InfoHub Logo

بۇل رەتتە جەر استىندا تىعىلىپ جاتاتىن بالىق تۋرالى ءسوز قوزعاماقپىز. ول 4 جىلدان استام ۋاقىت سۋسىز تىرشىلىك ەتە الادى.

ەگەر افريكاعا ساياحاتتاپ بارعان ساپارىڭىزدا جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ يىعىنا كۇرەگىن اسىنا بالىق اۋلاۋعا جول تارتقانىن كورسەڭىز، تاڭدانباڭىز. بالكىم ولار پروتوپتەر قوستىنىستى بالىقتاردى اۋلاماق بولار.

پروتوپتەرلەر — باعزى زاماننان بەرى تىرشىلىك ەتىپ كەلە جاتقان بالىق ءتۇرى. ولاردىڭ جەلبەزەگىنەن بولەك، وكپەسى دە بار. سوندىقتان سۋ تۇبىندە عانا ەمەس، قۇرلىقتا دا تىرشىلىك ەتە الادى.

مۇنداي بالىقتار قۇرعاپ قالعان توپىراق استىنا جاسىرىنىپ، ۇزاق ۇيقىعا كەتەدى.

القاپتا قۇرعاقشىلىق ورناعاندا، پروتوپتەر ۇزاق ۇيقىعا قامدانادى. ول اۋزىمەن وزىنە ۇيا قازادى. ال ۇياداعى توپىراقتى جەلبەزەك ساڭىلاۋى ارقىلى شىعارادى ەكەن. پروتوپتەر ۇياسىن كەڭ جاساۋعا تىرىسادى. دايىن بولعان ۇياسىنا جايعاساردا تۇمسىعىن جوعارىعا قاراتا ورنالاسادى. سۋ دەڭگەيى قالىپتى بولعاندا، ارا-اراسىندا تىنىستاۋ ءۇشىن جوعارىعا شىعىپ تۇرادى. تۇبىندەگى لاي كەۋىپ قالعاندا، پروتوپتەردىڭ ۇيادان شىعاپ ساڭىلاۋى بىتەلەدى. مۇنداي كەزدە ول ءوز مايىمەن قورەكتەنەدى.

قوستىنىستىلار، نەمەسە قوستىنىستى بالىقتار — سۇيەكتى بالىقتاردىڭ قالاققاناتتىلار كلاسس تارماعىنا جاتاتىن بالىقتار. قازبا قالدىقتارى ديەۆوننىڭ ورتا شەنىنەن بەلگىلى؛ پەرمگە دەيىن سانى كوپ بولعان. باس قاڭقاسى اۋتوستيليالىق (ۇستىڭگى جاق سۇيەگى باس سۇيەككە ءبىتىسىپ كەتكەن). تىستەرى شومبال، 2 – 3 جۇپتان تۇرادى. جۇپ جۇزبە قاناتتارىندا جالپاق تەرىلى قالاقتارى بولادى. جەلبەزەگىمەن قاتار اتموسفەرالىق اۋامەن تىنىس الاتىن تورلى 1، 2 تورسىلداعى بولادى. بۇلاردا “وكپەلىك” قان اينالۋ شەڭبەرى بار. جۇرەگىندە وتتەكپەن توتىققان قان بار جانە جۇرەكشەسى وڭ جانە سول بولىكتەرگە بولىنگەن. قوستىنىستىلار تۇششى سۋلاردا تىرشىلىك ەتەدى. ولار مۇيىزتىستىتارىزدىلەر وتريادىنا (Ceratodontءىformes) توپتاستىرىلعان. ونىڭ ەكى تۇقىمداسى بار.

بىروكپەلىلەردىڭ جالعىز وكىلى نەوسەراتود (Neoceratodus forsterءى) اۆسترالياداعى (قورعاۋعا الىنعان) ءتۇبى باتپاقتى جانە شوپتەسىندى تايىز سۋلاردى مەكەن ەتەدى. ءوز. 2 م-دەي. ەتى وتە ءدامدى. ۋىلدىرىعىن (ۇزىندىعى 7 مم-دەي) شوپتەرگە شاشادى. مولليۋسكىلەرمەن، قۇرتتارمەن، شايانتارىزدىلەرمەن قورەكتەنەدى.

ەكىوكپەلىلەردىڭ جۇپ جۇزبە قاناتتارىنىڭ قاڭقاسى ءبىراز رەدۋكسيالانعان، قاناتتارى شيراتىلعان ماتاتەكتەس؛ 5 ءتۇرى بار: ونىڭ 4-ەۋى – پروتوپتەرۋستەر، ورتالىق افريكادا كەڭ تاراعان. ۇزىندىعى 30 سم-دەن 2 م-گە دەيىن. وزەندەر مەن كولدەردە تىرشىلىك ەتەدى، سۋ ومىرتقاسىزدارىمەن، بالىقتارمەن، قوسمەكەندىلەرمەن قورەكتەنەدى. كەيدە سۋ بەتىنە كوتەرىلىپ، اۋا جۇتادى. افريكاداعى اسا ىستىق كەزەڭدە سۋ دەڭگەيى تومەندەگەندە، ءىن قازىپ، ءوز شىرىشىنان قاتتى جامىلعى جاساپ ساقتانادى. ءىنىنىڭ جوعارعى جاعىنا اۋا كەلەتىن جىڭىشكە قۋىس قالدىرادى. وسى جاعدايدا كەلەسى جىلى جاۋىن جاۋعانشا بىرنەشە اي (كەيدە 2 – 3 جىل) تىرشىلىك ەتەدى. 5ء-تۇرى – لەپيدوسيرەن – وڭتۇستىك امەريكادا كەزدەسەدى. ءوز. 1،2 م-دەي. سۋ دەڭگەيى تومەندەگەندە پروتوپتەرۋستەر سياقتى ساقتانادى، تەك ايىرماشىلىعى دەنەسىن قاتپاعان شىرىش جابادى. ەتى ءدامدى، جەرگىلىكتى حالىق تاعامعا پايدالانادى.

 

---