اۋدارما — ادەبيەتتىڭ ماڭىزدى سالاسى
اۋدارما ادەبيەتتىڭ ماڭىزى، ونىڭ قازىردە الىپ وتىرعان ورىنى، بۇل جۇمىستاعى كەمشىلىكتەر تۋرالى تالاي ماقالالار جازىلىپ، تالاي باياندامالار جاسالىپ، قاۋلىلار الىنىپ ءجۇر. ءبىراق تا باياعىداعى كەمشىلىكتەر ءالى دە جويىلماي كەلەدى، اۋدارما ادەبيەت تۋرالى ءسوز بولعان سايىن باياعى ءبىر كەمشىلىكتەر قايتالانىپ ايتىلا بەرەدى. ول كەمشىلىكتەر، قورىتا كەلگەندە مىنالار: ا) اۋدارما كىتاپتاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ساپاسى تومەن، ءتىلى ناشار، ماعىناسى بۇرمالانۋىمەن قاتار، كوركەمدىكتەن جۇرداي؛ مۇنىڭ باستى سەبەبى — اۋدارما جۇمىسى كىم كورىنگەننىڭ قولىندا ولجا بولىپ، بۇعان ادەبيەتكە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن ادامدار ارالاسىپ كەتتى؛ ب) اۋدارماشىلاردىڭ ەڭبەگى ەشبىر جەردە زەرتتەلمەي، قورىتىلماي كەلەدى، عىلىمي، تۆورچەستۆولىق ۇيىمدارىمىز، گازەت، جۋرنالدارىمىز، سىنشىلارىمىز اۋدارما ادەبيەتكە كوڭىل بولمەيدى، جاقسىسىن ۇلگى ەتىپ، جامانىن سىنامايدى.
بۇل ايتىلعانداردىڭ ءبارى دە، ارينە، دۇرىس. ءبىز وسى كەمشىلىكتەردى جويۋ جونىندە بىرنەشە پىكىر ايتپاقپىز.
بۇل كەمشىلىكتەردىڭ باستى سەبەبى — ۇيىمداستىرۋدان. كوپ تەتىك كوركەم باسپاسىنىڭ قولىندا، ويتكەنى ول اۋدارىلاتىن كىتاپتاردى جوسپارلايدى، اۋدارماشىلاردى ىرىكتەپ الادى، ولارمەن شارت جاسايدى، جۇمىستارىن قابىلداپ الىپ، اقشا تولەيدى، كىتاپتى رەسەنزيادان، رەداكسيادان وتكىزىپ، باستىرىپ شىعارادى.
الدىمەن نەنى اۋدارۋ كەرەك ەكەنىن قاتتى ويلانىپ جوسپارلاۋ كەرەك. دۇنيەدە جاقسى كىتاپ كوپ، ونىڭ ءبارىن اۋدارۋعا ءبىزدىڭ كۇشىمىز دە كەلمەيدى جانە ونىڭ قاجەتى دە جوق. قازىردە، جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، ورىس كلاسسيكتەرىنىڭ نەگىزگى شىعارمالارى اۋدارىلىپ بولۋعا جاقىن (ونىڭ ىشىندە، ارينە، ءبىر قايناۋى ىشىندە كەتكەندەرى دە از ەمەس). ەندى جەر ءجۇزى كلاسسيكتەرىنىڭ اسىل مۇرالارىن شەتىنەن ىرىكتەپ اۋدارۋعا كىرىسۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، قازىرگى سوۆەت جازۋشىلارى مەن حالىقتىق دەموكراتيا ەلدەرىنىڭ، شەتەلدەردىڭ پروگرەسشىل جازۋشىلارىنىڭ وزىق شىعارمالارىن دا اۋدارۋىمىز كەرەگى ءسوزسىز.
وسى كۇنگە دەيىن اۋدارما ادەبيەت تىم كوپ جوسپارلانىپ كەلدى. ەندىگى جەردە وسىنىڭ ءوزىن ىقشامداپ، جوسپارلاپ، كورپەمىزگە قاراي اياعىمىزدى كوسىلىپ، از دا بولسا ءدامدى ەتىپ شىعارعانىمىز ءجون، سانىنان گورى ساپاسىنا كوڭىل بولگەنىمىز ءجون.
ەكىنشى ءبىر قاتتى كوڭىل بولەتىن ماسەلە— وسىلاردى كىمگە اۋدارتۋ كەرەك؟ شىعارما جازۋ كەز كەلگەن كىسىنىڭ قولىنان كەلمەيتىنى سياقتى، ساۋاتتى ادامنىڭ ءبارى بىردەي كوركەم ادەبيەتتى اۋدارا المايدى. بۇل ءۇشىن اۋدارماشى ەكى ءتىلدى بىردەي بىلۋمەن قاتار، تىلگە ۇستا، ادەبيەتتى تۇسىنەتىن، اۋدارعالى وتىرعان كىتابىندا اڭگىمە ەتىلەتىن حالىقتىڭ ءتىلىن، تاريحىن، سالتىن، ادەت-عۇرپىن جاقسى بىلەتىن، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ماعلۇماتى بار ادام بولۋعا ءتيىس. ەندىگى جەردە ادەبيەتتىڭ اۋدارىلاتىن اسىل نۇسقالارىن «كولدەنەڭ كەلگەن كوك اتتىعا» بوكتەرتىپ جىبەرە سالماي، كىمگە اۋدارتۋدى ءبىلىپ، ودان جاقسى اۋدارما الاتىنىمىزعا كوزىمىز جەتەتىن ادامدارعا بەرۋ كەرەك.
اۋدارمانىڭ سانىن ازايتىپ، ساپاسىنا قاتتى كوڭىل ءبولۋ كەرەك ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. ول ءۇشىن اۋدارماشىلارعا تالاپتى كۇشەيتۋ كەرەك. بۇل ىستە كوڭىلشەكتىك ەتۋگە بولمايدى. رەداكتورلاردىڭ نە جاۋاپسىزدىعىنان، نە ساۋاتسىزدىعىنان تالاي جامان اۋدارمالار شىقتى، ەندى رەداكتوردىڭ دا جاۋاپتىلىعىن كۇشەيتۋ كەرەك. شىعارمانىڭ تەك ماعىناسى دۇرىس اۋدارىلۋى جەتكىلىكسىز، ونىڭ ءتىلى دە كوركەم، تارتىمدى بولۋعا ءتيىس. اۋدارمانىڭ كەمشىلىگىن باسپا ورىنى، رەداكتور جىبەرە سالعانىمەن دە، ەرتەڭ ونى حالىق كورەدى، ونداي كىتاپقا مەملەكەتتىڭ قانشاما قارجىسى جۇمسالادى، ول كىتاپ وتپەي جاتىپ الىپ، ساۋدا ورىندارىن ۇلكەن زيانعا قالدىرادى.
ساۋدا ورىندارى جينالىستاردا: «كىتاپ وتپەيدى، جىلىنا پالەنباي سوم زيان شەگىپ وتىرمىز،» — دەپ زار يلەيدى. كىتاپ ساۋداسىنىڭ ناشار جۇرۋىنە بۇل جۇمىستى ساۋدا ورىندارىنىڭ ولاق ۇيىمداستىرۋىمەن قاتار، وسى تومەن قول اۋدارمالاردىڭ دا ۇلكەن قىرسىعى ءتيىپ وتىر. وتپەي جاتقان كىتاپتاردىڭ دەنى وسى ناشار اۋدارمالار. بۇل جونىندە ساۋدا ورىندارىن دا اقتاۋعا بولمايدى. ولار باسپا ورىندارىنىڭ بەرگەندەرىن تالعاماي جۇتا بەرەدى دە، كەيىن وزدەرى جاپا شەگەدى. ەگەر ساۋدا ورىندارى كىتاپتىڭ ساپاسىن تەكسەرىپ السا، ناشارلارىن قابىلداماسا، وندا باسپا ورىندارى دا، ەكىنشىلەي قانداي كىتاپ شىعارۋ كەرەك ەكەنىن ويلاعان بولار ەدى. ساۋدا ورىندارى ءبىر جەڭى شولاق كوستيۋمدى، جاعاسى قيسىق كويلەكتى، ۇلتانى قاقىراپ تۇرعان ەتىكتى فابريكادان قابىلداي المايدى عوي، ال بيساۋات شىققان كىتاپتى نەگە الا بەرەدى؟
مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ پوليگرافيا جانە باسپا ورىندارى باسقارماسى باسىلىپ شىققان كىتاپتاردىڭ ساپاسىن تەكسەرۋ ءۇشىن ولاردى رەسەنزياعا بەرىپ وتىرادى. سول باسقارمادا سوڭعى جىلداردا جينالعان بىرنەشە قاپ رەسەنزيا جاتىر. رەسەنزەنتتەر تالاي بىلىقتىڭ بەتىن اشىپ كورسەتكەن. ءبىراق ودان نە پايدا؟ شىعار كىتاپ شىعىپ كەتتى، ساۋدا ورىندارىنا جەتتى. بىزدىڭشە، وسى رەسەنزيالاردى ساۋدا ورىندارى ۇيىمداستىرسا قايتەر ەدى؟ ارينە، بارلىق شىققان كىتاپتارعا رەسەنزيا ۇيىمداستىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق، ءبىراق تا ىشىندەگى «شيكىلەرىنە» سونداي رەسەنزيالار ۇيىمداستىرىپ، ساۋدا تىلىمەن ايتقاندا، «براكتارىن» الماي تاستاسا كىتاپ شىعارۋ ىسىندە باسپا ورنىنىڭ دا جاۋاپكەرشىلىگى ارتار ەدى.
بىزدە اۋدارما جۇمىسىنا ماشىقتانعان، ساۋاتتى، تىلگە ۇستا ءبىرقاتار توسەلگەن اۋدارماشىلار بار. ءبىراق وسىلاردىڭ جۇمىستارى زەرتتەلىپ، تاجىريبەلەرى قورىتىلىپ كورگەن ەمەس. گازەت، جۋرنالدارىمىز تەك جامان اۋدارمالار جايىندا عانا، وندا دا وقتا-تەكتە، جازىپ قويادى. ءبىر كەزدە عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل مەن ادەبيەت ينستيتۋتىندا جانە جازۋشىلار وداعىندا كوركەم اۋدارما سەكسيالارى بولۋشى ەدى، ءقازىر ولار دا جوق. ەندى اۋدارما شىعارمالاردىڭ كەڭ ءورىس الۋىنا، اۋدارماشى كادرلارىمىزدىڭ وسۋىنە، ولاردىڭ تاجىريبەلەرىنىڭ مولايۋىنا بايلانىستى، وسى جۇمىستى قورىتىپ، زەرتتەپ وتىراتىن، اۋدارماشىلاردىڭ جۇمىسىنا جاردەمدەسىپ كەڭەس بەرىپ وتىراتىن جوعارىدا ايتىلعان عىلىمي، تۆورچەستۆولىق سەكسيالاردى قايتا قۇرۋ كەرەك. بۇل سەكسيالاردىڭ جۇمىسىن ءتىل مەن ادەبيەت ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى مەن جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ سەكرەتارلارىنىڭ ءبىرى باسقارۋعا ءتيىس، سويتكەندە عانا وسى ارتتا قالعان جۇمىستى ءتيىستى دارەجەسىنە كوتەرە الامىز.
اۋدارمانىڭ «كولدەنەڭ تابىس» بولىپ، كورىنگەنگە «ولجا» بولىپ جۇرگەنى تالاي ايتىلدى. قاي جۇمىس بولسا دا الاڭسىز كوڭىل ءبولۋدى كەرەك ەتەدى، ونىڭ ىشىندە ادەبيەت جۇمىسى ءجۇردىم،باردىم ىستەۋدى كوتەرمەيدى. سوندىقتان اۋدارما جۇمىسىندا پروفەسسيونال ادامداردى كوبەيتىپ، سولاردىڭ كۇشىن سارقا پايدالانۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن كوركەم ادەبيەت باسپاسى وسىنداي ادامداردى ءوز ماڭىنا توپتاپ، جۇمىستارىن ۇيىمداستىرىپ، نەگىزگى جاۋاپتى اۋدارمالاردى وسى توپ ادەبيەتشىلەرگە ارتۋعا ءتيىس. ەگەر كوركەم ادەبيەت باسپاسى وسىنداي ءبىر توپ ادامنىڭ باسىن قوسا السا، باسپانىڭ وزىنە دە كوپ جەڭىلدىك كەلەر ەدى.
اۋدارما ادەبيەتتىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ، كەمشىلىكتەرىن تۇزەۋ تەك باسپا ورىنى مەن جوعارىدا اتالعان ەكى مەكەمەنىڭ عانا جۇمىسى ەمەس، ول كوپتىڭ جۇمىسى. بۇعان كىتاپ وقۋشىلارىمىز بەن قاتار، ادەبيەتشىلەر، ادەبيەت زەرتتەۋشىلەر، ءتىل ماماندارى تۇگەل ات سالىسۋعا ءتيىس. اسىرەسە ءقازىر، قازاق حالقىنىڭ ادەبيەتى ءوسىپ، مادەنيەتى جوعارى ورىس حالقىمەن، باسقا دا ەلدەرمەن تىعىز بايلانىسىپ وتىرعاندا ادەبي ءتىلىمىزدىڭ بۇرىنعى قالپىندا قالا المايتىنى، ۇدايى دامىپ وتىرعانى زاڭدى قۇبىلىس. ءبىزدىڭ تىلىمىزدە عىلىمعا، تەحنيكاعا، ساياساتقا بايلانىستى ورىس تىلىنەن جانە باسقا دا تىلدەردەن كوپتەگەن تەرميندەر ەنىپ جاتىر، بۇل جاڭا تەرميندەر ءتىلىمىزدى بايىتىپ، ونى ورامدى ەتىپ وتىر. ءبىراق سونىمەن قاتار ءتىلىمىزدىڭ دامۋىندا ەلەۋلى قاتەلىكتەر دە بار. بۇل اسىرەسە اۋدارما جۇمىسىندا كوبىرەك كورىنىپ وتىر. قازاق ءتىلى مەن ورىس ءتىلىنىڭ قۇرىلىس زاڭى مۇلدە ەكى باسقا ەكەنىنە قاراماستان، بىزدە كەيبىر اۋدارماشىلار سويلەم قۇرعاندا، ءبىر ءتىلدى ەكىنشى ءتىلدىڭ زاڭىنا باعىندىرۋعا تىرىسادى، وسىدان بارىپ نەشە ءتۇرلى سوراقى سويلەمدەر تۋادى. تالاي جاۋاپتى شىعارمالار وسىنداي ادىسپەن اۋدارىلىپ، وقۋعا جارامسىز بولىپ قالدى. وسىمەن قاتار، تۇرلىشە جاساندى سوزدەر (وقىرمان، كورەرمەن دەگەن سياقتى)، جاساندى ەتىستىك تۇرلەرى (بارۋدا، كەلۋدە دەگەن سياقتى) پايدا بولىپ ءجۇر. قازىردە ەتىستىكتىڭ وسى ءتۇرى، ونىڭ باسقا، بايىرعى تۇرلەرىن ءتىپتى ىعىستىرىپ بارادى. جانە وسىنداي «جاڭالىقتاردىڭ» ءبارى اۋدارما ادەبيەتتەن كەزدەسەدى، ءتول شىعارمالاردا وندايلار نەكەن-ساياق، بولماسا كەزدەسپەيدى. وسىلاردىڭ ءبارى جاي اڭگىمە ۇستىندە عانا ءسوز بولعانى بولماسا، عىلىم جۇزىندە قورىتىلىپ ءتيىستى باعاسىن العان ەمەس. سوندىقتان بۇل ماماندار ادەبي ءتىلىمىزدىڭ ورىنسىز شۇبارلانا بەرۋىنە جول بەرمەي، ونىڭ دامۋىنا باعىت سىلتەپ باسشىلىق ەتىپ وتىرۋعا مىندەتتى.
جۋىقتاعى ۋاقىتتاردىڭ ىشىندە جازۋشىلار وداعى كوركەم ادەبيەت اۋدارماسى ماسەلەسىن قازاق سسر مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ كوللەگياسىمەن بىرگە قاراۋدى جوسپارلاپ وتىر. ءبىزدىڭ ويىمىزشا بۇل ماجىلىسكە قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتىن دا قاتىستىرۋ كەرەك. وسى ماجىلىستە اۋدارمانىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن كەڭىنەن كەڭەسىپ، بولىپ كەلگەن قاتەلەردىڭ بەتىن اشىپ، وقۋشىلارىمىزعا شىم ماعىناسىندا كوركەم اۋدارما بەرۋ شارالارىن قاتتى ويلانۋ كەرەك. وسى ماجىلىسكە جوعارىدا ايتىلعان ءۇش مەكەمەنىڭ ۇشەۋى دە جاقسى ازىرلەنىپ، ىستەيتىن جۇمىستارىن ويلانىپ كەلۋگە ءتيىس. اۋدارما — ادەبيەتتىڭ ماڭىزدى سالاسى، ەندىگى جەردە وعان ءتيىستى كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك.
You Might Also Like
-
«ارمان» دەگەن ۇعىم وسى كەزدە وتە وزگەرىپ، وتە كەڭەيىپ كەتكەن ءتارىزدى. مەنىڭ جاس كەزىمدە قىزىلاعاش باۋىرىن قىستاپ، قاراش وزەنىن بويلاي كوشەتىن ءبىزدىڭ اۋىلدا ارمان يەلەرى كوپ بولۋشى ەدى.
