اۋىل ينتەلليگەنتىنە حات
قۇرمەتتى ن...
بيىل سىزبەن كولحوزدا كەزدەسۋىم مەنى كوپ ويلاندىردى. ءسىزدىڭ ومىرىڭىزدە كەزدەسكەن وزگەرىستەرگە كوز جىبەرە وتىرىپ، مەن اۋىل ينتەلليگەنسياسىنىڭ حال-جايىنا ەرىكسىز كوز جىبەردىم. اۋىل مادەنيەتى، اۋىل بويىنا سىڭەتىن جاڭالىقتار، اۋىل ومىرىنەن قۋىلاتىن ەسكىلىك دەرتتەرى ءبىرسىپىرا جاعدايدا اۋىل ينتەلليگەنتتەرىنىڭ اتىمەن، سولاردىڭ ارەكەتتەرىنە، تاعدىرىنا، ىستەرىنە بايلانىستى ما دەپ ويلايمىن.
مەنىڭشە، اۋىل ينتەلليگەنسياسى (مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر، اگرونومدار، كولحوز باستىقتارى، پارتيا ۇيىمداستىرۋشىلارى تاعى باسقالار) جاڭا تۇرمىستىڭ، مادەنيەتتىڭ اۋىلداعى ۇيتقىسى. اۋىل ومىرىنە كىرەر جاڭالىق جاڭا سالت، جاڭا داستۇرلەر وسى ءبىر سىزدەر، ينتەلليگەنتتەر، ارقىلى ورىن تەۋىپ، سىزدەردىڭ قارىم-قاتىناستارىڭىز ارقىلى، ۇي-تۇزدەگى ۇلگىلەرىڭىز ارقىلى قالىڭ كوپشىلىككە بىرتە-بىرتە سىڭە بەرمەك. مىڭداعان جىلدار حالقىمىزدىڭ بويىنا ءسىڭىپ قالعان ەسكىلىك سالتتارى، كەيبىر جامان ادەتتەر وزىنەن-وزى جويىلا قالار دەۋ — بويعا جابىسقان جاراعا ەم ىزدەمەي، اسقىندىرۋ بولار ەدى.
تالاي ادامدارىمىزدىڭ تولىپ جاتقان جاقسى قاسيەتتەرىمەن قاتار ەسكى ءومىردىڭ، قاتال تۇرمىس جاعدايلارىنىڭ سالدارىنان بويىنا ءسىڭىپ كەتكەن كوپتەگەن ەلەۋلى كەمشىلىكتەرى دە بار عوي. كوزگە تۇسەتىن سول ورەسكەل مىنەزدەر، وداعاي ادەتتەر ءالى كۇنگە اۋىل بويىنان ارىلماي كەلەدى، ارىلماۋى بىلاي تۇرسىن، ءبىرقاتار جاعدايلاردا سىرەسىپ، شەگەلەنىپ قالعانعا ۇقسايدى. مۇنىڭ سەبەبى نە؟ «ادەت — ادەت ەمەس، ءجون — ادەت» دەيتىن ماتەل قايدا؟ جاڭا ادەتپەن، جاڭا سالت اۋىلدا نەگە ورىن تەپپەيدى، نەگە باۋرامايدى، بۇعان كىم كىنالى؟
مەنىڭشە، الدىمەن اۋىل ينتەلليگەنتتەرى، سىزدەر، كىنالىسىزدەر مە دەپ ويلايمىن. جولداس ن... ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى! ءسىز جاس شاعىڭىزدان سوۆەت مەكتەبىنەن تاربيە الدىڭىز، پيونەر بولدىڭىز، ودان كومسومولعا كىردىڭىز، ونجىلدىقتى ءبىتىرىپ، ينستيتۋتقا ءتۇستىڭىز. وسى ۇزاق جىلدار ىشىندە ءسىزدىڭ بويىڭىزعا تەك قانا جاڭا — سوۆەتتىك تاربيە ءسىڭدى، ءسىز ۇنەمى مادەنيەتكە جاتتىعىپ، ونەر، بىلىممەن قارۋلاندىڭىز. ءسىزدى پارتيا ەسكىلىكتىڭ زياندى قالدىقتارىمەن كۇرەسۋگە باۋلىدى.
ءسىز جوعارى ءبىلىم الىپ، وقىعان ازامات بولدىڭىز، مىنە ءوزىڭىز شىققان اۋىلعا كەلدىڭىز. قىزمەت ىستەي باستادىڭىز، اۋىلدا سىزگە وقىعان ازامات دەپ قارايدى. ءسىز ۇيلەندىڭىز. مىنە، اۋىل ومىرىندە ەندى ءبىر جاڭا سەميا، جاڭا سالت، جاڭا مادەنيەتتى ءۇي پايدا بولدى. ءسىزدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىڭىزعا ەلىكتەۋشىلەر از ەمەس. كەيبىر ايەلدەر ءسىزدىڭ ءۇي ىشىنەن ۇلگى كورگىسى كەلەدى، بۇل وتە ورىندى تىلەكتەر...
مىنە، مەن ءسىزدىڭ ۇيدە وتىرمىن، وسى مينۋتتە مەنىڭ كوز الدىما جاڭا ءداستۇرلى، ەڭسەسى كوتەرىڭكى وقىعان ازاماتتىق ءۇي تۇرمىسى ەمەس، الدەبىر ەسكى زامان مەن جاڭا ءومىردىڭ ناشار دا بۇدان قوسىندىسى ەلەستەيدى، نە عاجاپ؟! ەسكى زاماننىڭ وعاش تا تاعى، نادان تاربيەسىن كورگەن، وسى كۇنگە دەيىن ەسكىلىك كولەڭكەسىندە قالعان ءوز اكەڭىز بەن شەشەڭىزگە ەشبىر جاڭالىق اكەلمەگەن ءتارىزدىسىز. ولاردى باسقان شاڭنان سىلكىپ، ەسكى توزاڭنان ارىلتىپ، جۋىپ تازارتۋدىڭ ورنىنا ءسىز ءوزىڭىز ەسكىرىپ بارا جاتقاندايسىز. ءسىزدىڭ جاڭا كيىمىڭىزگە توزاڭ مىقتاپ وتىرعان ءتارىزدى. مەنىڭ وسى ءسوزىم شىم جۇرەگىمنەن شىعىپ وتىرعان، ءسىزدى اياعان، جاقسى كورىپ وتىرعان جۇرەكتەن تۋعان سوزدەر. ونىڭ شىندىعىن ءوز ءۇي ىشىڭىزگە كوز جىبەرسەڭىز، ءوزىڭىزدى قورشاعان سول ءبىر ومىردەن ارىرەكتەۋ كەتىپ، سىن كوزبەن قاراساڭىز ءوزىڭىز دە وڭاي-اق بىلەسىز. انە، توردە ساكى ۇستىندە ءوزىنىڭ ەسكى ورنىندا اكەڭىز بەن شەشەڭىز جاتىر. باياعى ەسكى جاي، ەسكى ورىن. وقىعان ءسىز سولاردان وزا العان جوقسىز. ءسىزدىڭ ءۇي ەتتى (كەيبىرەۋلەر بەسبارماق دەسەدى) قولمەن جەيدى. ءسىز اقساقال قولىنان ەت اسايسىز، بۇنى نە دەيمىز؟ اتام زامانداعى دوڭگەلەك ستول، اتام زامانداعى ەسكى تاباق. ينستيتۋت بىتىرگەنسىز، ءسىزدىڭ جاڭا سەميا وسى ءبىر ەسكى ورىندى باياعىشا قورشاپ، قولدى تاباققا باياعىشا سۇعادى. «جاڭالىق» دەگەندە بۇل ۇيگە كىرگەن جالعىز كروۆات. انا تەرەزە تۇبىندە تۇرعان شيبۇت ستول، ونىڭ ۇستىندەگى ون شاقتى كىتاپتار، گازەتتەر. وسىدان باسقا، ءسىزدىڭ تۇرمىسىڭىزدا ەسكى اۋىل ومىرىنەن نە ايىرما بار؟ ارينە، ءبىر ايىرما بار. ول — ءسىزدىڭ، وقىعان ازامات بولۋىڭىز. بىلىمنەن حابارلارىڭىز بارلىعى، ءبىراق بۇدان پايدا نە؟ ءوز بويىڭىزداعى ءبىلىم جارىعى، ءوز ۇيىڭىزگە دە ساۋلەسىن تۇسىرمەگەن، ءسىز تەك قانا تاماق تابۋدىڭ، كيىم كيۋدىڭ جولىنا تۇسكەنسىز. ءوزىڭىزدىڭ تىكەلەي ەڭبەكاقى الىپ وتىرعان مىندەتتى قىزمەتىڭىزدى اتقارعاننان باسقا، ءسىزدىڭ اۋىل ومىرىنە قاتىناسىڭىز جوق. ءسىز اۋىلدان، اۋىل ادامدارىنان، اۋىل تۇرمىسىنان قول ۇزگەنسىز. بايقاپ قاراڭىزشى، ءۇي ىشىندەگى كىتاپتارىڭىز دا ءوز ماماندىعىڭىزدىڭ توڭىرەگىندە عوي، ماركسيزم-لەنينيزم كلاسسيكتەرىنىڭ بىرەر ەڭبەگى بار. تولستويدىڭ ءبىر كىتابى بار، باسقا كوركەم ادەبيەت كىتاپتارى ءسىزدىڭ. ۇيدەن ورىن تەپپەگەن. ءسىزدىڭ قىزمەتتەن بوس ۋاقىتتارىڭىز بولىمسىز نارسەلەرگە، جامان ادەتتەرگە اۋەستىكپەن وتەتىن ءتارىزدى. ءسىز سول ءبىر بوس شاقتارىڭىزدى قوعامعا پايدالى، اۋىل ومىرىنە الدەقانداي جاڭالىق اكەلەتىن جايلارعا ارناساڭىز قانداي جاقسى بولار ەدى! ءوز قولىڭىزدا وتىرعان اكە-شەشەڭىزگە كوز جىبەرىڭىزشى! ولاردىڭ نە سىرت كورىنىسىندە، نە ىشكى سەزىم دۇنيەسىندە بۇرىندى قالپىنان ءبىر دە ءبىر وزگەرىسى جوق قوي. قايتا ءوز سىرتىڭىز جۇدەپ بارا جاتقان ءتارىزدى. ءسىزدىڭ ءۇيدىڭ ماڭىندا دا مونشا، نە اجەتكە بارار ورىن جوق. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءسىز ءوزىڭىزدىڭ اۋىلدا كوممۋنيستىك جاڭا ءومىر قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى ەكەندىگىڭىزدى مۇلدە ەستەن شىعارىپ جىبەرگەنسىز. ءسويتىپ، جابايى، ءوز قىزمەتىن ادال اتقارعاننان باسقاعا كوڭىل اۋدارمايتىن ەسكى زاماننىڭ تۇيىق ماماندارىنا ۇقساپ كەتكەنسىز.
سىزدەر، سوۆەت وقىعاندارى؛ اۋىلداعى مۇعالىمدەر، اگرونومدار، پارتيا ۇيىمداستىرۋشىلارى، كولحوز باستىقتارى، اۋىلدا كوممۋنيستىك جاڭا سالت، جاڭا ءداستۇر قۇرۋشىلار ەمەسسىزدەر مە! سول ۇلى مىندەتتەرىڭىزدى ءبىر مينۋت تا ەستەن شىعارۋعا بولمايدى عوي. سىزدەر قالادان اۋىلعا جاڭالىق الا باراتىن، سول جاڭالىقتى ارىماي، تالماي كۇپ سايىن، ساعات سايىن اۋىل تۇرمىسىنا، اۋىل ومىرىنە سىڭىرە بەرەتىن جاڭا كۇش، پارتيانىڭ، ۇكىمەتتىڭ سەنىمدى وكىلدەرىسىزدەر. ەسكى ادەتكە، ەسكى جيرەنىشتى سالتتارعا قارسى شىعۋ، ونىمەن كۇرەسۋ — سوزبەن ەمەس، ىسپەن بولماق. سىزدەردىڭ ۇيلەرىڭىز، ءۇي تۇرمىستارىڭىز، وزدەرىڭىزدىڭ سەميالارىڭىزدىڭ ادەت، داستۇرلەرى اۋىل ىشىندە، اۋىل مادەنيەتىنىڭ كوتەرىلۋىنە ۇلگى بولماق. سوندىقتان سىزدەردىڭ ۇيلەرىڭىزدە دە، سەميالارىڭىز بەن ءوز بويلارىڭىزدا دا ەسكىلىككە ەشبىر ورىن قالماۋعا ءتيىس.
اۋىل ينتەلليگەنتتەرى ىنتىماقپەن، بىرلىكپەن قولعا السا، ەسكىلىكتىڭ ءاربىر زياندى قالدىقتارىنا قارسى توقتاۋسىز كۇرەس جۇرگىزسە، اۋىل مادەنيەتى الدەقاشان كوتەرىلگەن بولار ەدى، اۋىل ومىرىنەن ەسكىلىك قالدىقتارى جويىلىپ، ەسكى سالتتاردان ارشىلعان بولار ەدى...
قۇرمەتتى ن... ەگەر ءسىز سىقىلدى وقىعان ادامدار اۋىلدا از بولسا، مەن دە بۇل حاتتى جازباعان بولار ەدىم. وسى حاتىمدى وقىعاننان كەيىن: «مۇنىسى نەسى، مەن سەكىلدىلەر ەل ىشىندە كوپ قوي»،— دەپ ماعان رەنجۋىڭىز اقيقات. مەنىڭ بۇل حاتىم ءسىزدىڭ سوقا قارا باسىڭىزدان گورى، سول ءبىر ءوز ەڭسەلەرىن وزدەرى ءتۇسىرىپ العان وقىعاندارعا ارنالىپ وتىر. مەن بۇل حاتتى ولاردى ايىپتاۋ جولىمەن جازىپ وتىرعانىم جوق. ەڭسەڭدى كوتەر، ءوز مىندەتىڭنىڭ دارەجەسىندە بول، سوۆەت ينتەلليگەنتى دەگەن ارداقتى اتتى اقتا! اۋىل مادەنيەتىن جوعارى كوتەر! اۋىل ومىرىندەگى ەسكىلىكتىڭ بارلىق قالدىقتارىنا ءوز ءۇيىڭنىڭ ىشىنەن باستاپ، قارسى كۇرەس اش! — دەمەكپىن. ءسويتىپ، پارتيانىڭ، ۇكىمەتتىڭ اۋىلداعى سۇيەنىشى سەنىمدى ۇگىتشىلەرى، جاڭا تۇرمىس ورناتۋشىلارى دەگەن قۇرمەتتى ەسىمگە ىسىڭمەن جاۋاپ بەر! — دەمەكپىن.
ەگەر ارتىق كەتكەن جەرىم بولسا كورسەتەرسىزدەر، ونى مەن دە قارسى الماقپىن. جانى اشىعان ادامنىڭ دوستىق جۇرەكتەن ايتار ءسوزى قاتتى بولماق. سوندىقتان مەنىڭ بۇل حاتىمدى جولداستىقپەن، دوستىقپەن قارسى الىپ، ىسكە كىرىسەر دەپ سەنەمىن.
جولداستىق سالەممەن جۇماعالي ساين.
You Might Also Like
-
قارت ورالدىڭ كۇنگەيىنەن شىعىستاعى سوناۋ قۇلىندى دالاسىنا، قىزىلجاردىڭ تەرىستىگىندەگى قايىڭ جالدارىنان قاراعاندىنىڭ كومىرلى وڭىرلەرىنە دەيىن جالپاق دۇنيەنى جايلاپ جاتقان تىڭ ولكەسى. باتىسىنان شىعىسى...
