InfoHub Logo

ون توعىزىنشى عاسىردىڭ اياق كەزىندە شىعىس قازاقستاندا باقا دەگەن كەدەي ادام بولعان. مال دەگەندە ءبىر ات، ءبىر سيىرى، بەس ەشكىسى بار. ايەلى، ءبىر بالاسى بار. ءوزى جالقاۋ ادام ەكەن. شاپقان ءشوبى قىس بويى جالعىز سيىرعا عانا جەتەدى.

كۇزدىڭ كۇنى بايدىڭ جىلقىسىن قوسقا شىعارىپ جاتىر. باقا ويلانىپ: «وسى مەن قىستا قايدا بارام؟ جيناعان ءشوبىم سيىرىم مەن ەشكىمنەن ارتىلمايدى. ال مىنا تورشولاقتى قالاي اسىرايمىن؟ قوي، مۇنى جىلقىعا قوسىپ جىبەرەيىن» دەپ، بايدىڭ جىلقىشىسىنا تاپسىرىپ، قوسىپ جىبەرەدى. قىس ونشا قاتال بولعان جوق. جاز شىعا جىلقىنى اۋىلعا ايداپ كەلدى. باقا تورشولاعىن كورگەنشە اسىق بولىپ، شۇبىرىپ كەلە جاتقان جىلقىنى ارالاپ كەلە جاتىر. جىلقىنىڭ سوڭىندا سۇمىرەيىپ، اقساي باسىپ كەلە جاتقان تورشولاعىن قارسى الىپ، موينىنان قۇشاقتاپ، سىلاپ-سيپاپ قاراسا، وزگە جىلقىلار كۇيلى. تورشولاقتىڭ ارقاسى ءۇش جەردەن جاۋىر، ءوزى ارىق، كوتەرەمنىڭ الدى. باقا:

— وي، جانۋارىم-اي، سەن جاۋىر بولماعاندا، كىم جاۋىر بولسىن. جىلقىشىلار قوستى ارقاڭا جالاڭ قابات كيىز سالىپ، ساعان ارتادى عوي. كوشكەندە سەنى قارعا سالىپ، جول اشقان شىعار. باۋىرىڭدى ارقان قيماسىن با؟ سەن جۇدەمەگەندە، كىم جۇدەسىن، — دەپ اياپ، موينىنان قۇشاقتاپ سيپاپ تۇردى. ءبىر جىلقىشى ەستىپ قالىپ:

— بۇل قايدان ءبىلدى؟ ءبىزدىڭ قوس ارتقانىمىزدى تەگى كورگەن. ساۋەگەيلىگى بار ادام-اۋ، — دەپ ويلايدى ىشىنەن.

جازدىڭ كۇنى بايدىڭ اتان تۇيەسى جوعالادى. قاراپ، تابا المايدى. باي اشۋلانىپ، مالشىلارىن قىسادى. سوندا جىلقىشى:

— وسى باقا ساۋەگەي ادام. ءبىر تاپسا، سول تابادى. تورشولاعىنا قوس ارتقانىمىزدى ءبىلىپ قويعان. سول باقانى شاقىرتىڭىز. ول تابادى، — دەدى. باي باقانى شاقىردى، كەلدى.

— سەنى بىلگىش، ساۋەگەي دەيدى، مەنىڭ اتانىم جوعالدى، سونى تاپ، — دەدى. باقا قىسىلىپ:

— ويباي، بايەكە-اۋ، ماعان ونداي ساۋەگەيلىك قايدان كەلسىن؟ تابا المايمىن.

— جوق، سەن تاباسىڭ. اتىڭا جىلقىشىلار نە ىستەگەنىن بىلگەندە، مۇنى نەعىپ بىلمەيسىڭ؟ تاباسىڭ. تاپپاساڭ، ولتىرەمىن، — دەپ قورقىتادى.

باقا قىسىلىپ، وزىنشە امال ويلايدى:

— مۇمكىن ءتۇس كورەرمىن، ەرتەڭ ايتايىن، — دەپ ۋادە بەرەدى.

باي:

— ماقۇل، — دەپ تاماقتاندىرىپ، قوندىردى.

ەل ۇيىقتاعان كەزدە باقا ورىنىنان تۇرىپ، ەپپەن ۇيدەن شىعىپ، جەلقومىن الىپ، تۇساۋلى جۇرگەن تورشولاعىن ءمىنىپ قاشادى. جولسىز تەرەڭ سايمەن ورلەپ كەلە جاتسا، قالىڭ بۇتانىڭ ىشىندە ءبىر نارسە شىلپ-شىلپ ەتەدى. «بۇل نە نارسە ەكەن» دەپ جاقىنداپ جانىنا كەلسە، ەسكى اپان قۇدىق ىشىندە اتان تۇيە جاتىر. باقا قۋانىپ كەتتى.

— جوق، ەندى قاشۋدىڭ كەرەگى جوق، — دەپ كەيىن قايتىپ، اتىن قايتا تۇساي سالىپ، ورنىنا كەلىپ جاتا قالادى. تاڭ اتىپ ەل تۇرادى. باي كەلىپ:

— باقا، تاپتىڭ با؟ — دەپ سۇرادى. باقا:

— بايەكە، تاپتىم. ءسۇيىنشى، تۇندە تۇسىمدە ايتتى: «ادام جۇرمەيتىن ساي بار. سونىڭ قاراعان بۇتا اراسىندا اپان قۇدىقتا اتان تۇيە جاتىر. باتىپ شىعا الماي قينالۋدا» دەدى.

باي دەرەۋ جىگىتتەرىن شاپتىرىپ، شىعارىپ الىپ كەلدى. باي باقاعا رازى بولىپ، راحمەتىن جاۋدىرىپ، شاپان كيگىزىپ، قۇرمەتپەن اتتاندىرىپتى.

باقانىڭ ساۋەگەيلىگى ەلگە جايىلىپ، اتاعى شىعادى. سول ەلدىڭ اعا سۇلتانىنىڭ ساندىعىنان ءبىر دوربا التىنى جوعالادى. ىزدەيدى، تابا المايدى. باقانىڭ داڭقىن ەستىپ، كىسى جىبەرىپ الدىرتادى. باقاعا:

— ءسىزدى ساۋەگەي-بىلگىش، جوقتى تابادى دەپ ەستىدىك. مەنىڭ ساندىقتان ءبىر دوربا التىنىم جوعالدى. سونى تابىڭىز، — دەدى.

باقا:

— ونداي بولسا، ماعان اۋىلدان الىس، وڭاشا ءبىر ءۇي تىككىزىڭىز. سونىڭ ىشىندە مەن جالعىز تۇنەپ شىعامىن دا، تاڭەرتەڭ ايتام، — دەدى.

«جارايدى» دەپ شەتكىرەككە وڭاشا ءۇيدى تىككىزىپ، باقا جالعىز سوعان تۇنەيدى. باقانىڭ ويى «ءتۇن ورتاسىندا، ەل ۇيىقتاعان سوڭ تورشولاعىما ءمىنىپ، قاشىپ قۇتىلايىن» دەگەن پىكىر ەدى. تاپپاسا، ءبارىبىر مۇنى ولتىرەدى. ەندى تۇرىپ كەتۋگە ىڭعايلانعان كەزىندە، ءۇيدىڭ ىرگەسىنە ەكى ادام كەلىپ:

— ال، نە ىستەيمىز؟ — دەپ سىبىرلاسىپ سويلەسەدى، — باقا ەرتەڭ ءبارىن ايتادى. ءبىزدى دە ايتادى. سونان سوڭ ءبىزدى اعا سۇلتان ولتىرەدى. ءبىز وسى التىندى باقانىڭ وزىنە بەرسەك قايتەدى، ءبىزدى ايتپا دەپ جالىنساق قايتەدى؟

— جوق، وعان ءبىز ءوز پۇلىمىزدان اقشا قالدىرايىق. ول ءبىزدى ايتپاس ءۇشىن سوسىن التىندى انا بەتتەگى جالپاق تاستىڭ استىنا قويالىق. باقا ءبارىن دە بىلەدى، — دەپ ءۇيدىڭ ىرگەسىنە اقشا تاستاپ كەتىپ قالادى.

ولار كەتكەن سوڭ باقا تىسقا شىعىپ، ىرگەدەگى وزىنە قالدىرعان اقشانى الىپ، ەندى بەتتەگى جالپاق تاسقا بارىپ، استىن قارا- سا، التىندى تاستاپ كەتىپتى. ۇيگە قايتا كەلىپ، جاتىپ قالادى.

ازانمەن سۇلتان شاقىرىپ الىپ:

— تاپتىڭ با؟ — دەپ سۇرايدى.

باقا: — تاپتىم عوي دەيمىن، تاقسىر.

سۇلتان: — قايدا ەكەن؟

باقا: — انا بەتكەيدەگى جالپاق تاستىڭ استىندا.

بالاسى جولداستارىمەن بارىپ تاۋىپ، الىپ كەلەدى.

— التىندى تۇگەل كىم ۇرلاعان ەكەن؟ — دەيدى.

باقا: — شەتتەن كەلگەن ەكى قاشقىن ۇرلاپ، تىعىپتى. ەندى بۇگىن كەشكە الىپ كەتپەك ەكەن، — دەدى.

سۇلتان: — ولاردى تاۋىپ ۇستاۋ كەرەك.

باقا: — ءبارىبىر ولار تاپتىرمايدى. قاشىپ كەتتى.

سۇلتان: — مەيلى، التىنىم تابىلدى، بولدى، — دەپ باقانى جاقسىلاپ سىيلىق بەرىپ قايتارادى.

ەندى باقانىڭ داڭقى بۇرىنعىدان دا كەرەمەتتەي بولىپ، ەلگە تاراپ جايىلدى. سول ەلدە باسشى توبە بي توقاي دەگەن كىسى بولعان. توقاي دا ەستيدى «باقا دەگەن اسقان ساۋەگەي، تاپقىر كىسى بار» دەپ. توقاي باقانى بۇرىن بىر-ەكى رەت كورگەن ەدى. توقاي ويلايدى: «باقا نادان، مومىن، مەڭىرەۋلەۋ ادام ەدى عوي. قايدان تاپقىر، دانىشپان بولا قالدى؟ حالىقتى الداپ ءجۇر مە؟ مۇنى مەن سىنايىن» دەپ، الدىنا شاقىرتىپ الدىرادى. باقا كەلەدى.

— سەنى ساۋەگەي، تاپقىر دەيدى عوي. جۇرت، حالىقتى الداپ جۇرگەن جوقپىسىڭ؟

باقا: — جوق، تاقسىر، مەن ەشكىمدى الدامايمىن.

توقاي: — ەندەشە، مەن سەنى ءقازىر سىنايمىن. سونى تاپساڭ، تاپقىر ەكەنسىڭ. ال تاپپاساڭ — ولگەنىڭ. مەن مىنا ۇيگە كىرەمىن، سەن بىرگە كىرەسىڭ، — دەپ ەكەۋى ۇيگە كىرەدى، التى قانات اق ۇيگە.

بوساعادا ۇلكەن قارا قازان توڭكەرۋلى جاتىر. توقاي تورگە شىقتى، باقا ەسىك الدىندا تۇر. توقاي:

— ەي، باقا، مىنا قازاننىڭ استىندا نە بار؟ — دەپتى.

باقا ونى قايدان تاپسىن، قورقىپ، قىسىلىپ، «ال باقانىڭ ولگەن جەرى وسى ەكەن» دەپ، ەتپەتىنەن قۇلايدى. سوندا توقاي:

— تاپتىڭ، تاپتىڭ، — دەپ قازاندى اۋدارعاندا، استىنان ءبىر قۇرباقا شىعا كەلەدى. سونىمەن باقا تاعى دا سىيلىق الىپ، اتاعى ودان دا بەتەر جايىلىپ، داڭقى اسا بەرەدى.

باقانىڭ الىس ءبىر ەلدە ناعاشىسى بار ەكەن، سول ەستىپتى. «باقا تاپقىر، ساۋەگەي بولىپتى» دەگەندى ەستىپ، ول اڭ-تاڭ قالادى.

«ياپىر-اي، وعان مۇنداي ونەر تاپقىرلىق قالاي ءبىتتى؟ اقىلسىز ەمەس پە ەدى؟ بىلەيىن» دەپ ىزدەپ كەلەدى. ەكى-ۇش جاتىپ، جاعدايدى سۇراپ، انىعىنا جەتەدى. ەشقانداي تاپقىرلىعى جوق ەكەنىن بىلەدى.

ناعاشىسى:

— جوق جوعالتقاندار بۇعان تاۋىپ بەر دەپ مازالار. بۇل تابىلماسا وشتەسىپ، كوزىن قۇرتار. ودان دا تۇندەلەتىپ كوشىرىپ اكەتەيىن، — دەپ الىپ كەتەدى.

---