InfoHub Logo

جىلقى مالى ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا ەجەلدەن ءوسىرىلىپ، جان-جاقتى پايدالانىلىپ كەلە جاتقان ءتورت تۇلىكتىڭ ءبىرى. جىلقى كۇيىس مالى ەمەس، دەگەنمەن، وسىمدىك تەكتەس ازىقتاردى جاقسى جەپ، قورىتادى، وعان جىلقىنىڭ ۇزىندىعى 150 مەترگە جەتەتىن توق ىشەكتەرىندەگى ميكروبيولوگيالىق پروسەستەر دە جاقسى جاردەمدەسەدى. وعان قوسا جىلقى تۇياقتى مال رەتىندە جايىلىم وتىن تىڭعىلىقتى تەرىپ جەسە، قىستا تەبىندەپ جايىلادى. سوندىقتان ولارعا قوسىمشا ازىق از جۇمسالىپ، ارزان دا، ساپالى ءونىم الىنادى.

جىلقى قارىنىنىڭ سىيىمدىلىعى نەبارى 14-16 ل. وڭەش قارىنعا تۋرا جالعاسقاندىقتان، قارىنعا تۇسكەن ازىق، نە جينالعان گاز كەرى قايتپايدى — قارىن كەرىلسە، وڭەشتىڭ ءتۇپ جاعى جابىلىپ قالادى. سوندىقتان جىلقىنى ازىقتاندىرۋدىڭ ءتارتىبىن ساقتاپ، ازىقتاردى بەلگىلى ءبىر رەتپەن بەرىپ، سۋارۋ ەرەجەلەرىن مۇقيات ساقتاعان دۇرىس. ويتكەنى جىلقى ازىقتاندىرۋ ءتارتىبىنىڭ بۇزىلۋىنا وتە سەزىمتال كەلەدى. سونىمەن بىرگە ميكروبيولوگيالىق پروسەستەردى كۇشەيتەتىن شىرىندى ازىقتاردى شامادان تىس كوپ بەرگەندە، اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ جۇمىسى بۇزىلىپ، جىلقى — «ءولى تيۋ» اۋرۋىنا شالدىعادى، سەبەبى قارىن-ىشەكتەردەگى جىن دۇرىس جۇرمەي، ءاشۋ-شىرۋ پروسەستەرى باستالادى، سونىڭ سالدارىنان گازدار، ۋلى زاتتار جينالىپ، ءىشى كەۋىپ، تۇينەك، شانىشقاق جابىسادى. بۇل جىلقىنى دۇرىس ازىقتاندىرۋ مەن سۋارۋدىڭ ءمانى زور ەكەنىن كورسەتەدى. اتتى ازىقتاندىرۋ. جىلقىنىڭ باسقا اۋىل شارۋاشىلىق مالىنان ەرەكشەلىگى — ولاردى جۇمىسقا قولدانادى. سوندىقتان، بۇل ەرەكشەلىك ولاردىڭ اس قورىتۋ جانە زات الماسۋ پروسەستەرىنە اسەر ەتەدى. جىلقىنى جۇمىسقا قولدانعاندا، ولاردىڭ زات الماسۋ پروسەسى ارتىپ، اعزادا قورلانعان قورەكتىك زاتتار (گليكوگەن، ماي، اقۋىز) پايدالانىلا باستايدى. جۇمىسقا پايدالانىلاتىن جىلقى ازىقتىڭ سىڭىرىلەتىن كومىرسۋىن جەتكىلىكتى مولشەردە الىپ تۇرعانى ءجون، سەبەبى تاۋلىكتىك ازىق راسيونىندا كراحمال مەن قانت جەتكىلىكسىز بولسا، اۋىر جۇمىستا ولار ءوز دەنەلەرىنىڭ قورىن جۇمسايدى، ەڭ الدىمەن گليكوگەن، سوسىن ماي قولدانىلادى، ەگەر ولار ەنەرگيا بالانسىن تەڭەستىرۋگە جەتكىلىكسىز بولسا، اقۋىزدارى ىدىراپ پايدالانىلادى. جىلقى ازىقپەن ەنەرگيانى جەتكىلىكتى الماسا، تەز ارىقتاپ، جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى تومەندەيدى.

جۇمىس اتىن ازىقتاندىرۋ مولشەرىن جاساعاندا ولاردىڭ جۇمىسقا قولدانىلۋى ەسكەرىلەدى، جالپى ازىق مولششەرىن ءجۇمىس ىستەمەيتىن، جەڭىل، ورتاشا، اۋىر ءجۇمىس ىستەيتىن اتقا جەكە-جەكە جاسايدى. جۇمىس اتىنىڭ ىستەگەن جۇمىسىنىڭ جۇمىس مولشەرىن انىقتاۋ ءۇشىن جۇك سالماعىنا (كگ) جۇك تارتۋ كۇشىنە (كۇش)، ءجۇرۋ قاشىقتىعىنا (م) قاراي (كيلوگرامم-كۇش-مەتر) (ككم) ولشەممەن انىقتايدى. جۇمىس اتىنىڭ تىرىلەي سالماعىنا قاراي بۇل ولشەم 900-200 ككم ارالىعىندا جەڭىل، 1500-2000 ككم ارالىعىندا ورتاشا، 2100-2800 ككم ارالىعىندا اۋىر جۇمىسقا جاتادى. ولاردىڭ ءاربىر 100 كگ ءتىرى سالماعىنا 75 گ قورىتىلاتىن پروتەين بولۋى ءتيىس جانە ولار ۇزدىكسىز اس تۇزىن الىپ وتىرۋ كەرەك. جۇمىس ىستەمەيتىن اتتىڭ تاۋلىك راسيونىنا پىشەن، سابان قوسادى، از مولشەردە ولارعا ءداندى ازىق بەرەدى. جۇمىس اتى ءبىر ازىق ولشەمىنە 80 گ قورىتىلاتىن پروتەين، 4-5 گ كالسيي، 4-5گ فوسفور جانە 10-15 مگ كاروتين الاتىن بولسا، ولار سالماعىن جوعالتپاي جاقسى جۇمىس ىستەي الادى. قوڭدىلىعى ورتادان تومەن اتتىڭ تاۋلىكتىك ازىق راسيونىن 3-4 ازىق ولشەمىنە ارتتىرادى. ءجۇمىس اتى 100 كگ ءتىرى سالماعىنا 4 كگ دەيىن ساپالى پىشەن جەي الادى. دەگەنمەن، ءىرى ازىقتى كوپ جەگەندە دەم الۋى قيىنداپ، جۇمىس ىستەگەندە كەدەرگى جاسايدى، نە تەرلەگىش كەلەدى. وسى سەبەپتەن جۇمىس اۋىرلىعىنا بايلانىستى ءىرى ازىق مولشەرى تاۋلىگىنە 100 كگ ءتىرى سالماعىنا 2 كگ ارالىعىندا بولعان ءجون. جىلقىعا قۇرامىندا استىق تۇقىمداس داقىلدارى باسىم دالا پىشەنى بەرىلەدى. پىشەننىڭ جارتى بولىگىن سابانمەن الماستىرۋعا بولادى. جاز ايلارىندا جۇمىس اتتى وتتىقتان 25-50 كگ كوك ءشوپ جەيدى دە، ءتۇن مەزگىلىندە جابايى جانە مادەني جايىلىمعا جىبەرىلەدى. ءداندى ازىقتىڭ ىشىندە جىلقى مالى سۇلىنى سۇيسىنە جەيدى. جاس مالعا سۇلىنى تۇتاس كۇيىندە بەرۋگە بولادى، دەگەنمەن استىق تۇقىمداس داندەردى جانىشتاپ، بولماسا جارما تۇرىندە بەرسە، جاقسى قورىتادى جانە استىقتى 6% -عا دەيىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سۇلىنى جۇمىس اتىنا 6-12 كگ، ارپانى 6-8 كگ، قارا بيداي، بيدايدى 3-4 كگ، ءبۇرشاق تۇقىمداس داندەرىن 2-3 كگ بەرۋگە بولادى. جۇمىس اتىنا ءىرى ازىقتاردى تاڭەرتەڭ، جۇمىس باستالاردان كەمىندە ەكى ساعات بۇرىن جانە جۇمىستان كەيىن بەرەدى. تۇستە ءداندى ازىقتاردى، ازداعان پىشەن تۋراماسىنا ارالاستىرىپ بەرەدى. اۋىر ءجۇمىستان كەيىن قىزىپ كەلگەن جۇمىس اتىن سۋارۋعا بولمايدى.

---