InfoHub Logo

مالعا بەرەر الدىندا جانە ازىقتاندىرۋ بارىسىندا شارۋاشىلىقتا دايىندالعان ازىقتاردىڭ ساپاسىن انىقتاپ، باقىلاپ وتىرۋ قاجەت. ويتكەنى ەرتە دايىندالىپ، ءبىراز ۋاقىت ساقتالعان ازىقتاردىڭ ساپاسى كەمىپ كەتسە، مالعا پايداسى شامالى. ءبىراق دەربەس شارۋاشىلىق يەلەرى جاڭا ساتىپ الىنعان ازىقتىڭ قورەكتىلىگىن، جۇعىمدىلىعىن انىقتاۋدا كۇردەلى اپپاراتتار قولدانا المايدى. سوندىقتان كوبىنەسە كوز مولشەرىمەن شامالاپ، يىسىنە، تۇسىنە قاراپ انىقتايدى. جوعارى ساپالى پىشەن حوش ءيىستى، ءتۇسىن جويماعان، ءىرى، قاتتى ساباقتار ارالاسپاعان جۇمساق، جاپىراقتارىن تولىق ساقتاعان، زياندى داۋلى وسىمدىكتەردەن تازا، شاڭ-توزاڭمەن لاستالماعان بولىپ كەلەدى. ىلعالدىلىعى 17% -دان تومەن بولۋى كەرەك. ونى دەربەس شارۋاشىلىقتار جاعدايىندا بىلاي انىقتاۋعا بولادى: ءبىر ۋىس پىشەندى الىپ بۇراعاندا نەمەسە مىجىعاندا، شىرتىلداپ، سىنا باستاسا، ول كەۋىپ كەتكەندىگىنىڭ بەلگىسى.

جاس پىشەندى ارقان سياقتى بۇراپ تۇرىپ، جىبەرە سالعاندا قايتا تارقاتىلادى، قولعا جۇمساق تيەدى. جاعىمدى ءيىس شىعادى. بۇل پىشەننىڭ قورەكتىلىگىنىڭ جاقسى ەكەندىگىن، اسىرەسە، كاروتيننىڭ ساقتالعاندىعىن كورسەتەدى. ساپاسى ناشار، ىلعالدىلىعى 22-23% پىشەندى بۇراعاندا ودان سۋ شىعادى، الاقان سولدەنىپ قالادى. مالعا قولدى تەرەڭىرەك تىققاندا قولعا جىپ-جىلى تيسە، بۇل پىشەننىڭ قىزىپ، بۇلىنە باستاعانىن بايقاتادى. كۇيىكتىڭ ءيىسى شىعىپ، ءتۇسى قارايا باستاسا، ونىڭ 80° س-قا دەيىن قىزعانى. پىشەننىڭ ءتۇسى قارا-قوشقىل بولسا، ونىڭ جاۋىندى كۇنى جينالعانى. جاۋىندى كۇنى جينالىپ، جەتكىلىكتى كەپتىرىلمەگەن پىشەن ءشىريدى. ونداي پىشەننەن قارا شىرىكتىڭ، قيدىڭ، جالبىزدىڭ، توپىراقتىڭ ءيىسى شىعادى. ىلعال كۇيىندە جينالعان پىشەن قارا كۇيە سياقتى زياندى ميكروفلورامەن تەز زاقىمدانادى، جاپىراقتار مەن ساباقتارىنا نوقاتتار ءتۇسىپ، قىزىل نەمەسە قىزىل سارى ءتۇس پايدا بولادى، ماساقتارىن زيانكەستەر كەمىرىپ تاستاعان سەكىلدەنىپ كورىنەدى.

مال ازىعى رەتىندە ساقتالاتىن ساباننىڭ ىلعالدىلىعى 16% -دان اسپاۋى كەرەك. ول ورگانيكالىق كورسەتكىشتەرى بويىنشا ءۇش كاتەگورياعا بولىنەدى. ءبىرىنشىسى — جوعارى ساپالى، ءتۇسىن بۇزباعان، حوش ءيىسى بار، ءتۇسى جىلتىراۋىق جانە يىلگىش كەلەدى. ەكىنشىسى — ساپاسى ورتاشا ءتۇرى. ءبىراق مۇنىڭ دا ءشىرىپ بورسىعانى، كوگەرىپ-قىزعانى، مۇز قاتقانى 10%-دان اسپاۋى كەرەك. دەگەنمەن، ونىڭ ەپتەپ قاراكۇيەسى، شاڭى، ىلعالى بولادى. ءۇشىنشىسى — ساپاسى وتە ناشار ءتۇرى. مالدى ازىقتاندىرۋعا جارامسىز، ساباننىڭ 10%-دان استامى ءبۇلىنىپ، توتتانىپ كەتكەن بولىپ شىعادى. قۇرامىندا جاسۇنىڭ كوپ (31 -42 %)، قورەكتىلىگى تومەن، قورىتىلۋى ناشار كۇزدىك ءداندى داقىلدار سابانى تىم قاتىپ كەتكەندىكتەن مال ازىعىنا جارامايدى. سوندىقتان مال ازىعىنا جازدىق ءداندى داقىلداردىڭ سابانىن پايدالانعان ءجون. ولاردىڭ ىشىندە قۇنارلىلىعى جاعىنان تارى، ارپا، س ۇلى، بيداي، قارا بيداي ساباندارى جاقسى. ال كۇرىش سابانى ارنايى وڭدەۋسىز ناشار قورىتىلادى. سونداي-اق، پىشەندى دە مال تۇلىگىنە قاراي ۇيلەسىمدى پايدالانعان ءجون. جايىلىم وتىن ءار مالدىڭ وزىنشە تەرىپ جەيتىنى جالپىعا ءمالىم. مىسالى، ءىرى قارا وتكىر ءيىستى ءشوپتى ونشا ءسۇيسىنىپ جەمەيدى، ال قياقتان باس الماي جايىلادى. جىلقى حوش ءيىستى، قاتتى پىشەندى جاقسى كورەدى. پىشەندەمە ساپاسىن دا ءتۇر-تۇسى مەن يىسىنە قاراپ انىقتاۋعا بولادى. جوعارى ساپالى، قۇنارلى، جاقسى ساقتالعان پىشەندەمەنىڭ ءيىسى وتە جاعىمدى، جاڭا شابىلعان جاس شوپتىكىندەي، ءتۇسى اشىق كوك، اشىق ءسۇر (بەدەنىكى-قوڭىرقاي، قوڭىر)، جاپىراقتارى جاقسى ساقتالعان، قارايعان بەلگىلەرى نەمەسە ءيىسى بولمايدى.

سۇرلەم ساپاسىن سۇرلەمنىڭ ءتۇسى، ءيىسى، قىشقىلدىعى بويىنشا انىقتاۋعا بولادى. شابىلعان كەزدەگى ءتۇسىن ونشا وزگەرتپەي ساقتالعان، كوك نەمەسە ءسول سارعىش تارتقان سۇرلەمگە جوعارى، ال قوڭىرقاي تارتىپ، ءتىپتى قارايعان سۇرلەمگە تومەن بالل (0-ز دەيىن) بەرىلەدى. حوش ءيىستى جەمىستەي نەمەسە جاڭا پىسكەن نان ءيىستى سۇرلەمگە جوعارى باعا — 4 بالل، ال اشقىلتىم، ءسال سىركە سۋى نەمەسە تۇزدالعان قيار ءيىستى سۇرلەمگە 2-3 بالل بەرىلەدى. قاتتى بورسىعان، جاعىمسىز، ماي قىشقىلى ءيىستى سۇرلەم ەڭ تومەنگى — 1، ءتىپتى 0 باللمەن باعالانادى. سۇرلەمنىڭ ەڭ كوپ بالل (0-5 دەيىن) الاتىن ساپالىق كورسەتكىشى ونىڭ قىشقىلدىلىعى بولىپ تابىلادى. سۇرلەم قىشقىلدىعىن جارتى ستاكان سۇرلەمنىڭ 1/3 بولىگىن تازارتىلعان سۋعا ارالاستىرىپ، 20-30 مينۋت وتكەن سوڭ وعان امبەباپ لاكمۋس قاعازىن باتىرىپ الۋ ارقىلى انىقتايدى. ول قاعازداعى ءتۇرلى-تۇستى مەجەلىكتەر سۇرلەم قۇرامىنداعى سۋتەگى اتومىنىڭ شوعىرلانۋ دەڭگەيىن كورسەتەدى. ەگەر ول كورسەتكىش ازىقتى سۇرلەندىرۋگە قاجەتتى قىشقىل مولشەرى 4،0-كە جاقىن بولسا جوعارى — 5 بالل، 5-كە قاراي جىلجىسا — 3-4 بالل، ال 6-دان اسپاسا — 1 بالمەن باعالانادى. وسى ءۇش كورسەتكىشى بويىنشا جالپى بالل قوسىندىسى 11-12 بولسا، سۇرلەم وتە جاقسى، 9-10 بالل جيناسا — جاقسى، 7-8 بالل جيناسا ورتاشا، 4-6 بالل جيناسا ناشار دەپ باعالانادى دا، 3 بالدان اسپاسا، ونداي سۇرلەم مال ازىعىنا جارامسىز دەپ تابىلادى. سونىمەن قاتار، سۇرلەمدى باعالاعاندا ونىڭ باسقا زاتتارمەن، اسىرەسە توپىراق، باتپاقپەن، لاستالماعانىنا، كونسيستەنسياسىنىڭ ساقتالعانىنا دا نازار اۋدارادى.

ءداندى ازىقتاردىڭ ءتۇسى، جىلتىرلىعى، ءيىسى، ءدامى، قىشقىلدىعى، ىلعالدىلىعى، تەمپەراتۋراسى، ساقتالۋ مەرزىمى، ابسوليۋتتىك سالماعى، تازالىعى، قامبا زيانكەستەرىمەن زاقىمدانباعانى ونىڭ ساپالىق كورسەتكىشى بولىپ تابىلادى. كەيبىر داقىلداردىڭ (جۇگەرى، بۇرشاق، جاسىمىق، بيداي، تارى، ت.ب.) ءتۇسى ولاردىڭ باستى ساپالىق بەلگىسى بولىپ تابىلادى. ويتكەنى تۇسىنە قاراپ ءداننىڭ پىسكەنىن، جەتىلگەنىن، ۇسىككە ۇشىراماعانىن، دۇرىس ساقتالعانىن اجىراتۋعا بولادى.تامىرىن ۇسىك شالعان ءداننىڭ ءتۇسى اقشىلداۋ كەلىپ، بەتكى جاعىن توركوز ءاجىم جابادى. پىسىپ-جەتىلمەگەن ءداننىڭ تامىرىن ۇسىك شالسا، ول كۇڭگىرتتەنىپ، قوڭىرلانىپ، شور بولىپ قالادى. اڭىزاق شالعان ءداننىڭ ءتۇسى كۇڭگىرتتەنىپ، سەمىپ قالادى. دۇرىس قۇرعاتىلماعان ءدان قارايىپ، قۇرامىنداعى كراحمالى ازايىپ كەتەدى. ساپالى، دۇرىس ساقتالعان ءداننىڭ سىرتقى قابىعى بىرتەگىس جىلتىر، تابيعي ءتۇسى وزگەرمەيدى. ال ساپاسىز قابىعىنىڭ ءداننىڭ جىلتىرلىعى جويىلىپ، ۇشتارى قارايىپ، داقتانىپ، سۇرعىلت نەمەسە قوڭىر ءتۇستى بولادى. داندەردىڭ بۇزىلماي، جاقسى ساقتالۋى ءۇشىن ولاردىڭ ىلعالدىلىعى 14-15%-دان اسپاۋى كەرەك. ءداننىڭ ىلعالدىلىعى مولشەرىن بىلاي بىلۋگە بولادى: ۋىستاپ قىسقاندا قۇرعاق ءدان سىقىرلاپ، قولعا قاتتى باتادى. تىسكە سالىپ شاققاندا تەز شىتىناپ ۋاتىلادى، ال دىمقىل ءدان مىلجالانىپ، تىسكە ساعىزداي تيەدى. ۇندى تۇسىنە، يىسىنە، قىشقىلدىعىنا، زياندى قوسىندىلارمەن جانە قامبا زيانكەستەرىمەن لاستانۋ دارەجەسىنە قاراي باعالايدى. جاڭسى ساپالى ءۇننىڭ ءتۇسى ءاقسۇر بولىپ كەلەدى، قارايعاندىعى بايقالمايدى. ءيىسى جاعىمدى، بوگدە ءيىس سەزىلمەيدى. قىشقىلدىلىعى تەرنەر كورسەتكىشى بويىنشا 45° س-تان اسپايدى. شىرىگەن ءيىستى، بورسىعان، قىشقىل نە اششى ءدامدى، قامبا زيانكەستەرىنىڭ ۇرىعىمەن (قاراكۇيە) لاستانعان ءۇن مال ازىقتاندىرۋعا جارامايدى.

مال ازىعىنا ارنالعان كارتوپتى سىرتىنان جانە قابىعىن ارشىپ كورىپ، مۇقيات تەكسەرەدى. كارتوپ ءتۇرلى باكتەريوزدارمنن، ساڭىراۋقۇلاقتارمەن بۇلىنە باستاسا، مالعا بەرۋ نورماسى 50% ازايتىلادى. اتالعان اۋرۋلارمەن ۇشتەن ءبىر بولىگى ءبۇلىنىپ، ءشىري باستاعان كارتوپتى مالعا تەك پىسىرىلگەن كۇيىندە عانا بەرەدى. پىسىرىلگەن كارتوپتى بولگەندە ءتۇسى اق بولسا، بولىنەتىن جەرى ۇگىتىلىپ تۇرسا — ساپالى بولعانى. ەگەر قارايىپ، سۋلانىپ، جاعىمسىز ءيىس بىلىنسە — ورتاشا، ال كوبىرەك سۋلانىپ، قاتتى يىستەنىپ، قارايعان بولسا — ساپاسى ناشار بولعانى. ۇشتەن ەكى بەلىگى بۇلىنگەن كارتوپتى مال ازىعىنا پايدالانۋعا بولمايدى. قاجەتتى جاعدايدا كارتوپتاعى كراحمال مەن سولونين مولشەرىن دە انىقتايدى. سونداي-اق قانت جانە ازىقتىق قىزىلشانىڭ ساپاسىن انىقتاۋ قاجەت بولسا، ولاردىڭ قۇرامىنداعى نيتراتتار مولشەرىن تابۋ كەرەك. توپ، سىعىندى، سىرنە سياقتى تەحنيكالىق ءوندىرىس قالدىقتارىنىڭ قۇرامىنداعى بوس قىشقىلدار دا انىقتالۋعا ءتيىس. ويتكەنى، ولاردىڭ شامادان تىس مولشەرى اس قورىتۋ مۇشەلەرىن بۇزىپ، زات الماسۋ پروسەستەرىنە زياندى اسەر ەتەدى.

مايلى داقىلداردىڭ قالدىقتارى — كۇنجارا مەن شروتتار سىرتقى ءتۇرى-تۇسى، بولشەكتەرىنىڭ تىعىزدىعى، ءيىسى، قۇرامىنىڭ ءبىرقالىپتىلىعى، تازالىعى، حيميالىق قۇرامى بويىنشا باعالانادى. زىعىر كۇنجاراسىن ارنايى ادىسپەن شىرىشتاۋ ارقىلى تەكسەرەدى. ول ءۇشىن ىدىسقا ءبىر قاسىق ۇنتاقتالعان كۇنجارا سالىپ، ۇستىنە ون كەسە ىستىق سۋ قۇيادى دا ابدەن ارالاستىرىپ، تۇندىرادى. ساپاسى جاڭسى كۇنجارا ءسول عانا كىلەگەيلەنگەن (شىرىش تارىزدەس) زاتقا اينالادى. ماقتا كۇنجاراسىندا ۋلى گوسسيپول بولاتىندىقتان، ونى 10-20% مولشەردەن اسىرماي، ءارى اسقان ساقتىقپەن قولدانادى. جانۋار ونىمدەرىنەن جاسالاتىن ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى، كوك ءسۇت، سۇزبە، ءسۇت سارىسۋى، ەت-قان، ەت-سۇيەك، بالىق ۇندارىن مال ازىعى رەتىندە پايدالانعاندا ولاردى تۇسىنە، يىسىنە، ۇنتاقتالۋ دارەجەسىنە، تازالىعىنا قاران باعالايدى. ۇنداردىڭ ءتۇسى ولاردى ءوندىرۋ تاسىلىنە جانە قۇرامىنداعى سۇيەك مولشەرىنە بايلانىستى كەلەدى. ەت-سۇيەك ۇنىنىڭ ءتۇسى اق-سۇر، ەت ۇنىنىكى سارى-سۇر، قوڭىر، قاندىكى — قوڭىر، بالىق ۇنىنىكى — ءسارى-سۇر، بولىپ كەلەدى. ءبىراق بالىق ۇنىندا توتىق بوياۋى بايقالماۋى كەرەك. ساپالى ءۇنداردا شىرىك، تاعى باسقا جاعىمسىز يىستەر بولمايدى. ۇن ساپاسىنا كۇماندانعان جاعدايدا ستاكانعا ازداپ ۇن سالادى دا، ىستىق سۋمەن ارالاستىرا وتىرىپ، قويمالجىڭ بولعانشا بىلعايدى. ۇن جارامسىز، بۇزىلعان بولسا، جارتى ساعاتتان سوڭ شىرىك ءيىسى شىعا باستايدى. جانۋار ونىمدەرىنەن جاسالعان ازىقتاردا پروتەين مولشەرى جوعارى بولعاندىقتان، ولاردى ساقتايتىن جەردىڭ قۇرعاقتىعىن قاداعالاۋ قاجەت. تىم ىلعال جەردە ولار تەز بۇلىنە باستايدى. اندا-ساندا ازىقتىڭ ۇنداردىڭ ىلعالدىلىعىن بايقاۋ ءۇشىن ولاردى ۋىستاپ الىپ سىعىمدايدى. قۇرعاق، جاقسى ساقتالعان ۇن قولعا جابىسپاي، سۋسىپ تۇرادى.

---