InfoHub Logo

قازاق باسپاسوزدەرى، باسىلىمدارىننىڭ كونە تاريحىنا زەر سالىپ، كوز جۇگىرتىپ وتەر بولساق، «ايقاپ» -تىڭ تۇڭعىش جۋرالى ەكەنىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. «قازاق» گازەتى دە ەل تاريحىنداعى تۇڭعىش جاريالانعانى جالپاق جۇرتقا ءمالىم. ەكى باسىلىم دا وزدەرىنىڭ وزەكتىلىگىن ءالى كۇنگە جويماي، ەل ساناسىندا مىقتاپ ساقتالعان. وندا كوتەرىلگەن كەي ماسەلەلەر بۇگىنگە كۇنگە دەيىن ساقتالىپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا تاراپ كەلەدى.
قوس باسىلىمدى دا ەلىنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قىلقالامعا جان ءبىتىرىپ، جۇرتى دەسە جۇرەگىن جۇلىپ بەرۋدەن تايىنبايتىن، ناعىز ازاماتتار باسقارعان بولاتىن. جۋرنالدىڭ رەداكتورى – قوعام قايراتكەرى، اقىن، اۋدارماشى، مۇحامەدجان سەرالين بولسا، ال «قازاق» گازەتى، احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ باسقارۋىمەن جۇزەگە اسىرىلدى. ءبىراق ەكى باسىلىمنىڭ كەي – كەزدە قاراما – قايشىلىققا كەزىككەن تۇستارى دا جوق ەمەس. كوپشىلىك ءىستىڭ بايىبىنا بارماي جاتىپ، قوس باسشىنىڭ اراسىندا ءوز – ارا ارازدىق تۋىندادى دەپ، جالعان اقپارات تاراتىپ، بۇرمالاپ جۇرگەندەر دە جوق ەمەس. م.سەرالين مەن ا.بايتۇرسىنوۆ اراز بولعانى قانشالىقتى راس؟ ەكى ازاماتتى دا قازاق ەلى توبەسىنە كوتەرىپ، ۇلىقتايتىندارى جاسىرىن ەمەس. ولاي بولسا، ولاردى جاۋ دەۋگە دە اۋىزىڭ بارمايدى. كوپشىلىكتىڭ اراسىندا ءالى كۇنگە تالقىعا تۇسكەن ماسەلەنى بولاشاق جۋرناليست رەتىندە مەن زەرتتەۋدى ءجون كوردىم.
«ايقاپ» پەن «قازاقتىڭ» ايتىسقاندىعىن بەيىمبەت ءمايليننىڭ مىنا سوزدەرىنەن دە اڭعارۋعا بولادى:  «ەندى كەلەيىك، «ايقاپ» پەن «قازاق» اراسىنا. بۇل ەكەۋىنىڭ كەيبىر پىكىرلەرىنىڭ بىرىنە-بىرى قيعاشتىعى، ول تۋرالى ءبىرسىپىرا ءسوزدىڭ بولىپ وتكەندىگى وقۋشىلارعا بەلگىلى». 
ال، ەندى قايشىلىقتىڭ نەدەن تۋىنداعانىن انىقتاپ كورەيىك... «ايقاپ» جۋرنالى ەلىنىڭ كوزى اشىلىپ، بىلىمگە ۇمتىلعانىن قالاپ، وتىرىقشىلدىقتى ءجون دەپ سانايدى. مۇنىڭ تۇپكى ساناسىندا ەل ازاماتتارى ەگىن ەگىپ، شارۋامەن اينالىسىپ، ءىلىم – بىلىمگە ۇمتىلسا ەكەن دەگەن كوزقاراسى. ال، «قازاق» گازەتى بۇل پىكىرگە قارسى شىعىپ، وزدەرىنىڭ بولجامدارىن ۇسىنعان. ول، ءتىپتى ماقالا ۇزىندىلەرىنەن دە بايقالعان: «قازاقتاردىڭ ادامدارىنىڭ سانىن قوسىپ ساناپ، ۇيلەرىنىڭ سانىنا بولگەندە، ياعني ورتا سانىن العاندا ءۇي باسىنا التى جاننان كەلەدى. ونىڭ ۇشەۋى ەركەك، ۇشەۋى ايەل بولادى. مال نورماسىمەن جان باسىنا 15 دەسياتينادان بەرەتىن جەردەن ەگىن نورماسىمەن ەر باسىنا عانا 15 دەسياتينادان جەر بەرەدى. قىسقاسىن ايتقاندا، مال نورماسىنىڭ جەرى ەگىن نورماسىنىڭ جەرىنەن ەكى ەسە كوپ بولماقشى. ماسەلەن، ەگىن نورماسىمەن 3 ەركەككە 15 دەسياتينادان ساناعاندا ءۇي باسىنا 45 دەسياتينادان كەلسە، مال نورماسىمەن ەركەك-ايەلى بار جان باسىنا 15 دەسياتينادان ساناعاندا ءۇي باسىنا 90 دەسياتينا كەلمەكشى. 45 كوپ پە، 90 كوپ پە؟» ،- دەپ سۇراق جولداۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ پىكىرى وڭ ەكەنىن تۇسىندىرگىسى كەلەدى. ولار اتا – بابامىزدان جەتكەن جەرلەردى رەسەي پاتشالىعى تالان – تاراجىعا سالىپ، وزدەرىنە يەمدەنىپ الا ما دەپ قاۋىپتەنگەن بولاتىن. وكىنىشكە وراي، بۇل بولجام راستالىپ، وتارشىلقىقا كوشكەن سوڭ قاراپايىم حالىققا كىشىگىرىم عانا جەرلەر بەرىلىپ، قۇنارلى، اۋقىمدى بولىكتى پاتشالىق ءوز يەلىكتەرىنە تارتىپ الدى.
الايدا، وسى ورايدا «ايقاپ» جۋرنالى تۋرالى تەرىس پىكىر قالىپتاستىرماعان ءجون. سەبەبى، ولار دا ءوز كەزەگىندە ەلىنىڭ جاقسى تۇرمىس كەشۋىن كوكسەگەن بولاتىن. قاراڭعى حالىق بىلىمگە، شارۋاعا ۇمتىلسا ەكەن دەگەن نيەتپەن، ەلىنىڭ زاماناۋي دارەجەدە كوتەرىلگەنىن كوكسەپ، وتارشىلدىققا كوشۋدى وسى ماقساتتا قولداعان بولاتىن.
ايتا، كەتەيىك ەكى باسىلىم دا ءبىر – بىرىنە قاراما – قايشىلىق تۋىنداسا دا، ۇنەمى ءبىر – ءبىرىنىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، قولداپ وتىرعان. وعان دادەد، «قازاق» گازەتىنىڭ 1915 جىلعى 148-سانىندا «ايقاپ توقتالۋى» دەگەن ماقالانىڭ جاريالانۋى. وندا قازاقتىڭ ۇمىتىنە اينالعان جالعىز جۋرنالدىڭ توقتاپ قالعانىنا قاپا ءبىلدىرىپ، قام جەگەنىن اڭعارتقان. ولاردا جەكە باس ارازدىعى ورىن العان جوق، تەك كوتەرگەن ماسەلەلەرىندە كەلىسپەۋشىلىكتەر تۋىنداپ، ەكەۋى دە ۇلت بولاشاعى ءۇشىن قام جەگەن ازاماتتار ەدى. 
قورىتىندىلاي كەلە، بار ايتارىم، ەكى باسپا ءسوز دە ەل تاريحىندا ويىپ تۇرىپ ورىن الاتىن سالماقتى باسىلىمدار. قازىرگى بەيبىت زامانعا جەتۋىمىزگە بىردەن ءبىر سەبەپ بولعان، «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامانعا» جەتۋىمىزگە سەبەپ بولعان ۇلتىنىڭ قامىن جەگەن، ەل شىندىعىن، مۇڭىن ارقالاعان ەكى باسپا جەتەكشىلەرىنە العىستان باسقا ايتارىمىز جوق.

---