جاڭارتىلعان ءبىلىم - زامان تالابى
جاڭارتىلعان ءبىلىم - زامان تالابى
تاسجانوۆا نازيرا التىنبەكوۆنا
№56 ورتا مەكتەپ
ءاربىر مەملەكەتتىڭ وسىپ-وركەندەۋىنىڭ، باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىنىڭ ەڭ باستى وشاعى ۇستاز بەرگەن ءبىلىم. سوندىقتان دا دامۋدىڭ ەڭ بيىك كوكجيەگىنەن كورىنگىسى كەلەتىن كەز كەلگەن مەملەكەت ەڭ الدىمەن، ءبىلىم بەرۋ سالاسىن جولعا قويىپ، ساپاسىن كوتەرۋدى ماقسات ەتەدى. وسىعان وراي 2016-2017 وقۋ جىلىنىڭ 1 قىركۇيەك ايىنان باستاپ ەلىمىزدىڭ بارلىق مەكتەپتەرى ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسىنە كوشتى. ەلىمىزدىڭ ورتا ءبىلىم ايماعىندا بولىپ جاتقان جاڭالىعى ءبىزدى دە بەي-جاي قالدىرماعانىن جاسىرمايمىن. بۇل باعدارلامانىن وزگەشىلىگى دايارلىق سىنىبىنان باستاپ بالاعا ءسپيرالدى ءبىلىم بەرۋ بولىپ تابىلادى. تاقىرىپتار ءارتۇرلى دەڭگەيلەردە قايتالانىپ، كەلەسى دەڭگەيدە الدىڭعىعا قاراعاندا اناعۇرلىم تەرەڭدەتىلىپ وقىتىلىپ، كۇردەلىلىگى ارتىپ وتىراتىنىن ەستىگەندە مەنىڭ ىشكى دۇنيەمدە ءبىر قۋانىش پايدا بولا باستادى. «قايتالاۋ –ءبىلىم اناسى» دەگەن ءسوزى بار ەمەس پە؟ بالا جىلدان جىلعا قايتالاپ، تاپسىرمالارى بىرتە-بىرتە كۇردەلەنىپ تۇرسا، بالاعا وقۋ ۇدەرىسىندە قيىنعا سوقپايدى دەپ ءتۇسىندىم. ءسپيرالدى ءبىلىم بەرۋ ارقىلى بالانىڭ بويىنداعى تابيعي تالانتىن اشۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەتىن شىعار دەگەن وي تۋدى. ءار بالانىڭ جەكە قابىلەتىن انىقتاپ، ونى سول باعىتتا جەتەلەۋ - ۇستاز پارىزى. بالانى زامانىنا قاراي يكەمدەپ، ءوز زامانىنىڭ وزىق ونەگەسىن ونىڭ ساناسىنا سىڭىرە ءبىلۋ، ولاردى شىعارماشىلىق باعىتتا جان-جاقتى دامىتۋ -بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى . جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى بويىنشا سەرتيفيكاتتالعاننان كەيىن قىركۇيەك ايىنان باستاپ مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان 22 وقۋشىنىڭ سىنىپ جەتەكشىسى بولىپ جاڭارتىلعان باعدارلامانىڭ ايتىلىم، تىڭدالىم، جازىلىم جانە وقىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ۇدەرىسى ارقىلى فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىعىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا، ءبىلىم الۋعا ىنتالى جەكە تۇلعانىڭ دامۋىنا جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى بويىنشا شاكىرتتەردى بىلىممەن سۋسىنداتۋعا العاشقى قادامىمدى باستادىم. العاشقى كەزەڭنەن باستاپ بالانىڭ فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ەندى عانا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان وقۋشىلارعا تىڭدالىم جانە ايتىلىم داعدىسى بويىنشا جۇمىستار اتقارىلدى. سونىڭ ىشىندە مۇعالىمگە كومەك رەتىندە دايىنداعان ساۋات اشۋ پانىنەن ديسكى بالالارعا كوپتەگەن پايداسىن تيگىزدى. ياعني، بالا بەرىلگەن ءماتىندى تىڭداپ، وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، سودان كەيىن وزدەرى پايىمداۋلارىمەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە باستادى. بۇل كەزەڭدە مەنىڭ ەڭ ءبىرىنشى العا قويعان ماقساتىم بالالار ءبىرىن-بىرى تىڭداي ءبىلۋى ءتيىس ەدى. ياعني، تىڭدالىم داعدىسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك بولاتىن. ايتىلىم داعدىسى ءار شاكىرتكە ەڭ قاجەتتىلەردىڭ ءبىرى. ءتىل مادەنيەتى، تىلدىك قورى، ساۋاتتىلىعى بالانى جارقىن جولعا اپارارى حاق. سويلەي-سويلەي شەشەن بولارسىڭ دەگەن سەكىلدى وقۋشىنىڭ ءسوز بەن سويلەمگە بەرىك نازار قويۋى بولاشاقتىڭ كىلتىن تابۋعا ارقاۋ بولادى. تۇپكى سوزدەرمەن تۇرتكى زاتتاردىڭ وزەكتى ماسەلەسىن كەلەشەكتە شەشىم تابۋ ۇردىسىنە اينالدىرسا - وندا ول بالانىڭ بولاشاعى. كۇندەلىكتى ساباقتا تىڭدالىم جانە ايتىلىم داعدىسى بويىنشا جۇمىس جاساعاندىقتان بالالار، بۇل داعدىعا دا توسەلە باستادى. ياعني، ءبىرىن-بىرى ىشتەي ۇعىنىپ وزگەنىڭ پىكىرىن سابىرلىقپەن تىڭداۋعا قالىپتاسا باستادى. بالا بولاشاعى - ءبىلىم، ال بىلىمگە كوڭىل قويساق، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزۋ، سويلەۋ ارقىلى، ال سويلەۋ ءۇردىسى ايتىلىم داعدىسىنا كەپ تىرەلەدى. العاشقى كەزەڭدە ارينە ءالى ءارىپ تانىمايتىن، اق قارانى ءبىر كورەتىن بالامەن جۇمىس ىستەۋ قيىنعا ءتۇستى. وسى باستاۋىش سىنىپتا 18 جىل جۇمىس ىستەگەنىمدە 1 سىنىپتا بالا قاراتانۋ ءۇشىن ءبىز الىپپە وقۋلىعىن وقىپ سول وقۋلىققا ابدەن كوزىمىز ۇيرەنىپ كەتكەندىكتەن بە، ايتەۋىر، ەڭ ءبىرىنشى كەزەڭدە قيىندىقتار بولدى. ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە ءوزىم دە، وقۋشىلارىمدا ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتا باستادى. تەك قانا ايتارىم ساۋات اشۋ پانىندەگى وقىلىمعا بەرىلگەن ماتىندەردى تىڭدالىمعا بەرىلگەن ماتىنگە قاراعاندا بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي ايقىنداپ بوياۋىن انىقتاپ شىعارسا ەكەن دەگىم كەلەدى. ەكىنشىدەن، جاراتىلىستانۋ پانىنەدە ساۋات اشۋ ءپانى سياقتى مۇعالىمگە كومەك رەتىندە تىڭدالىم داعدىسىن ۇتىمدى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ارنايى ديسكاسى بولسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. سەبەبى، جاراتىلىستانۋ ءپانى باستاۋىش سىنىپقا جاڭادان ەنگەن ءپان. ەندىگى ءبىر كەزەكتە ايتاتىن نارسە ول باعالاۋ جۇيەسى. كريتەريالدى باعالاۋ وقىتۋ، وقۋ جانە باعالاۋدىڭ ءوزارا تىعىز بايلانىسىندا نەگىزدەلگەن. كريتەريالدى باعالاۋ ناتيجەلەرى ءبىلىم بەرۋ پروسەسسىن ءتيىمدى جوسپارلاۋ جانە ۇيىمداستىرۋ ماقساتىندا پايدالانىلادى. كريتەريالدى باعالاۋ قالىپتاستىرۋشى جانە جيىنتىق باعالاۋدان تۇرادى [1]. قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ ۇزدىكسىز وتكىزىلەدى، وقۋشى مەن وقىتۋشى اراسىنداعى كەرى بايلانىستى قامتاماسىز ەتەدى جانە وقۋ پروسەسسىن دەر كەزىندە تۇزەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى [2]. قالىپتاستىرۋشى تاپسىرمالار ارقىلى ايتىلعان ماداق، وي-پىكىرلەر بۇرىنعىدان الدەقايدا شاكىرتتى شىڭداپ، بيىككە جەتەلەۋگە، ءوز قاتەسىن كەرى بايلانىس ارقىلى تۇزەتۋگە ۇمتىلدىرادى. بۇرىنعى ءداستۇرلى وقۋداعى ءار قويىلعان باعا بالانىڭ تالپىنىسىن تومەندەتۋگە جول اشاتىنى بەلگىلى، سوندىقتان كەرى بايلانىس بالانىڭ تالعامى مەن تالپىنىسىن جوعالتپاۋعا سەپتىگىن تيگىزە باستادى. وقۋشى ءاربىر جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋى ءۇشىن ءمۇعالىمنىڭ قولداناتىن وقىتۋ ادىس-تاسىلدەرى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. توپتاعى بىرلەسكەن جۇمىس ارقىلى وقۋشىلار ءبىر-بىرىنىڭ بىلىمىمەن جانە ءوز تۇسىنىگىمەن بولىسە وتىرىپ، بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى. بىرلەسكەن، سۇراق -جاۋاپ كەزىندە ءوز تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتەدى. باستاۋىش سىنىپتاردا قولداناتىن پەداگوگيكالىق تاسىلدەردىڭ باسىم بولىگى زەرتتەۋگە نەگىزدەلگەن وقۋ ادىس-تاسىلدەرىنەن تۇرادى. وسى جاڭارتىلعان ءبىلىم بويىنشا وتكەن جاراتىلىستانۋ پانىنەن «عارىش دەگەنىمىز نە؟» دەگەن تاقىرىپتا وتكەن ءبىر ساباعىمدى مىسال كەلتىرەتىن بولسام، ەڭ ءبىرىنشى بالالاردىڭ وسى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ ءۇشىن تاقتاعا كۇن، اي، جۇلدىزدىڭ سۋرەتىن شىعارىپ، بۇل سۋرەتتەگى زاتتاردى قايدان جانە قاشان كورۋگە بولادى دەگەن سۇراقتان باستادىم. بالالاردىڭ «تۇندە اسپاننان» دەگەن جاۋاپتارىنان كەيىن سىنىپتى «كۇن»، «اي»، «جۇلدىز» دەپ قيما قاعازدارمەن 3 توپقا ءبولىپ الدىم جانە دە بالالاردىڭ بۇرىنعى بىلەتىن بىلىمىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، بەينەروليك ارقىلى تىڭدالىم داعدىسىنا توقتالدىق. بۇل بەينەروليكتە وزدەرى بۇرىن سوڭدى ەستىمەگەن جاڭا اقپاراتپەن تانىسىپ وي ءبولىستى. توپتىق جۇمىستا بالالار كورمە ۇيىمداستىردى. ءى توپ كۇن: ەرمەكسازدان عارىش تۋرالى ءمۇسىن جاسادى. ءىى توپ اي: عارىش تۋرالى نە ءبىلدىڭ؟ قاعاز بەتىنە ءتۇسىردى. ءىىى توپ جۇلدىز:تەلەسكوپ ماكەتىن جاسادى. وقۋشىلار ءبىلىمدى تولىقتاي مەڭگەرۋ ءۇشىن اقپاراتتى ەنجار قابىلداماي، ساباققا بەلسەندى قاتىسۋ ءۇشىن «عارىش» اتتى رولدىك ويىن ويناتتىم. وقۋشىلار عارىشتىق دەنەلەر ارقىلى رولدىك ويىن وينادى. جاڭا ساباقتى وقۋشى قانشالىقتى دەڭگەيدە مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ تاپسىرمالارىن بەردىم. «پيكتوگرامما» ءادىسى ارقىلى بالالاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيلەرىن تەكسەردىم. بۇگىنگى ساباققا وتە جاقسى تۇسىنگەن وقۋشى كۇندى، جارتىلاي تۇسىنگەن وقۋشى جۇلدىزدى، تۇسىنبەگەن وقۋشى ايدى جابىستىرۋ كەرەكتىگىن ايتىپ ءتۇسىندىردىم. ناتيجەسىندە پيكتوگرامما ءادىسى ارقىلى سىنىبىمنىڭ 13 وقۋشىسى كۇندى، 9 وقۋشىسى جۇلدىزدى جابىستىردى، جاڭا ساباقتى تۇسىنبەدىم دەپ ايدى جابىستىرعان وقۋشى بولمادى. «پيكتوگرامما» ءادىسى % كۇن-13 جۇلدىز-9 اي-0 100 59% 41 % 0 ءار ءبولىمدى اياقتاعاننان سوڭ بەكىتىلگەن جوسپار بويىنشا جيىنتىق تاپسىرمالارىن الىپ وتىردىم. ءار ساباقتىڭ سوڭىندا قالىپتاستىرۋشى تاپسىرمالاردى الىپ تۇزەتۋ ەنگىزىپ وتىرعاننىڭ پايداسى جيىنتىق تاپسىرمالارىن العاندا كوپتەگەن پايداسىن تيگىزدى.وقۋشىنىڭ ءار بولىمدە الىنعان جيىنتىق تاپسىرمالارىن اتا-انالارىنا جىبەرىپ، تانىستىرىپ وتىردىم. ياعني، اتا-انا بالاسىنىڭ قاي پاننەن، جانە نەدەن قينالاتىنىن ءبىلىپ، وزدەرى ۇيلەرىندە بالانىڭ جىبەرگەن قاتەسىنە بايلانىستى قوسىمشا تاپسىرمالار جۇرگىزىپ وتىردى. اتا-اناءمۇعالىموقۋشى ۇشتىك وداعى قۇرىلىپ، اتا-انالاردىڭ سىنىپ جەتەكشىلەرمەن ىنتىماقتاستىعى نىعايىپ، مەكتەپپەن بايلانىسى ارتا ءتۇستى، اتا-انالاردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن ىنتاماقتاستىعى نىعايا باستادى. ەگەر ءدال وسى سپيرال ءتارىزدى وقۋشى ءبىلىم الىپ، ءاربىر بالانىڭ ورىنداعان جۇمىسىن تالقىلىپ، جەتىستىگى مەن قاتەسىن تۇزەتىپ وتىرساق، بالانىڭ جاسىنان نەگە بەيىم ەكەنىن بىلە وتىرىپ، ونىڭ تابيعي تالانتىن اشۋىنا مۇمكىندىك الامىز، ەكىنشى ماماندىق تاڭداۋىنان قاتەلەسپەيتىن شىعار دەپ ويلايمىن. بۇل باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتى - ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاق تولقىنى ورتا مەكتەپتەردەن العان ءبىلىمىن قۇرال قىلۋ جانە كەز-كەلگەن ءىستىڭ ءتۇيىنىن شەشىپ، ماسەلەنىڭ بايىبىن انىقتاۋ، باعاسىن بەرىپ ومىرلەرىندە پايدالانا الۋ. وقۋشىلاردىڭ العان بالدىق جۇيەلەرىن ەلەكتروندىق جۋرنالعا قويىپ، توقساندىق سپەسيفيكاسياسىنان كەيىن وقۋشىنىڭ توقسان سوڭىندا العان بالى اۆتوماتتى تۇردە باعاعا اينالدى. قاسيەتتى قالامىن سەرىك ەتكەن قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ: “بالانى وڭاي ۇيرەتۋگە تالپىنبا، ول ءار كەزدە ناتيجەگە ويلانۋ ارقىلى جەتۋ كەرەك” دەگەن ەكەن [3]. ەندەشە، جادا بويىنشا قابىلەتى جوعارى وقۋشىلار ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارعا «كوپىرشە» بولا السا، ياعني بىر-بىرىنە ۇيرەتە السا وندا وقۋشىنىڭ العان اقپاراتى 90 پايىزعا كوتەرىلەدى. ەندەشە مىنا بىزدەر شىدامدىلىق تانىتىپ، بالانىڭ ويلانۋىنا مۇمكىندىك بەرسەك وندا ءوز تۇيسىگىندەگى ويمەن سويلەي بىلەتىن شاكىرتتىڭ جازىلىم داعدىسىندا دا ەش قاتەنىڭ بولماۋىنا كەپىلدىك بار.كەپىلدىك ول ىنتا مەن زەرەكتىك. ەگەر وسى ەكى قۇرالدى قولدانىپ بالا ەركىن سويلەسە، جازىلىم ساۋاتى دا شەت قالمايتىنى شىندىق. ايتىلىم داعدىسى وقىلىم داعدىسىنا تاۋەلدى. داعدىلار بىر-بىرىنە بايلانىستى، بۇل بىرەگەي بىرىكتىرىلگەن بولاشاقتىڭ ءبىلىم جۇيەسى. قورىتا كەلە ايتارىم، ءاربىر ۇستاز جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانا الاتىن، ءوزىنىڭ ناقتى ماقساتىن ايقىن كورە الاتىن، شىعارماشىل جەكە تۇلعا قالىپتاستىرا الاتىن كاسىبي شەبەر بولۋى كەرەك. اتاقتى پەداگوگ ك.د.ۋشينسكييدىڭ «ءمۇعالىم جاس بالا ءۇشىن ەشبىر تەڭدەسى جوق كۇننىڭ قۇدىرەتتى ساۋلەسى سياقتى» دەگەن سوزدەرىن ۇنەمى جادىمىزدا ۇستايىق.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر: 1.مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق. ءۇشىنشى باسىلىم.
2.ورتا ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن جاڭارتۋ اياسىندا باستاۋىش مەكتەپكە ارنالعان وقۋ باعدارلاماسى. – استانا، 2016ج.
3. ينتەرنەت رەسۋرستارى.
You Might Also Like
-
(مەكتەپ ءبىتىرۋشى شاكىرتتەر ءۇشىن وتىنىشپەن جازىلعان). حالقىمىزدىڭ تىلىندە ازامات، ازاماتتىق ۇعىمى ەكى ءتۇرلى ماعىنادا قولدانىلاتىندىعى بار. ەكەۋى دە – قاستەرلى، ەكەۋى دە – قاسيەتتى ۇعى...
-
تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە مۇسىلمان مەملەكەتتەرى ءبىلىم مەن عىلىمعا كوپ كوڭىل بولمەيدى. سونىڭ سالدارىنان وزىق ويلى عالىمدار باتىسقا كەتىپ جاتىر. ال اقپاراتتىق تەحنول...
