ازعىن
1
ن... قالاسىندا اندا-ساندا قويىلاتىن ساۋىق-كەشتەرىندە مىرزابەك تاقپاق سويلەمەي قويمايتىن.
قاراپايىم كىسىمەن مىرزابەكتىڭ تاقپاعى ءبىر ەمەس. تاقپاق سويلەۋگە كەلگەندە ونىڭ كوزى دە، اۋزى دا، قاس پەن قاباعى دا، دەنەسىنىڭ قيمىلى دا بۇرىنعى مىرزابەك بولىپ شىقپايدى، باقىرايىپ الدىندا قاراپ وتىرعانىڭمەن كوزىڭە الدەكىمدى ەلەستەتىپ جىبەرەدى.
— قالاي ەدى؟ — دەسەڭىز. — بىلاي:
ساحناعا شىعا كەلگەندە ول دوڭگەلەك قارا كوزىن قىسىڭقىراپ، سوپاقتاۋ كەلگەن ۇرت ەتىن ۇرگەن كورىكتەي جەلدەندىرىڭكىرەپ بىرەسە اۋزىن اشىپ اقسيتىڭقىراپ، ماڭدايىنىڭ تەرىسىن جيىرىڭقىراپ جىلميا قويادى. مينۋت وتپەي شوشىعان ادامداي سەلتەڭ ەتە تۇسەدى دە، اۋزىن تومپيتىپ، مۇرنىن ءشۇيىرىپ، قاباعىن ءتۇيىپ، ءتۇسىن سۋىتىپ، كوزىن الدەنەگە قادالتىپ، دەنەسىن كىرپىدەي جيىرىپ الادى. مىرزابەك ول قالپىندا دا ۇزاق تۇرماي، بورانداي تۇتەگەن اشۋلى كەسكىنى، جىلجىپ اققان بۇلاقتاي باسەڭدەپ كەلىپ، داعدىلى قالپىنا تۇسەدى. مۇنىڭ ءبارى تاقپاق سويلەر الدىنداعى قۇبىلىسى.
سويلەردەن بۇرىن داعدىلى قالپىنا تۇسكەن مىرزابەك، سويلەگەننەن كەيىن تاعى دا وزگەرەدى. ونىڭ ادەتتەگى داۋسى موڭىرەگەن سيىرداي بارىلداپ، ارعى جاعىندا جەتىم قاقىرىق تۇرعان سىقىلدى بولاتىن. ءبىر سوزگە ءبىر ءسوزدى قوسپاي جىپىڭداتىپ كەتەتىن مىنا داۋسى ول ەمەس، سىبىزعىداي نازىك، جىبەكتەي سوزىلعاق.
مىرزابەكتىڭ بۇل كورىنىستەرى اۋەلگى كەزدە تىڭداعان، كورگەندەرگە تاڭسىق بولعانىمەن، ارتىنان ۇيرەنشىكتى ادەت بولىپ كەتتى. كوشەدەگى بالالارعا شەيىن «مىرزابەك بولايىن با؟» دەپ بەت-اۋزىن، دەنەسىن قيقاڭداتۋعا اينالدى. راسىندا بۇنى قىزىق كورگەن جۇرت كەيىن «بەلگىلى قيقاڭ» دەپ، نەمقۇرايدى كەسكىنمەن تىڭداۋعا اينالدى.
جۇرتتىڭ بۇلاي دەۋىنە تاعى ءبىر سەبەپ، — مىرزابەكتىڭ قايدا بولسا دا ءبىر ولەڭدى ايتا بەرەتىندىگى ەدى. ول:
«ماحاببات ءبىر تىكەنەك،
جۇرەككە بارىپ قادالار.
باقىتسىز عوي ول جۇرەك،
سورعالاپ ودان قان اعار!..»
مىرزابەك «بارلىق ءومىردىڭ شەشىلمەگەن جۇمباعى، الەمگە بىتكەن شىندىق، ءتىلدىڭ بارىپ -بارىپ جەتكەن شەگى، وسى ولەڭ عانا» دەپ بىلەدى. بۇل ولەڭدى ايتاردا كۇلىمسىرەيتىن سەبەبى، كوز الدىنا: شاشى تىزەسىنە تۇسكەن قارا، ون، جاق بەتىندە دوڭگەلەك قارا مەڭى بار، قىر مۇرىن، دوڭگەلەك ءجۇز، قىزىل شىرايلى، قارا كوز، قارا قاس، ۇزىن كىرپىك، قاز مويىن، ويماق اۋىز، قىپشا بەل، سۇيرىك ساۋساق، ورتا بويلى، تالدىرماش دەنەلى ءبىر قىز ەلەستەي قالادى. قىز اۋەلى قۇشاعىن جايىپ، كوزىن جۇمىپ، باسىن شالقيتىپ، شاشىن جەلكەسىنەن جەرگە توگىپ مىرزابەككە جاقىندايدى. مىرزابەكتىڭ سويلەپ تۇرىپ ءبىر اتتاپ قالاتىنى — الدىنداعى ارۋدى قۇشاقتاي العىسى كەلەدى؛ ءبىراق، قۇشاعىنا انە ىلىكتى، مىنە ىلىكتى دەگەن كەزدە قىز شوشىعان كيىكتەي ىتا جونەلىپ، مىرزابەكتىڭ قولىن ىلەكتىرمەيدى. كەنەتتەن اشۋلى كەيىپكە تۇسە قالاتىنى دا وسىدان. وسىنىڭ ءبارىن ەلەستەتەتىن جوعارعى ءبىر اۋىز ولەڭ. بۇل ولەڭدى ايتسا-اق ونىڭ ويىنا تالاي سۇلۋ ەلەستەيدى. مىرزابەكتىڭ، ءبىر قىزدى وسىلاي سۇيگىسى، جان ء-تانىن بەرگىسى، ءوزى ويلاعانداي ءبىر ارۋدىڭ قۇشاعىندا ءلاززاتتى ءومىرىن وتكىزگىسى كەلەدى. سۇيمەگەن جۇرەكتى، سۇيىسپەگەن كوڭىلدى، مىرزابەك اقىلىنا سىيعىزا المايدى. سۇيىسپەيتىن، ءسۇيۋ جولىندا قۇسا بولىپ ولمەيتىن جان بولۋعا مۇمكىن ەمەس دەپ ويلايدى.
2
مىرزابەك بۇگىن قىزمەتكەر ايەلىن شارشاتتى. تالاي جاعالار، كويلەكتەر، گالستۋكتار، كوستيۋمدەر الدەنەشە وتەكتەلدى.
«ول ەڭ كەمىنە ءۇش ساعاتتاي
اينا الدىندا ساندەندى...»
دەگەن پۋشكيننىڭ ولەڭى ويىندا تۇر. اينا الدىندا قۇبىلدى. ءجۇردى. تۇزەلدى. ءيىسمايلاندى. بۇل دا اينا الدىندا كەمىنە ەكى-ۇش ساعات تۇردى. كيىمىن كيىنىپ بولىپ بىلەك ساعاتىنا قاراسا، قىزىنا جولىعاتىن مەزگىلىنە 45 مينۋت بار ەكەن. كۇن قىس، ءارى سۋىق ەدى، دالادا توڭازىعانشا ۇيدە وتىرا تۇرايىن دەپ، ءىلۋلى تۇرعان ءماندولينىن الدى دا، الدە نە ءاندى شىڭعىرلاتا ويناپ، توسەگىنە قيسايا كەتتى.
توسەككە جامباسى تيمەي-اق كوز الدىندا توپتالعان ويلار تىزبەكتەلە قالدى:
شوقشالاۋ ساقالى، تاڭقى مۇرتى بار، ۇستىنە قوي ءجۇنى كۇپى كيگەن، مۇرنىنان سوراسى اعىپ، جۇمىس سوڭىندا جۇرگەن الپىستاعى اكەسى سومپەك ەلەستەدى.
ماڭدايىندا جاسىمدا جىلقى تەپكەننەن تۇسكەن تاڭباسى بار، بەتى جولاق-جولاق ءاجىمدى، بەلىنە وگىزدىڭ بەل ءجىبىن بايلاپ، تۇتىنگە بۋلىعىپ بىرەۋدىڭ جۇمىسىن ىستەپ جۇرگەن ەلۋدەگى بايبىشەسى دومالاق ەلەستەدى.
ءبىر ءمۇيىزى قيسىق، قورتىق، الابەل ەگىزى، سابالاق قۇيرىق قارا ءيتى، تارعىل مىسىعى، ارىق كوك بايتالى، مىجىرايعان قورا-قوپسىسى، قۇرىم ءۇيى ەلەستەدى.
شاشى دۋدارلانعان، جىرتىق كيىمدى، باشپايى جۇلىعىنان جىلتىراپ شىعىپ، بايدىڭ بالاسىن ويناتىپ جۇرگەن ون ءتورت جاسار قارىنداسى ءاليما ەلەستەدى. ءاۋىل-ۇي، تامىر -تانىس، ىلىك-شاتىس ءبارى دە بىر-بىرلەپ ءوتىپ جاتتى. ءبىر ۋاقىتتا قولىندا جەتەكتەگەن جەتى جاسار بالاسى بار، كوزىنەن وت شاشىراعان قاراسۇرلاۋ ءبىر جاس ايەل ەلەستەي بەرگەندە، شوشىعان كىسىدەي مىرزابەك ءماندولينىن تاستاي بەرىپ تەرىس قاراپ كەتتى. قاراسۇر ايەلدىڭ قاراعانى كوكىرەگىنەن اتىپ جىبەرگەندەي بولدى.
ول ايەل مىرزابەكتىڭ ءبىر كەزدەگى ايەلى بولاتىن. اتى دامەتكەن. دامەتكەندى سومپەك مىرزابەككە بەسىگىندە ايتتىرعان. ەكەۋى تۇيدەي جاستى. سومپەك ءوزى قاراقاسقا كەدەي بولعانىمەن، مىرزابەكتى كىمنەن دە بولسا كەم قىلىپ وسىرگەن جوق تا. ورىس پوسەلكەسىنىڭ مالىن جاياۋ باعىپ ءجۇرىپ مىرزابەكتى ول ورىسشا وقىتقان. مىرزابەك ون التىعا كەلگەندە قىزىق كورەمىن دەپ سومپەك كەلىنىن قولىنا الماق بولعان ەدى، اكەسى ساعىناي اينىپ كەتتى. ويتەتىن سەبەبى، سومپەك العاش قۇدا بولعاندا ساعىناي دا ءسىڭىرى شىققان كەدەي بولاتىن. و دا ورىس سەلوسىندا مال باعاتىن. ارتىنان ساعىناي، كەنەت تەز بايىپ كەتتى. جۇرت ونى «ورىستىڭ ساۋداگەرىنىڭ ءتۇسىپ قالعان اقشاسىن تاۋىپ اپتى» دەگەن قاۋەسەت شىعاردى. قالاي بايىسا دا ساعىناي ۇستىنە اق ءۇي تىگىپ، الدىنا ۇيىرلەگەن مال تۇلىكتەرىن سالىپ، ەلىنە كوشىپ كەتتى.
ءبىراق دامەتكەننىڭ كوڭىلى مىرزابەكتەن كەتپەدى. نامىسىن جوقتاعان مىرزابەكپەن ول وڭاشادا رەتىن تاۋىپ جولىقتى دا، مالىن ەمەس، باسىن، جىگىتشىلىگىن سىيلاپ، دۇشپانىنا مەرت قىلماي ءبىر تۇندە جوق بولدى. اكەسى قىزىنىڭ بۇل قىلىعىنا وكپەلەدى دە، «ولمەسەڭ جانىڭ شىقسىن» دەپ، قارادا بويىن كورمەي كەتتى.
مىرزابەك دامەتكەنمەن ەكى-ۇش جىل وتاستى. ارالارىنان ءبىر ۇل تۋدى، اتى — سەرىك.
بۇرىن ورىستىڭ باستاۋىش مەكتەبىن بىتىرگەن مىرزابەك، كولچاك تۇسىندا ءبىر قىس وقىپ، ونان كەيىن سوۆەتتىك داۋىردە ەكى جىل وقىپ، ورتا دارەجەلى ءبىلىم الدى. بۇل جىلداردا مىرزابەك دامەتكەندى، دامەتكەن مىرزابەكتى شىن جۇرەكتەن ءسۇيدى. دامەتكەن كەيدە ويناپ «سەن وقىپ ءجۇرسىڭ عوي، ءبىر كۇنى مەنى تاستاپ وقىعان ايەل الاسىڭ عوي» دەگەندە، جورتا ما، بولماسا شىنى ما، مىرزابەك اشۋلانىپ قالاتىن ەدى.
ءبىر كۇنى مىرزابەك ۇلكەن مەكتەپتەردىڭ بىرەۋىنە بارام دەپ كۇزگە قاراي جينالدى. بۇرىن ونداي الىس جولعا شىقپاعان مىرزابەكتى ءۇي ءىشى دە، دامەتكەن دە جىبەرگىسى كەلمەي كوپ اۋرە عىپ، اقىرى مىرزابەك جەڭدى دە بەت العان جولىنا ءجۇرىپ كەتتى. ول جولى وقۋعا ىلىگە الماعان مىرزابەك، ورتالىقتاعى ءبىر قىزمەتكە تۇردى. سول بەتىمەن ول جوعارىلاپ، اقىرىندا «ۇلكەن» ءبىر قىزمەتتىڭ بيىگىنە شىقتى. بۇل جولدا بەس-التى جىل جۇرگەن ول، «جۇمىستان قولى تيمەي» ۇيىنە ورالمادى.
سومپەكتىڭ باياعى كۇنى كۇن. ساقالىنان جاسى شۇبىرىپ، ءالى دە بايدىڭ مالىن جاياۋ باعۋدا. شەشەسى دومالاق تا سول كۇيدە. كۇيەۋى بەس-التى جىل كەلمەي بەزگەنىمەن، دامەتكەن سەرىگىن ەرمەك قىپ، بۇزىلماي-جارىلماي ءالى وتىر. مىرزابەك ساعىنايعا حات جازىپ «ماعان بايدىڭ قىزى كەرەگى جوق، دامەتكەندى الىپ كەت» دەپ حابار ايتتى. ساعىناي بۇل ءسوزدى ەستي سالا شاۋىپ بارىپ دامەتكەندى الىپ قايتايىن دەپ ەدى، دامەتكەن: «مەنىڭ ماڭدايىما جازعان ءۇي وسى ءۇي، كەلمەسە كەتسىن، سەرىك بار، اتا-ەنەمدى كۇتىپ وتىرامىن» دەپ اكەسىن قايىرىپ جىبەردى.
اۋدارىلىپ جاتقان مىرزابەككە ەلەستەگەن دامەتكەننىڭ ۇشقىندى كىشكەنە قارا كوزى قادالىپ «يمانسىز، ۇجدانسىز، نەگە تاستادىڭ مەنى؟ نە كىنام بار ەدى الدىڭدا؟ مەن سەنىڭ باسىڭدى، جىگىتشىلىگىڭدى سىيلاپ، باي اكەمنىڭ ازعىرعانىنا قاراماپ ەدىم عوي، ۇياتىڭ، ادامشىلىعىڭ قايدا؟ جۇدىرىقتاي بالاڭدى، بەينەتتەگى سورلى اكە-شەشەڭدى نەلىكتەن تيىن قۇرلى كورمەدىڭ؟..» دەگەن كىسىشە ارجاعىنان تەسىپ ءوتىپ كەتە جازدادى. مىرزابەك شىداي المادى، وكپەسى القىنىپ اۋزىنا كەلدى. ۇياتتان قىزعان بەتى ورتكە شارپىلعانداي دۋىلداپ كەتتى. وزىنەن ءوزى ۇيالىپ تۇرەگەلدى. ساعاتىنا قاراسا، مەزگىل ءوتىپ بارا جاتىر ەكەن، ىشىنەن كۇبىرلەپ «ويى قۇرعىر قايدان كەلدى، ۋاقىتتى وتكىزىپ الا جازداپپىن عوي!.. ءلوليا وكپەلەپ جاتقان شىعار» — دەپ، ۇستىنەن باسقان اۋىر ويدى لاقتىرىپ تاستادى دا، كىلتىن جاۋىپ ۇيىنەن شىعا جونەلدى.
3
ءلوليا X... مەكەمەسىندە قىزمەت قىلاتىن ايەل ەدى. ونشا اسىپ كەتكەن ءتۇر-تۇلعاسى جوق: مۇرنى ۇزىن، شىقشىتى قىسىڭقى، كوزى ۇڭگىرلەۋ، ساۋساقتارى قىسقالاۋ بىرتىق، كەميەك، جاۋىرىنى قۋشىق، سيراعى ۇزىن، كەۋدەسى قىسقا، بويى ارىقتاۋ تالدىرماش. ءبىراق، سول قالپىندا ءلوليا بارىپ تۇرعان كەربەز، بارىپ تۇرعان تاكاپپار. بويىنا بىتپەگەن سۇلۋلىقتى ول قولىنان جاساپ الادى: قۋقىل ەرنىن قىزىل دالاپپەن قان-قىزىل عىپ بويايدى، قويۋ قوڭىر قاسىن قىلدىرىقتاي عىپ جىپ-جىڭىشكە عىپ استى-ۇستىنەن قىرعىزادى، ۇزىن كىرپىكتەرىن قايشى جاقتارىنا قاراي قايقايتادى، سۇرمە تارتقان شەگىرلەۋ كوزدەرى قاراۋىتا مولدىرلەنىپ كەتەدى، وپانىڭ ۇستىنە قىزىل وڭلىك جاعىلعاندا، سۇرعىلت بەتى قىزىل شىرايلانىپ كەتەدى، ەكى شىقشىتىنان بۇيرالانىپ تۇسكەن ساماي شاشتارى، سوپاقتاۋ بەتىن، قارا بۇيرا بۇلت اراسىنان سىعالاعان ايداي جارقىراتىپ جىبەرەدى، كۇرەڭ قاسقالاي بوياعان تىرناقتارى سۇيريە ۇشتالادى...
«اعاش جاپىراق، ادام كوركى — شۇبەرەك». بۇل قالادا ءلوليادان ءساندى كيىنەتىن جانە اسىل تاس، اسىل مەتاللدارمەن بەزەنەتىن ايەل جوق. ونىڭ ۇستىنە «ءيىسى كۇندىك جەرگە مول جەتەتىن» يىسمايمەن بۇرقىرايدى دا جۇرەدى.
مۇنشا ساندەنەتىن قاراجاتتى ءلوليانىڭ قايدان تاباتىنىن جۇرت ايتپاي-اق بىلەدى. ول وسى قالاداعى اتاقتى مال ساۋداگەرىنىڭ جانە ءىرى بايدىڭ قىزى. بويجەتكەن ونى اكەسى ونى ءبىر وفيسەرگە بەرگەلى جۇرگەندە ازامات سوعىسى باستالادى دا، اقتارعا جاقتاس بولعان اكە دە، كۇيەۋ دە ەميگراسياعا كەتتى. ءلوليا وزىنە تەتەلەس اپاسىمەن، تۋعان جەرىندە قالىپ قويدى.
اقىلدى جانە كورىكتى اپاسى تەز كۇيەۋ تاپتى، جانە اناۋ-مىناۋدى ەمەس، «توپتان تاڭداپ اتقان تەكەدەي» coۆەت قىزمەتكەرىنىڭ دىڭداي بىرەۋىنە ءتيدى. بۇل ۇيلەنۋ، ءلولياعا دا ءۇش جاقتان ءومىر جولىن اشتى: ءبىرىنشى — «كوميسساردىڭ بالدىزى» بولعاندىقتان، ەندى ونى «جاتسىن» دەپ ەشكىم كوزگە شۇقي المايدى؛ ەكىنشى — تىرشىلىك جاعىنان قامتاماسىز ەتىلگەن ول، ەردى اسىقپاي-اق ىزدەپ، اپتىقپاي-اق تاڭدايدى؛ ءۇشىنشى — سىرت پاناسىنا اپاسى مەن جەزدەسى دە جارايدى، ءوزى ولگەنشە كيىنىپ-ىشىنۋىنە، ءوزى تىعىپ ۇستايتىن التىن-كۇمىستەرى مەن اسىل تاستارىنىڭ ارتىعى دا جەتەدى... ەندەشە، كۇيەۋدى شەكەدەن شەرتىپ ءجۇرىپ تاڭداۋ كەرەك...
ن... قالاسىنداعى شەكشىعار بوزبالادا ءلولياعا قىزىقپايتىنى بولعان جوق. بىرەۋلەرى كورگەنىنە، بىرەۋلەرى سويلەسكەنىنە، بىرەۋلەرى جۇعىسىپ كەتكەنىنە ءماز بولادى دا جۇرەدى. قولى جەتپەي مە، بولماسا راسى ما، كەيبىر بوزبالالار «كارى ەكەن، بەتىنە ءاجىم كىرىپ قالىپتى، اۋەلدە سۇلۋ كورىنسە ارتىنان جولاماي كەتتىم» دەپ قومپيىپ قالادى. سونىڭ ءبىرى مىرزابەك.
«تالاسقان بوزبالادان جەڭىپ اكەتتىم» دەپ مىرزابەك ءبىر كەزدە ماقتانۋعا اينالدى. ونىسى وتىرىك. مىرزابەكتىڭ اۋىز بايلىعى بولماسا، قىزدى ۇرشىقتاي تەز ءۇيىرىپ اكەتەتىن ونەرى بولمايتىن. ءلولياعا ونىڭ قولىن جەتكىزگەن ادام — قۇرداسى قاسىم. انە ول ءبىر كورگەندە -اق، قىزدى قۇيىنداي ءۇيىرىپ اكەتەدى.
مىرزابەكتىڭ جاقىن تانىسقاننان كەيىن ءلولياسىز ىشكەنى اس بولمادى. ونى كورمەي وتىرا المادى. ءلوليا سىقىلدى ادام بالاسى سويلەي الادى، ساقىلداپ كۇلە الادى، بەلىن بۇرالتىپ، بوكسەسىن ىرعالاڭداتىپ جۇرە الادى، كوزىن توڭكەرىپ قاراي الادى دەپ مىرزابەك ءۇش ۇيىقتاسا ويىنا المادى.
ءلولياسى قۇرعىر دا مۇنىڭ ىرقىن تابا ءبىلدى. «موي كيرگيزونوك» دەپ مىرزابەكتى ارقاعا قاعىپ، اۋزىن جاقىنداتا بەرىپ، مىرزابەك سۇيەيىن دەپ ەرنىن توسسا، «نەت يزۆينيتە، ەششە رانو» دەپ قۇمارلاندىردى دا ءجۇردى.
كوپ كۇندەر وسىلاي وتكەننەن كەيىن، ءبىر كۇنى ءلوليانىڭ اۋزىنان، — «مەن سەنى سۇيەمىن، مەنىڭ باقىتىم جالعىز ساعان عانا بايلانىستى، مەنىڭ جۇرەگىم سەنىڭ جۇرەگىڭمەن ۇيلەسەدى، ەندىگى ءتۇيىن، — تەك زاگس-تا عانا» دەگەندى ايتتى. «ونىڭ كۇنى قاشان؟» دەگەن سۇراۋعا، «ءوزىم ايتام» دەپ جاۋاپ بەردى ءلوليا.
ءلوليانىڭ كۇتكەن كۇنى تەز تۋدى: مىرزابەك ناركومنىڭ ءبىرى بوپ تاعايىندالدى دا، گازەت ارقىلى بۇل حابار تەز تاراي قالدى. قۋانعان توپتىڭ ءبىرى بوپ، گازەتتى ءلوليا دا وقىدى. ونىڭ كۇتىپ جۇرگەنى وسى حابار ەدى. — «ناركومشا» بولۋ ونىڭ ەڭ زور ارمانى دا. مىرزابەككە دە ول وسىنداي «دارەجەدەن» ءۇمىتى بار جىگىت دەپ قىزىعاتىن. ءومىربايانىنا قاراسا، ەگەر مىرزابەكتىڭ قولى ناركومدىككە ءبىر ىلىكسە، تەز تومەندەي قويمايدى، «باعى» ۇزاققا سوزىلادى... مىنەزىنە قاراسا، مىرزابەكتى ىقپالىنا كوندىرىپ الۋ وڭاي... ەندەشە، قۇشاعىنان ومىرلىك بوساتپايتىن بۇنداي «باقىتقا» نەگە قىزىقپايدى ول؟..
مىرزابەكتىڭ ناركوم بولعانىن ەستي سالا، ءلوليا جەزدەسىنىڭ ۇيىنەن تەلەفون ارقىلى قۇتتىقتاپ الدى، كەشكە باقشا ىشىندە جولىعاتىن ساعاتىن ايتتى.
مىرزابەكتىڭ اسىققان سەبەبى وسى ەدى...
4
ۇلكەن زال. توردە اينا. ورتادا ءۇستى ىدىسقا تولى ستول. جاعالاي ورىندىق. ەسىك قاعىپ «مۇمكىن بە؟»، وعان قارسى «كىرىڭىز!» دەگەن داۋىستار ءالسىن-السىن ەستىلەدى. تويعا «ايىپتى» مىرزابەك پەن ءلوليا. مىرزابەك قوناقتارىن قارسى الىپ جۇگىرىپ ءجۇر. جاڭا تۇسكەن جاس كەلىنشەك ءلوليا شوشاڭداي قويماي، قوناققا كەلگەندەردى ادەمى قيمىل، ويناقى قاسپەن عانا
قابىلدادى. توي باستالدى. ايىنا ەكى ءجۇز سومعا جاقىن چەرنوۆەس الاتىن مىرزابەك بۇگىننەن نە جانىن اياسىن. نەلەر ءتۇرلى اراق، نەشە ءتۇرلى جەمىس، باسقا دا ءدامدى ءىشىم -جەمدىكتەر ستول ۇستىنە ارەڭ سىيدى. وڭشەڭ جاستىڭ باسى قوسىلىپ قىزعاننان كەيىن ءسوز دۇكەنى دە قوزدى. ءلوليانىڭ اراق ىشەتىن كوڭىلى جوق ەدى، بىرەۋ انانىڭ، بىرەۋ مىنانىڭ قۇرمەتىنە ءىشىڭىز دەپ قىستاپ، و دا از ۋاقىتتا قىزىپ قالدى. توپتىڭ ىشىندە بويىن باعىڭقىراپ وتىرعان مىرزابەك. قانشا ءسۇيىپ قوسىلعانمەن ءلوليانى سىنشى دەپ ءبىلىپ سىر بىلدىرمەگەلى وتىر. بۇل ءبىر. ەكىنشى جاعىنان سەيىل دەيتىن جىگىتتىڭ لوليامەن جاقىن ەدىم دەگەن ءسوزىن ەرتە كەزدە ەستىگەن ەدى. ەگەر ول قاۋەسەت شىن بولسا، ماس كۇيىندە نەعىپ سىر بەرمەس ەكەن دەگەن وي ءبىر بۇيىرىندە تاعى جاتىر.
جۇرت ەرسىل-قارسىل جۇرە باستادى. بىرەۋلەر بيلەۋگە، بىرەۋلەر ولەڭ ايتۋعا، بىرەۋلەر ساندىراقتاۋعا اينالدى. دۋمانمەن ارالاسىپ سىي كورسەتىپ جۇرگەن مىرزابەكتىڭ ءبىر كەزدە كوزىنە سىپ ەتىپ ەكىنشى بولمەگە كىرىپ كەتكەن سەيىل كورىندى. ءلوليا دا سوندا كەتكەن. كۇدىكتەنگەن مىرزابەك كولدەنەڭ كىسىلەرگە سىر بەرمەي، اڭسىزدا ەسىكتى اشىپ قالىپ ەدى، سەيىل ءلوليانى قۇشاقتاپ ءسۇيىپ تۇر ەكەن. مىرزابەكتىڭ ءىشى مۇزداي بولىپ كەتتى. «ماستىعىم، مەندە ايىپ جوق» دەگەن كىسىشە ءلوليا مىرزابەكتى قۇشاعىن جازىپ جۇگىرىپ كەپ باسسالدى. مىرزابەك ىشىنەن «بۇگىنگى سىنىمنان تۇگەل وتسەڭ ومىرلىك جولداس بولدىڭ، بولماسا الداندىم» عوي دەدى.
5
كىشكەنە عانا قارا دومالاق بالا ءلولياعا اپىل-تاپىل باسىپ «ماما!» دەپ ۇمتىلىپ ەدى، «كەت ءارى!» دەپ قاعىپ جىبەرگەندە ۇشىپ ءتۇستى. توردە شاشىن شالقاسىنان قايىرىپ، شىلىمىنىڭ ءتۇتىنىن دوڭگەلەتە ۇشىرىپ وتىرعان اققۇبا جىگىت، باقىرىپ قويا بەرگەن بالاعا تاڭدانعانداي، ۇلكەن قارا كەزىن توڭكەرە قارادى.
— نەگە ۇراسىڭ؟ — دەدى جىگىت ءلولياعا، بالانى قولىنا كوتەرىپ اپ — سەن ونى، الدە سۇيمەيمىسىڭ؟
— قاراۋعا جەركەنەم! — دەدى ءلوليا، جىگىت ۇسىنعان بالانى قولىنا الماي.
— ەندەشە نەگە تۋدىڭ؟ — دەدى جىگىت جىميا قاراپ تۇرىپ.
— تۋۋعا ويلاپپىن با مەن؟ — دەدى ءلوليا كەيىگەن كەسكىنمەن تەرىس قاراپ، — تاعدىردىڭ موينىما ارتقان ازابى بۇل!.. كۋحنياعا شىعارىپ بەر!..
جىگىت بالانى كۋحنياعا شىعارىپ قايتا كىرسە، ءلوليا شىلىمدى بوپىلداتا قاتتى سورىپ، قۇمىعا جۇتقان ءتۇتىندى ەكپىندەي ۇرلەۋمەن، اۋزى مەن مۇرنىنان بولشەكتەي ۇشىرىپ وتىر ەكەن.
— تىنىشتالدىڭ با، ءلوليا! — دەدى جىگىت، سۇزىلە، جىميا قاراپ.
ءلوليا جاۋاپ بەرمەي، شىلىمىن سورا ءتۇستى...
ونىڭ ءقازىر بەرە قويار جاۋابى دا جوق. بالا كۇننەن دوسى سانايتىن بۇل جىگىت، ءلوليا مىرزابەككە شىعۋىن اقىلداسقاندا:
— ءوزىڭ بىلەسىڭ، — دەگەن ەدى جىگىت، — مەنىمشە بۇل نەكە ۇزاققا سوزىلمايدى. سوۆەتتىك قۇرىلىس سۇيەنەتىن ديالەكتيكا زاڭىندا «ءبارى اعادى، ءبارى وزگەرەدى». ەندەشە، ەرتە مە، كەش پە، سەنىڭ عاشىعىڭنىڭ دا ناركومدىعى وزگەرەدى. سوندا سەن قايتپەكسىڭ؟
— وعان دەيىن سىباعامدى الىپ ۇلگەرەم، — دەگەن ءلوليا كۇلىپ.
ءلوليا سول ماقساتىنا تەز جەتتى دە. ەركىن تەز بيلەپ العان مىرزابەككە ول ءۇي تۇرمىسىندا عانا ەمەس، مەملەكەت ىسىندە دە قوجا بولدى. ەڭ الدىمەن، ناركوم قاراماعىنداعى ەكى سۇلۋ جيرەن اتقا جەگىلەتىن ادەمى فاەتوندى ۇنەمى ءلوليا ءمىنىپ، مىرزابەكتىڭ ءوزى جاياۋ ءجۇردى. كەڭسەدەگى تورت-بەس اجارلى كىلەمنىڭ كوبى ءلوليانىڭ بولمەلەرىن ساندەدى. ءتاۋىر مەبەلدەردىڭ دە كوبى سول پاتەرگە باردى. ونىمەن عانا قاناعاتتانباعان ءلوليا مىرزابەكتىڭ قالتاسىن قاعىپ، انانى اپەر، مىنانى اپەردەن كوزىن اشىرعان جوق. «سۇيگەن جاردىڭ» كوڭىلىن قيمايمىن دەپ، كەڭسە الدىندا بورىشقا بەلشەسىنەن باتقانىن مىرزابەك سەزبەي دە قالدى.
كەڭسە الدىندا مىرزابەك ودان دا اۋىر قىلمىسقا كيلىكتى. «قىزمەتكە انانى ال، مىنانى ال» دەپ ءجۇرىپ، ءلوليا كوڭىلدەگى كوپ ادامىن وتكىزىپ جىبەردى.
سوۆەت كەڭسەسى مۇنشا وزىمسىنۋگە شىداماي، ءتيىستى جەرلەرگە سيگنال بەرىپ، جۇمىسشى -كرەستيان ينسپەكسياسى تەكسەرىپ قالعاندا، بارلىق ءمىن شودىرايىپ شىعا كەلدى.
قىزمەتتەن بوسانۋى انىقتالعان مىرزابەكتىڭ الدىندا ەكى تاڭداۋدىڭ ءبىرى تۇردى: نە مەكەمەنىڭ بورىشىن تولەۋ، نە سوتتالۋ.
باستاپقىسىن تاڭداۋ، مىرزابەك پەن ءلوليانىڭ اراسىنا وت جاقتى: مىرزابەككە سالسا ساتىنۋ، ءلولياعا سالسا ساتىنباۋ.
جان كەرەك بولعان مىرزابەك، قارسىلىعىنا قاراماي، ىشىنە ءلوليانىڭ دا ءبىراز قىمباتتىلارىن قوسا ساتىنىپ – سۇعىنىپ، بورىشتان ارەڭ دەگەندە ازات بولدى.
سول كۇننەن باستاپ، ءلوليانىڭ باسىنا ءۇش قايعى ورالدى: ءبىرىنشىسى — ۋىسىمنان شىقپايدى دەگەن كۇيەۋىنىڭ قۇرىق الىپ كەتۋى، ەكىنشىسى — ولجاعا باتتىم دەپ جۇرگەندە از مۇلكىنىڭ ءبىرازىنان ايرىلۋى، ءۇشىنشىسى — كۇن كورىستىڭ شاعىندالۋى.
بۇنداي حالدە، بۇرىن دا ءسۇيىپ تيمەگەن مىرزابەكپەن ەندى ءومىر سۇرۋىندە ماعىنا جوق سياقتى. سونداي ويعا كەلگەنمەن، بىرنەشە جىلدان بەرى ءسىڭىسىپ قالعان جاردان ايىرىلۋ دا وڭاي ەمەس، وعان ءبىرتالاي جاعدايلار جانە سەبەپتەر كەرەك.
سولايشا تولقي باستاعان كەزدە، وزىنەن تۋعان بالانى ىشىنە قوسا مىرزابەك پاتەرى تۇگەلىمەن تىكەندەي كورىندى، ونىڭ جىگىت كوزىنشە بالاسىن ساباعان سەبەبى دە وسى. ءسويتىپ ءجۇرىپ الشاقتاتىپ العان ارالارىن ەندى قالاي جاقىنداتۋىنا ءلوليانىڭ كوزى جەتپەيدى، سەبەبى — جىگىت تە ءقازىر ءۇيلى-باراندى بولىپ قالعان ادام. ونى جىگىتتىڭ ءوزى دە جاسىرماي، سوڭعى كەزدە ءلولياعا جاقىنداسىپ، ونىڭ ءحالىن تۇسىنگەن، اياعان بولعاندا ايتار ەسىركەۋى — تاعدىردىڭ بىزگە ەندىگى جازعانى استىرتىن ارالاس بولۋ عانا. ءلوليانىڭ ءوز ويى دا وسى. مىرزابەكتىڭ كوزى تايسا-اق، بۇل ۇيگە جىگىتتىڭ كەلە قالۋ سەبەبى دە، ەكى كوڭىلدىڭ وسىلايشا ءبىر جەردەن تۇيىسۋىنەن...
6
ۇزاققا سوزىلادى دەگەن بۇل ارامدىق كوڭىلدىڭ ءورىسى، ويدا جوق ءبىر سەبەپپەن قىسقارا قالدى. بار ارامدىقتى ىشىنە جيناپ العان ءلوليا، مىرزابەكتى بەتىنىڭ جالعان بوياۋىمەن الداپ جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرەۋىندە، بۇل ءۇيدىڭ ەسىگى شيقىلداي قالدى. مەزگىل — جاز. كۇن ىستىق.
— مۇمكىن بە؟ — دەگەن داۋىس ەستىلدى سىرتتان.
— كىرىڭىز! — دەستى مىرزابەك پەن ءلوليا قوسىنان.
كەۋدەسىندە بوكتەرگەن بۇلعارى قورجىنى بار پوچتا تاسۋشى ۇيگە كىردى دە، ءبىر جاپىراق قاعازدى قولىنا ۇستاپ:
— سومپەكوۆ وسىندا ما؟ — دەدى.
— ءيا، مەنمىن، — دەدى مىرزابەك.
— سىزگە تەلەگرامما.
قولىنا العان تەلەگراممانى مىرزابەك اشىپ وقىپ جىبەرىپ، قۋقىلدانا قالدى.
— و، قايدان؟ — دەدى ءلوليا.
— ءجاي.
— ءجاي تەلەگرامما بولا ما؟ قايدان؟
مىرزابەك تەلەگراممانى ۇندەمەستەن تەرەزەگە قويا سالىپ ەدى، ءلوليا جىلدامداتا باسىپ باردى دا، وقىپ جىبەرىپ:
— بۇلارىڭ كىم؟ سومپەگىڭ اكەڭ بە؟ ول نەگە كەلەدى؟ شاقىرتىپ پا ەدىڭ؟ شەشەڭ دە بار دەپتى عوي. ماعان ايتپاي شاقىرتۋعا قانداي حاقىڭ بار؟! — دەدى مىرزابەككە ءتونىپ كەپ.
«ۇندەمەگەن ۇيدەي پالەدەن قۇتىلادى» دەگەندەي، مىرزابەك سويلەمەي جەڭەيىن دەدى دە ءتور ۇيگە كىرىپ، توسەگىنە جانتايا كەتتى. جەلدى كۇنگى تۇندىكتەي كەۋدەسى باسىلىپ-كوتەرىلىپ، تاناۋى جەلپەڭدەگەن ءلوليا، سويلەۋگە شاماسى جوق ادامداي، بارقىت ديۆاننىڭ جۇمساق جاستىعىنا ارقاسىن تىرەپ، قولدارىن قىرىنا ارتا، شالقايا وتىرادى.
ءلوليادان قورقىپ جۇمعان مىرزابەكتىڭ كوزىنە: الىستاعى كوشپەلى اۋىلدان تۇيەمەن شىققان كەمپىر-شالدىڭ بۇل قالاعا قالاي جەتۋ كارتينالارى ەلەستەپ كەتتى. سول ويعا شومعان ونىڭ قۇلاعىنا، اكە-شەشەسى ەسىگىنىڭ الدىنا كەلىپ قالعانداي سەزىلىپ، جۇمعان كوزىن اشىپ الدى.
— مىرزابەك! — دەدى ءلوليا سول كەزدە، — كىم بۇلارىڭ؟
— اكەم مەن شەشەم...
— ولار نەگە كەلەدى؟
— بالاسىنا كەلەدى دە.
— مەن ولاردى بۇل ۇيگە كىرگىزبەيمىن، — دەدى ءلوليا، — باسقا ءبىر ۇيگە ءتۇسسىن. ءبىراق، ءوزىڭ قارسى المايسىڭ.
— كىم قارسى الادى؟
— جۇمسا بىرەۋدى...
— كىمدى؟
— ونى ءوزىڭ بىلەسىڭ.
ول كۇنگى كەڭەس سونىمەن ءبىتتى. ەرتەڭىنە پويىزدى قارسى الادى-اۋ دەگەن شاقتا، ءلوليا مىرزابەكتىڭ كەڭسەسىنە باردى دا، وڭاشا شىعارىپ اپ، بۇيرىعىن ايتتى:
— بارمايسىڭ دەگەن سوڭ بارمايسىڭ، — دەدى ول، — ەگەر بۇنى ىستەمەسەڭ، نە اسىلىپ، نە ۋ ءىشىپ ولەم دە، جالاسىن ساعان جاۋىپ، باسىڭدى اباقتىدا شىرىتەم.
مىرزابەك قورقىپ قالدى، مىنەزىنە قاراعاندا ونى ىستەيدى دەپ ويلادى.
ەگەر، — دەدى ءلوليا، — باسىڭا جاماندىق شاقىرعىڭ كەلمەسە، ءوزىڭ قوزعالما دا، اكە -شەشەڭنىڭ الدىنان كىسى جىبەرىپ، تانىس بىرەۋىڭنىڭ ۇيىنە ءتۇسىر. ءوزىڭ كەشكە بار. جىنىما تيمەي تەز قايتار ولاردى. ماعان كورسەتپە!..
مىرزابەكتى ول وسىعان كوندىرىپ، ۋادەسىن الدى...
7
قولپىرايعان ۇلكەن قوي ءجۇن كۇپىسى بار، اياعىندا بايپاقتى باستاما ەتىگى بار، باسىندا تىستاما لاق تەرىسىنەن ىستەگەن كونە بوركى بار، بەلىندە شيراتقان ماتا ءجىپ بەلبەۋى بار بۋرىل ساقال، دەنەلى، ەڭكەك ءبىر شالمەن، ءوڭىرى جامالعان قارا-توزباس كامزولى، شاجامايىنان باسقان كەبىستى، كىر جاۋلىقتى، قولىنا كىشكەنە قاپشىق كوتەرگەن ءبىر كەمپىر، — مىرزابەك ءۇيىنىڭ الدىنا كەلىپ ساعات ەكىدە تۇسە قالدى. بۇلار مىرزابەكتىڭ اكەسى مەن شەشەسى ەدى.
- وسى ءۇي مە؟-دەدى سومپەك الىپ كەلگەن جىگىتكە.
- وسى! – دەدى جىگىت.
مىرزابەكتىڭ جۇمساۋىمەن ۆوكزالدان قارسى العان بۇل جىگىت، كەمپىر مەن شالدى الدەكىمنىڭ ۇيىنە اپارماق ەدى، جولاۋشىلار: "بالامىزدىڭ ءۇيى تۇرعاندا، باسقاعا ءتۇسۋشى مە ەك؟" دەپ كونبەدى، جىگىت ولاردى امالسىزدان مىرزابەكتىڭ ۇيىنە الىپ كەلدى.
«بالاڭنىڭ ءۇيى وسى» دەگەندە كوپتەن ساعىنعان انانىڭ جۇرەگى شىداي الماي كوز جاسى دومالاپ كەتتى. داۋسى شىعىپ كەتە جازداپ ەدى، سومپەك «نەگە جىلايسىڭ؟ ءقازىر بالاڭدى كورەسىڭ. ۇيات بولادى!» دەپ بىلگىرسىدى. ءشارلى جەردىڭ ۇيىنە كىرگەندە ەسىگىن قاعۋ كەرەك دەگەندى سومپەكتىڭ قۇلاعى شالعان ەدى، سوندىقتان، كوشە جاقتاعى ەسىكتىڭ باسقىشىنا شىقتى دا ەسىك قاقتى. بۇرىن مۇنداي باسقىشتى كورمەگەن كەمپىر، — قۇلاپ كەتپە دەپ شالىنا اقىل ايتقان بولدى.
سومپەك اۋەلى اقىرىن قاقتى، — ءۇن جوق. قاتتىراق قاقتى، ءۇن جوق. سومپەك ىزالانعان كىسىدەي ءسىڭىرى شىققان جۋان جۇدىرىعىمەن ەسىكتى پەرىپ-پەرىپ قالدى. ەسىكتىڭ، توپشاسى شىعىپ كەتە جازدادى. ءلوليانىڭ قىڭسىلاعان كۇشىكتەي جىڭىشكە داۋسى ارجاعىنان شاڭق ەتە ءتۇستى:
— بۇل كىم؟ — دەدى ول.
— مەن سومپەك.
— كىم كەرەك؟
— مىرزابەك وسىندا تۇرا ما؟
— وسىندا. ءبىراق، ءوزى ۇيدە جوق.
— سەن كىمسىڭ؟
— وندا سەنىڭ جۇمىسىڭ جوق.
— ەسىكتى اش! — دەدى سومپەك.
— جوق، اشپايمىن! — دەپ ءلوليا ىشكە كەتتى.
— بۇل كىم ءوزى؟! — دەدى جىگىتكە سومپەك — ءجونىن دە ايتپايدى، ەسىكتى دە اشپايدى!..
ءلوليانىڭ قىلىعىنا ىشتەي ىزا بولعان جىگىت، ودان ءارى نە بولارىن كۇتكەندەي ۇندەمەدى.
— كىم بولسا دا بالامنىڭ ۇيىندە نە اقىسى بار؟ — دەپ كەمپىر اشۋمەن ەسىكتى تارتىپ قالعاندا، ىلگەشەگى ءۇزىلدى دە اشىلىپ كەتتى. شاشى ۇرپيگەن ءلوليا، ەنتەلەپ كىرە بەرگەن كەمپىردى يتەرىپ قالىپ ەدى، باسقىشتان دومالاي جىعىلىپ، بەت-اۋزىن قاراعاي ءتىلىپ كەتتى، ءاجىمدى كارى كەسكىنىنەن قان شاپشىپ شىعا كەلدى. كەمپىر «ءولدىم!..» دەپ باقىرىپ قويا بەردى. جىگىت ونى ۇستاي اپ، سۇيەمەلدەپ تۇرعىزدى.
— بۇل كىم ءوزى؟ — دەدى، بەتىنەن قانى سورعالاعان كەمپىر، دەنەسىن سۇيەگەن جىگىتكە.
— كەلىنىڭ! — دەدى جىگىت.
— نە دەيدى؟! — دەپ كەمپىر شوشىپ كەتتى.
— كەلمەيىك دەپ قۇدايدىڭ زارىن قىلدىم، — دەدى ىزاعا بۋلىعىپ تۇرعان سومپەك. — ىنتاڭ قۇرىدى دا تۇردى. سىيىڭدى الدىڭ مىنە!
— ءوز وبالىم وزىمە! — دەپ كەمپىر كىشكەنە قاپشىقشاسىن ارقالاپ كوشەمەن كەلگەن جاعىنا قاراي بەت الدى. سومپەك تە سوڭىنا ەردى. قاباقتارىن قايعى جاۋىپ، شال مەن كەمپىر جىلاسىپ كەلە جاتىر ەدى، انادايدان سيداڭداعان بىرەۋ كورىندى.
— بالاڭ! — دەدى سومپەك.
مىرزابەك جاقىنداي بەرگەندە كەمپىر جاۋلىقتى جۇلىپ قولىنا الدى. ەكى بەتكە تىرناقتى سالىپ جىبەرىپ ءتىلىپ تاستادى. مىرزابەك «اپا، نە بولدى؟ دەۋىنە قاراماي، ومىراۋىن جىرتىپ جىبەرىپ، توزعان تورسىقتاي ەكى ەمشەگىن شىعارىپ الدى دا، كوككە ساۋىپ:
«كوك كوكارشىن، كوكارشىن،
كوككە جايار قۇلاشىن.
مەنى ءبۇيتىپ جىلاتقان،
مەندەي بولىپ جىلاسىن!».
دەپ داۋىس قىلىپ كوشەنى باسىنا كوتەردى. ءسوزىن «تۋماي كەت، تۋماي كەت، اق سۇتىمنەن ساداعا كەت، كەشپەيمىن ويباي، كەشپەيمىن».
«توعىز اي، ون كۇن كوتەرگەم،
كوتەرگەن ەكەم بەكەر مەن!
سۇيتكەن قۇلىنىم مىناداي،
ەندى قالاي ەتەرمىن!»
دەپ جىلادى ول. ەكى ەمشەگىن قولىنا ۇستاپ، ءسۇتىن كوككە اتقان كەمپىر، جالىنعان بالاسىنىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا ىلمەي بوزارىپ تالىپ كەتتى.
سومپەك قاپ-قارا تۇنەكتەي قاتتى دا قالدى.
— جىلاما! — دەدى ول ەسىن جيناڭقىراعان ايەلىنە، — اق ءسۇتىڭ ۇpap، ازعىن بالاڭدى!.. ءجۇر، قايتايىق!
تالىقسىعان كەمپىر سۇيرەتىلىپ تۇرەگەلدى. قورشاعان جۇرتتان بىرەۋ كۇلدى، بىرەۋ جىلادى... سومپەك ءبىر بەت، ايتقانىنان قايتپايتىن ادام ەدى، سوندىقتان، جالىنعان مىرزابەككە ايتقانى:
— «جاقسى يت تە ولىمتىگىن كورسەتپەي ولەدى». نەشە جىل اسىراعام. كۇتكەم. قاناتتىعا قاقتىرىپ، تۇمسىقتىعا شوقىتقام جوق-تى. تابانىمدى شەگىر ءتىلىپ، جاياۋ مال باعىپ جۇرگەندە دە سەنى تەڭ قۇربىڭنان كەم قىلماعام. مىڭ شاقىرىم جەردەن ادەيى ىزدەپ كەلدىم. پويىزعا مىنەردە تەلەگرامم بەرگىزدىم. نەگە الدىمنان شىقپايسىڭ؟ نەگە تانىماي كەتتىڭ؟ جامان دا بولسام اكەڭ ەمەس پە ەدىم؟ مىناۋ شەشەڭ ەمەس پە ەدى؟ بەتىن دالاداي قان قىلعان كەلىنگە بۇل ەندى قالاي بارادى؟ سىيىڭ، جەتتى. كۇتتىڭ. ءوزىڭ وسىنداي سىيعا جولىق! سەن مەنەن تۋماعان ەكەنسىڭ. نيەتىڭ قارايعان ەكەن. ءوزىم اش ءجۇرىپ، سەنى توق قىلعان كۇندەرىم، جەتىلگەن سوڭ ەسىڭنەن شىققان ەكەن! كوزىڭنەن شىقسىن، نيەتىڭنەن تاپ! ەنەڭنىڭ اق ءسۇتى ۇرسىن! ءجۇر قاتىن، ەلدە ولەيىك. ساعىنعان جۇرەك ادىرا قالسىن، بەكەر ساعىنعان!
سومپەك كەزدەسكەن ءبىر كولىكتى جالدادى دا كەلگەن ىزىمەن بip-اق تارتتى.
الدىن ويلاماي الاڭعاسارلىق ىستەگەن مىرزابەك، ءومىردىڭ، نە شىڭىراۋىنا تۇسكەنىن ەندى ايقىن تۇسىنگەندەي، اكەسىنىڭ اۋزىنان الگىندە شىققان «ازعىن» دەگەن ءسوزدى داۋسىن شىعارا قايتالاپ:
— ءيا، مەن ازعىنمىن! — دەدى وزىنە ءوزى، — ءومىردىڭ جۇرەر جولىن بىلمەگەن ماعان وسى كەرەك!..
ونىڭ باسى اينالىپ، جۇرەگى لوبلىپ كەتتى.
كۇن تۇستە ايناداي جارقىراپ، بالاسىن كورە كەلە جاتقانداردىڭ قۋانىشىن قۇتتىقتاعان سىقىلدى ەدى. ەندى جەردە ەمشەگىن قولىنا الىپ نازالانعان كەمپىردىڭ داۋسىنا سىلكىنگەندەي بولدى. بۇلىت قويۋلانا قالدى. كەمپىردىڭ ىشتەگى جالىنىمىن دەگەندەي، ءار جەردە بۇلىتتى جارىپ ناجاعاي وتى جارق-جۇرق ەتتى...
دەكابر، 1927 ج.
You Might Also Like
