InfoHub Logo

(مەكتەپ ءبىتىرۋشى شاكىرتتەر ءۇشىن وتىنىشپەن جازىلعان).

حالقىمىزدىڭ تىلىندە ازامات، ازاماتتىق ۇعىمى ەكى ءتۇرلى ماعىنادا قولدانىلاتىندىعى بار. ەكەۋى دە – قاستەرلى، ەكەۋى دە – قاسيەتتى ۇعىم. ءبىرى – ادامنىڭ ءوز مەملەكەتىنە دەگەن ساياسي-قۇقىقتىق تۇرعىداعى قارىم-قاتىناسىن ايشىقتايتىن زاڭدىق ءمانى بار ۇعىم بولسا، ەكىنشىسى – ادامنىڭ ىشكى قادىر-قاسيەتىنىڭ ولشەمىن باعالايتىن كيەسى باي ۇعىم. وسى ەكى ۇعىم ماعىنالىق تۇرعىدان الۋان ءتۇرلى بولىپ كورىنەتىن بولسا دا، ىشكى وي، تانىم تۇرعىسىنان العاندا بىر-بىرىنە ءتىپتى جاقىنداي تۇسەتىن سەكىلدى. سەبەبى بەلگىلى، ءبىرىنشى ۇعىمدا وتان دەگەن قاسيەتتى ءسوزدى ەسكە الىپ تۇرساق، ال ەكىنشى ۇعىمدا ادامنىڭ ار-وجدانى، ۇيات-يمانى، سانا مەن جان-دۇنيەسىنىڭ اسقاقتىعى تىلگە ورالادى. ايتىلعان قاستەرلى سوزدەردىڭ ءبارى، اينالىپ كەلگەندە، ءبىز ءۇشىن رۋحاني تۇرعىدان ءنار الارلىق ماعىناسى بار دۇنيەلەر ەكەندىگى داۋسىز.

ايتسە دە وسى ازاماتتىق دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى ايتار سوزگە كەلگەندە عانا وڭاي، سونشالىقتى جەڭىل كورىنگەنىمەن، مۇنى بويعا ءسىڭىرۋ، دارىتۋ وپ-وڭاي شارۋا ەمەس. سەبەبى بۇل ۇعىمنىڭ ارعى جاعىندا تابيعي ءمولدىر باستاۋ بولىپ سانالاتىن تەك پەن تاربيە دەيتىن قاستەرلى ۇعىمداردىڭ جاتاتىندىعى دا انىق.

قازاق حالقى – ەجەلدەن-اق بالا تاربيەسىنە اسا دەن قويعان حالىق. ءتىپتى ۇلتتىڭ تابيعي قادىر-قاسيەت، بولمىس-بىتىمىنە كوز جۇگىرتىپ وتىرساق، حالقىمىز بولاشاق پەرزەنتتىڭ انا قۇرساعىندا جاتىپ-اق سول انانىڭ جان-دۇنيەسىنىڭ تازالىعىمەن تىنىستاي الۋى مۇمكىن ەكەندىگىنە سەنگەندەي. پەرزەنت دۇنيەگە كەلمەستەن-اق ونىڭ بولاشاق تاربيەسىنە ءمان بەرىپ قاراعان ءتارىزدى. قازاق حالقىنىڭ تالىم-تاربيەسىندە ۇستانعان ەڭ باستى نىساناسى – ار، ۇيات، وجدان ماسەلەلەرى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جاننىڭ تازالىعى بولدى. “مالىم – جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى” دەگەن سوزدەردى ءوزىنىڭ ۇرپاعىنىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ وسىرگەن حالىق. سوندىقتان دا وسى ايتىلعان قاسيەتتەر ۇلدىڭ دا، قىزدىڭ دا بويىنان تابىلاتىنداي ەتىپ ءتالىم بەرۋدى باستى قاعيدا ەتتى. وعان “انانىڭ اق ءسۇتى” دەگەن قاسيەتتى ۇعىمدى قوسىڭىز. وسىنىڭ بارلىعى پەرزەنت كەلەشەگىنىڭ تابيعي تۇرعىداعى ءمولدىر باستاۋى، بۇلاعى ەمەس دەي الاسىز با؟ بالا بويىنداعى اسىل تەكتى قالىپتاستىرۋداعى العاشقى مەكتەپ، العاشقى ءتالىم وسىندا جاتىر. سونى ەتەنە ۇعىنعان حالىقتىڭ ءوزى فيلوسوفيالىق استارى ۇلكەن، زور مانگە يە بولىپ كەلەتىن “ءۇيدىڭ جاقسى بولماعى – اعاشىنان، جىگىتتىڭ جاقسى بولماعى – ناعاشىدان”، “الىپ انادان تۋادى” سەكىلدى قاستەرلى ءسوز-ۇعىمداردى بەكەردەن-بەكەر ايتقان جوق. ەندى وسىناۋ قاسيەتتەرگە اكە قانىن قوسىڭىز. جەتى اتاعا جەتپەستەن قىز الىسپاعان، قان تازالىعىنا قاتتى ءمان بەرگەن قازاق حالقى تەك دەگەن ۇعىمعا اسا كورەگەندىلىكپەن نازار اۋدارادى. سەبەبى ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ازامات بولۋ، ازاماتتىق تانىتۋ سياقتى ۇعىمداردىڭ ار جاعىندا دا وسى تەك ۇعىمى كەيدە ءبىرىنشى بولىپ كولدەنەڭدەپ تۇراتىندىعى دا بار. قازاقتا كەيدە قوعامدا بيىك ازاماتتىق تانىتىپ جۇرگەن جاندار تۋرالى “بۇل ءبىر جاقسىنىڭ ۇلى ەدى، بۇل ءبىر جاقسىنىڭ قىزى ەدى، اينالىپ كەلىپ ءوزىنىڭ نەگىزىنە تارتىپ تۇر عوي” دەپ سويلەيدى. ەندى وسىعان “اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول” دەگەن ءتالىم مەن تاربيە ماسەلەسىن ۇستەي تۇسسەك، الگى قاسيەتتى تۇسىنىكتەردىڭ ۇعىم-اياسى بۇرىنعىدان دا كەڭەيىپ، بۇرىنعىدان دا ايشىقتانا، بۇرىنعىدان دا اجارلانا تۇسپەس پە؟!

جاقسى تاربيە – جان ازىعى. ءوسىپ كەلە جاتقان بالا جاس شىبىق سەكىلدى، قالاي يسە، سولاي يكەمدەلەدى. وسىنى سەرگەك كوڭىلمەن ۇعىنعان حالىق بالا تاربيەسىنە بەسىگىنەن ءمان بەرىپ قارادى. تابيعي-فيلوسوفيالىق اۋەنگە، سازعا تولى بەسىك جىرىنىڭ بويىندا استارلى، مول قاسيەت جاتتى. بۇل تەگىننەن-تەگىن ەمەس. قاسيەتتى سازدىڭ بۇكىل بولمىس-بىتىمىندە دارالىقپەن ورىلگەن ادامگەرشىلىك، يماندىلىق باستاۋى، دانالىقپەن تەلىنگەن سانانىڭ اسقاقتاي ءتۇسۋى، جاڭعىرىعۋى، سەرگەكتىككە يە بولۋى – ءبارى-بارى وسىناۋ تابيعي ءمولدىر، كىرشىكسىز باستاۋ-بۇلاقتاردىڭ ناتيجەسى ەكەندىگى داۋسىز. ەندەشە، قاسيەتتى ازامات، ازاماتتىق تانىتۋ ۇعىمدارى ەرەسەك ادامنىڭ بويىنان وز-وزىنەن كورىنىس تابا قويمايدى ەكەن. بۇل قالاي دەسەك تە، ونىڭ تەگى مەن ءوزى وسكەن وتباسىنداعى اتا مەن انانىڭ تالىم-تاربيەسىنىڭ جەمىسى ەكەندىگى انىق.

مىنە، ءبىز قانشاما جىلدار ءتالىم العان التىن ۇيا – اياۋلى مەكتەبىمىزدەن ۇشقالى وتىرمىز. ارماندارىمىز – اسقاق، ماقساتتارىمىز – بيىك، ساپارىمىز – ايقىن، جولىمىز – اق بولسىن دەپ تىلەدىك. ەندىگى ساتتە اياۋلى اتا-انالارىمىز بەن ارداقتى ۇستازدارىمىز دارىتقان تەك پەن ءتالىمدى ءومىردىڭ ءوز تاجىريبەسىندە سىناپ كورەتىن ءسات تۋدى. ءيا، ءبىز ەرتەڭگى مامانبىز. جاقسى مامان بولۋعا دا تالپىنىس جاسايتىندىعىمىز انىق. ءبىراق اڭگىمە وسىمەن عانا شەكتەلەر مە ەكەن؟ ءبىز ەڭ الدىمەن ادامدىق ار-ۇياتتىڭ، ادالدىق پەن جاقسىلىقتاردىڭ، ادىلدىك پەن قايىرىمنىڭ، وتانعا دەگەن پەرزەنتتىك قىزمەتتىڭ، ەلگە، تۋعان جەرگە دەگەن شىنايى ماحابباتتىڭ ولشەمىندە ءومىر سۇرە الارلىق مامان بولۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ جان-دۇنيەمىزگە ءبىلىم عانا ەمەس – بيىكتىك، تانىم عانا ەمەس – تەرەڭدىك ۇيا سالعاندا عانا، ءبىز ازاماتتىق قالپىمىزدان اۋىتقىماي ءومىر سۇرە الماقپىز. بۇل جول وڭاي ەمەس. ءبىراق ءومىردىڭ شىنايى دا مارتەبەلى، اداستىرماس ايقىندىعى بار جالعىز سوقپاعى وسى عانا. ءومىر ەندى باستالدى.

---