نەلىكتەن ماقساتىڭىزدى ەشكىمگە ايتۋعا بولمايدى؟
الداعى ۋاقىتتا ماشينا الۋدى جوسپارلاپ ءجۇرسىز بە؟ الدە بيزنەس باستاۋ ويىڭىزدا بار ما؟ جو-جوق، بالكىم اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرىپ، شەتەلدە وقۋدى قالايسىز با؟ ءىسى دوڭگەلەگەن بيزنەسىڭ، استىڭدا ماشيناڭ بولىپ، وعان قوسا «امەريكادا وقىعان» بولساڭ كەرەمەت، ءيا؟! ال بۇل جايلى جاقىندارىڭىزعا ايتتىڭىز با؟ ولاي بولسا، ەندى ايتايىن دەپ جۇرسەڭىز، «ءتۇش» تۇرا تۇرىڭىز. ويىڭىزداعى «مىنە، ىستەيمىن» دەپ جۇرگەن جوسپار، ماقساتىڭىزدى ەشكىمگە ايتپاڭىز. ءتىپتى وتباسىڭىزعا دا. نەگە؟ سەبەبىن وسى ماقالادا جازدىق.
الدىمەن ءبىز نەلىكتەن ويعا العان ءىسىمىزدى ۇندەمەي كىرىسۋدىڭ ورنىنا جۇرتقا جار سالامىز. سونى ءبىلىپ الساق.
1. اينالامىزدان قولداۋ كۇتەمىز
ءيا، ءبىز جوسپارىمىزبەن بولىسكەندە شىنىمەندە سونى ىستەۋگە نيەتتى بولامىز. سوندىقتان دا تولىق سەنىممەن «مەن مىناداي ىستەمەكپىن» نەمەسە «كەلەسى جىلى ماشينا الامىن» دەپ ەش بۇكپەسىز ايتامىز جانە بۇعان جەتەتىنىمىزگە كامىل سەنىمدى بولامىز. وتباسىمىز تاراپىنان قولداۋ تابامىز. ولاردان قولداۋ كورگەن سوڭ ءبىزدىڭ ىشكى جان-دۇنيەمىزدە «مەنى مويىندادى، مەن جارادىم» دەگەندەي جاعىمدى ءبىر سەزىم پايدا بولادى.
2. ماقتانعىمىز كەلەدى
«زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بولىپ شال» دەگەندەي ءقازىر اركىم ءوزىن-وزى ماقتايتىنىن جاسىرمايمىز. بۇعان ءتىپتى «ءوزىڭدى-وزىڭ ماقتاماساڭ، سەنى كىم ماقتايدى» دەگەن دە سوزدە بار. «مەن بىلاي ىستەيىن دەپ جاتىرمىن» دەپ ايتۋ ارقىلى ىشتەي ماقتاۋ كۇتىپ تۇرامىز.
3. ءوزىمىزدى كورسەتكىمىز كەلەدى
ەڭبەكپەن قول جەتكىزىپ، جەتىستىگىڭمەن ءبولىسىپ، قولىڭدا بار بولىپ شىنىمەن دە ماقتانىپ جاتساڭ ونىڭ ەش ايىبى جوق شىعار. ءبىراق اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ەشتەمەڭ بولماسا شە؟ بىزدە جۇرت سياقتى ءوزىمىزدى كورسەتكىمىز كەلەدى عوي. سونداي كەزدە ءدال ءقازىر قولىمىزدا ماقتانارلىق نارسە بولماسا وندا بولاشاقتا نە نارسەگە جەتەمىز، قانداي ءىرى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزەتىنىمىز ياعني امبيسيامىز جايلى ايتامىز. وسى ارقىلى اينالامىزعا مەن كەلەشەكتە مىناداي بولامىن دەگەندەي اسەر قالدىرعىمىز كەلەدى. ارينە، «بولار بالانىڭ بەتىنەن قاقپا» دەگەندەي جاقىندارىمىز ادەتتە ويىمىزدى قۇپتايدى. وسىلايشا الداعى ۋاقىتتاعى جوسپارلارىمىزبەن ءبولىسۋ ارقىلى ءوزىمىزدىڭ نە نارسەلەرگە قابىلەتتى ەكەنىمىزدى كورسەتكىمىز كەلىپ تۇرادى.
قانداي ادامدار جوسپارىمەن بولىسپەيدى؟
بەلگىلى ءبىر جەتىستىككە جەتكەن، وز-وزىنە سەنىمدى ادامدار جوسپارىمەن بولىسپەيدى. سەبەبى ولار الدا ءارتۇرلى جاعداي بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرەدى. سوندىقتان دا ارىق ايتىپ سەمىز شىققاندى قۇپ كورەدى. ولار ويعا الادى، ىستەيدى. سوسىن سول جوبانىڭ جالپىعا جاريا ەتەتىن ۋاقىتى كەلگەندە عانا وزدەرى قۇرعان پروەكتتەرى جايلى ايتا باستايدى. مىسالعا ۇكىمەتتەن قولداۋ نەمەسە ينۆەستيسيا تارتۋ قاجەت بولعاندا جوباعا جارناما جاساۋ ءۇشىن ءسوز قوزعايدى. وعان دەيىن قانشاما ينتەرۆيۋلەرىن وقىپ نەمەسە يۋتۋبتاعى ۆيدەو سۇحباتتارىن كورسەڭىز دە ءلام-ميم دەپ جاق اشپايدى. ءتىپتى ءجۋرناليستىڭ الداعى جوسپارلارىڭىز جايلى بولىسسەڭىز دەگەن سۇراعىنا ماردىمسىز جاۋاپ بەرەدى. ماسەلەن مارك سۋكەبەرگتى الايىق. وتكەن جىلدىڭ اياعىندا Facebookء-تىڭ اتى Meta بولىپ وزگەرگەنىن بىلەمىز. ميللياردەر مارك سۋكەبەرگ بۇل جاڭالىقتى Facebook ءتىڭ جىل سايىن وتەتىن كونفەرەنسياسىنا شامامەن ءبىر اپتا عانا قالعاندا عانا ءبولىستى. وعان دەيىن مەتا عالام جايلى ايتىلعانىمەن ونىڭ فەيسبۋك جەلىسىنىڭ اتى بولىپ وزگەرەتىنىن ەشكىم بىلگەن جوق. ءقازىردىڭ وزىندە مارك سۋكەبەرگتىڭ ويعا العان "مەتا عالامى" ناقتى قانداي ەكەنىن بىلمەيمىز. سۋكەبەرگ ءوزىنىڭ ويعا العان جوسپارىمەن تولىق بولىسپەي جۇرتقا جاريا العاشقى قادامداردى عانا جاساپ وتىر.
ال ەندى كىمدەر جالپى جۇرتقا جار سالادى؟
وز-وزدەرىنە سەنىمسىز ادامدار. ولار قولعا العان ءىسىنىڭ دۇرىس ەكەنىن ىشتەي ءبىلىپ تۇرسا دا، مىندەتتى تۇردە اينالاسىمەن بولىسكەندى قۇپ كورەدى. سەبەبى بىردەن ىسكە كىرىسپەس بۇرىن جاقىندارىنىڭ «ءيا، سولاي ىستە» دەگەن ماقۇلداۋىن قاجەتسىنەدى. بۇل ادەتتە ۇنەمى ۇلكەندەردىڭ ايتۋمەن ءجۇرىپ، الدىن-الا سىزىلىپ قويىلعان «ءومىر ءسۇرۋ شەكاراسىنان» شىقپاي جۇرەتىن ادامداردا كەزدەسەدى.
مىلجىڭ
اۋىز جاپپاي كوپ سويلەيتىن ادامدار اڭگىمەگە بەرىلىپ وتىرىپ، نەنى ايتىپ، نەنى ايتپاۋ كەرەك ەكەنىن وزدەرى دە اڭعارماي قالادى. اڭگىمەلەسە وتىرىپ الداعى ارمان، ماقساتتارىن دا بايقاماي ايتىپ قويعانىن ءبىلىپ، كەيدە «سونى بەكەر ايتتىم عوي» دەپ وكىنىپ جۇرەدى. ەندى ناقتى تاقىرىبىمىزعا كوشسەك.
نەلىكتەن جوسپارىڭدى، ماقساتىڭدى ەشكىمگە ايتپاۋ كەرەك؟
1933 جىلى شەتەلدىك پسيحولوگتار ءبىز ويعا العان نيەتىمىز جايلى نەعۇرلىم كوپ ادامعا ايتساق، سوعۇرلىم ونىڭ جۇزەگە اسۋ ىقتيمالدىعى از بولاتىندىعىن انىقتاعان. نەلىكتەن؟ سەبەبى زەرتتەۋشى ۆەرا مالەردىڭ ايتۋىنشا ءبىز ويىمىزداعى جوسپارىمىزدى بىرەۋگە ايتقان كەزدە ءبىزدىڭ تۇيسىگىمىز (پودسوزنانيە) ول ءىستى جۇزەگە اسىپ قويىلعان دەپ قابىلدايدى. ياعني ميىمىز ءبىزدىڭ اۋىزبەن وراق ورىپ وتىرعانىمىزدى بىلمەيدى، ول سول ءىس جۇزەگە استى دەپ تۇسىنەدى. ناتيجەسىندە جاڭا عانا بىرەۋگە ايتپاس بۇرىن «ءبارىن ىستەيمىن» دەپ قۇلشىنىپ تۇرعان ءبىز، باسقا ادامعا جوسپارىمىزدى ايتقان سوڭ سول جۇمىستى ىستەۋگە دەگەن موتيۆاسيامىز جوعالىپ كەيىنگە قالدىرامىز.
سونىمەن قاتار 1982 جىلى نيۋ-يورك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پسيحولوگيا پروفەسسورى پيتەر گوللۋيتسەر بۇل تاقىرىپتى ءوزىنىڭ «سيمۆولدىق ءوزىن-وزى تولتىرۋ» (سيمۆوليچەسكوە ساموزاپولنەنيە) كىتابىندا قوزعاعان. ول 63 ادام قاتىسقان زەرتتەۋ جۇرگىزەدى. وندا قاتىسۋشىلارعا جوسپار جازعىزادى دا، ەكى توپقا بولەدى. ءبىرىنشىسىن جوسپارلارىمەن باسقالارعا بولىسۋگە مىندەتتەيدى. ال ەكىنشى توپتى بۇل جوسپارلارى جايلى ەشكىمگە ايتپاۋ كەرەك. ولارعا سول جوسپارلارىن ورىنداۋعا 45 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى، ءبىراق ەگەر قالاسا جول ورتادان توقتاتىپ، ورىنداۋدان باس تارتۋعا دا ەرىك بەرىلەدى. ناتيجەسىندە جوسپارىن بارشا ادامدارعا جاريا ەتكەن قاتىسۋشىلاردىڭ جۇمىسقا دەگەن موتيۆاسياسى از بولىپ، ولار ءىستى سوڭىنا دەيىن جەتكىزبەي ورتاسىندا تاستاپ كەتەدى. ال ەشكىمگە ايتپاعان ەكىنشى توپ جوسپارىن ىسكە اسىرۋعا دەگەن قۇلشىنىستارى مول بولىپ، وزدەرىنە بەرىلگەن 45 مينۋتتىڭ ءبىر مينۋتىن دا بوس كەتىرمەي ءتيىمدى پايدالانادى. ءتىپتى ءىستى سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋگە ۋاقىت تاپشىلىعى عانا سەبەپشى بولعان. الايدا جول ورتادان توقتاتا سالۋ ولاردىڭ ويىندا دا بولماعان ەكەن.
وسى زەرتتەۋدى نەگىزگە الا وتىرىپ پروفەسسور گوللۋيتسەر، ءبىز ويعا العان ىستەرىمىز جايلى ىستەمەي جاتىپ ايتۋىمىز دۇرىس ەمەس دەگەن شەشىمگە كەلەدى. سەبەبى ءبىز وسىلاي جاساعان كەزدە ميىمىز بۇل ءىستى ىستەلىنىپ قويىلدى دەپ قابىلدايدى دا، سوندىقتان جان-دۇنيەمىزدە «جۇمىس ىستەلىندى» دەگەندەي ءبىر كۇي پايدا بولادى. بۇنىڭ ناتيجەسىندە اۋىزبەن وراق ورماي ايتقانىڭدى ومىردە جۇزەگە اسىرۋ بىزگە بارا-بارا قيىننىڭ قيىنى بولادى. اينالاداعى ادامدار ءبىزدىڭ نيەتىمىزدى ماقتاعاندا، جان-دۇنيەمىزگە مايداي جاققانىمەن ءبىر جاعىنان بۇل ماقساتىمىزعا جەتۋگە ەرىك-جىگەرىمىزدى ازايتادى. وسى ماقالاعا تۇزدىق بولۋ ءۇشىن وتكەن تاريحتان مىسال كەلتىرسەك.
الەمدەگى العاشقى ۇشاقتى اعايىندى ۋيلبەر مەن ورۆيلل رايت جاساعانىن تاريحتان بىلەمىز. الايدا ولار ءقازىر تاريحتا اتى قالعان ونەرتاپقىشتار بولىپ قالدى. ال كەزىندە سول ۇشاقتى جاساپ جاتقان كەزدە ءوز قوعامىنىڭ «بەيشارالارى» (نەۋداچنيك) بولعان ەدى. سەبەبى ولاردان دا بولەك سەميۋەل لانگلي دە العاشقى ۇشاقتى قۇراستىرۋمەن اينالىسىپ جاتتى. امەريكالىقتاردىڭ كوپشىلىگى اعايىندى رايتتاردى ەمەس، وسى استرونوم ءارى فيزيك سەميۋەل لانگليدى قولدادى. بۇنىڭ سەبەبى س. لانگلي ءوزىنىڭ جوسپارلارىمەن جالپى جۇرتقا ءبولىسىپ، امبيسيالارىن اشىق ايتقان ەدى. اعايىندى رايتتار بولسا ىسكە اسىرماي تۇرىپ ەشقانداي ۋادە بەرمەدى.
ناتيجەسىندە اعايىندىلار باسقارىلاتىن العاشقى ۇشاتىن ۇشاقتى ءبىرىنشى بولىپ جاساپ شىقتى. ال بارشا حالىق وسى جاسايدى دەپ ۇمىتتەنگەن عالىمنىڭ جوسپارلارى ىسكە اسپاي ول ساتسىزدىككە ۇشىرادى. نەلىكتەن؟ استورونوم ءارى فيزيك سەميۋەل الداعى ۋاقىتتا قانداي جوبانى جۇزەگە اسىراتىندىعى جايلى ايتىپ جۇرتتان ماقتاۋ ەستىپ جاتقاندا اعايىندىلار تىنباي ەڭبەكتەنىپ جاتقان ەدى. سول زاماندا اعايىندى رايتتارعا ەشكىم ءمان بەرىپ قارامادى، ەلەمەدى دە. ءبىراق اعايىندىلارعا ماقتاۋ ەمەس، ءوز پروەكتىلەرىن جۇزەگە اسىرۋ قىزىق بولدى، ولار سوعان بارىن سالدى. سونىمەن العاشقى ۇشاقتىڭ اۆتورى بولىپ اعايىندى رايتتاردىڭ اتى تاريحتا قالدى.
ءبىز «مەن مىناعان جەتەمىن» دەپ الدىمىزعا ماقسات قويعان كەزدە ميىمىز سوعان قول جەتكىزۋگە دايىن تۇرادى. بويىمىزدا ەشقانداي جالقاۋلىق بولماي ماقساتقا جەتكىزەتىن قادامداردى ىستەۋگە ءازىر بولامىز. ءبىراق… ەگەر سول ماقساتىمىز جايلى وزگەلەرگە ايتىپ باستاعان كەزدە ءبىزدىڭ مي «مىنا ماقساتقا قول جەتكىزىپ قويدىق، شارۋا ءبىتتى» دەپ قابىلدايدى دا، ءارى قاراي ارەكەت جاساعىسى كەلمەيدى. بۇنىڭ اسەرىنەن ماقسات قويىلعانىمەن وعان جەتۋگە ارەكەت جاسايىن دەسەك، ەش قۇلقىمىز بولماي بويىمىزدى جالقاۋلىق باسادى. ونىڭ ۇستىنە بارا-بارا ماقساتىمىز ءوزىمىزدى قىزىقتىرماي وعان جەتۋ جولى تىم قيىن بولىپ كەتەدى. ال ەگەر ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاساق، قۇر ماقتانۋعا بوي الدىرماي ءوزىمىزدىڭ مىقتى ەكەنىمىزدى سوزبەن ەمەس، ىسپەن كورسەتە الامىز.
ەندى قورىتا ايتساق، جوسپارىڭىز ورىندالسىن دەسەڭىز، ول جايلى ەشكىمگە ايتپاڭىز.
قانيا تابىس
You Might Also Like
-
ءوزىنىڭ جاستىعىنا قاراماي، ادەبيەت قازىناسىنا قوسىپ ۇلگەرگەن شىعارمالارىنىڭ سانى دا تىزىپ-تىركەيتىندەي كوپ بولماسا دا، ادەبي ورتانىڭ تولىق مۇشەسى رەتىندە قابىلداناتىن بىرەن-ساران جاس تالانتتار بولاد...
