرى ولار ولاي ويلاپ، بىلاي ويلاپ، پوچتاشىعا جىلقىشىدان ءبىر ات پەن اربا الىپ بەردى.
سول كۇنى كەشكە قاراي اۋىلعا ەكى بىردەي حات كەلمەسى بار ما!
اۋىل ادامدارى تۇنىمەن كوز ىلمەستەن حاتتاردى كەزەك-كەزەك وقىپ، تىنىم كورمەدى: ءبىر ءۇيدىڭ شامى وشسە، ەكىنشى ۇيدە جانادى.
ەرتەسىنە وقۋشىلار وسى حاتتاردان وقىعان سويلەمدەردى بورمەن تاقتاعا جازش، ءسوز تاپتارىنا تالداپ جاتتى.
ءبىر جۇما بويى اۋىلدا توي بولدى: پوچتاشىنىڭ ساۋلىعى ءۇشىن دەپ شاراپ ءىشىستى، ونىڭ اتىنا ءار ءۇي س ۇلى بەردى.
ءبىراق حاتتار تاعى توقتاپ قالدى. ءبىر كۇندەرى جۇرت پوچتاشىنىڭ اتىنا س ۇلى بەرۋدى دە قويدى.
— نە ىستەيسىڭ ەندى. پوچتاشىمىز ابدەن قارتايىپ ءبىتتى عوي، — دەپ كۇرسىندى جۇرت.
— ال ات شە؟ اتتىڭ جازىعى نە؟ — دەپ تاڭداندى بالالار.
ءبىر كۇنى پوچتاشى جول جيەگىندە اتىن جايىپ، كارىلىك دەگەن قۋانىش ەمەس-اۋ دەپ مۇڭايىپ وتىر ەدى. جانىنا جىلقىشى كەلدى.
— ەگەر حات اكەلمەيتىن بولساڭ، اتىمدى الام. ءتۇسىندىڭ بە؟ — دەپ زىلدەندى ول.
گۋگۋسە شىداي المادى، پوچتاشىمەن جاقىنىراق تانىسقىسى كەلدى. كۇنى بويى قاريانىڭ جانىنان كەتپەي، اتىن سۋارىستى، جەم بەردى، سونسىن جايلاپ پوچتاشىدان ءمان-جايدى سۇراستىرىپ ءبىلدى.
سونىق ارتىنشا گۋگۋسە دۇكەننەن ەلىمىزدىڭ كارتاسىن ساتىپ الدى. جانە سول كارتاعا قاراپ وتىرىپ، ءوز اۋلىنان كەتكەن ادامداردىڭ قايدا بارعانىن بەلگىلەدى. ەر ادامنىڭ تۇرعان جەرىنە بورىكتىڭ سۋرەتىن، ال ايەل ادامنىڭ بارعان جەرىنە گۇلدىڭ سۋرەتىن سالىپ قويدى. سودان سوڭ ول ءوز قولىمەن اۋىلدىڭ كارتاسىن جاسادى. كارتادا حات كۇتەتىن ۇيلەردىڭ ەسىگىن اشىق ەتىپ كورسەتىپ قويدى.
مىنە، مىناۋ — كيشينيەۆتا وقيتىن ستۋدەنتتىڭ ءۇيى. گۋگۋسە گەوگرافيا ءپانىنىڭ مۇعالىمىنەن كيشينيەۆتا قانداي كوشەلەر بارىن جانە وندا اۋا رايى قالاي بولاتىنىن سۇراپ الدى. تاڭەرتەڭ بالا جۇگىرىپ وتىرىپ پوچتاعا باردى دا، پوچتاشىمەن قاتارلاسا وتىردى. پوچتاشى ءوزىنىڭ بالا كەزىندە ءموردى ۇستاپ كورەر مە ەدى دەپ ارماندايتىنى ەسىنە ءتۇسىپ، گۋگۋسەگە حاتقا باسىپ وتىرعان ءمورىن بەردى. مەيلى، ول دا باسىپ كورسىن دەپ ويلادى.
سول كۇنى ستۋدەنتتىڭ اناسى وقىعاندا كوزى تالماۋ ءۇشىن ۇلكەن-ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىلعان جانە ايقىرتىپ ءمور باسقان حات الدى. ول حاتتى كورشىسىنە وقىپ بەردى. سول بويدا اۋىلدا كيشينيەۆتا قانداي ادەمى كوشەلەر بارى جايلى جانە استانادا نوسەر جاڭبىر جاۋىپ تۇرعانى جايلى اڭگىمە تاراپ كەتتى.
گۋگۋسە كارتاسىنا قاراپ ەدى، تاعى ءبىر ەسىگى اشۋلى ءۇيدى كوردى. ءۇي يەسى اسكەردە بولاتىن. ونىڭ ايەلىنە نە دەپ حات جازۋ كەرەك؟
گۋگۋسە بولمە ىشىندە وزىنشە سولدات تارتىبىمەن ولاي ءجۇردى، بىلاي ءجۇردى، كيىمىن جوندەدى، ءبىراق ەشكانداي وي كەلمەدى باسىنا. اسكەري قۇپيانى بەرىك ساقتاۋ كەرەك دەپ ويلادى ول. ءسويتتى دە حاتتىڭ ورنىنا كوگەرشىننىڭ سۋرەتىن سالىپ، ونى ءمور باسىلعان كونۆەرتپەن سولداتتىڭ ايەلىنە جىبەردى.
ەرتەسىنە ايەل ۇي-ۇيگە جۇگىرىپ، قولىنداعى «حاتىن» كورسەتتى:
— قاراڭىزدار، كۇيەۋىم ماعان قانداي سۋرەت جىبەرگەن!
كوگەرشىننىڭ سۋرەتىن ول ءتىپتى گۋگۋسەگە دە كورسەتتى. سوسىن جۇرت كورسىن دەپ جانە دالادان كەلە جاتقاندا ءوزى دە قاراپ قويۋ ءۇشىن سۋرەتتى تەرەزەنىڭ اينەگىنە سۇيەپ قويدى.
— ءيا، — دەپ قاريالار وزدەرىنشە اڭگىمە سوكتى، — باسقا-باسقا عوي، ال مىناداي كوگەرشىن سۋرەتىن ءبىزدىڭ اۋىلدا ءالى ەشكىم دە سالىپ كورگەن جوق.
سول كەزدەن باستاپ گۋگۋسە پوچتاشىعا كونۆەرتكە ءمور باسۋعا ىلعي دا كومەكتەسەتىن بولدى، ونىڭ كارتاسىنداعى ەسىگى اشىق تۇرعان ۇيلەردىڭ سانى كۇن سايىي ازايا بەردى. ءاۋىل ادامدارى پوچتاشى قارتتى كورگەن جەردە باستارىن ءيىپ امانداسىپ، ونىڭ اتىنا جەم بەرۋگە اسىعاتىن بولدى.
گۋگۋسە ديىرمەن باسىندا
كۇن ەداۋىر كوتەرىلسە دە، ديىرمەندى ءالى اشپاپتى.
ماريۋسا اپاي كوجە پىسىرەتىن قازانىنا ءۇش رەت سۋ قۇيدى، ال يون اعاي بولسا ءالى ۇن اكەلمەي جاتىر.
ماريۋسا اپايدىڭ اعاش جارۋعا دا قولى تيمەي، شارباعىنداعى كۇنباعىستىڭ ساباعىن الىپ وتقا سالادى.
اپاي ودان ءارى شىدامادى:
— قىزىم، ديىرمەنشىگە بارىپ ايتشى، ەندى كەلمەسە، ونىڭ شارباعىنداعى كۇنباعىستى جاعا باستايمىن!
— بولعانى ءۇش-اق ادام كەلسە، ۇندى قالاي ۇگەمىن. جۇگەرى از، نەسىنە اۋرەلەنەمىن، — دەپ اشۋلاندى ديىرمەنشى.
ءۇش ايەل كەلىپ ونىڭ شارباعىنداعى كۇنباعىس ساباقتارىن جۇلا باستاپ ەدى، ديىرمەنشى ديىرمەندى اشىق تاستاي سالىپ، جالاڭ باس شىعا جۇگىردى: شارباعىن قورعاپ قالۋ كەرەك قوي، شارباعى جوق ءۇي يەسىز ۇيمەن بىردەي ەمەس پە.
ول ءوز شارباعىندا قانشا كۇنباعىستىڭ جۇلىنعانىن ساناپ ۇلگەرمەي جاتىپ، الگى ايەلدەردىڭ ديىرمەن اينالاسىنداعى شارباقتىڭ اعاشىنا قول سالا باستاعانىن كوردى.
ول ەندى ديىرمەنگە جۇگىردى. قاراسا، شارباقتى ادام سىيىپ كەتەتىندەن تەسىپ قويىپتى! ديىرمەنشى الگى تەسىككە كىرە قويىپ ەدى، شارباق ءبۇپ-بۇتىن بولىپ شىعا كەلدى.
— قايىرىمدى جاندار، — دەپ ايقايلادى ول، — مىنا شارباقتىڭ اعاشتارىن ورنىنا اكەلگەنشە، مەن وسى جەردەن شىقپايمىن.
كىسىلەر قۇرعاق تاياقشالار اكەلدى، ءبىراق شارباقتىڭ وزىنىكى ەمەس. ەگەر ولار پەشتە جانىپ جاتقان شارباقتىڭ تاياقتارىن الىپ كەلسە، ديىرمەن تۇگەل ورتەنىپ كەتەر ەدى، ارينە. الايدا ديىرمەنشى اناۋ-مىناۋىنا قاراعان جوق.
— مىنە، ەندى دۇرىستالدى، — دەپ كوڭىلدەندى ول.
— ال، ۇندى نە ىستەيمىز؟ — دەپ تىنىشسىزدانا باستادى ادامدار.
— سەندەر اۋىلعا بارىڭدار دا، جۇرتتىڭ ءبارى تارتاتىن استىقتارىن اكەلسىن دەپ حابارلاڭدار!
— ديىرمەنشى سەن عوي، بارساڭ ءوزىڭ بار'
جۇرت الىستان تانىسىن دەپ ديىرمەنشى ءۇستى-باسىنا ءۇن سەۋىپ الدى دا، ورتالىق كوشەگە قاراي بەتتەدى. ال وعان كومەكتەسۋگە شىققان ءۇش ەركەك باسقا كوشەگە بۇرىلدى.
— كىمنىڭ ۇيىندە ءۇن تاۋسىلۋعا اينالدى؟ بيدايلارىڭدى تەزىرەك ديىرمەنگە اكەلىڭدەر! — دەپ ايقايلادى تورتەۋى ءتورت جەردەن.
سول-اق ەكەن، ديىرمەن الدىندا جەر استىنان شىققانداي قاپ-قاپ بيداي پايدا بولدى.
ديىرمەنشى مەن ءۇش ەركەك كوگالعا وتىرىپ الىپ، تاعى دا جۇگەرى، بيداي اكەلەتىن، اۋىلدا ەگىسكە شىقپاي ۇيىندە جۇرگەن كىمدەر بارىن ويلاستىرا باستادى.
گۋگۋسەدەن باسقا ەشكىم بولماي شىقتى.
ديىرمەنشى جانقالتاسىن شەكىلدەۋىككە تولتىرىپ الىپ، گۋگۋسە ءۇيىنىڭ الدىنا كەلدى:
— گۋگۋسە، ساعان ديىرمەن كەرەك ەمەس پە؟ قەلسەڭ، بار عوي، عاجاپ... تۋرا عاجاپ ۇن تارتىپ بەرەيىن! ودان پىسىرگەن كوجەنىڭ ءدامى تاڭدايىڭنان كەتپەستەي ءتاتتى بولارىنا مەن كەپىل!
گۋگۋسە قارا تەر بولىپ كەلىپ تۇرعان ديىرمەنشى ءبايعۇستى كورىپ، قارىنداسىن شاقىرىپ الدى:
— سەن ءۇيدى قاراي تۇر، مەن ديىرمەنگە بارىپ كەلەيىن.
بوركىنە جۇگەرى تولتىرىپ، ۇن سالاتىن جاڭا قاپ الدى دا، ۆەلوسيپەدىنە سەكىرىپ ءمىنىپ، ديىرمەن باسىنا تارتتى.
جۇگەرىسىن ديىرمەنشىنىڭ وجاۋىنا توگە سالىپ ەدى، ديىرمەن جۇمىس ىستەي جونەلدى.
— جارايسىڭ، گۋگۋسە! — دەپ ايقايلادى تۇرعان ەركەكتەر بورىكتەرىن اسپانعا لاقتىرىپ.
ال ايەلدەر قاقپا جانىندا كۇيەۋلەرىن كۇتىپ تۇردى.
اكەسى مەن شەشەسى ەگىس دالاسىنان كەلگەندە، گۋگۋسە ەسىك الدىندا اعاش جونىپ، بىلعاۋىش جاساپ تۇر ەدى.
ساعات
كەيدە اكەسىنىڭ قولى بوس ەكەنىن كورىپ قالسا، گۋگۋسە ونىڭ قاسىنا جۇگىرىپ كەلەدى دە:
— اكە، ساعاتىڭ توزىپ، مينۋتتارى ازايا باستاعان كەزدە ونى ماعان بەرەرسىڭ، — دەيدى.
اكەسى شاشىنان سيپاسا، گۋگۋسە كەلىسكەنى دەپ قۋانادى.
كۇن وتەدى، اپتا وتەدى، اكەسى ساعاتىن بەرمەيدى. دەمەك ساعاتتىڭ مينۋتتارى ءالى تاۋسىلماعانى عوي.
راس، ايتەۋىر ءبىر كەزدە ول مينۋتتاردىڭ تاۋسىلاتىنى انىق.
گۋگۋسە بىردە قولىنا بىلعارى باۋ بايلاپ، اكەسىنىڭ جانىنا كەلدى. باۋعا قاراپ، وزىنەن-وزى:
— ۋاقىت قانشا بولدى ەكەن؟ — دەدى. اكەسى بايقاماعان كىسى سياقتاندى دا، ال اتاسى الدەنەگە كۇنگە قاراي بەردى.
— نە ىستەپ وتىرسىڭ، اتا؟ — دەدى ءبىر كۇنى گۋگۋسە كۇنگە قاراپ وتىرعان اتاسىنا.
— ۋاقىت قانشا بولعانىن قاراپ وتىرمىن.
— سەنىڭ ساعاتىڭ سول ما، اتا؟
— ءيا، سول. ءومىر بويى ۋاقىتتى سوعان قاراپ ءبىلىپ كەلەم. گۋگۋسە اتاسىنىڭ ساعاتىن اكەسىنىڭ ساعاتىمەن سالىستىردى. اتاسىنىڭ ساعاتى جاقسىراق، ارينە.
اكەسىنىڭ ساعاتىن بالعامەن ءبىر ۇرسا، بىت-شىتى شىعىپ، مينۋتىنىڭ بىرەۋى دە قالمايدى. ال اتاسىنىڭ ساعاتىن توقپاقتاساڭ دا سىنبايدى. ونىڭ ۇستىنە ول ءارى جارقىراپ، ءارى جىلىلىق تاراتىپ تۇرادى. اڭدار مەن قۇستار دا ۋاقىتتى سوعان قاراپ بىلەدى. اتاسىنىڭ ساعاتى بۇزىلۋ دەگەندى بىلمەيدى، ەندەشە ونى جوندەيتىن شەبەردىڭ دە كەرەگى جوق.
گۋگۋسەگە بۇل ساعاتتىڭ ۇناعانى سونشا، ءتىپتى قولىنداعى باۋدى دا لاقتىرىپ تاستادى.
سوندا دا ءبىر كۇنى گۋگۋسە اكەسىنەن ساعاتىڭنىڭ قانشا مينۋتى قالدى، ەگەر ءتىپتى از قالعان بولسا، ول ساعاتتى دالاعا لاقتىرىپ تاستايتىن بالا كەرەك ەمەس پە دەپ سۇرادى.
اكەسى جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا ساعاتىنا قارادى دا، جەڭىنە جاسىرا سالدى.
— ال اتامنىڭ ساعاتى — ەڭ تاماشا ساعات، — دەدى گۋگۋسە. — ساعاتشى سەنىڭ ساعاتىڭدى جاساعاندا اتامنىڭ ساعاتىنا قاراپ جاساعان.
اكەسى گۋگۋسەنى كوتەرىپ الدى:
— اقىلدىم! ساعاتتى ساعان بەرمەسەم بولماس! — دەدى.
گۋگۋسە ەندى ساعاتتىڭ باۋىن لاقتىرىپ تاستاعانىنا وكىنىپ،
سونى ىزدەۋگە جۇگىرىپ اۋلاعا شىقتى.
كەشكىسىن اتاسىنىڭ ساعاتى ۇيىقتاۋعا كەتتى. گۋتۋسە ءوزىنىن. ساعاتىى قۇلاعىنا باسىپ جاتتى، ونىڭ مينۋتتارى تاۋسىلىپ قالادى-اۋ دەپ قورىققاننان كوپكە دەيىن ءۇيىقتاي المادى.
ءبىراق ەرتەسىنە تىڭداسا، ساعاتى تىقىلداپ جاتىر ەكەن. گۋگۋسە ونى الاقانىنا سالىپ الدى دا، شاپقىلاپ اۋىلدى كەزىپ كەتتى. بىرەۋلەر توسەگىندە جاتىر، بىرەۋلەر ەسىك الدىندا، ەندى بىرەۋلەر قۇدىق ماڭىندا ءجۇر ەكەن. گۋگۋسە ولاردىڭ بارىنە ساعاتىن كورسەتتى. ساعاتتىڭ از عانا مينۋتتارى قالىپ ەدى، ءبىراق سونىڭ ءوزى اۋىل ادامدارىنىڭ ۋاقىتتى بىلۋىنە جارادى. ويتكەنى اتاسىنىڭ ۇلكەن ساعاتى ءالى اسپانعا كوتەرىلگەن جوق قوي.
ەتىكشى
گۋگۋسەنىڭ كورشىسى بار، ونىڭ ءۇيى تولعان بالا.
العاشقى قار جاۋسا بولدى، كورشى امالسىزدان قولىنا بالعا مەن ينە-جىپ الىپ، بالالارىنىڭ اياعىنا قار قۇيىلماۋ ءۇشىن ۇزىن قونىشتى كىشكەنە ەتىكتەر تىگە باستايدى.
ءبىر پار ەتىك بىتسە بولدى، ەسىك الدىنا العاشقى قول شانانىڭ ءىزى تۇسەدى.
كورشى ەكىنشى بالاسىنىڭ اياعىن ولشەيدى. تاعى دا كۇنى بويى ينە-جىپكە تىنىم بولمايدى، ءتۇن جارىمىنا دەيىن بالعا دا ۇيقى كورمەيدى. ەكىنشى ەتىك بىتكەندە، ەسىك الدىنان سىرعاناعان ەكىنشى شانانىڭ ءىزى كورىنەدى.
كورشى مۇرتىن سيپاپ قويىپ، ءۇشىنشى ەتىككە كىرىسەدى، سويتسە، العاشقى ەتىك جىرتىلىپ تا ۇلگەرگەن ەكەن. ول ەندى كوزىلدىرىك كيىپ، تەبەن ينەگە ءجىپتىڭ دە جۋانداۋىن ساباقتاپ، قولىنا ۇلكەندەۋ بالعا الىپ، ءتۇنى بويى ەتىك جاماپ الەك.
ال تاڭەرتەڭ ەتىك دايىن بولادى دا، ۇلكەن ۇل سەكىرىپ دالاعا شىعىپ، كۇنى بويى ءۇي كورمەيدى.
ونىڭ ەسەسىنە كورشىنىڭ ءوزى قىس بويى ۇيدەن شىقپايدى. گۋگۋسە كورشىنىڭ بالالارىمەن بىرگە ول ۇيگە وتىن تاسىسىپ، ديىرمەنگە بارىپ جۇرەتىن.
ءۇي شارۋاسىن ءبىتىرىپ تاستايدى دا، بالالار شانانى سۇيرەتىپ توبەگە جۇگىرەدى. بويلارى ەتىكتىڭ بيىكتىگىندەي كىشكەنتايلار قارعا مالتىعىپ، الاسا توبەگە ورمەلەسە، بويى ۇزىنداۋلارى مۇزدىڭ ۇستىمەن زىمىراپ ءوتىپ، ديىرمەن جانىنداعى بيىك توبەگە شىعىپ الادى.
تاعى دا ءتۇنى بويى بالعا ءۇيقى كورمەيدى.
كەيدە ەسكى ەتىكتى جاماعاننان گورى جاڭادان تىككەن وڭايىراق. ال كورشىنىڭ ايەلى وسى شانالاردى وتكا جاعۋ كەرەك دەيدى.
— قوي، ولارعا تيىسپە، — دەپ جۇباتادى كورشى ايەلىن. — ءوزىمىز دە بالا بولدىق ەمەس پە!
ول قايتادان كوزىلدىرىگىن مۇرنىنا ىلە سالىپ، قولىنا بالعا الادى. تىقىلداعان بالعا ۇنىمەن ۇيىقتايتىن بولدى ۇيدەگىلەر. ءتىپتى سىرتتاعى قار جاپالاقتارى دا ۇنگە ەلىتىپ جايلاپ تۇسەتىن سىقىلدى. ال بۇرسەڭدەپ پانالايتىن جەر ىزدەپ جۇرگەن جالعىز-جارىم كۇس بولسا، تەرەزەدەن قاراپ، قۇستارعا دا ەتىك تىگىپ بەرەتىن بىرەۋ بولسا دەپ قيالدايتىن. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ەتىكتەر جىرتىلمايتىن بولدى. كورشى ەتىكتى الىپ جىبەرىپ قارايدى دا، بالعامەن بىر-ەكى نۇقىپ قالسا بولدى — بۇتىندەلىپ شىعا كەلەدى. سوسىن ەتىكشى قىس ءوتىپ كەتكەن جوق پا دەپ تەرەزەدەن قارايدى. جوق، قىس كەتەتىن ءتۇرى جوق، قار دەگەن تىزەدەن جاتىر.
كورشى تىگەتىن، جامايتىن ەشتەڭە قالماعانىنا تاڭداندى دا، ەندى ءوز ەتىگىن تىگۋگە كىرىستى. اسىقپاي تىگەتىن بولدى، تۇندە دەمالادى.
بىردە ءتۇن ىشىندە تانىس ۇننەن ويانىپ كەتتى.
— تۇك-تۇك!
كورشى توسەگىنەن تۇرىپ شام جاقتى.
ءبارى ۇيىقتاپ جاتقان سياقتى: بالعا دا ورنىندا جاتىر. ءقورشى جەلكەسىن قاسىپ ءبىراز تۇردى دا، بالعانى كوپشىگىنىڭ استىنا جاسىرىپ قويدى.
بالعادا ءۇن جوق. ءبىر مەزگىلدە تاعى دا:
— تۇك-تۇك!
ءقورشى تۇردى دا، شام جاقپاستان كيىنىپ، دىبىس شىققان جاققا بەت الدى. قاراڭعىدا سيپالاپ ءجۇرىپ ەسىكتى اشىپ، كوشەگە شىقتى. گۋگۋسەنىڭ تەرەزەسىندە شام كورىندى. كورشى تەرەزەگە جاقىنداپ سىعالاپ قاراسا، ءوزىنىڭ كىشى ۇلى مەن گۋگۋسە قاقىراپ كالعان ەتىكتىڭ وكشەسىنە بار پارمەندەرىمەن قۇلاشتاپ شەگە قاعىپ وتىر ەكەن.
— ە، اڭگىمە قايدا جاتىر! — دەپ كورشى مۇرتىن سيپادى دا، ءوزىن كۇتىپ جاتقان جاستىعىنا كەتتى.
ەرتەسىنە وعان تۇندە كەش جاتتىڭ، تۇنىمەن بالعا :تىقىلى مازا بەرمەدى دەپ ايەلى ءبىراز ۇرسىپ الدى.
كورشى ميىعىنان كۇلدى دە، ۇندەمەدى. سوسىن ەشتەڭە بولماعانداي ينەسىن ساباقتاپ ىسكە كىرىستى.
قارىز
گۋگۋسە ءۇي ماڭىن رەتكە كەلتىرىپ بولعاسىن، ءوزىنىڭ نەمەرە اعاسىنا ءبىر تيىن بەرەشەك ەكەنىن ەسىنە الدى. ەرتەڭ جاڭا جىل. مۇمكىن، ولاردا اقشا جوق بولار. اپارىپ بەرۋ كەرەك، ارينە.
ۇيدە اناسى جوق ەدى. گۋگۋسە ءبىر تيىندى بوركىنىڭ استىنا تىگىپ الدى دا، ۇرىلار شابۋىل جاساي قالسا دەگەن ساقتىقپەن پيستولەتپەن قارۋلاندى. سوسىن اناسىنىڭ سۋرەتىن كالتاسىنا سالىپ، جاعاسىن كوتەردى دە، نەمەرە اعاسى تۇراتىن كورشى اۋىلعا قاراي تارتتى.
جول بويى ونى بىرەسە ات شانا، بىرەسە ماشينالار قۋىپ جەتىپ، توقتاي قالادى. گۋگۋسەدە تولەيتىن بىردەڭە بارىن ءبىلىپ قويعان سياقتى.
— مەن جاياۋ-اق بارام، — دەيدى گۋگۋسە. — اياعىمداعى ەتى-گىم جاڭا ەدى، كىشكەنە توزدىرماسام بولمايدى.
مىنە، رەۋت وزەنىنىڭ ۇستىندەگى كوپىرگە جەتتى. ەندى جارتى جول قالدى. گۋگۋسە اناسىن ساعىنىپ كەتىپ، قالتاسىنان سۋرەتىن الدى:
— اناشىم!
سودان كەيىن ول الاقانىن ءبىر ۇرلەپ قويىپ، تاعى ىلگەرى جىلجىدى.
قار بولسا ەرىككەندەي، اياق استىندا سىقىر-سىقىر ەتەدى.
گۋگۋسەنى تاعى دا ەكى ماشينا قۋىپ جەتتى. ول شوفەرلەرگە، ەگەر ءوزى مىنە قالسا، ورگە قاراي ماشينانىڭ جۇرۋىنە اۋىر سوعاتىنىن ايتتى. ال ۇيگە قايتاردا اۋىلعا اپارىپ سالسا ءبىرسارى.
ءقورشى اۋىلدا بالا بىتكەن ۇيدى-ۇيگە كىرىپ، ۇلكەندەردى جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاپ ءجۇر ەكەن. ولار «گەي-گەي» دەپ ايقاي سالىپ، جاڭا جىلدىق تىلەكتەر ايتىپ، قوڭىراۋلارىن سىلدىرلاتىپ، سول ءۇشىن ءار ۇيدەن تيىن مەن قالاش الىپ ءجۇر. جيناعان قالاشتارىن تاياققا ساقيناشا كيگىزىپ، يىقتارىنا سالىپ الىپتى.
گۋگۋسە ويلاعاندا ماڭدايعا سالماق تۇسپەسىن دەپ، بوركىن جەلكەسىنە شالقايتا كيدى دە، وز-وزىنەن كۇبىرلەدى:
— ءبىر تيىنىما قوڭىراۋ ساتىپ السام با ەكەن؟ تاياققا تولتىرا ءتىزىپ قالاش اپارسام عوي، تاماشا بولار ەدى!
سول جەردە ءبىر ءۇيدىڭ اۋلاسىنان قىز بەن بالا شىعا كەلدى. تاياققا ءىلىپ العان قوڭىراۋدى ەكەۋلەپ كوتەرىپ كەلەدى. گۋگۋسە بوركىن قايتادان باسا كيدى دە:
— ۇساق-تۇيەكپەن بايلانىسىپ قايتەم. مەن سياقتىلار تۇندە قۇتتىقتايدى، — دەدى وزىنە-وزى.
ءبىراق ول الگى ەكەۋىنىڭ قوڭىراۋى اپ-ادەمى سىلدىراعانىن ەسىتىپ، بوركىن تاعى شالقايتا كيدى، تاعى ويعا كەتتى. بۇل ەكەۋى گۋگۋسەنى دە وزدەرى سەكىلدى كىشكەنتاي ساناپ، سەندەرگە قوسىلايىن دەپ وتىنەر دەيتىن سياقتى. جو-جوق، ولارى بولا قويماس! سوسىن گۋگۋسە:
— ال، قانە، مەنى كۇتتىقتاڭدارشى! — دەپ قالاي ايتقانىن بىل-مەي دە قالدى.
— وسى جەردە، جولدىڭ ۇستىندە مە؟
— ەندى قايدا؟ مەن كورشى اۋىلدان كەلدىم عوي.
— جول ۇستىندە قۇتتىقتامايمىز، — دەپ بالا ىلگەرى جۇرە بەردى. ال قىز جالت قارادى دا، سىبىر ەتتى:
— سەن، كىشكەنە اعاي، اناۋ قوراعا كىر، سوسىن ءبىز سەنى قۇتتىقتاي-مىز.
گۋگۋسە ءۇش اتتاپ قاقپاعا ەندى. بالا قوڭىراۋىن سىلدىراتىپ:
— ءان سالۋعا قۇتتىقتاپ، ءۇي يەسى، بەر رۇقسات؟! — دەدى.
— رۇقسات ەتەم، — دەپ گۋگۋسە باسىن يزەدى.
كىشكەنە قىز جاڭا جىلدىق انگە باستى...
-سىيلىقتى جينايتىن قايسىڭ؟ — دەدى گۋگۋسە.
بالا ىلگەرى اتتاپ ەدى، گۋگۋسە بوركىنەن تيىندى الىپ وعان ۇستاتا سالدى. ال قالاشتىڭ ورنىنا پيستولەتىن بەردى. ەندى كاراقشىلاردان قورقاتىن تۇك جوق.
بالالار قانداي قۋاندى دەيسىڭ!
گۋگۋسە ولارعا ەندىگى جىلى دا ءوزىن قۇتتىقتاۋدى ۇمىتىپ كەتپەۋىن ەسكەرتتى دە، ۇيىنە كەتتى. نەمەرە اعاسى تاعى ءبىر رەتى كەلگەنشە كىدىرە تۇرادى-داعى. ول ەشتەڭە ەمەس-اۋ، ءدال جاڭا جىلدىڭ الدىندا ۇلىن جوعالتىپ العان اناسى كانداي كۇيدە ەكەن دەسەيشى؟!
الديار تاقسىر گۋگۋسە
گۋگۋسەنىڭ ۇيقىسى قانىپ تۇرسىن دەپ كۇندە تاڭەرتەڭ اكەسى تەرەزە پەردەسىن جاۋىپ قوياتىن، ال كەشكىسىن وعان كوياندار بەرىپ جىبەردى دەپ نان اكەلەتىن.
گۋگۋسە از كۇن قوياندار بەرگەن ناندى جەپ ءجۇردى دە، ءبىر كۇنى تۇندە قولىنا ءجىپ بايلاپ، ونىڭ ەكىنشى ۇشىن اكەسىنىڭ اياعىنا بايلاپ قويدى، ءسويتىپ ەرتەسىنە تاڭ قىلاڭ بەرە وياندى.
اكەسى ونى ەگىستىككە ەرتىپ اپارعان جوق، ويتكەنى ۇلى ءالى كىشكەنتاي. ونىڭ ەسەسىنە گۋگۋسە ۇيدەن الىستاعان سايىن اكەسىنىڭ بىرتە-بىرتە كىشىرەيىپ بارا جاتقانىن بايقادى.
ول اۋىلدى ارالاپ جۇرتتىڭ جۇمىسقا كەتكەنىن كورىپ ەدى. سويتسە اكەسى عانا ەمەس، ۇلكەندەردىڭ ءبارى دە اۋىلدان ۇزاعان سايىن كىشىرەيە بەرەدى ەكەن. اۋەلى گۋگۋسەنىڭ قارىنداسىنداي، سوسىن ونىڭ باشماعىنداي، اقىرىندا ءداننىڭ ۇلكەندىگىندەي عانا بولىپ كورىنەدى. ولارمەن سالىستىرعاندا گۋگۋسە ناعىز ءداۋدىڭ ءوزى عوي! ۇلكەندەر مەن ەرەسەك بالالاردىڭ ءبارى ەگىستىككە كەتكەندە، گۋگۋسە ءدال ءبىر كورولعا ۇقساپ اۋىلدا قالادى.
كىشكەنە بالالار گۋگۋسەنى كورول دەپ اتاۋعا ءبىراۋىزدان كەلىستى. جانە ونىڭ ۇيىنە تىعىز ءارى ماڭىزدى جۇمىستارمەن ءجيى كەلەتىن بولدى.
— الديار تاقسىر، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ توبەسىنەن سۋ اعىپ تۇر، شيفەر الۋعا كومەكتەسشى.
— الديار تاقسىر، ديىرمەنگە اپاراتىپ بيدايىمدى جەتكىزە الماي تۇرمىن، اربا كەرەك ەدى...
مىنە، گۋگۋسەنىڭ شارباعىنا ات بولماعانمەن، قۇلىن اكەلىندى.
كوپشىلىكتىڭ تىلەگىن تۇگەل ورىنداعان گۋگۋسە كۇلىنعا ءمىنىپ الىپ، قاراماعىنداعى حالىقتى ارالاۋعا شىقتى.
قاقپا الدىندا جىلاپ تۇرعان بالانى كوردى.
— الديار تاقسىر گۋگۋسە، ءبىزدىڭ ۇيرەكتىڭ بالاپانى جوعالىپ كەتتى.
گۋگۋسە ءۇش رەت ىسقىرىپ قالىپ ەدى، قايدان شىققانى بەلگىسىز، اتتار ما، اتتىلى ادامدار ما — ايتەۋىر جەتىپ كەلدى.
— بالاپاندى تابۋ كەرەك! — دەپ بۇيىردى گۋگۋسە. — ول، ءسىرا، اناۋ جىرادا بولار!
سونسوڭ ول قۇلىنمەن شاۋىپ كەتتى. ءبىر عاجابى، الديار تاقسىر گۋگۋسە نايزا-قىلىشسىز جانە كومەكشىسىز جۇرەتىن.
ءبىر ءۇيدىڭ مۇرجاسىنان بۇرق ەتىپ ءتۇتىن شىقتى. گۋگۋسە قۇلىننىڭ باسىن تارتىپ كىدىردى. ۇيدەن الجاپقىش بايلاعان كىشكەنە قىز شىقتى، جەڭىن ءتۇرىپ الىپتى.
— نە بولىپ قالدى؟ — گۋگۋسە مۇرجاعا قارادى. — وت نەگە جاعاسىڭدار؟
— الديار تاقسىر، اتا-اناما تۇسكى تاماق اپارۋىم كەرەك ەدى. كۇن كوتەرىلىپ قالىپتى، ەگىستىك الىس، تاماق ءپىسىرىپ ۇلگەرە الماي قالام با دەپ...
— تۇسىنىكتى، — دەدى گۋگۋسە. — ارداقتى اتا-اناڭا الديار تاقسىر گۋگۋسەدەن سالەم ايتا بار.
كەلەسى كوشەدە گۋگۋسە باسىنا بورىك، ۇستىنە كۇپى كيىپ العان بالاعا كەزدەسىپ قالدى. جازدىڭ ورتاسىندا مىناداي كيىم كيىپ العانى ەرسىلەۋ ەدى.
— الديار تاقسىر، — دەپ بالا بوركىن الدى. — قۇدىقتىڭ ىشىنەن كۇندىز دە جۇلدىزدار كورىنەدى دەگەن سىبىس بار. قۇدىقتى تازالاپ، جۇلدىزدارعا قاراۋعا رۇقسات ەتسەڭىز ەكەن.
— بوركىڭدى كي. قۇدىقتاردى تەك مەيرامداردا عانا تازالايدى.
اتتىلار سونىڭ اراسىندا بالاپاندى تاۋىپ الدى. ولار ەندى اۋىل ۇستىنە ساپ تۇزەپ، گۋگۋسەنىڭ ۇلكەن سۋرەتىن الىپ كەلە جاتتى. بىرەۋى قاقپا الدىندا گۋگۋسەنى كۇتىپ تۇر ەكەن.
— الديار تاقسىر، پاترونعا ءوق-دارىنى تىعىندايتىن كەندىر كەرەك بولىپ تۇر.
گۋگۋسە قاجەتتى تالشىقتاردىڭ كەندىر وسىمدىگىنەن الىناتىنىن بىلەتىن. ول قۇلىندى ورىسكە قويا بەردى دە، ءوزى اتتىلىمەن بىرگە كورول سارايىنىڭ ءدال الدىنان جەر قازىپ، كەندىر ەكتى.
— ەندى ءبىر جىلعا جەتەتىن پاترونداردى وقتاپ كويۋعا بولادى! — دەپ قۋانىستى اتتىلار.
ءتۇس قايتا الديار تاقسىر گۋگۋسە كوگالعا بارىپ، كوبەلەك اۋلاي باستادى.
كوبەلەك اۋلاۋ ءساتتى بولدى. قوبەلەكتەر ناق كورول سارايىنا بارۋعا اسىققانداي، الديار تاقسىردىڭ تاجىنە وز-وزدەرىنەن ەنە بەردى.
وسىنداي ماڭىزدى ىستەردەن شارشاپ كەتكەن گۋگۋسە كەشكە قاراي اۋىل سىرتىنا شىقتى.
تۇس-تۇستان — ەگىستىكتەن، فەرمالاردان، باقشالاردان لەك-لەگىمەن اۋىل ادامدارى كەلە جاتىر. ولار تاڭەرتەڭگىدەي ەمەس، جاقىنداعان سايىن ۇلكەيىپ كەلەدى.
الديار تاقسىر ەندى ءوزىنىڭ كىشىرەيىپ بارا جاتقانىن سەزدى. كىسىلەر كەلىپ، جەتەكتەپ ۇيگە اپارعانعا دەيىن ول تاپجىلماي ءبىر ورىندا تۇرا بەردى.
شالعىشى
— ايتپاقشى، قايراقتى الۋدى ۇمىتىپ كەتكەن جوقسىڭ با، گۋگۋسە؟ — دەدى اكەسى ۇيدەن شىعا بەرىپ.
قايراق... ودان دا اكەسى شالعىسىن بەرسە عوي. شالعىنى يىققا سالىپ الىپ، كوشەمەن الشاڭداي باسىپ وتەر مە ەدى، شىركىن! قۇمىرا مەن قايراقتى ۇستاپ جۇرگەننىڭ نەسى قىزىق؟
اكەسى ارتىنا مويىن بۇرماي، توقتاۋسىز اياڭداپ بارادى، ال گۋگۋسە شابىندىقتا وتىرعان بىرەۋ ءوزىن ارقانمەن تارتىپ جاتقانداي اكەسىنىڭ سوڭىنان ىلەسىپ كەلەدى.
بۇلاق. گۋگۋسە قۇمىراعا سۋ قۇيىپ الدى. مىنە، وزەن جاعاسىنداعى كوك شالعىنعا جەتتى. اكەسى بەلىن بۋىپ الىپ، شالعىنى سەرمەي باستادى. ءشوپ اراسىنداعى شەگىرتكە مەن كوبەلەكتەر قورىققاننان تىراعايلاپ قاشىپ جاتىر.
كوك شوپكە تيگەن شالعى ءۇنى بىرەسە مىنا جەردەن، بىرەسە انا جەردەن ەستىلەدى. اكەسى كولىي كوتەرسە بولدى، گۋگۋسە قۇمىرا مەن قايراقتى الىپ جۇگىرەدى. مۇمكىن، اكەسى شارشاعان شىعار، ۇلىنا شالعىنى ءشوپ شابۋعا از ۋاقىتقا بەرەتىن بولار؟ اكەسى قۇمىراداعى سۋمەن قايراقتى ىلعالداپ الىپ، شالعىنى جانيدى. بالا تاعى بىلاي قالادى.
ولار اكەسى ەكەۋى ەرتەمەن اۋىلدىڭ ورتاسىمەن شابىندىققا بەتتەگەندە، كىسىلەر ءشوپ شاباتىن گۋگۋسە دە، اكەسى تەك كومەكتەسۋگە بارا جاتقان عوي دەپ ويلاعان بولار. ەگەر شىن مانىندە سولاي بولسا، گۋگۋسە جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قۋانار ەدى-اۋ.
اكەسى بالانى ءتىپتى ەلەمەيدى. گۋگۋسە اياعىنا تىكەن كىرىپ كەتكەندە شىنىمەن-اق قۋانىپ قالدى. سوندا عانا اكەسى مۇنى بايقاپ، تىكەنەكتى سۋىرىپ الدى. ءبىراق بالاسىنا شالعى بەرۋ تۋرالى ءلام-ميم دەمەدى.
وي! بودەنە اكەسىنىڭ ءدال اياعىنىڭ استىنان سەكىرىپ كەتتى.
سوسىن ەكەۋى تۇسكى تاماققا وتىردى. اناسىنىڭ دورباعا نە تاعام سالعانى بەلگىلى بولدى.
گۋگۋسە تاماققا تويىپ، ءبىر الدەنىپ الدى. اكەسىنە بۇتانىڭ تۇبىنە كولەڭكە جاساپ بەردى دە، دەم ال دەپ اقىل ايتتى.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەپ، اكەسى دە ونى قوستاپ قويدى. شالعىنىڭ باسىن بولەك الىپ قويدى دا، ءوزى قيسايا كەتتى.
شالعىنى بولەكتەپ قويدى، ەندى قالاي ورۋعا بولادى؟
گۋگۋسە وكپەلەپ قالدى، ءبىراق نە ىستەسىن، جۇگىرىپ بۇلاققا باردى دا، قۇمىرامەن اكەسىنە سۋ الىپ كەلدى.
قەلسە، اكەسى تاعى ءشوپ شابۋعا كىرىسىپ كەتىپتى. مەيلى، بەرمەي-اق قويسىن. گۋگۋسە تەمىرشىمەن سويلەسىپ، وزىنە شالعى جاساتىپ الادى. سوندا بۇل جەرگە تۇندە كەلىپ، ايدىڭ جارىعىمەن ءشوپ شابۋعا بولادى. اكەسى ەرتەڭ تاڭەرتەڭ نە دەر ەكەن بۇعان؟
— مىنانى قارا! قويان! — دەپ ايكايلادى اكەسى. گۋگۋسە تاڭدانعاننان اۋزىن اشىپ، ءبىر ورىندا قالشيدى دا قالدى. اتا جونەلگەن قوياننىڭ سوڭىنان اكەسى قۋىپ بەردى. قويان زىمىراپ بارادى، اكەسى دە ايانار ەمەس. قويان توبەشىككە قاراي قاشىپ ەدى، اكەسى دە ارتىنان ىلەستى.
«بايعۇس قويان، ءبىتتىڭ! اكەمنىڭ اياعى ۇزىن».
گۋگۋسە ەسىن جيىپ، اشىلعان اۋزىن جاپتى دا، جەردە جاتقان شالعىعا جارماستى. الاقانىنا تۇكىرىپ جىبەرىپ، شالعىنى سىلتەپ قالىپ ەدى، ۇشى جەرگە كىرىپ كەتتى. ەشتەڭە ەتپەس. شالعىنى دۇرىستاپ سىلتەۋى كەرەك ەكەن. ال كانە! ويباي، شالعىنىڭ ۇشى تاعى دا جەرگە كىرىپ كەتتى!
اكەسى ورالعاندا، گۋگۋسە ءشوپ شاۋىپ الەك ەدى. شاپكان ءشوبى ون تالعا جەتىپ قالاتىن شىعار، ءسىرا.
كەشكە دەيىن گۋگۋسە قىمىزدىق سياقتى ءار الۋان ءتاتتى شوپتەردىڭ ءبىر قۇشاعىن تەرىپ الدى. ءوستىپ ءجۇرىپ ءوزى بىلەتىن ءاننىڭ ءبارىن ايتىپ تاۋىستى.
مىنە، ەندى ەكەۋى اۋىلعا قايتىپ كەلە جاتىر. گۋگۋسەنىڭ قولىندا ءار الۋان ءتاتتى ءشوپ، قايراق، قۇمىرا. ول الدىندا كەلەدى. ونىڭ سوڭىنان يىعىنا شالعىسىن سالىپ اكەسى كەلە جاتىر. جولدا كەزدەسكەن بالانىڭ ءبارىن گۋگۋسە ۇيىنە ەرتىپ كەلىپ، نەشە ءتۇرلى ءتاتتى شوپتەر بەردى. ال قويان تۋرالى جۇمعان اۋزىن اشپادى. ءسويتىپ قويان دەگەندەرىنىڭ جۇدىرىقتاي-اق كوجەك ەكەنىن، اكەسى يت اۋرەگە ءتۇسىپ قۋسا دا، ونى ۇستاي الماعانىن ءتىرى جان بىلگەن جوق.
كەلى
ءبىر كۇنى گۋگۋسەنى اناسى ەرتەمەن وياتتى. ول تۇرۋىن تۇرعانىمەن، ۇيقىسىن ءالى اشا الماي وتىر.
— قالقام، سيميون اعايىڭا بارىپ، كەلى سۇراپ كەلە قويشى. كەندىر ءدانىن تۇيەيىن دەپ ەم. اكەڭ، كەندىر ءسۇتىن جاقسى كورەدى.
گۋگۋسە اۋىلدىڭ شەتىنە قاراي قالقيىپ بارا جاتتى. ءبىر ۇيدەن سوڭ ءبىر ءۇي. مىنە، اعايدىڭ قاقپاسىنا جەتتى. سول جەردە گۋگۋسە ۇيقىسىن اشىپ، باسىن ۇستاي الدى: جول بويى كەندىردەن ءسۇتتى قالاي جاسايدى دەپ ويلاپ كەلە جاتىپ، كەزدەسكەن ادامداردىڭ بىرەۋىمەن دە امانداسپاپتى.
گۋگۋسە كەرى قاراي جۇگىردى. كەتىپ بارا جاتقان كىسىنى قۋىپ جەتىپ امانداستى. ەندى ماناعى ادامداردىڭ باسقاسىن قايدان تاۋىپ سالەم بەرۋگە بولادى؟
ول اگرونومنان كىمنىڭ قايدا كەتكەنىن ءبىلىپ الدى دا، ەگىستىككە قاراي جۇگىردى. ءبىر بەتكەيدە قانت قىزىلشاسىن، بىرەۋلەر ەكىنشى جەردە تەمەكى جيناپ جاتىر ەكەن. گۋگۋسە تاڭەرتەڭ مەنى، كورىپ پە ەدىڭىز دەپ باس-باسىنان سۇراپ شىقتى. بىرەۋلەر كورگەن، ەكىنشىلەرى كورمەگەن، ەندى بىرەۋلەرى كورسە دە ۇمىتىپ قالعان بولىپ شىقتى. سوندا دا گۋگۋسە ارقايسىسىمەن تۇگەل امانداستى.
كىسىلەر گۋگۋسەنىڭ مۇندا نەگە كەلگەنىن سۇراپ ەدى، ول كومەكتەسۋگە كەلىپ ەدىم دەگەن سىلتاۋ ايتتى. سونسوڭ بىرەۋىنەن تەمەكى سالاتىن الجاپقىشىن، بىرەۋىنەن باسپالداق سۇراپ الىپ، اعاشتىڭ باسىنان شابدالى جيناستى. جۇمىس ىستەپ جاتسا دا، ول جان-جاعىنا جالتاقتاپ قاراۋدى ۇمىتقان جوق جانە بىرەۋ-مىرەۋ ماشينامەن نە اربامەن ءوتىپ بارا جاتسا، قالپاعىن بۇلعاپ امانداسا بەردى.
گۋگۋسە تراكتورشىلارعا «قايىرلى تاڭ» دەۋدىڭ ورنىنا «قايىرلى كۇن» دەپ امانداسۋدى ۇيعاردى. ول جۇرتتىڭ ءبارى دالا قوسىنا تاماققا جينالعانشا كۇتىپ، بارىمەن سالەمدەسىپ، اراسىندا تراكتورشىلارعا تاماق ىشۋگە كومەكتەستى.
سوسىن ول استىق باستىرىپ جاتقان قىرمانعا قاراي ءجۇردى. وندا ادام كوپ ەكەن. گۋگۋسە بارىمەن قول بەرىپ امانداسىپ، وزىمەن بىردەي بىرنەشە قاپشىقتى بيدايعا تولتىردى. ەڭ اقىرىندا تاۋىق قورادا جۇرگەن ايەلدەرگە «كەش جارىق» دەپ سالەم بەرىپ، جۇمىرتقا ساناسۋعا كومەكتەستى.
ابدەن شارشاسا دا، ۇيىنە ول ۇرىستا جەڭىپ شىققان باتىرداي كەيىپپەن كەلدى. قاراڭعى ءتۇسىپ كەتكەن ەدى.
— گۋگۋسە، كەلى قايدا؟ — دەدى اناسى.
گۋگۋسە سانىن ءبىر سوقتى دا، سيميون اعايدىڭ ۇيىنە جۇگىردى.
گۋگۋسەنىڭ پىشاعى
قولتىعىنا ارانىڭ ۇياسىن كىسىپ العان ايۋ بۇلاق باسىنا كەلدى. ارنەنى بىلۋگە قۇمار ەلىك ايۋ سۋ ءىشىپ بولعانشا كۇتىپ تۇردى دا:
— نە جاقسىلىق بار، قيسىق اياق؟ — دەپ سۇرادى.
— ءقوردىڭ بە؟ راديو! ان-كۇي تىڭداماسام، ىشكەنىم اس بولمايدى، — دەدى ايۋ ارانىڭ ۇياسىن كورسەتىپ.
ەلىك قوس قۇلاعىن تىگىپ ەدى، راديو ەمەس، جەر سەلكىلدەپ تۇرعان سەكىلدى. قاراسا، قويانعا ءىنىپ العان قىزىل قوڭىز ەكەن.
— بارىڭە! بارىڭە! بارىڭە! توقىلداق تەلەگرامما جىبەردى: «ورمانعا گۋگۋسە كەلدى! — دەپ جار سالدى ول.
— سەن بولساڭ، قۇر بوسقا اندەتەسىڭ! — دەپ، راديوعا كەيىگەن ايۋ ونى جەرگە ءبىر قويۋعا شاق قالدى. — قىزىل قوڭىز، ايتشى، ول جالعىز با، جوق جانىندا نوكەرلەرى بار ما؟
— ءقىم؟ گۋگۋسە مە؟ پىشاعى. بار، قيسىق اياق پىشاعى بار! سەنى قايدا دەپ سۇرادى.
ايۋ سونى ەستۋى-اق مۇڭ ەكەن، راديوسىن قولتىعىنا قىسىپ (ولسەم دە مۋزىكامەن ولەيىن دەگەن ويى عوي)، ءايدا كاش!
«گۋگۋسە پىشاعىمەن ورماندا ءجۇر!» — دەگەن لاقاپ لەزدە ايماققا تارادى دا كەتتى.
ءتيىن اعاش قۋىسىنداعى ءۇيىن جاۋىپ الدى. تۇلكى بورسىقتىڭ ىنىنە قۇيرىعىن ارەڭ سىيعىزىپ جاسىرىنا قويدى. قاسقىردىن دا زارە-قۇتى قاشىپ، قالىڭ تۇيەتىكەننىڭ ىشىندە سەلكىلدەپ وتىر: ەگەر كەشەگى جەگەن قويى گۋگۋسەنىڭ اۋىلىنان بولسا قايتەدى؟
— بارىڭە! بارىڭە! بارىڭە! گۋگۋسە بورسىق ءىنىنىڭ جانىنا كەلدى!
وسىنى ەستۋى-اق مۇڭ ەكەن، قۋ تۇلكى ىننەن تۇرا قاشىپ، جوكە اعاشىنىڭ اراسىنا قويىپ كەتتى:
— قاپ! جۇما كۇندەرى قارا تاۋىق ۇرلاۋدى قويامىن دەپ الدەقاشان وزىمە-وزىم انت بەرسەم دە، مىنا ءتورت اياعى قۇرعىر تىڭداماي-اق قويدى. ەندى گۋگۋسەگە نە بەتىمدى ايتام؟!
— ءدال ءقازىر گۋگۋسە تۇيەتىكەننىڭ جانىنا كەلدى! — دەگەن داۋىس شىقتى.
— ۋ-ۋ-ۋ! — دەپ ۇلىدى قاسقىر. — ايۋ راديوسىن بۇراپ، سوڭعى جاڭالىقتاردى تىڭداپ وتىرعان شىعار. مەن بايعۇس سۇپ-سۇر تۇسىمنەن كوزگە شالىنىپ، قۇريتىن بولدىم-اۋ.
قاسقىر الدى-ارتىنا قاراماي زىتا جونەلدى. ونىڭ وڭ كوزىن بۇرىن مالشىلار شىعارىپ قويعان ەدى، سوندىقتان ول سولعا قاراي جۇگىردى.
— گۋگۋسە پىشاعىمەن جوكە اعاشىنىڭ جانىنا كەلدى! — دەگەن داۋىس ەستىلدى.
ول جەردە ايۋ مەن تۇلكى بۇعىپ وتىرعان. تۇلكى ايۋدىڭ راديوسىن ارقالاپ الىپتى، ايتەۋىر جالعىز قالماسام ەكەن دەگەن وي بولسا كەرەك.
ورمان ءىشى كۇنى بويى وسىلاي استان-كەستەن بولدى. اڭداردىڭ قاشقان دۇبىرىنەن جەر سولقىلداپ، زارەسى ۇشقان بالاپاندار ۇيالارىنان قۇلاپ تۇسە جازدادى.
— اپاتاي! بۇل نە؟ سوعىس بولىپ جاتقاننان ساۋ ما؟ — دەپ، انالارىنىڭ باۋىرىنا تىعىلدى ولار.
كەشكە قاراي ابدەن ءالى قۇرىپ، سىلەسى قاتقان ايۋ:
— شىداي الاتىن ەمەسپىن ەندى. ءوزىم جان ساقتايمىن دەپ تەرىمنىڭ ءبارىن بۇتاعا جىرعىزدىم. تۇلكى، بارشى الگى توقىلداققا، گۋگۋسە دەگەن كىم ەكەن ءوزى، ءتۇرى قانداي ەكەن. قولىنداعى پىشاعى مىلتىقتان دا قورقىنىشتى ما ەكەن — سۇراپ كەل، — دەدى.
مۇنى ەستىگەن توقىلداق ىشەك-سىلەسى كاتقانشا كۇلدى:
— ە-ە! زارەلەرىڭ كەتتى مە؟! سول كەرەك! ال گۋگۋسە ۇيىنە باياعىدا بارعان. تاڭەرتەڭ ەرتەمەن كەلىپ، پىشاعىمەن سىبىزعى جاسايتىن بۇتا كەسىپ الدى دا، بالاپاندارىنا جەم بەرۋگە كەتكەن.
گۋگۋسەنىڭ اتكەنشەگى
كۇن سايىن گۋگۋسە اتكەنشەك جاساپ الايىن دەپ جينالادى.
بالالار اتكەنشەك تەبەمىز دەپ ونىڭ جانىنا جەتىپ كەلگەندە، گۋگۋسە ۇيالعاننان جەرگە كىرىپ كەتە جازدايدى. ەكى باعانانى ورناتىپ بەرۋگە اكەسىنىڭ قولى تيمەي-اك قويدى.
بۇگىن قولى تيمەيدى، ەرتەڭ قولى تيمەيدى، ونىڭ ارعى جاعىندا گۋگۋسە قارتايىپ بىتەدى — سوسىن قالاي اتكەنشەك تەبەرسىڭ!
وسى تەلەگراف باعانالارىنىڭ اراسىنا اتكەنشەك ورناتىپ كورسە قايتەر ەكەن؟ كەنەتتەن تەلەگراف سىمدارى ءۇزىلىپ كەتىپ، تەلەگراممانىڭ ءبارى گۋگۋسەنىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا شاشىلىپ قالسا شە؟
ءبىراق ءبىر كۇنى گۋگۋسە اتكەنشەك جاسايمىن دەپ اۋرەلەنۋىن قويدى.
— شاماسى، بۇنىڭ باسىنا تاعى دا جاڭا ءبىر وي كەلگەن عوي، — دەگەن شەشىمگە كەلدى ۇيدەگىلەر.
گۋگۋسە سول كۇنى ۇشتى-كۇيدى جوق بولىپ كەتتى. اناسى اياعى سارسىلعانشا ىزدەپ تابا الماي قويدى.
اكەسى بۇل كەزدە باقشا مەن قۇدىقتىڭ اراسىندا شەلەكپەن سۋ تاسىپ، پوميدور سۋارىپ جۇرگەن. جاڭا عانا سۋ تاسىپ بولعالى جاتىر ەدى، قايدان شىققانى بەلگىسىز، گۋگۋسە جەتىپ كەلدى.
— قايدا جوعالىپ كەتتىڭ؟ — دەپ كەيىدى اناسى.
— ەشقايدا جوعالعان جوقپىن، اكەممەن بىرگە پوميدورعا سۋ قۇيىستىم، — دەپ قاراپ تۇر گۋگۋسە.
اكەسى اۋەلى شەلەگىنە، سوسىن ءوزىنىڭ قولىنا، سوسىن كاباعىن شىتىپ بالاسىنا قارادى دا:
— سەن ءوزىڭ بايقا! — دەدى.
سەنبى كۇنى كەشكىسىن گۋگۋسە تاعى جوعالىپ كەتتى. اناسى ىزدەپ-ىزدەپ تابا المادى. داۋىستاپ شاقىرادى، — دىبىس جوق.
وسى كەزدە كورشى ايەل گۇلگە سۋ قۇيىپ جۇرگەن. قۇدىق ۇستىندە قاۋقيعان ۇلكەن قول شىعىر بىرەسە تىكە كوتەرىلىپ، بىرەسە تومەندەيدى.
— ولينا اپاي، گۋگۋسەنى كورمەدىڭىز بە؟
ولينا باسىن شايقادى دا، سوڭعى شەلەك سۋدى گۇلدەرىنە قۇيىپ ەدى، جەر استىنان شىققانداي گۋگۋسە تۇر. اناسى ۇرىسىپ جاتىر، گۋگۋسە دە قالىسار ەمەس:
— مەن ولينا اپايمەن بىرگە گۇلگە سۋ قۇيدىم عوي!
— توقتاي تۇر، بالەم، اكەڭ دە كەلەر جۇمىستان...
اناسى گۋگۋسەنى قولىنان دەدەكتەتىپ وتىرىپ ات-اربامەن قۇدىق باسىنا كەپ توقتاعان اكەسىنە الىپ كەلدى. شاعىم ايتا باستاپ ەدى، گۋگۋسە تاعى ۇشتى-كۇيدى جوق بولىپ كەتتى.
اكەسى قۇدىقتان اتتارىن سۋارىپ، جەتەلەپ جۇرە بەرىپ ەدى، سوڭىنان گۋگۋسە ەرىپ كەلەدى.
— ال، ەندى قايدان شىقتىڭ؟
— اكەمە ات سۋارىستىم، باسقا نە ىستەۋشى ەم؟
اكەسى مەن شەشەسى بىر-بىرىنە قارادى دا، باستارىن شايقادى.
ەرتەڭىنە اناسى گۋگۋسەنى دارىگەرگە اپارۋ كەرەك دەگەن بايلامعا كەلدى. ءبىراق اۋەلى قياردى سۋارىپ تاستاۋ قاجەت.
اناسى قۇدىققا كەلدى. ول قۇدىق جانىندا جاتقان تاستاردى كوردى. ال شىعىردىڭ باسىنداعى سەبەتتىڭ ىشىنە قاۋعانى كوتەرەتىن تاستاردىڭ ورنىنا باسقا ءبىر نارسەنى سالىپ قويىپتى. ول نە ءوزى؟ جاساعان-اۋ، مىناۋ گۋگۋسەنىڭ قالپاعى عوي!
— قاراي گور تۇرعان جەرىن! قانە، تەز ءتۇس!
— تۇسپەيمىن. مەن دەگەن قيارعا سۋ قۇيۋعا ساعان كومەكتەسىپ جاتىرمىن عوي.
سول كۇنى كەشكە قاراي اكەسى اتكەنشەك جاساپ بەردى. ول اتكەنشەكتى كورشىنىڭ بالالارى تەپتى. ال گۋگۋسە اياعىن دا سالعان جوق، تەك قاراپ قويىپ تۇرا بەردى.
ويتكەنى بۇل اتكەنشەك شىعىردىڭ باسىنا وتىرىپ الىپ تەربەلگەننەن ارتىق ەمەس دەپ ويلادى ول.
ور جانە ەح
باياعى زاماندا جەر ۇستىندە بويلارى شاي قاسىقتىڭ سابىنداي-اق ادامدار ءومىر سۇرگەن دەسەدى. ءبىر قويدىڭ ءجۇنى بۇكىل ءبىر اۋىلدىڭ ادامدارىنا شۇلىق توقۋعا جەتەدى ەكەن. ءۇش سيىردىڭ ءسۇتى بۇكىل ەلدى اسىراپتى. ۇيلەردىڭ ۇلكەندىگى ءبىز سۋ ءىشىپ جۇرگەن كرۋجكاداي عانا ەكەن. ءبىر ءۇيدىڭ توبەسىن كۇنباعىستىڭ ءبىر عانا قالپاعىمەن جاباتىن بولىپتى.
ەلدىڭ ەڭ شەتىندە گۇل وسىرەتىن كوگىلدىر كوزدى كەلىنشەك تۇرىپتى، ونىڭ بويى سىرىڭكەدەي-اق ەگىز ۇلى بار ەكەن. كەلىنشەك گۇلدەردى تويلارعا، شىلدەحانالارعا اپارۋ ءۇشىن ءوسىرىپتى. سوندىقتان ەل ونى اسا قۇرمەتتەپ، سىرتىنان ىلعي ماقتاپ جۇرەتىن بولىپتى.
ايەل جىلىنا ءبىر رەت ەلدىڭ باسشىسى كورولگە گۇل جىبەرەدى جانە ودان ەشقانداي سوعىس اشپاۋىن، ويتكەنى ونىڭ ءوز باقشاسىنداعى گۇلدەردەي جاقسى كورەتىن ەكى ۇلى بار ەكەنىن ايتىپ وتىنەدى.
ءبىر ۇلىنىڭ اتى ور، ەكىنشىسىنىڭ اتى ەح ەكەن. ەكەۋى دە اكەسىنە تارتقان، كوزدەرى قارا. ەحتىڭ قولىنان كەلمەيتىنى جوق، اناسىنا گۇل شوقتارىن جاساۋعا كومەكتەسەدى. ور گۇلدەردى سۋارادى. ودان سوڭ ەكەۋى كەڭ القاپتا نەشە ءتۇرلى قىزىق ويىندار وينايدى. القاپتاعى جاندىكتەر دە بۇل ەكى بالا گۇل ءوسىرۋشى ايەلدىڭ ۇلدارى ەكەنىن ءبىلىپ، ولارعا بارىنشا كومەكتەسىپ جۇرەدى.
ەح ينەلىكپەن دوستاسىپ الادى دا، ءبىر كۇنى ور ەكەۋى ونىڭ ۇستىنە وتىرىپ، ۆەرتولەتپەن ۇشقانداي سامعاپ ەلدى شارلاپ كەتەدى.
اناسى بالالارىن وتە جاقسى كورەتىن.
ەگىز ۇلدىڭ اجەلەرى جوق ەدى. ءبىر كۇنى ەكى بالا اناسى كۇلگەن كەزدە كوزىنىڭ اينالاسىندا ءاجىم پايدا بولاتىنىن بايقايدى. سوسىن ەكەۋى ءبىزدىڭ انامىز دا، اجەمىز دە بولسىن دەپ شەشەسىن ىلعي كۇلدىرە بەرەدى.
ۋاقىت وتە بەردى. ءبىر كۇندەرى اناسى ءوزىنىڭ بويىنداعى كۇش-كۋاتىن دا، ادەمى اجارىن دا گۇلدەر ۇرلاپ العانىن ءبىر-اق ءبىلدى. سونان سوڭ ول سۇيىكتى ۇلدارىنا ارناپ ساقتاپ جۇرگەن ەكى پار عاجايىپ كەبىستى بەردى. ول كەبىستى كيگەن ادام ەشقاشان اش بولمايدى ەكەن. ەندى ور مەن ەح وزدەرىنىڭ ۆەرتولەت-ينەلىگىنە وتىرىپ الىپ، الىسقا شارلاپ ءۇشاتىن بولدى. ەكەۋى تەك كەشكە عانا ۇيگە قايتىپ ورالاتىن، اناسى سوندا ساپ-ساۋ كەلگەن ۇلدارىن كورىپ قۋاناتىن.
ءبىر كۇنى بالالار بايقاماي ەلدىڭ شەتىنە دەيىن ۇشىپ باردى دا، ينەلىكتەن كورشى مەملەكەتكە اپارۋىن ءوتىندى. اقىرى ەكەۋى بوتەن ەلدىڭ ۇستىمەن ۇشىپ، كورمەگەن جەردىڭ ادەمىلىگىن تاماشالادى. بوتەن ەلدىڭ ءدال ورتا تۇسىنا جەتكەندە، كۇن باتىپ، قاس قارايىپ كەتىپ ەدى. اعايىندى ەكەۋى شەگىرتكەنى قالىڭ جاپىراقتى اعاشتىڭ تۇبىنە قوندىرىپ، سول جەرگە تۇنەمەك بولدى. ور مەن ەح وت جاعىپ، ينەلىكتى تاماقتاندىردى دا، اعاشتىڭ تۇبىنە قيسايا كەتتى.
ءتۇن ورتاسىندا ور ورنىنان تۇردى دا، ەپتەپ كەلىپ ەحتىڭ اياعىنداعى عاجايىپ كەبىسىن شەشىپ الدى. سوسىن اعاش باسىنا شىعىپ وتىردى. ور اۋەلدەن وسى كەبىستى قولعا ءتۇسىرۋدى كوزدەپ جۇرگەن. ونداعى ويى: عاجايىپ كەبىستى ءوز ەلىنىڭ كورولىنە سىيعا تارتىپ، كورولدىڭ قىزى حانشاعا ۇيلەنۋ ەدى. بۇل كەزدە وردىڭ مۇرتى تەبىندەپ، جىگىت بولىپ قالعان جانە كەش سايىن سۇلۋ حانشانى كوزىنە ەلەستەتىپ، قيالعا باتاتىن.
ور ەحتىڭ كەبىسىن قوينىنا تىعىپ، اعاش باسىندا وتىر ەدى، ءبىر كەزدە كوزى ءىلىنىپ كەتتى. سول-اق ەكەن، اعاشتشش ءبىر بۇتاعى وردىڭ ۇستىنەن جىلجىپ ءتۇسىپ بارا جاتقانداي بولدى جانە سىرت ەتە قالعان دىبىس ەستىلدى...
تاڭ اتا ور وياندى دا، جاسىرىنعىسى كەلدى. سويتسە، ءوزىنىن كەبىسى دە، ەحتىڭ كەبىسى دە ۇشتى-كۇيدى جوق. ينەلىك تە زىم-زيا.
ور ەحتى وياتتى دا، تۇندە قاراقشىلار كەلىپ توبەلەس بولعانىن، ءوزىنىڭ ارەڭ قۇتىلعانىن ايتىپ سىبىرلاي باستادى. قاراقشىلاردىڭ ەحقا تيىسپەگەن سەبەبى ول وردان ءبىر ساعات بولسا دا سوڭ تۋعان، كىشى عوي. ال ەكەۋمىزدىڭ دە كەبىسىمىزدى سولار الىپ كەتتى دەدى. ەح ىزادان جۇدىرىعىن ءتۇيىپ تىستەنىپ ەدى، ور وعان:
— مەن باردا قىسىلما، سەنەن ءبىر ساعات ۇلكەنمىن عوي! كۇن شىققانشا كۇتە تۇرايىق. مۇمكىن، قاراقشىلار كەبىستىڭ ءبىر پارىن ءتۇسىرىپ العان بولار، ءبىز ونى تاۋىپ الىپ، كەزەك-كەزەك كيەتىن بولامىز، — دەدى.
ور ەحتىڭ اعاشقا شىعۋىنا كومەكتەستى، سوسىن ءوزى دە شىقتى.
جارىق ابدەن تۇسكەسىن ەكەۋى قولدارىنا ءبىر-بىر تاياق الىپ، اعاشتىڭ ءتۇبىن، جاپىراقتاردىڭ اراسىن تۇگەل شارلادى. ءبىراق كەبىس تۇگىل ونىڭ وكشەسىن دە تابا المادى. ينەلىك ورالمادى، ال بۇل جەردىڭ جاندىكتەرى ولاردى تىڭداعىسى دا كەلمەدى. امالى قۇرىپ، ەكەۋى ۇيگە جاياۋ تارتتى. كەشىكپەي قارىندارى اشىپ، كوزدەرى قاراۋىتا باستادى.
جاقىن ءبىر اۋىلدا جولاۋشىلار ءبىر شارۋاعا قۇرت ولتىرۋگە جالداندى. ءسويتىپ ءبىر اۋىلدان ەكىنشى اۋىلعا جىلجي بەردى. بىردە كولدەن شاباق ۇستاپ الدى. ولارعا شاباق كيت سەكىلدى ۇلكەن بولىپ كورىندى جانە ونى ماقتاپ ەكەۋى ءۇش كۇن بويى جەدى.
اعايىندى ەكەۋى كەز كەلگەن جەردەن كەبىسىن ىزدەۋمەن بولدى. سونسىن ور كەبىستى ينەلىك ۇرلاپ اكەتتى، ايتپەسە قاراقشىلار بۇلارعا قيانات جاسايىن دەگەن جوق ەدى دەپ لەپىردى.
— انامىزدىڭ كوزى تىرىسىندە ۇيگە جەتسەك ەكەن، — دەيتىن ەح كۇن سايىن تاڭەرتەڭ.
اعايىندى ەكەۋى ءوز ەلىن ۇزاق ىزدەدى، ءتىپتى قارتتىق شىركىن سامايلارىنا اق كىرگىزە باستادى. ەكەۋى دە تاياققا سۇيەنىپ جۇرەتىن حالگە جەتتى. ءبىر كۇنى اياقتارىنىڭ استىنا ءبىر جاڭعاق تۇسە كەتتى. جاڭعاق اعاش باسىندا وتىرعان قارعانىڭ اۋزىنان تۇسكەن ەدى.
— قانە، بىزگە قارعا نە سىيلادى ەكەن؟ — دەپ، ور جاڭعاقتى ارقاسىنا سالىپ، جاقىن ماڭداعى ۇيگە قاراي ءجۇردى. ەكەۋى ۇيدەن بالتا الىپ شىعىپ، جاڭعاقتى جارىپ كورىپ ەدى، ءوز كوزدەرىنە وزدەرى سەنبەدى: جاڭعاقتىڭ ىشىندە سۋ جاڭا ەكى كەبىس تۇر ەكەن.
— بۇل ءبىزدىڭ كەبىسىمىز ەمەس، ءبىز مۇنى المايمىز، — دەدى ەح.
ور قولىن سوزا بەرىپ ەدى، ەح كەبىستى لاقتىرىپ جىبەردى.
ەكەۋى بالتانى كەزەك كوتەرىپ، ىلگەرى جۇرە بەردى. جولشىباي ولار كەزدەسكەن جاڭعاقتاردى جارىپ كوردى، ءبارىنىڭ ىشىنەن دە جاپ-جاڭا كەبىس شىعاتىن بولدى، ءبىراق ءوز كەبىستەرىن اقىرى تاپپاي قويدى. سوندا دا ەكەۋى وسىنشاما ادەمى كەبىستەر كوبەيىپ كەتكەنىنە قۋانىشتى ەدى. انەۋگۇنى كەبىستى العان ۇرىلار ەمەس، ءوزى وتىرعان اعاش ەكەنىن ور ەندى عانا ءتۇسىندى. ءسويتىپ ول ىنىسىنە ءبارىن ايتىپ، مويىندادى.
— مەنى كەشىر، ەح، — دەدى. — شاماسى، سەنىڭ كەبىسىڭدى كورولدىڭ قىزىنىڭ قولىنا تۇسپەسىن، ونان دا اعاشتاردىڭ باسىندا ءوسىپ، بالالاردى قۋانتسىن دەپ اعاش الىپ كەتكەن عوي.
ەح وردىڭ ساقالىنان سىلكىپ قويدى. سوسىن ەكەۋى ەكى جاڭعاقتى جارىپ، ءبىر-بىر كەبىس كيىپ الدى دا، گۇل ءوسىرۋشى انالارىن كوزى تىرىسىندە قۋانتۋ ءۇشىن ۇيلەرىنە جەتۋگە اسىقتى.
يون كريانگەنىڭ ارىپتەرى
اتاي مەكتەپتە بار بولعانى ەكى جىل وقىعان، ياعني ونىڭ ەكى كلاستىق قانا ءبىلىمى بار. ول قولى ءتيىپ كەتسە، اكەسىنىڭ گۋگۋسەگە جاساپ بەرگەن پارتاسىنا بارىپ وتىرىپ الادى.
— زامان تۇزەلدى-اۋ، ءتىپتى ۇيدەن وقۋعا بولاتىن بولدى، — دەپ قويادى اتاي. — ال مەن بولسام، باياعىدا ءبىرىنشى كلاستى توعىز شاقىرىم جەردەگى سترىمبۋ سەلوسىنا بارىپ-كەلىپ وقىپ ەدىم. انام مەنى ەرتەمەن تاۋىق شاقىرعاندا وياتادى دا، كىتاپتارىمدى دورباعا سالىپ، شىنىعا قۇيعان سيا بەرەدى قولىما، سوسىن مەن توعىز شاقىرىم جولعا شىعام. وندا دا جولمەن ەمەس، رەۋت وزەنىنىڭ بويىن جاعالاپ جۇرەم، ايتپەسە اداسىپ كەتۋ دە عاجاپ ەمەس-تىن.
— اتا، سەن يون كريانگەمەن1 بىرگە وقىدىڭ با؟
— بولماعان نارسەنى بولمادى دەۋ كەرەك. كريانگە مەنەن كوپ ۇلكەن عوي. مەن وقىپ جۇرگەن كەزدە، ول ياسسىدا ءمۇعالىم بولاتىن. بىردە ءبىزدىڭ جاققا كريانگەدە وقىعانداردىڭ بىرەۋى كەلدى. ونىڭ قالاي وقىعانىن، قالاي ءبىلىم العانىن ءبىز قويار-دا-قويماي سۇرادىق. وي، گۋگۋسە، بۇل ءبىر عاجاپ قىزىق تاريح.
كريانگە كۇندە مەكتەپكە كەلگەندە، قولتىعىنا قاعاز قوراپ قىسىپ كەلەدى ەكەن. قوراپتىڭ ءىشى تولعان ءارىپ. ونىڭ ءوزى قاراپايىم ءارىپ ەمەس، ءۇننان بەتىنە قانت سەۋىپ پىسىرگەن ءارىپ ەكەن. ول ارىپتەردى بىر-بىرلەپ الىپ، تۇيرەۋىشپەن تاقتاعا ءبىر ءسوز شىعاتىنداي قۇراستىرىپ جاپسىرادى دا، بىرەر وقۋشىنى شاقىرىپ:
— وقى، قاتتىراق وقى، تاقتادا نە جازىلعان؟ — دەيدى. ەگەر وقۋشى دۇرىس وقىسا، كريانگە وعان ارىپتەردىڭ ىشىنەن تاڭداعانىن الىپ جەۋگە رۇقسات ەتەدى. بالا ءارىپتى جەپ الىپ، ءتىلىن جالاپ وتىرا بەرگەندە، كريانگە تاعى ايتادى:
— تاقتادا نە جازىلعان، تاعى ءبىر رەت وقىپ جىبەر، ءبىراق الگىدە ءوزىڭ جەگەن ءارىپتى ۇمىتىپ كەتپە.
يون كريانگەنىڭ ءارىپتسرىنىڭ تاتتىلىگىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋگە بولمايدى. تاتتىگە بالا بىتكەن ءۇيىر كەلەدى ەمەس پە، تاقتانىڭ الدىندا ءبىر جىل تۇر دەسە دە تۇرۋعا بار.
يون كريانگە وتە كەدەي بولعان ادام عوي. سوعان كاراماي كۇن سايىن بۇكىل بالاعا ءتاتتى ءپىسىرىپ اكەلەتىن بولعان.
— سونداي ءتاتتى ءارىپتى مەن دە جەر ەدىم، اتا.
اتاسى قاباعىن تىرجيتتى دا:
— ساندىقشانىڭ ءتۇبىن قاراشى، وسى يون كريانگەنىڭ ءبىر توقاشى جاتقان جوق پا ەكەن.
گۋگۋسەنىڭ ءۇي ىشىندە قوپارماعان جەرى جوق — ەشقانداي توقاش
تابىلمادى. شاماسى، تىشقان جەپ كەتكەن بولار.
ول ەندى يون كريانگەنىڭ توقاشى تۋرالى ۇمىتىپ تا كەتىپ ەدى، اتاسى تاعى كەلىپ:
— تاپتىڭ با، گۋگۋسە؟ — دەپ سۇرادى.
— سەن جاي ازىلدەگەن بولارسىڭ، اتا؟
اتاسى ونى قولىنان جەتەكتەپ الدى دا، ۇيگە كىرگىزدى. سوسىن كىتاپ سورەسىنىڭ جانىنا اكەلىپ، ءبىر كىتاپتى الدى دا:
مىنە، اينالايىن گۋگۋسە، يون قريانگەنىڭ پەشىنەن شىققان ءتاتتى ارىپتەر وسى. قانە، اشىپ كورەيىكشى! مىسالى: «ەرتە، ەرتە، ەرتەدە. ەشكى قۇيرىعى كەلتەدە...» قالاي؟ — دەپ نەمەرەسىنە كۇلىمدەي قارادى.
گۋگۋسە كىتاپتى ەپتەپ الىپ، قوينىنا قىستى دا، اتاسىنا:
— اتا، سەنىڭ ەكى كلاستىق ءبىلىمىڭ بارلىعى وتىرىك! ەكى كلاسس ەمەس، سەكسەن كلاستىق ءبىلىمىڭ بار عوي! — دەدى.
گۋگۋسا
گۋگۋسەنى مەكتەپكە شىعارىپ سالۋعا كورشى-قولاڭ تۇگەل جينالدى. قارىنداسى گۇل الىپ جۇرۋگە كومەكتەستى. اكەسى بۇلاردىڭ سوڭىندا گۋگۋسەنىڭ اتاقتى پارتاسىن ماشينامەن الىپ كەلە جاتىر. ديرەكتور ومىراۋىنا ءوزىنىڭ بارلىق مەدالدارىن قاداپ، مەكتەپتىڭ الدىندا گۋگۋسەگە قولىن بەرىپ امانداستى. پارتانى ەكىنشى كلاسقا، ال بالانى ءبىرىنشى كلاسقا قابىلداپ، جاڭا پارتاداعى ءبىر قىزدىڭ قاسىنا وتىرعىزدى.
— سەن كىمسىڭ؟ — دەدى وعان گۋگۋسە ساباق باستالعان كەزدە.
— مەنىڭ اتىم گۋگۋسا، — دەپ جاۋاپ بەردى قىز ساباق اياقتالا بەرگەندە.
ەكىنشى ساباقتا ءمۇعالىم نۇكتە سالىڭدار دەپ تاپسىرما بەردى. گۋگۋسا ءوزى سالعان نۇكتەلەردى گۋگۋسە كوشىرىپ قويماسىن دەپ قولىمەن قالقالاپ وتىردى.
ءار كۇنى ءبىر-بىر ارىپتەن جازدىرادى. ءمۇعالىم اپاي تاقتاعا اقپەن قاراعا جازادى، ال وقۋشىلار ول ارىپتەردى ءوز داپتەرلەرىنە اكەلىپ قوندىرادى، تەك ولار اققا قارامەن جازادى.
جاڭا ءارىپتى ۇيرەنىپ العاسىن، گۋگۋسا پارتاسىنىڭ استىنان كاۋىن شىعارىپ، گۋگۋسەگە يىسكەپ كورۇگە عانا بەرەدى دە، ءوزى بۇكىل ءۇزىلىس بويى جەپ جۇرەدى. ال ءوزى جەپ تاۋىسا المايتىنداي ۇلكەندەۋ قاۋىن بولسا، گۋگۋسەگە دە ءبىر شەتى ءتيىپ كالاتىن.
ۇلكەن ۇزىلىستە گۋگۋسا تەرەزەنى اشىپ تاستاپ، قۇستارعا وقۋ ۇيرەتەدى:
— مىنە، مەن مىنا جەرگە «چيك» دەپ جازدىم. مەنىمەن بىرگە قايتالاڭدار. جارايسىڭدار! ال ەندى «چيك-چيك» دەپ تاعى دا قايتالاڭدار. ءبارىڭ قوسىلىپ: «چيك-چيريك»- — دەڭدەر.
گۋگۋسە مۇنداي ۇساق-تۇيەكپەن اينالىسپادى — نە دەگەنمەن ونىڭ پارتاسى ەكىنشى كلاستا تۇر عوي!
گۋگۋسا مەكتەپتەن قاشىق تۇراتىن. ول ءاربىر ءارىپتى جاڭا داپتەرگە جازادى. سونىڭ كەسىرىنەن ونىڭ پورتفەلى كۇن سايىن اۋىرلاي بەرەدى.
قىزىنىڭ كۇشى كوپ بولسىن دەپ اناسى ونىڭ پورتفەلىنە تاماقتى تولتىرىپ سالاتىن.
گۋگۋسا ءاربىر ءارىپتى ۇيرەنگەن سايىن كەلەسى كلاسكا كوشتىم، مەنىڭ ارىپتەرىم ەكىنشى جىلعا قالمايدى دەپ ماقتاناتىن.
پارتا تەرەزە الدىندا. كۇن ساۋلەسى كوز قاراتپايدى. گۋگۋسا كورشىسىنىڭ ساباق ايتۋىن ىلعي كۇتىپ وتىرادى. ەگەر گۋگۋسە ساباق ايتسا، دەنەسى كۇن ساۋلەسىن قىزعا تۇسىرمەي تۇرادى. سوندىقتان گۋگۋسا ۇزىلىستە بالاعا كاۋىن بەرىپ، ءوزىمنىڭ قول شاتىرىمدى تاماقتاندىرىپ جاتىرمىن دەيدى.
گۋگۋسە بۇعان اشۋلانىپ قالدى دا، قاۋىندى قاباعىن ءتۇيىپ جەدى. سوسىن ساباقتا ۇندەمەي وتىرىپ كورىپ ەدى، كوپ شىداي الماي، قولىن كوتەردى. قىز تاعى دا كولەڭكەدە راقاتتانىپ وتىردى.
ولارعا «يا» ءارپىن جانە بىر-ەكى ءارىپتى ۇيرەنۋ عانا قالىپ ەدى، ءمۇعالىم اپايدى اۋدان ورتالىعىنا جۇمىسقا الىپ كەتەدى دەگەن سىبىس شىقتى.
بۇل قالاي؟ ولار ءوز اپايلارىن «ا» ءارپىن قالاي جاقسى كورسە، سونداي جاقسى كورەتىن ەدى عوي. مەكتەپكە كەلە جاتقاندا قولدارىنا تۇسكەن گۇلگە دەيىن سوعان الىپ كەلەتىن. گۋگۋسە اپايعا ارقاسىندا جيىرما ءبىر نۇكتەسى بار سارى قوڭىز ۇستاپ اكەلىپ ەدى.
— باسقا ءمۇعالىم كەلەدى! — دەپ جۇباتتى اپاي بالالاردى.
— ءسىز بارىنەن دە ادەمىسىز، — دەپ قويمادى وقۋشىلار. — ەندى قىس تۇسەدى. ءبىز ءسىزدى شانامەن سىرعاناتامىز.
ءمۇعالىم اپاي شانامەن سىرعاناۋدى، ارييە، جاقسى كورەدى. ءبىراق ونى ءمينيستردىڭ ءوزى مۇعالىمدەردى وقىت دەپ شاقىرىپ جاتسا، نە ىستەيسىڭ.
ەندى ونى جىبەرمەي قويۋعا ديرەكتوردىڭ دا شاماسى كەلمەيدى.
سونىمەن، نە كەرەك، ءمۇعالىم اپاي بالالارمەن قوشتاسىپ، مۇعالىمدەر بولمەسىنە كەتتى.
گۋگۋسە دە پورتفەلىن الىپ، پالتوسىن كيدى دە، كلاستان شىعىپ كەتتى. ءبىر بالا ونىڭ مەكتەپ الدىنداعى باسپالداقتا پورتفەلىن تىزەسىنە قويىپ، ەشكىمدى شىعارماۋ ءۇشىن ەكى قولىن ەكى جاققا سوزىپ جىبەرىپ وتىرعانىن كورىپتى.
سودان كەيىن ءبارى كلاستان جۇگىرە شىعىپ، باسپالداققا وتىرا قالىستى. اپاي مەكتەپتەن شىعۋعا بەت الىپ ەدى، ءوزىن جىبەرگىسى كەلمەگەن وقۋشىلارىن كورگەندە، كوزىنە ءبىر تامشى جاس ءۇيىرىلدى.
كەشكىسىن اپاي گۋگۋسەنىڭ اۋىلىندا قالاتىنىن ايتىپ مينيسترگە حات جازدى.
ەرتەڭىنە كلاستاعىلار گۋگۋسەنى ستاروستا ەتىپ سايلادى. سونان سوڭ بالا مەنىڭ پارتام ەكىنشى كلاستا دەپ ماقتانبايتىن بولدى.
گۋگۋسە جانە قار ادامدار
گۋگۋسە قار جاپالاقتارشىڭ قالاي تۇسەتىنىن باقىلاپ ەدى، ونىڭ كوزىنە اق ەشكىلەر مەن قويلار، سوسىن اق قوياندار مەن اك ايۋلار، ءتىپتى قاردان جاساعان جولبارىستار ەلەستەپ كەتتى. ءبىراق اپپاق ادامدار كورىنبەدى.
گۋگۋسە قولعابىن شەشىپ الىپ، الگى اق ەشكىلەر مەن قويلاردى، كىشكەنتاي اق قويانداردى، جولبارىس پەن ايۋلاردى ۋىستاپ ارالاستىردى دا، اپپاق كەمپىر جاسادى. ونىسى ادەمى بولىپ شىقتى. سوسىن گۋگۋسە وعان اپپاك شال جاساپ بەردى. ەكەۋىنە كوڭىلدىرەك بولۋ ءۇشىن قاردان بىرنەشە بالا جاسادى.
باسقا ۇيلەردىڭ الدىندا دا قاردان جاسالعان ادامدار پايدا بولا باستادى.
ابدەن قاراڭعى ءتۇسىپ، ەشكىم كورمەيتىن كەزدە قاردان جاسالعان الگى ادامدار ءجۇرىپ ۇيرەنە باستادى. ءسويتىپ ولار بىر-بىرىنە قوناققا بارىپ، كىشكەنتايلارىنا كوك مۇزداق سىيلادى.
قۇستار ارالاسپاسا، بالكىم، قار ادامدار وسىلاي وزدەرىمەن-وزدەرى ءومىر سۇرە بەرگەن بولار ەدى.
— ءاي، قاراقشىلار! — دەپ ايقايلادى قۇستار! ناندارىڭ بار ما؟
قار ادامدار يىقتارىن ءقوزعاپ، باستارىن شايقادى.
— ادامداردا نان بار، — دەپ گۋىلدەستى قۇستار، — ال سەندەر تەك قاراقشى عاناسىڭدار: نان دا، ءدان دە جوق سەندەردە. ادامدار جەر جىرتادى، ەگىن ەگەدى. ال سەندەر ولاي ىستەي المايسىڭدار!
— ءبىز نە ەگەمىز؟ قاردى ما؟ نەنى ورامىز؟ تاعى دا قاردى ما؟ — دەستى قار ادامدار.
— مىنا قىرسىقتى قاراشى! ءقاستريۋلدىڭ ءبارىن اكەلىپ باسىمىزعا تەڭكەرىپ قويدى، بوتقانى نەدەن جاسايتىنىن كورسەتكەن جوق. بىزدە ءدان بولسا، كۇستىڭ ءبارىن تاماقتاندىرار ەدىك تە، ولار ءبىزدى كەلەمەج ەتۋىن قويعان بولار ەدى، — دەستى قار ايەلدەر.
قاردان جاسالعان بالالار: «گۋگۋسە وڭباعان. ونىڭ دوستارى — ىلعي اشىق اۋىز»، — دەپ بىر-بىرىنە تەلەگرامما بەرە باستادى.
قار بالالارعا بۇلاردان ءبىر نارسە قاجەت بولىپ تۇرعانىن اۋىل بالالارى تۇسىنە قويدى دا، ولاردىڭ ءارقايسىسىنا ءبىر-بىر سىپىرعىش ۇستاتتى: اۋلانىڭ ءىشى كەڭ، مەيلى سىپىرىپ تازالاي بەرسىن.
قۇستار ناق وسىنى كۇتكەندەي، توپ-توپ بولىپ جينالىپ كەلىپ، كىشكەنە قار ادامداردى مازاقتاپ، ابدەن ەستەرىن شىعاردى.
قار ادامداردىڭ شىدامى تاۋسىلدى. ولار قاراڭعى تۇسىسىمەن كوتەرىلىسكە شىقتى. الدىمەن گۋگۋسەنىڭ ۇيىنە كاراي قوزعالدى.
قار ەركەكتەر سىپىرعىشتارىن ىزالانا سەرمەپ، ايەلدەر مەن بالالارى باقىراش، كاستريۋلدەرىن الا جۇگىردى.
گۋگۋسەنىڭ ءۇيى جان-جاعىنان قورشاۋدا قالدى. يت ءۇردى. شام جاعىلدى. بىرەۋ تەرەزەدەن قارادى. اتا-اناسى ەشتەڭەدە بايقاعان جوق. ونىڭ ەسەسىنە گۋگۋسەگە ءبارى دە تۇسىنىكتى بولدى. ەگەر سەنىڭ ءۇيىڭ قورشاۋدا قالسا، بۇل ءازىل ەمەس كوي. گۋگۋسە اۋىز ۇيگە شىعىپ، ەسىكتىڭ ىلگەشەگىن اشتى دا، ساڭىلاۋدان باسىن سۇعىپ:
— نە كەرەك سەندەرگە؟ — دەدى.
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ قار ادامدار تۇك بولماعانداي ورىن-ورنىندا ەكەن جانە ءبارى دە ءدان مەن ناننىڭ قالدىقتارىن ۇستاپ تۇر.
اتاسىنىڭ ەركەسى
جاڭا جىلدىڭ الدىندا گۋگۋسە قالادا تۇراتىن اعاسىنان حات الدى. ول حاتىندا قالادا قالاش نان كوپ، ءبىراق قوڭىراۋلاتىپ، اندەتىپ جاڭا جىلمەن قۇتتىقتايتىن ادامدار جوقتىڭ قاسى دەپ جازىپتى. گۋگۋسە وگىزدىڭ وكىرگەنى سەكىلدى دىبىس شىعاراتىن بۋگاي دەگەن قۇرالدى، سوسىن ەڭ ۇلكەن قوڭىراۋدى الدى. اكەسى تەزدەتىپ شاناعا ات جەگىپ، قۇيعىتىپ وتىرىپ بالانى ۆوكزالعا الىپ كەلدى.
پوەزد ەرتەگىدە ايتىلاتىن قاناتتى ارعىماقتاي، ورمانداردى باسىپ زىمىراپ كەلەدى. گۋگۋسە ءتۇنى بويى ۇيىقتاماي تەرەزە جانىندا جاڭا جىلدىق اندەر مەن تىلەكتەردى ىڭىلداپ ايتۋمەن بولدى. بۇرىن ايتىلىپ جۇرگەن تاقپاق، اندەردىڭ كەيبىر جەرلەرىنە ءوزى جانىنان شىعارىپ شۋماقتار قوستى. ونداعى ويى — قالاداعىلار اۋىل بالاسىن نە زامانعى اندەردەن باسقا تۇك بىلمەيدى ەكەن دەمەسىن.
قالاعا كەلگەن سوڭ اعاسى ۆوكزالدا قارسى الدى. گۋگۋسە ونى سول بويدا-اق قىشقىل كۆاس اكەلۋگە جۇمسادى. سەبەبى بۋگايدى قىشقىل ءبىر نارسەمەن سۇرتپەسە، دىبىسى شىقپايدى.
جاڭا جىل كەشى دە بولدى. گۋگۋسە ەڭ الدىمەن اعايىن قۇتتىقتادى. سوسىن اعاسى وعان قۇتتىقتاۋ كەرەك دەگەن ادامداردىڭ ءتىزىمىن جاساپ بەردى.
گۋگۋسە ءوزىنىڭ نەمەرە ىنىسىنە بۋگايدى قالاي «وكىرتۋ» كەرەك ەكەنىن ۇيرەتتى. ءوزى قولىنا قوڭىراۋىن الدى دا، ەكەۋى قالانى ارالاۋعا شىقتى. كالا گۋگۋسەگە تانىس بولماعانمەن، نەمەرە ءىنىسى بەس ساۋساعىنداي بىلەدى ەكەن.
ەكەۋى كوشەگە شىعىپ ەدى، گۋگۋسەنىڭ قولىنداعى كوڭىراۋ وزىنەن-وزى سىڭعىرلاپ قويا بەردى. ۇيلەردىڭ ەسىگى بىرىنەن سوڭ ءبىرى بۇلاردىڭ الدارىنان اشىلا باستادى. ادامدار كوشەگە جۇگىرىپ شىقتى. ءبىراق ولاردىڭ كولدارىندا جاڭا جىلدىق قۇتتىقتاۋ ايتقان بالاعا ادەت بويىنشا بەرىلەتىن قالاش نان ەمەس، قوقىس سالعان شەلەكتەر ەكەن.
گۋگۋسە قورقىپ كەتكەنى سونشالىك، تۇرا قاشايىن دەپ ەدى، نەمەرە ءىنىسى شەگى قاتقانشا كۇلىپ، سوسىن وعان قالادا قوقىستاردى جيناپ الىپ كەتەتىن ماشينا كەلگەندە ادەتتە قوڭىراۋ سىلدىراتادى دەپ ءتۇسىندىردى. ادامدار قوقىس جينايتىن ماشينانى ىزدەپ جان-جاعىنا كوز جۇگىرتەدى. بىرەۋى گۋگۋسەنىڭ قولتىعىنداعى بۋگايدى كوزى شالىپ، بالالاردى ۇيگە كىرىڭدەر دەپ شاقىردى.
ەكەۋى ەسىكتەن كىرەر-كىرمەستەن:
— ءان سالۋعا، ءسىزدى قۇتتىقتاۋعا رۇقسات ەتىڭىز! — دەپ ايقايلادى.
— رۇقسات، رۇقسات، بالاقايلار!
اعايىندى ەكەۋى بولمەنىڭ ورتاسىنا شىعىپ الىپ، ترويان باتىر تۋرالى بىلەتىن اقپاقتارىن زۋلاتتى-اي كەپ! سوسىن ولار بالكونعا شىعىپ، جاڭا جىلدىق قۇتتىقتاۋلارىن جالعاستىردى.
— جارايسىڭدار، جارايسىڭدار! — دەپ، ءۇي يەسى ءماز بولدى. سونان سوڭ ءبىر ۇيگە تەلەفون سوقتى دا، ترۋبكانى گۋگۋسەگە ۇستاتتى. ار جاعىنان شىققان داۋىس ونىڭ جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋىن ءوتىندى.
گۋگۋسە بۋگايدى تەلەفون جانىنا اكەلىپ وكىرتىپ جىبەردى دە، قوڭىراۋىن سىلدىراتىپ اندەتە جونەلدى. ءۇي يەسى بۇلارعا تاعى بىر-بىردەن قالاش بەردى.
تاعى تەلەفون شىلدىرادى. شاماسى، گۋگۋسەنىڭ قالاعا كەلگەنىن جۇرتتىڭ ءبارى ەستىپ العان عوي. نە ىستەيسىڭ ەندى. تاعى تەلەفون ترۋبكاسى ارقىلى بىرنەشە ادامدى ءقۇتتىقتاۋعا تۋرا كەلدى. سوسىن بالالار اعاسى جاساعان ءتىزىمدى الىپ، سول بويىنشا ۇيلەردى ارالاۋعا كىرىستى. ولار بىرنەشە كوشەنى تاۋىستى، ءتىپتى اۆتوبۋس پەن تروللەيبۋستى دا قۇتتىقتادى.
گۋگۋسە ۇيگە كەلگەننەن كەيىن اعاسىنا:
— وي، اتام مەن اكەمدى، اپامدى، بۇكىل اۋىلدى قۇتتىقتار ما ەدى ءقازىر! — دەدى.
اعاسى تەلەفونعا ۇمتىلدى دا، گۋگۋسەنىڭ اۋىلىنا ءالى تەلەفون جۇيەسى جۇرگىزىلمەگەنى ەسىنە ءتۇسىپ، توقتاپ قالدى.
— جارايدى. بىردەمە ويلاستىرارمىز، — دەپ، ول پالتوسىن جامىلىپ شىعىپ كەتتى.
...جاڭا جىل ءتۇنى. گۋگۋسەنىڭ اكەسى مەن اناسى، اتاسى مەن كىشكەنە قارىنداسى ستول اينالاسىندا تەليەۆيزور كورىپ، جاڭا جىلدى تويلاپ وتىردى. تەك گۋگۋسەنىڭ ورىندىعى بوس تۇر. سوندا دا اناسى ونىڭ الدىنا نان مەن قاسىق، شانىشقى قويدى. تەليەۆيزور ەكرانىنا باستارىندا قاراكول بوركى بار ءۇش بالا شىعىپ، «گەي-گەي» دەپ وزدەرىنشە جاڭا جىلدىق قۇتتىقتاۋ ايتا باستادى. داۋىستارى ءالسىز، اپتاسىنا ەكى رەت قانا تاماقتانعان بالالار سەكىلدى.
— ءبىزدىڭ گۋگۋسە قايدا وتىر ەكەن؟ — دەپ كۇرسىندى اناسى.
— اناۋ قوڭىراۋ ءتارىزدى شىرشانىڭ اينالاسىندا شىعار، — دەدى اكەسى.
— بۋگاي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قارىنداسى وسى كەزدە.
— ءبىزدىڭ بۋگايدىڭ داۋسى عوي مىناۋ!
الگى ءۇش بالا ىعىستى دا، ەكرانعا گۋگۋسە شىقتى!
— سىزدەردى قۇتتىقتاپ، ءان سالۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر! — دەپ ايقايلادى گۋگۋسە ەكراننان.
ۇيدەگىلەر اۋىزدارىن اشقان كۇيى ءسوز ايتۋعا شامالارى كەلمەي قالدى. الدىمەن اناسى ەسىن جيدى:
— شىرقا، ۇلىم، ءانىڭدى شىرقا! تەك مەن ساعان قالاشتى قالاي بەرەر ەكەم؟
گۋگۋسە بار داۋسىمەن انگە باستى. «گەي-گەي!» دەگەن قايىرماسىن ايتۋعا كەلگەندە، قىزىپ كەتكەنى سونداي، ءتىپتى باسىنداعى بەركىن جۇلىپ الىپ، ەدەنگە سوعىپ-سوعىپ قويدى. بۋگايدى دا بارىنشا وكىرتىپ، قوڭىراۋىن دا ادەمى سىڭعىراتىپ تۇردى.
— كورمەگەندى كورەدى دەگەن وسى-اۋ! — دەدى اكەسى.
ال اتاسى ستاكانعا تولتىرىپ شاراپ قۇيىپ الدى دا، تەليەۆيزورداعى گۋگۋسەنىڭ بوركىمەن قاعىستىرىپ جىبەرىپ:
— سەنىڭ دەنساۋلىعىڭ ءۇشىن، اتاسىنىڭ ەركەسى! — دەپ كوتەرىپ سالدى.
سىپىرۋشىلار
گۋگۋسە ەكىنشى كلاسقا كوشتى. ونىڭ بۇعان قۋانعانى سونداي، قولىنا سىپىرعىش الىپ، ءوزىنىڭ ۇيىنەن مەكتەپكە دەيىنگى جولدى تازارتا باستادى.
مىنا ءىستى كورگەن كورشىنىڭ ءبىرىنشى كلاسس وقيتىن بالاسى دا كوشەگە سىپىرعىش الىپ شىقتى. ال سودان سوڭ باسقا كوشەلەردە دە سىپىرعىشتار كورىنە باستادى. قەشكە قاراي بالالارعا اۋىلدا تازالايتىن جول قالمادى.
ەرتەڭىنە ءۇشىنشى كلاستىقتار الا تاڭنان تۇرىپ، بۇلار دا وزدەرىنىڭ جاقسى اتا-انانىڭ بالالارى ەكەنىن، ءۇشىنشى كلاسكا تەكتەن-تەك كوشپەگەندەرىن كورسەتۋدى ۇيعاردى. ءارقايسىسى ۇيلەرىنىڭ اينالاسى مەن كوشەنى تازارتۋعا جانە ءوز ماڭىنا باسقا سىپىرۋشىلاردى جىبەرمەۋگە شەشىم الدى. تەك گۋگۋسەگە عانا ۇيىنەن مەكتەپكە دەيىن سىپىرۋعا رۇقسات ەتىلدى. قالعان ەكىنشى كلاستىقتاردىڭ ۇلەسىنە كوشەنىڭ تۇكپىرلەرى عانا ءتيدى. ونىڭ ەسەسىنە ولار ەمحانانىڭ جانىنداعى ءجۇزىم قويماسىنىڭ ما-ڭىندا جۇمىس ىستەيتىن ەدى.
كوشەلەر ءۇيدىڭ ىشىندەي تاپ-تازا بولدى. اۋىلدىڭ شەتىندە وقۋشىلار قويعان تەكسەرۋشى تۇردى. ول اۋىلعا كەلە جاتقان ادامنىڭ اياعىنىڭ تازالىعىن تەكسەردى. اياق كيىمى بارلار قالتالارىنان شوتكەلەرىن الىپ تازالانىپ، ال جالاڭ اياقتار رەۋت وزەنىنە بارىپ، اياقتارىن جۋاتىن تارتىپكە كوشتى.
ادامدار گۋگۋسە ەكىنشى كلاسكا كوشكەن تاماشا كۇنگە دەيىن اۋىل كوشەلەرىنىڭ قانشالىقتى لاس، قوقىسقا تولىپ جاتقانىن ەستەرىنە الماۋعا تىرىستى.
ءتىپتى شاعىن بازار دا اۋىل سىرتىنا كوشىرىلدى.
قىستا بالالار اۋىل ىشىندە جۇرەتىن جول سالدى. ال بۇل جولداردىڭ بويىنا كىشكەنە قىزدار ىڭىردە جۇرە قالسا قورقىنىشتى بولماسىن دەپ، قاردان كۇزەتشى-كەمپىرلەر جاساپ ءتىزىپ قويدى.
كوكتەم كەلدى. وكۋشىلار جاڭا سىپىرعىشتارمەن قارۋلانىپ، تاڭ سارىدەن بايىرعى كوشە تازارتۋشىلار سەكىلدى ىسكە كىرىسەتىن بولدى.
اۋىل ادامدارىنىڭ اراسىندا بالالاردىڭ وسى ەڭبەگىنە اقى تولەنەتىن بولىپتى دەگەن سىبىس شىقتى. بىرەۋلەر مەدال بەرەدى دەپ كۇتىپ ءجۇردى. كونفەت الامىز دەپ قاپشىق دايارلاپ قويعاندار دا بولدى.
مىنە، گۋگۋسەنىڭ ءۇيىنىڭ جانىنا اۋىلدىڭ بەلگىلى ادامدارى جينالدى. قاريالار اۋەلى ەكى كولدى جان قالتاعا سالش جۇرەتىن بالالار قانشا جەردى تازالاعانىن ەسەپتەدى. ولاردىڭ تازارتقان جولىنىڭ ۇزىندىعى سىپىرعىشتىڭ سابىنان دا قىسقا ەكەن. سوسىن ولار گۋگۋسە مەن ونىڭ جولداستارى ءبىر كۇندە قانشا جەردى تازارتقانىن ەسەپتەدى. ولاردىڭ تازارتقان جەرىن ەسەپتەپ، ءبارىن قوسىپ قاراعاندا، ۇزىندىعى اۋدان ورتالىعىنا اپاراتىن جولداي جەردى تازالاعان ەكەن. ءبىراق مۇنداي جەردى بالالار ءبىر كۇندە عانا تازارتتى عوي. ەندەشە بۇل ۇزىندىقتى ءبىر جىلداعى كۇننىڭ سانىنا كوبەيتۋ كەرەك. سوندا ۇشى-قيىرى جوق ۇزاق سان شىقتى.
— مۇنداي ۇزاق جولمەن ءبىر رەت ءجۇرىپ وتسە دە، تەرىس بولماس ەدى، — دەدى قاريالاردىڭ ءبىرى.
بالالارعا ماشينا تاڭداپ الۋعا رۇقسات ەتىلدى. ولار دا وسىنى كۇتكەندەي، جاپىرلاپ جۇك ماشيناسىنىڭ كۋزوۆى اۋزى-مۇرنىنان شىققانشا وتىرىپ الدى. گۋگۋسە شوفەرمەن قاتار كابيناعا وتىردى. ماشينا قارا تەڭىزگە قاراي تارتىپ بەردى، ودان كەيىن تاۋعا قاراي بەتتەدى.
بالالار ءجۇرىپ كەلەدى، ءجۇرىپ كەلەدى، وسىنشا ۇزاق جولدى تازالاعاندارىنا ءتىپتى وزدەرى دە تاڭ قالدى.
قىسقاش
اۋىلدا جاڭعاق جينايتىن مەزگىل بولسا-اق، ونىڭ باسى-قاسىندا ىلعي گۋگۋسە جۇرەدى. ۇزىن سويىل دا جەتپەيتىن اعاش باسىنداعى جاڭعاقتى گۋگۋسەدەن باسقا كىم تۇسىرە الۋشى ەدى!
سوندىقتان جانعاق جينايتىن ادام الدىمەن گۋگۋسەنىڭ اكەسىنە كەلەدى:
— قۇدا، جاڭعاقتىڭ تەڭ جارىمىن الساڭ دا، اناۋ كىشكەنتايىندى كومەككە بەرمەسەڭ بولماس. ايتپەسە قارعا بىتكەن شۇقىپ كەتەتىن ءتۇرى بار.
گۋگۋسەنىڭ ۇيىنە جاڭعاق كاپشىق-قاپشىق كەلىپ جاتادى.
اكەسى ۇساقتاۋ جاڭعاقتى بىلاي كويىپ، تەك ءىرى، سوپاكشالارىن عانا الامىن دەيتىندى شىعاردى. ءبارىبىر — كۇندىز بە، تۇندە مە، جاڭبىردا ما، ىسسىدا ما — گۋگۋسە ءۇيىنىڭ ەسىگىنە تىنىم بولمادى. ءتىپتى ەسىك شىدامايتىن بولدى. اكەسى بايعۇس ەسىكتى بۇتىندەگەنى ءۇشىن اعاش شەبەرىنە دە جاڭعاقتى قاپتاپ تاسۋمەن ءجۇردى. ەسىكتى قوندىرۋى-اق مۇڭ ەكەن، تاعى بىرەۋلەر جاڭعاق الىپ جەتىپ كەلەدى. تاعى ەسىك تىنىم كورمەيدى.
كۇز ءتۇسىپ، ەندى جاڭعاق پىسەدى-اۋ دەگەن كەزدە اكەسى دە قاقپا قاعۋشىلاردىڭ كوبەيەتىنىن سەزىپ، ءىستى وڭاي شەشۋدى ويلادى:
— گۋگۋسە قاراعىم، مۇمكىن، سەنىڭ اياعىڭ اۋىرىپ وتىرعان بولار؟
— جوق، اكە، ءقازىر اۋىرمايدى.
گۋگۋسە تاعى دا بيىك اعاشتاردىڭ باسىنا شىعىپ جاڭعاق تەرە باستايدى. قايتادان ۇيىنە قاپشىق-قاپشىق جاڭعاق اكەلىنىپ ەسىككە دامىل جوق.
اعاش شەبەرى بيىل دا ءجۇمىستىڭ كوپ بولاتىنىنا قۋانىشتى ەدى، ءبىر كۇنى ول دا گۋگۋسەنى جاڭعاق جيناۋعا شاقىردى.
گۋگۋسەنىڭ اكەسى يىعى سالبىراپ ابدەن شارشادى. اعاش شەبەرى ميىعىنان كۇلىپ ءجۇر.
ءبىر كۇنى اۋىلداعى تەمىر ۇستاسى ىستەيتىن جۇمىس تاپپاي قويدى. قىشكەنە قىدىرىپ قايتۋعا كوشەگە شىقتى. گۋگۋسە ءۇيىنىڭ ەسىگى شيقىلداپ تۇرعانىن ەستىدى دە، سول ۇيگە كەلدى:
— مەن سىزدەرگە جاڭعاق جاراتىن قىسقاش جاساپ بەرەيىن، — دەدى.
— مىنە، مىنە، — دەپ قۋاندى گۋگۋسەنىڭ اكەسى. — وسىنى ءوزىم دە ايتقىم كەلىپ، اۋزىما تۇسپەي قويىپ ەدى. كەلگەنىڭ جاقسى بولدى، قۇدا!
تەمىر ۇستاسى جاڭعاق جاراتىن قىسقاش جاساپ بەردى.
جاز ءوتىپ، كۇز دە كەلدى. جاڭعاق تا ءپىسىپ قالدى. ءدال سول كەزدە، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، گۋگۋسەنىڭ اياعى اۋىرىپ كالعانى.
قىسقاش تىپ-تىنىش ساندىقتىڭ تۇبىندە جاتتى دا قويدى. «گۋگۋسەنىڭ اياعىنا نە بولدى ەكەن؟» — دەپ ويلاپ جاتتى ول.
اتاسىنىڭ تاياعى
اتاسىنىڭ تۋعان كۇنى بولدى.
گۋگۋسەنىڭ شەشەسى اتايعا كويلەك، اكەسى ۇيگە كيەتىن كەبىس، قارىنداسى گۇل، ال گۋگۋسە اتاسى سۇيەنىپ ءجۇرسىن دەپ تاياق سىيلادى.
اتاسى گۇلدى ۆازاعا، كويلەكتى ساندىققا سالدى، سوسىن سول قولىمەن گۋگۋسەنى قۇشاقتادى. ويتكەنى وڭ قولىنا تاياق ۇستاپ تۇر ەدى. ولار تاماق ىشۋگە وتىرعاندا دا، تاياق اتاسىنىڭ قاسىندا سۇيەۋلى تۇردى جانە اتاسى ىلعي سول تۋرالى ايتىپ ماقتادى. اكەسى كەبىس تۋرالى اڭگىمە قوزعاعىسى كەلىپ، كەرەۋەتتىڭ اياق جاعىندا جاتقان كەبىسكە قاراي بەردى جانە اتاسىنان اياعىڭ توڭباي ما دەپ سۇرادى. اتاسى وعان جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا تاياعىن كورسەتتى.
سول كەشتە گۋگۋسە كوپكە دەيىن ۇيىقتاي المادى. بۇنىڭ سىيلاعان تاياعى اتاسىنا ۇناعانى سونشا، ول ەندى جاتپاستان، تاياعىنا سۇيەنىپ تاڭ اتقانشا جۇرەدى، ارينە. كوپ جۇرگەسىن تاياق جەلىنىپ قىسقارادى-اۋ، سەبەبى ول تەمىر ەمەس قوي.
تاڭ اتقاسىن گۋگۋسە تەمىر ساقينا تاۋىپ، سول بويدا اتاسىنا جۇگىردى. جولشىباي ول كەز كەلگەن ادامنان قولىنا تاياق ۇستاعان اتامدى كورمەدى-ڭىز بە دەپ سۇراۋمەن بولدى.
بىرەۋلەر جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا يىقتارىن قيقاڭداتتى، بىرەۋلەرى قولدارىن سەرمەدى. گۋگۋسە اتامنىڭ تاياعىنا بىردەڭە بولىپ قالعان جوق پا ەكەن دەپ ودان سايىن ۇرەيلەندى.
ۇيگە كەلسە، اتاسى ۇيقىدان جاڭا عانا تۇرىپ، گۋگۋسەنىڭ شەشەسى بەرگەن كويلەكتى، اكەسى اپەرگەن كەبىستى كيىپ بولمە ىشىندە ءجۇر ەكەن. ال گۋگۋسە سىيلاعان تاياق تىپ-تىنىش شەگەدە ءىلۋلى كۇيىندە تۇر. ءتىپتى ۇشى دا مۇقالماعان.
شاماسى، اتاسى گۋگۋسە ءوزى ءبىلىپ تەمىر ساقىنا كيگىزگەنشە كۇتە تۇرايىن دەگەن بولسا كەرەك.
ۇيدە سىرىڭكە تاۋسىلىپ قالىپتى. اتاسى ءقازىر دۇكەنگە باراتىن بولار، گۋگۋسە سوندا تەمىر ساقينا سالعان تاياق اتاسىنا اۋىرلىق ەتپەي مە ەكەن — سونى بىلەتىن بولادى.
ءبىراق اتاسى سىرىڭكەگە گۋگۋسەنى جىبەردى.
كەلەسى جولى گۋگۋسە تەمىر ساقينانى الىپ تاستاپ، ورنىنا رەزەڭكە ساقينا سالدى. ەندى تاياق جەپ-جەڭىل بولىپ كەتتى. اتاسىن سول كەزدە قوي قورا سالۋعا شاقىرىپ جاتقان، جەڭىل تاياق ۇستاپ باراتىنى ءتىپتى جاقسى بولدى. ول تاياعىن ۇستاپ شىعادى، سوندا گۋگۋسە رەزەڭكە ساقينا سالعان جەپ-جەڭىل تاياقپەن اتاسىنىڭ قالاي شاپشاڭ ءجۇرىپ بارا جاتقانىن كورەدى. الايدا اتاسى قاسىنا گۋگۋسەنى ەرتتى، ال تاياق سول شەگەدە ىلىنگەن كۇيىندە قالا بەردى.
قۇرىلىستا گۋگۋسە ءبىر مينۋت تا تىنىم العان جوك. ول بۇرىن ەشقاشان دا قوي قورا سالىپ كورگەن ەمەس قوي. گۋگۋسە باعانالاردى ۇستاستى، اتاسىنا تاقتاي تاسىپ بەردى. قورانىڭ ەسىگىن جاساعان كەزدە قويدىڭ ءبارى ورىستە ەدى. گۋگۋسەنىڭ ءقۇرىلىس باسىنا كەلگەنى مۇنداي تاماشا بولار ما! ەسىكتى سونىڭ بويىنا ولشەپ جاسادى. سوسىن شوپان گۋگۋسەگە ءبىر اياق ايران مەن ۇلكەن اعاش قاسىق بەردى.
جاز دا ءوتتى. اتاسىنا اناسى سىيلاعان كويلەك تە كۇنگە كۇيىپ ءبىتتى. اكەسى بەرگەن كەبىس تە جىرتىلدى. ال تاياق سول شەگەدە ءالى تۇر.
ءبىر كۇنى اتاسى گۋگۋسەنى بازارعا ەرتىپ كەتتى. ەكەۋى ەشتەڭە ساتقان جوق. اتاسى كورشى اۋىلداردان كەلەتىن تانىس قاريالارمەن اڭگىمەلەستى. گۋگۋسەگە دە ءىس تابىلدى — اتاسى وعان بالمۇزداق ساتىپ اپەردى.
بالا وڭ قولىنا ءبالمۇزداق ۇستادى دا، سول قولىمەن اتاسىنىڭ قولىن ۇستاپ تۇردى. ويتكەنى ادام كوپ، اداسىپ قالۋى مۇمكىن عوي.
ەكەۋى بازاردان قايتىپ كەلە جاتتى. گۋگۋسە رەتىن تاۋىپ اتاسىنا بىلاي دەدى:
— اتا، سەن عوي مەنىڭ بەرگەن تاياعىمدى كەرەمەت ماقتادىڭ، ال ءوزىڭ ونى ۇستاماي شەگەگە ءىلىپ قويدىڭ.
اتاسى ونىڭ قالپاعىن كوزىنە تۇسىرە تارتىپ، يىعىنان قۇشاقتادى دا:
— گۋگۋسە، مەنىڭ سۇيەنەتىن تاياعىم ءوزىڭسىڭ عوي! — دەدى.
شاشتاراز
شاشىن قيدىرۋ كەرەك دەگەندى ەستىسە بولدى، گۋتۋسەنى قولعا ءتۇسىرۋ قيىن. قاراڭعى ءتۇسىپ، قاس قارايعانشا ءۇي كورمەيدى. ال بىردە تۇندە شاش قيامىن دەپ بىرەۋدىڭ قۇلاعىن كەسىپ الىپ اۋزى كۇيگەن شاشتاراز وسى كۇنى ءىڭىر تۇسكەسىن پاتشانىڭ ءوزى كەلسە دە قولىنا قايشى المايدى.
كۋنى بويى شارۋادان قولى تيمەگەن اۋىل ادامدارىنىڭ ءبىرى كەشكىسىن شاشتارازدىڭ ەسىگىن قاعا قالسا:
— مەن بۇل جەردىڭ ادامى ەمەسپىن عوي، قايىرىمدى جاندار، — دەپ تەرەزەدەن ايقايلايتىن ول. — قۇلاقسىز جۇرگىلەرىڭ كەلىپ، مازامدى الا بەرسەڭدەر، قالاعا كەتىپ قالامىن.
شاشتارازدىڭ ءوزى ايىنا ءبىر رەت ۇستىندەگى حالاتىن شەشىپ، اۋدان ورتالىعىنا شاشىن قيدىرۋعا بارادى. ءتۇس الەتىندە كايتىپ ورالادى دا، اينانىڭ الدىندا وتىرىپ الىپ، اۋدان ورتالىعىنداعىلار شاشىن قالاي قيعانىن كورەدى. وسىدان كەيىن اۋىلداعى ادامداردىڭ ءبارىنىڭ باسى شاشتارازدىڭ باسىنان اۋماي قالاتىن ادەتى.
ال گۋگۋسەنىڭ باسى شاشتارازدىڭ باسىنا دا ۇقسامايدى. سەبەبى شاشتاراز ونىڭ شاشىن تۇپ-تۇگەل سىپىرىپ تاستايدى دا، باسىنان شەرتىپ كورىپ، قاربىز ءالى پىسپەگەن ەكەن دەپ ۇيىنە قويا بەرەدى.
سول كەزدە ءدال گۋگۋسەدەي ىزالانعان ادامدى بۇكىل جەر بەتىنەن ىزدەپ تابۋ قيىن. ونىڭ ۇستىنە جولشىباي كەزدەسكەن ادامنىڭ ءبارى «قاربىز، قاربىز» دەپ ونىڭ شەكەسىنەن ءتۇرتىپ قويمايدى، سول كەزدە گۋگۋسەنىڭ ءوزى شىنىمەن-اق باسىم قاربىز بولىپ كەتىپ، ۇيگە جەتكەنشە سيىر جەپ قويماسا يگى ەدى دەپ ويلايدى. سوندىقتان وسى جولى دا ول شاشىن الدىراتىنىن ەستىگەندە، تەرەزە الدىنداعى بيىك اعاشتىڭ باسىنا شىعىپ الدى.
اناسى اعاشتى اينالىپ ءارى ءجۇردى، بەرى ءجۇردى، جۇدىرىعىن ءتۇيدى، سوسىن باسقىش الىپ كەلەم دەدى، — ءبارىبىر گۋگۋسە قىڭق ەتپەدى. سول جەردە قۇس بولىپ كەتكەن ەكەنمىن دەپ جارتى كۇن قوزعالماستان وتىردى. ءبىراق جەرگە تۇسكەندە، بۇرىنعىسىنشا ادام ەكەنىن ءبىلدى. ال شاشى ءتىپتى ءوسىپ كەتكەن ەكەن، مۇنى كورگەن اناسى ابدەن اشۋلاندى.
— مەن ساعان شاشتارازدى شەتەلدەن اكەلۋىم كەرەك پە؟
— اپا، اشۋلانباشى، شاشىمدى كورسەتپەۋ ءۇشىن قالپاعىمدى كيىپ الايىن، — دەپ، گۋگۋسە قالپاعىن كيدى. ءبىراق تۇسكى اس كەزىندە قالپاعىن شەشسە، شاشى بۇرىنعىدان دا ءوسىپ قالعان ەكەن. قىرسىق دەگەنىڭ وسى! سەنبى كۇنى اناسى پيروگ ءپىسىرىپ، ونى شاشتارازعا بەرىپ جىبەردى، گۋگۋسە پيروگتى شاشتارازدىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا تاستادى دا، ءوزى شاشىن قيدىرماستان ۇيگە قايتىپ كەلدى. شاشتاراز پيروگتى جەپ وتىرىپ، پايدا تۇسۋدەن قالدى، ادامدار شاش قيدىرۋعا كەلمەيدى دەپ قىنجىلدى. شىنىندا دا اۋىل ادامىنىڭ ءبارى جۇمىستا، شاش تۋرالى ويلاۋعا مۇرشالارى جوق.
ءسويتىپ جۇرگەندە شاشتارازدىڭ ايەلى ءبىر ءادىس ويلاپ تاپتى. ول اۋىل ادامدارىنىڭ ءتىزىمىن جاساپ، كىمنىڭ قاي كۇنى شاش قيدىرعانىن بەلگىلەدى. شاشى ءوستى-اۋ دەگەن شامادا ول ادام كەلمەسە، ۇيىنە بارىپ، قاقپاسىن كاعادى.
ءۇي يەسى سوندا عانا شاشىن ەسىنە الىپ، قالپاعىن شەشىپ قا-راعاندا ايەلدىڭ ايتىپ ءتۇرعانىنىڭ راستىعىنا كوزى جەتەدى:
— مىنە، عاجاپ! ءتىپتى قالپاقتىڭ استىندا ءوسىپ جاتقانىن دا كورىپ قويىپسىز، مۇمكىن، ءسىزدىڭ بينوكلىڭىز بار شىعار؟
— نەگە بولماسىن، — دەپ كۇلىمدەيدى شاشتارازدىڭ ايەلى. تەك ءبىر ادام عانا الگى تىزىمگە ىلىككىسى كەلمەدى. ول كىسى شاشى دەمالىپ تۇرۋ ءۇشىن قالپاعىنىڭ تەبەسىن تەسىپ الدى دا، ءوز ىسىمەن اينالىسا بەردى. شاشتارازدىڭ ايەلى ونى «ءتۇتىن شىعاتىن ادام» دەپ كۇلكى ەتتى.
— مەنىڭ شاشىم وسى قالپىندا-اق سەنىڭ كۇيەۋىڭنىڭ قيعا-نىنان جاقسىراق، — دەپ جاۋاپ بەردى وعان شارۋا.
ءتىزىم جاسالعاننان باستاپ ءىس وڭعا باستى. شاشتارازدىڭ اۋدان ورتالىعىنا بارىپ شاش قيدىرۋعا دا مۇرشاسى بولمادى. ءوزىنىڭ شاشىنىڭ وسكەندىگى سونداي، ءتىپتى قۇلاعى كورىنبەي قالدى.
ءبىر كۇنى گۋگۋسە شاشتارازعا تاعى دا پيروگ الىپ كەلىپ، ۇندەمەستەن ۇيىنە قاراي اياڭداي بەرىپ ەدى.
ەسىگىندە كىشكەنە ساڭىلاۋ بار شاشتاراز پيروگتىڭ ءيىسىن بىردەن سەزدى دە، ونى كىمنىڭ اكەلگەنىن بىلە قويدى. قۋانىپ كەتكەن ول تەرەزەسىن اشىپ جىبەرىپ، شاشىڭدى قيمايمىن، قورىقپا دەپ، گۋگۋسەنى قاسىنا شاقىردى.
بالا قايتىپ كەلدى.
— ۇيگە كىرۋىڭدى وتىنەم، گۋگۋسە، — دەپ، شاشتاراز پيروگتى جەپ ءجۇرىپ ەسىك اشتى. — ەلگەنىڭ جاقسى بولدى. بۇگىن مەنىڭ شاشىمدى قيىپ بەرمەسەڭ بولماس. تەك جەلكە تۇسىن... ءوزىڭ ماعان قاراشى، ناعىز ايۋ سەكىلدىمىن. جۇرتتىڭ قيعىزعان شاشىنىڭ ءبارى مەنىڭ باسىما شىعىپ العان عوي دەيمىن.
— قيۋدى ۇمىتىپ قالماسام، قيىپ كورەيىن، شاشتاراز اعا، — دەپ باتىلدانا سويلەدى گۋگۋسە.
ونىڭ كوپتەن بەرى كۇتكەنى دە وسى ەدى. سول بويدا ۇستىنە اق حالات كيىپ الىپ، ماشينكانى شاشتارازدىڭ جەلكەسىنە بىلاي دا بىلاي سۇڭگىتتى-اي كەلىپ!
دەنەسى توپ-تولىق شاشتاراز بىرتە-بىرتە كىشىرەيىپ بارا جاتقانداي.
— شىمشي ما؟
— ءيا... كىشكەنە دەمالۋعا رۇقسات ەتشى، — دەپ قارا تەر بولعان شاشتاراز قىپ-قىزىل جەلكەسىن سيپادى. — قۇلاعىمدى بايقا!
گۋگۋسە تاعى دا ماشينكانى ويناقتاتتى.
— ءالى كوپ پە؟ — دەپ سۇرادى شاشتاراز.
— از قالدى، — دەپ تەرىن ءسۇرتتى گۋگۋسە.
شاشتاراز ءبىر كەزدە باسىن سيپاپ كورىپ ەدى...
— ءاي باسىمدى نە جاساپ قويدىڭ سەن! — دەپ ورنىنان اتىپ تۇردى.
گۋگۋسە ماشينكانى لاقتىرىپ تاستاپ، تەرەزەدەن كارعي جونەلدى.
شاشتاراز ءبىر قولىمەن باسىن ۇستاپ، ەكىنشى قولىمەن شاش قيعاندا بالالاردى وتىرعىزاتىن ورىندىعىن الىپ، گۋگۋسەنىڭ سوڭىنان جىبەردى.
سول كۇنى شاشىنان ايرىلعان شاشتاراز كوشەگە باس كيىممەن شىقتى. ال كۇن اۋە اينالىپ جەرگە تۋسكەندەي ىستىق بولاتىن. كىسىلەر شاشتارازعا قىستا تيگەن سالقىن ءالى شىقپاي ءجۇر-اۋ دەپ ويلاپ، ونىڭ دەن ساۋلىعىن سۇراپ جاتتى.
قاس قىلعانداي ءدال وسى كەزدە كوڭىراۋ سوعىلدى دا، اۋىل ورتاسىنداعى مەكتەپتەن بالالار جۇگىرىپ شىقتى. ءبارى جان-جاقتان كەلىپ شاشتارازعا سالەم بەرىپ جاتىر. ول بىرەسە وڭعا، بىرەسە سولعا بۇرىلدى. ءبىراق بارىمەن قالاي امانداسۋعا بولادى؟ ول باسىنداعى بوركىن الا بەرىپ، سول بويدا قايتادان كيە قويدى. ءبارىبىر ول كەشىگىپ قالعان ەدى: بالالار اۋىزدارىن اشىپ قالىپتى. ولار ۇيلەرىنە جەتكەنشە مەكتەپتە نە وقىعان-دارىن دا ۇمىتىپ قالدى. بىلگەندەرى ءبىر-اق نارسە: بىرەۋ شاشتارازدىڭ شاشىن سىپىرىپ الىپتى! بالالار شاشتارازدىڭ بۇلارعا جاساعانىن ءوزىنىڭ الدىنا كەلتىرگەن ءبىر ادامنىڭ تابىلىپ، ولاردىڭ قايعىسىن بولىسكەنىنە قاتتى قۋاندى.
گۋگۋسەنىڭ اۋىلداستارى شاشتارازدىڭ شاشى سىپىرىلعانىن، ونى كورسەتپەيىن دەپ بورىك كيىپ جۇرگەنىن ەستىگەندە: «ە-ە، بۇنىڭ شاشىن اۋدان ورتالىعىندا وسىلاي قيعان بولار، ەندى بۇرىنعى ادەتى بويىنشا ءبىزدىڭ دە باسىمىزدى تاقىرلايدى ەكەن»، — دەپ ويلادى. سول كۇننەن باستاپ شاشتارازدىڭ ۇيىنە ادام جولامايتىن بولدى.
بىرەۋلەر شاشىن كورشى اۋىلدارعا بارىپ قيعىزىپ كەلىپ ءجۇردى. قالپاعىن تەسىپ، شاشىن قيعىزباعان كىسى جاڭا ماشينكا ساتش العانشا، اۋىل ادامدارى شاشتاراز كورمەي جۇرە بەردى.
You Might Also Like
-
مەنىڭ تۋعان كۇنىم — 25 جەلتوقسان، 1939 جىل. بۇل كۇندى "ءىنجىلدى" باسشىلىققا الاتىندار "كۇننىڭ تۋعان كۇنى" نەمەسە "كۇن تۋعان كۇن" دەپ اتايدى. كۇپىرلىك بولسا، قۇداي...
-
الداعى ۋاقىتتا ماشينا الۋدى جوسپارلاپ ءجۇرسىز بە؟ الدە بيزنەس باستاۋ ويىڭىزدا بار ما؟ جو-جوق، بالكىم اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرىپ، شەتەلدە وقۋدى قالايسىز با؟ ءىسى دوڭگەلەگەن بيزنەسىڭ، استىڭدا ماشيناڭ بولىپ...
