جاس ولكە گۇلدەنىپ جايناي بەر
قارت ورالدىڭ كۇنگەيىنەن شىعىستاعى سوناۋ قۇلىندى دالاسىنا، قىزىلجاردىڭ تەرىستىگىندەگى قايىڭ جالدارىنان قاراعاندىنىڭ كومىرلى وڭىرلەرىنە دەيىن جالپاق دۇنيەنى جايلاپ جاتقان تىڭ ولكەسى. باتىسىنان شىعىسىنا دەيىن 1300 شاقىرىمعا، سولتۇستىكتەن وڭتۇستىگىنە دەيىن 900 شاقىرىمعا سوزىلعان. التى ءجۇز شارشى مىڭ كيلومەتر ۇلان-بايتاق وسىناۋ جەردى الىپ جاتقان بۇل ولكەگە فرانسيا، بەلگيانىڭ ەكەۋىن قاتار سىيعىزۋعا بولار ەدى.
قوستاناي مەن سولتۇستىك قازاقستان، سەلينوگراد پەن كوكشەتاۋ جانە پاۆلودار سىقىلدى اسا ءىرى بەس وبلىستى بىرىكتىرگەن بۇل ۇلان-اسىر كەڭ دالانىڭ ءوز تاريحى، ءوز شەجىرەسى بار. توبىل بويىندا بالعوجا مەن ىبىرايدىڭ مەكەنى جاتىر. داڭقتى ۇستاز كۇللى قازاق جاستارىنا «كەل، بالالار وقىلىق» دەپ وسى ارادان تۇڭعىش ۇران كوتەرگەن ىبىرايدىڭ دارىندى شاكىرتتەرى سپانديار كوبەيەۆ پەن نۇرجان ناۋشابايەۆتىڭ، وسكە اقىننىڭ جاز جايلاۋ، قىس قىستاۋلارى دا الىس ەمەس سول ارادان. اسىل مايرانىڭ، اقىن مايرانىڭ ءوز ارۋىنا ۇزىلدىرە ءان شىرقاعان، قۇيقىلجىتا كۇي توككەن كەرەكۋدىڭ كەربەز كورىكتى دالاسى جاتىر قارسى الدىڭدا. ودان اسساڭ اسپانداعى اققۋمەن ءانىن قوسقان، ءوز تۇستارىندا تەڭدەسى جوق ۇلى ءانشى كومپوزيتور ءبىرجان سال مەن اقان سەرى تۋعان سۇلۋ كوكشە تۇر. باۋرايىندا سەكسەن كول جەلسىز تۇندەردە اقىرىن عانا شۋلاي سىڭسىعان نۋ ورماندار ەرتەگىنىڭ كەرەمەتتەرىندەي، كوزىڭ تويماس كوڭىل قۇمارى باسىلماس ساندىق تاستارمەن بولەنگەن تىزبەك-تىزبەك تاۋ كۇمبەزدەرى، سول كۇمبەزدەردىڭ قۇدىرەتىندەي بويىن بۇلتقا تىرەپ وقجەتپەس كەرىلەدى. بۇل — ءبىزدىڭ سۇيىكتى زامانىمىزدىڭ جارشىسى، اياۋلى ازاماتى، بۇلبۇل اقىنى ساكەن جىرلاعان كوكشەتاۋ. جاڭا ءومىر ءۇشىن جانىن قيعان ازاتتىقتىڭ قىزىل تۋىن كوتەرىپ، امانكەلدى، امانتاي، ادىلبەك ساربازدارى دۇبىرلەتىپ وتكەن ازامات سوعىسى كۇندەرىنىڭ باي تاريحى دا وسى دالا. كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ توبەسىنەن قاراپ تۇرعان بۇقپا شىڭىندا ون جەتى جاسار ۆالەريان كۋيبىشيەۆتىڭ بولشيەۆيكتىك ليستوۆكا تىققان قوي تاسى قاسيەتتى مۇراداي ساقتالىپ، اينالاسى بولات شىنجىر، شويىن دىڭگەكپەن قورشالعان.
ءيا، بۇل دالانىڭ تاريحى باي، ءبىراق بولاشاعى ودان دا عاجاپ. تىڭ ءوڭىردى يگەرۋ تىڭ ومىرگە جول اشتى. مايبالىق پەن قورعالجىن، جوسالى مەن قويباعار جەرلەرىنە سوۆحوزدىڭ العاشقى قاداسى قاعىلىپ، اينالادا اق شاتىرلار ورناعاننان بەرى وتكەن التى-جەتى جىلدىڭ ىشىندە، قانشاما يگىلىكتى وزگەرىستەر بولدى دەسەڭىزشى. وسى ۇلان-بايتاق ايماقتا 17 ميلليون گەكتار جاڭا جەر يگەرىلدى، جۇزدەگەن ءىرى سوۆحوزدار قۇرىلدى. استىق تاپسىرۋ مولشەرى سەگىز ەسە ءوستى. تىڭ بوروزداسى تارتىلاردان بۇرىنعى جەتى جىلدىڭ ىشىندە مەملەكەتكە نەبارى ءتورت ءجۇز ميلليون پۇتقا جۋىق استىق تاپسىرىلسا، سوڭعى جەتى جىلدا كەمىندە ءۇش ميلليارد پۇتتاي استىق قويماعا قۇيىلدى. تىڭ ەگىنى تولقىنداپ تەڭىزدەي شالقىدى. الىپ تەڭىزدەن ءسۇزىپ الىنعان اسىل مارجان — التىن ءدان ەشەلوندار مەن كەمەلەرگە تيەلىپ وتان قامباسىنا قۇيىلدى، بايلىق داڭقىمىزدى ەسەلەي ارتتىرادى. قىسقا مەرزىم ىشىندە مەملەكەتىمىز ولكەدەگى سوۆحوزداردىڭ استىعىن وتكىزۋ ەسەبىنىڭ وزىنەن عانا ميلليارد سوم تازا تابىسقا يە بولدى. ال اق سەلەۋلى، ماي كودە قاريا دالانىڭ قارا قۇيقاسى تىلىندەگى جاڭا سوۆحوزدار سالۋعا نەبارى ون التى ميلليارد سوم عانا قارجى جۇمسالعان ەدى. بۇل تىڭ ءوڭىردى تۇرلەندىرۋگە مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلگەن قيساپسىز كومەكتىڭ ايعاعى ەمەس پە؟
قازاقستاندا جاڭا جەرلەر يگەرۋ، ءبىر كەزدەگى ماگنيتوگور الىبىن، تۇركستان — ءسىبىر، سەلينوگراد — قارتالى تەمىر جولدارىن سالۋ، بەلومور — بالتىق، ەدىل — دون كانالدارىن سالۋ سياقتى، حالىقتار دوستىعىنىڭ اسا زور سالتاناتىنا ۇلاستى. گازدى، ليۋسترالى، اسەم پاتەرلەرىن، استانانىڭ عاجايىپ قىزىقتارى، ۇيرەنشىكتى جىلى ورىندارىن تاستاپ، ميداي دالاعا موسكۆا جاستارى اعىلدى. تال شىبىقتاي بۇرالعان، قاراقات كوز ۋكراين قىزدارى، ۇرشىقتاي ۇيىرىلگەن مولداۆان جىگىتتەرى، قىران ۇيالاعان كاۆكاز بەن قىرىم. كوك جايقىن كونە بالتىقتىڭ البىرت ۇلاندارى — ۇلان بايتاق وتانىمىزدىڭ نەبىر اسىل ازاماتتارى پارتيا شاقىرۋىمەن، كومسومول جولداماسىمەن تىڭ ولكەدە تۇراقتى مەكەن جايلادى. جاڭا جەرلەر يگەرۋ جايدارمان حالقىمىزدىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن، جۇرەگىنىڭ ەڭ اسىل، اياۋلى سەزىمدەرىن اسقاق ءانشىنىڭ اۋەلەي، اۋەندەي تۇسكەن ءتاتتى سازى مەن تەگەۋىرىندى جىرىنداي جايناما، جاڭعىرتا، جىگەرلەندىرە، جەتىلدىرە، جەلپىندىرە ءتۇستى. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك بولەگى ەلىمىزدىڭ اسا ءىرى استىق قويماسىنا اينالعانى وزىنە باسقا. ول ۇرانداس، باۋىرلاس حالىقتاردىڭ ۇلى، دارقان دوستىعىنىڭ گۇل باقشاسى بولدى. ەسىل مەن توبىل، وباعان بويلارىن جازدىڭ سامالدى كەشىندە ارالاپ كورىڭىزشى. پۋشكيننىڭ «تاتيانا حاتى»، ۇلى كوبزاردىڭ «و، دنەپروسى»، شىعىس گومەرى. سۇلەيمان ستالسكيي مەن جىر الىبى جامبىل تەرمەلەرى، يسانىڭ جەلدىرمەسى، لەسيا ۋكراينكا مەن ءماريام جاگور قىزىنىڭ سازدى جىرلارى، بەتحوۆەن مەن قۇرمانعازىنىڭ، چايكوۆسكيي مەن جاناق، اسەتتەردىڭ اسەرلى مۋزىكا اۋەندەرى تۋىسشىل، باۋىرمال جۇرەگىڭدى تەبىرەنتە، تەربەتە اسقاقتايدى. مادەنيەتتىڭ سالتاناتتى سارايلارى قولدان ەككەن ميۋا ب ا ق، سايالى سوۆحوز پاركتەرى ەرلىك ەڭبەكتىڭ گيمنىنە تولى. بۇل دالا اسقان قايعى، ازا تۇتقان، تالاي قازاق سارناپ ەتكەن باياعى تاعىلى مەن بۇعىلىعا مۇلدە ۇقسامايدى. ءتىپتى بۇدان التى-جەتى جىل بۇرىن جەر كەپە، شىم ۇيلەرى بار اينالاسى كوڭ-قوقىسقا تولى ەسكى قازاق اۋىلدارىنىڭ ءىزى دە قالماپتى. اۋىلدار مەن دەريەۆنيالار وقتاي ءتۇزۋ كوشەلەرىمەن، ءساندى، ساۋلەتتى ۇيلەرىمەن، ارقادا سيرەك كەزدەسەتىن جەمىس اعاشتارىمەن، گۇل الاڭدارىمەن، گازون، سكۆەرلەرىمەن، قايناعان ءومىر، داۋلەتتى تۇرمىسىمەن كوز تارتادى. اۋىلىمىز استاناعا بەرگىسىز.
ادامداردىڭ وي ساناسىندا دا سونى، تىڭ قۇبىلىستار پايدا بولدى. «الارمانعا التاۋ از، بەرەرمەنگە بەسەۋ كوپ»، «الىستان اربالاعانشا، جاقىننان دوربالا»، «ورتاق وگىزدەن وڭاشا بۇزاۋىم ارتىق»، «جارلىنىڭ جالعىز اتى» دەگەن سياقتى كەنە ماقال-ماتەلدەر، يديومالار توزىعى جەتىپ ەسكىردى، كەلمەسكە كەتتى. «نان تابۋعا جاراسا بولدى» دەيتىن جاس جىگىتتەرىمىز تەحنيكا تىلىنە سۋداي بولىپ، بىرەۋى بىرنەشە ماماندىققا ۇيرەندى. ادام «تاماعى توق، كويلەگى كەك» بولۋىن عانا ويلاماي، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ اسقار بيىگىن، مادەنيەت شىنارىن ارمان ەتەتىن بولدى. «قوي باعىپ قويىرتپاق ىشەتىن» قويشى زامانى الدەقاشان ۇمىت بولىپ، ورتا، جوعارى ءبىلىمدى مامان، زەرەك العىر جاستار «شوپان اتا» بولۋعا قۇمارتتى. عىلىم دوكتورلارى مەن كانديداتتارى، ءىرى ورىنداردىڭ باسشى قىزمەتكەرلەرى، قالام قايراتكەرلەرى، ءتىپتى گەنەرالدار مەن پولكوۆنيكتەرگە دەيىن پاپاحتارى مەن وقالى مۋنديرلەرىن ساندىققا سالىپ، كولحوزدار مەن سوۆحوزدارعا، ىسكە اتتاندى. ەركەكتەر ساۋىنشى بولۋعا، تراكتور جۇرگىزۋگە، قازاق قىزى شوشقا باعۋعا ارلانبايتىن كۇن تۋدى، تاعىلىق پەن جارتىلاي تاعىلىق جايلاعان ءبىراق قازىناسى مول، بولاشاعى زور ايماق دەپ ءبىر كەزدە لەنين ايتقان ورالدىڭ ارعى بەتى، پارتيا مەن حالىقتىڭ جانقيارلىق ەڭبەگى مەن جاسامپاز تۆورچەستۆولىق جىگەرى ارقاسىندا وسىلاي وزگەردى، وسىلاي قۇلپىردى.
ادام قۇدىرەتى جومارت دالانىڭ بەرمەسىن الىپ، تابيعاتقا وكتەم قارايتىن دارەجەگە جەتتى. اۋا رايىنىڭ قولايسىز جاعدايىنا قاراماستان، تىڭ دالادا جىل سايىن مول ءونىم الىنىپ كەلەدى. تىڭ يگەرۋ جونىندەگى ۇسىنىستار جاسالعان كەزدە، جوسپار بويىنشا بۇل جەرلەردىڭ ەگىنىنىڭ شىعىمدىلىعى ءار گەكتاردان 8 سەنتنەر مولشەرىندە بولاتىن. تىڭداعى مۇمكىندىكتەر بولجاعانىمىزدان اناعۇرلىم مول بولىپ شىقتى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى بىلتىر ءار گەكتاردان ورتا ەسەپپەن 12 سەنتنەر ەنىم الىپ، استىق دايىنداۋ جوسپارىن بەس ميلليون پۇت ارتىعىمەن ورىندادى. قوستانايداعى ءىرى استىق فابريكاسى — فەدوروۆ سوۆحوزى 32 مىڭ گەكتار ەگىننىڭ ءار گەكتارىنان 14،5 سەنتنەر ءونىم الدى جانە مەملەكەتكە 2 ميلليون پۇتقا جۋىق استىق وتكىزدى. وسى وبلىستىڭ سۇلتان بايماعامبەتوۆ اتىنداعى كولحوزىندا كۇلەشوۆ جولداستىڭ بريگاداسى 5 200 گەكتار ەگىننىڭ ءار گەكتارىنان 16 سەنتنەردەن ءونىم الدى.
تىڭ ولكەنىڭ جەتىجىلدىقتا ءوز ماياكتارى، ەرلىك ەڭبەكتە توپتى جارىپ سۋىرىلىپ شىققان مايتالماندارى، جاڭا تابىسقا جىگەرلەندىرىپ، ۇلگى بولار جارىق جۇلدىز، شام شىراقتارى بار. ولار: تىڭ ولكەدە تۇڭعىش بوروزدا تارتقان اتاقتى تراكتورشى، رەسپۋبليكانىڭ ۇكىمەت مۇشەسى ميحايل دوۆجيك، دالا كەمەسىنىڭ التىن جۇلدىزدى كاپيتانى امانكەلدى يساقوۆ، مەملەكەتكە 1 277 شوشقانى سالماعىن 1 268 سەنتنەرگە جەتكىزىپ تاپسىرعان دامەلى جاقسىلىقوۆا، قاراوتكەل مالشىسى ءابدىۋالي سامايبايەۆ، تاعى باسقالار.
بۇلار ناعىز جاڭا زاماننىڭ جاڭا ادامدارى، اسقاق ماقسات، بيىك مۇراتقا ەلى ءۇشىن قۇلاش ۇرعان اقىن جاندى ادامدار ەكەنىن سىر تارتقاندا ۇعاسىز. ولاردىڭ ومىرگە دەگەن ءوز ولشەمدەرى، ءوزى توپشىلاعان تىڭ پىكىرلەرى، ۇستامدى ويلارى بار.
قاراوتكەل، قوستاناي، اتباسار، تورعاي، كەرەكۋ، كوكشەتاۋ دالالارىندا تالاي تاماشا ادامداردى: مەحانيزاتور مەن مالشىنى، جۇمىسشى مەن كولحوزشىنى كەزدەستىرۋگە بولادى. تىڭ دالانىڭ يگەرىلۋىنە بايلانىستى تىڭ ونەرلەر وركەن جايدى. وندا جاستار ءۇشىن مەحانيزاتورلاردىڭ 500 مەكتەبى اشىلىپ، 80 مىڭ ادام وقىپ جاتىر.
ەرتەڭ ولاردىڭ كوبى-اق جانسۇلتان، امانكەلدى، دوۆجيك سياقتى ءور تالانتى ەرەن جۇيرىك بولمىسىنا كىم كەپىل!
تىڭ ولكە — دوستىق ولكەسى دەدىك. وعان ءتىپتى «موسكۆا»، «لەنينگراد»، «كييەۆ»، «دنەپروپەتروۆسك»، «مينسك» دەگەن سوۆحوز اتتارىن مىسالعا الساق تا جەتكىلىكتى. ول سوۆحوزداردىڭ دەنى — سول قالالاردان كەلىپ، قازاق دالاسىنا ماڭگىلىك باۋىر باسقان وتانداس جاس دوستارىمىز. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى وسىندا ءۇي بولىپ، ءوز الدىنا وتاۋ تىگىپ، ءتۇتىن تۇتەتىپ، جار قۇشىپ، اكە، انا بولعاندار. ءار سوۆحوزدىڭ كلۋبىندا جەكسەنبى سايىن شىرقالعان ءان، قۇيقىلجىعان بي الىستان ەستىلەدى. گۇل كومكەرىپ، قىزىلدى-جاسىلدى لەنتا تاققان ءساندى ماشينالار جاڭا پوسەلكا كوشەلەرىن اسقاق، سۇڭقىلداعان كۇلكىمەن جارىپ ەتىپ، قارت جۇرەگىن جاسارتىپ، جاس كوڭىلىن جيىن تويعا جۇلقا تارتادى. بۇل جاس جۇبايلاردىڭ قومسومولدىڭ ۇيلەنۋ تويلارى. پارتيا شاقىرۋىمەن تىڭ ولكەگە تاعى دا مىڭداعان جاستار كەلمەك. ەگەر وتكەن جەتى جىلدىڭ ىشىندە ءار سوۆحوزدىڭ قۇرىلىسىنا 13 ميلليون سوم قارجى جۇمسالسا، ەندى تاياۋداعى بەس جىلدىڭ ىشىندە تاعى دا 35 ميلليون سوم اقشا جۇمسالادى. بەس ميلليون شارشى مەتردەي جاڭا تۇرعىن ۇيلەر، 140 مىڭ وقۋشىعا ارناپ ونداعان مەكتەپتەر، تولىپ جاتقان بالالار باقتارى، ياسليلەر، مونشالار، اسحانالار، ناۋبايحانالار سالىنادى. جاڭادان، 3،7 ميلليون گەكتار تىڭ جەر يگەرىلىپ، 130 ءىرى استىق سوۆحوزى قۇرىلادى. 1961 جىل ىشىندە تىڭ ولكەگە 20 مىڭ تراكتور، 18 مىڭ كومباين، 15 مىڭ جاتقا، تولىپ جاتقان ءدان تازارتقىش ماشينا-سايماندار بەرىلەدى. تەگەۋىرىندى بۇل كۇش ەرتەڭ-اق كوكتەم ەگىسىندە تىڭ ولكەسىنىڭ ەگىس دالاسىن باۋراماق. ناعىز قاۋىرت قيمىل، قاربالاس ناۋقان باستالاتىن كۇندەر ەڭبەك شابۋىلىنىڭ العاشقى كەرنەيىن تارتپاق.
كوپ ۇزاماي ارقانىڭ جازىق دالاسى اق كورپەسىن ءتۇرىپ تاستاپ، سەلەۋ شاشىن سىلكەدى دە، تاڭ بىلىنە بوزتورعايدىڭ شىرىلىنا ۇلاسا، تراكتورلاردىڭ وكتەم گۇرىلى ولكە بويىن جاڭعىرتادى. سۇلۋ كوكشەنىڭ، قازىنالى قوستانايدىڭ، كەڭ جازيرا كەرەكۋ دالاسىنىڭ قالىڭ قۇيقاسىن سوقا ءتىلى اۋدارىپ، تۇقىم سەبىلەدى. قارا جەردىڭ ساۋىرىن تەسىپ، ادام ىرىسى ءدان جارادى، كوپتەپ كولەڭدەپ، ىرعالا تەڭسەلىپ، شەتسىز، شەكسىز تولقىندارىن قۋالاي ەگىن دارياسى كوكجيەكپەن شەكتەسەدى. التىن كۇزدە استىق مۇحيتى تەمىر، تاس جولداردىڭ بويىمەن مەملەكەت قويمالارىنا اعىلادى. تىڭ قۋاتىنىڭ دارياداي شالقيتىن كەزى سول. ال ازىرشە قار جامىلعان وسىناۋ دالا، قار توقتاتىپ، كوڭ توگىپ، جول سالىپ، قۇدىق، قازىپ، ماشينا-تراكتور، سوقا-سايمان جوندەپ، ءدان تازالاپ جۇرگەن مىڭداعان ادامداردىڭ ماڭداي تەرىمەن بۋسانىپ، بايگەگە جاراتقان سايگۇلىكتەي «اتتانداعان» ۇران كۇتىپ تۇر. ءوندىرىس كومانديرلەرى جاڭادان يگەرىلەتىن جەرلەردىڭ مەجەسىن پلانشەتتەگى كارتالارىنا ءتۇسىرىپ، تىڭنىڭ تۇنبا بايلىعىن نەعۇرلىم ۇقىپتى پايدالانۋدىڭ اۋىسپالى ەگىس جۇيەسىنە نەگىزدەلگەن ديسپوزيسيالارىن (جورىق جوباسىن) بەلگىلەپ وتىر.
تىڭ ولكەسى — جالعىز قازاقستان ەمەس، بۇكىل وتانىمىزدىڭ ماقتانىشى. مىنە، سول ولكەدە ءبىز دە تۋدىق. ءبىز — تىڭ ولكەسىنىڭ ازاماتىمىز. بۇل ءسوزدى ءبىز اسا ءبىر ءىرى قۋانىشپەن ايتامىز، مۇنى ايتقاندا جۇرەگىمىز جىرعا، كەۋدەمىز كۇي سازىنا تولعانداي. كىم بولساڭ دا ءوزىڭ كەلىپ قاراشى. تىڭ ولكەسىندە نە بايلىق، نە كەرەمەت جوق! بيداي بايلىعىن — نان بايلىعىن بىلاي قويعاندا، جەر استىنىڭ ءوزى التىن مەن كۇمىس، قورعاسىن مەن مىس، بولات پەن كومىرگە تولى ەمەس پە! مىنە، تىڭ ولكەسى، ءبىزدىڭ تۋعان ولكە وسى.
كەل، دوستار، جەرلەستەر، جازعى ەگىستى ۇقىپتى ەڭبەك، ۇلى جىگەرمەن قارسى الايىق!
You Might Also Like
-
رەسپۋبليكام! جار سۇيەر، انا سۇيەر جۇرەگىممەن سەنى قىزعانا، ەلجىرەي، قۋانا سۇيەمىن، سەن مەنىڭ قان تامىرىما، سوعار جۇرەگىمە، كەڭ، تىنىسىما ۇقسايسىڭ، سەن ەتە قىمباتسىڭ! مەنىڭ اتا-بابام «رەسپۋبلي...
