بارداعى جانجال
تۇنگى باردا باسىمنان كەشكەن سول ءبىر وقيعانى ءتىپتى ۇمىتا الار ەمەسپىن.
بار بۇزىلىپ كوشىرىلگەلى، ونىڭ ورنىنا بالالار باقشاسى سالىنعالى قاي زامان، ءبىراق ول كوز الدىما ەلەستەي بەرەدى.
تاڭ اتىپ كەلە جاتقان. مەن باردا قۋىرشاق بەتتەس ۆەنگر قىزىنىڭ قارسى الدىندا وتىرمىن: ول كەزدە ستامبۋلدىڭ كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىندا ۆەنگر قىزدارى وتە كوپ بولاتىن. ستولدا، ەكەۋمىزدىڭ دە الدىمىزدا ۇلكەن ءبىر-بىر شارا شىرىن-شاراپ. ءقازىر عوي، شىرىن-شاراپتى فۋجەرگە قۇيىپ جۇرگەندەرى، ال ول كەزدە ونى ۇلكەندىگى شىلاپشىنعا تاقاۋ شارامەن ىشەتىن. ءالى ەسىمدە، ءبىر شاراسى ون لير تۇرادى. مەن جيىرما جاستاعى ستۋدەنتپىن، ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەنىمدى ءتۇسىرىپ الىپ ماسقارا بولماسام ەدى دەپ قولىمدى قالتاما قايتا-قايتا سالعىشتاپ وتىرمىن.
مەن قىزدى بيگە شاقىردىم، ءبىراق بيلەپ قارىق بولعان جوقپىن. قىز اپ-ارىق، ۇپ-ۇزىن، قۇددى قامىس سياقتى، ال مەن تاپالمىن، ونىڭ يەگىنەن عانا كەلەمىن. ءبىز ستولعا قايتا ورالدىڭ تا، اڭگىمەمىزدى، ياعني اڭگىمە سىماعىمىزدى، ودان ارى جالعاستىردىق. ول ءوزى شالا-شارپى بىلەتىن فرانسۋز تىلىندە، مەن ءوزىم شالا-شارپى بىلەتىن اعىلشىن تىلىندە بىلدىراقتاتىپ وتىرمىز. ءبىر-بىرىمىزدى ۇعىپ جارىپ وتىرعانىمىز شامالى.
ارينە، مەن ءوز ويىمدى ءتىلىمدى بەزەمەي-اق ءتۇسىندىرىپ بەرە الار ەدىم، ءبىراق ونىم ۇياتتاۋ بولىپ جۇرەر دەپ جۇرەكسىندىم. ءبىزدىڭ حايۋانداردان ارتىقشىلىعىمىزدىڭ ءوزى سول سويلەي الۋىمىزدا ەمەس پە.
سونىمەن، ءبىز ءوزارا تۇسىنىسكىمىز كەلىپ تەرلەپ-تەپشىپ وتىرعانىمىزدا، زالدا ادام ۇعىپ بولمايتىن ءبىر تۋ تالاقاي باستالدى دا كەتتى.
اۋەلى ءۇيدىڭ توبەسى تۇسكەندەي كۇرس ەتىپ ليۋسترا قۇلاپ كۇل تالقان بولدى. بۇرىش-بۇرىشتا قوسالقا شامدار جانىپ تۇرماعاندا، زالدى كوردەي قاراڭعىلىق باساتىن ەدى. يۋ-قيۋ توبەلەس باستالىپ كەتتى. ورىندىقتار، ستولشالار لاقتىرىلىپ جاتىر. ورتا ءتۇس قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي ۇيمە-جۇيمە بولا قالدى دا، ودان سوڭ جەكە-جەكە جاعالاسقان توپتارعا بولىنە باستادى. شالدىر-شۇلدىر سىنعان شىنى داۋسى توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتادى. ريۋمكا ما، ستاكان با،— ءبارى دە قارۋعا اينالعان.
نە بوپ جاتقانىن تۇسىنە الماي اڭىرىپ تۇرعانىمدا ءبىر قارۋلى قول جەلكەمە سارت ەتتى دە، موينىمدى ۇزەردەي مىتىپ تۇقىرتىپ اپارىپ بەتىمدى الدىمداعى شاراعا بىلش ەتكىزدى. تۇنشىعا جازداپ جانتالاستىم، ءجۇنىن تىرىدەي جۇلعان تاۋىقشا تىپىرلادىم. ءولدىم-تالدىم دەگەندە باسىمدى كوتەرە بەرىپ ەدىم، سيراعىمنان الدى دا اۋەلەتتى،— شالپ ەتىپ شاراعا وتىرا قالعانىمدى ءبىر-اق ءبىلدىم.
ىشقىنعان ىسقىرىق ەستىلدى. جۇگىرگەن اياق ءدۇبىرى كۇشەيدى. الدەكىم مەنى قولىمنان ۇستاي الدى دا، دەدەكتەتىپ سۇيرەي جونەلدى. تاسقاراڭعى زالدا ونىڭ كىم ەكەنىن قايدان بىلەيىن، فونار جانىپ تۇرعان سىرتقا شىققان سوڭ قاراسام،— پوليسەي. سىرتقا تاعى بىرنەشە جىگىتتى سۇيرەپ الىپ شىقتى. ءبارىمىزدى قاز-قاتار تۇرعىزدى. التاۋ ەكەنبىز. پوليسەيلەر ون-ون بەس.
ءبىرازدان كەيىن ءۇستى-باسى دال-دۇل بولىپ بار يەسى شىقتى.
— ءدال وسىلار،— دەدى ول.— مەن جاڭا مۋاممەر-بەيگە تەلەفون سوقتىم.
پوليسەيلەر ءبىزدى ەكى قاتار تۇرعىزىپ، ۋچاستوككە ايداپ جونەلدى. بارعان سوڭ بىرەۋى كوميسسارعا:
— ۇستالعانداردى الىپ كەلدىك، — دەپ ءمالىم ەتتى.
— بۇلارمەن مۋاممەر-بەي ءوزى اينالىسادى. ول جاڭا تەلەفون سوعىپ ەسكەرتتى،— دەدى كوميسسار.
ءبىزدى پوليسيانىڭ ماشيناسىنا وتىرعىزىپ الىپ ءجۇردى. بەيۋاقتا جولىعىسقان بەيباق سەرىكتەرىم «ءشول قاندىرىپ» العان ەكەن، توي تويلاپ بارا جاتقانداي-اق ءبارى ىرجالاقتاپ انگە باستى.
ءبىزدى پوليسيا باسقارماسىنىڭ ەكىنشى ەتاجىنداعى ءبىر كەڭ بولمەگە اپارىپ كىرگىزدى. وندا ەكى كىسى وتىر ەكەن. بىرەۋى — باياعى بارمەن (بار يەسى). كيىمىن اۋىستىرىپ ۇلگەرىپتى، سيگارەتىن بيپازداپ كرەسلودا وتىر. ەكىنشىسى — باسقارما باستىعى — تۇرەگەپ تۇر. كوزى وڭمەنىڭنەن وتەدى. بۋىرقانىپ العان زيەۆس دەرسىڭ. ونىڭ مۋاممەر-بەي ەكەنىن كەيىن بىلدىك. ونى كورگەن جەردە-اق زارەم ۇشىپ، قالتىلداپ كەتتىم. ال مەنىڭ سەرىكتەرىمنىڭ كاپەرىندە ەشتەڭە جوق. بىرەۋى اۋزىن شىلپ-شىلپ ەتكىزىپ ساعىز شايناپ تۇر. ەكىنشىسى قۇلاپ قالماس ءۇشىن قابىرعاعا سۇيەنىپ العان. ءۇشىنشىسى تىستەنىپ ىڭىلداپ تۇر. قالعان ەكەۋىنىڭ ەزۋلەرى ەكى قۇلاعىندا.
— وسىلار ما؟— دەدى باسقارما باستىعى.
— ءيا،— دەدى باردىڭ قوجايىنى.— باردىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعاردى. مەبەلدىڭ ءبارىن شاعىپ تاستادى. ءۇش قىزدى جاراقاتتادى. مەنىڭ دە كوزىمدى كوگەرتىپ قويدى، مىنە.
اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايتىنى راس. مەن مەكتەپتە شاكىرت بولعانداعى ادەتتەرىمنەن ءالى ارىلعان جوقپىن. مەنى شاقىرسا ەكەن دەگەن ويمەن بۇل جولى دا قولىمدى كوتەردىم.
مۋاممەر-بەي رەزەڭكە تاياعىن جۇلىپ الىپ قاھارلانا ءۇيىرىپ:
— سويلەمەي تۇرىڭدار!— دەپ ستولدى سالىپ كەپ قالدى.
مۋاممەر-بەي ساعىز شايناپ تۇرعان جىگىتكە ءشۇيىلدى:
— تاستا انداعىڭدى، جالماڭداماي! قايدا تۇرعانىڭدى بىلەسىڭ بە؟!
اناۋ جالماڭداي بەردى. باسىمدى اۋىرتپاڭدارشى دەگەندەي كوزىن كىرتيتىپ قارادى. مۋاممەر-بەي قۇتىرىنىپ كەتتى.
— وڭشەڭ سىلىمتىك، توقتاي تۇرىڭدار، ءوز سۇيەكتەرىڭدى وزدەرىڭە جيناتارمىن!— دەدى ول.— ءتىرى جۇرگەندەرىڭە وكىنەرسىڭدەر ءالى، مالعۇندار!
جىگىتتەردىڭ بىرەۋى مىرس ەتىپ كۇلدى. باسقالارى دا ايىلدارىن جيعان جوق. مۋاممەر-بەي جەر-دۇنيەنى جات قىلىپ بوقتاپ ءشۇيىلىپ ءجۇر. سەرىكتەرىم وعان ەلەڭ ەتەر ەمەس. مۋاممەر-بەي جانىما جاقىنداي بەرگەندە تىزەم بۇگىلىپ كەتتى.
باسقارما باستىعى باردىڭ قوجايىنىنا بۇرىلىپ قارادى.
— مىنا سۇمەلەكتەردىڭ اكە-شەشەسىز وسكەندەرى بىردەن كورىنىپ تۇر. سيىقتارىنا قاراشى. ادام كەيپى جوق. كوشەدە كۇنەلتكەن قوجالاقتار وڭشەڭ،— دەدى دە، مەنى نۇسقادى.— مىنا بىرەۋى عانا ەپتەپ تاربيە كورگەن سياقتى.
ول مەنى جاقتان تارتىپ-تارتىپ جىبەردى دە، بەتىمە بىلش ەتكىزىپ ءبىر تۇكىردى.
— بۇل ەپتەپ بولسا دا ۇيالعانسيدى، اكە-شەشەسى بار ءتارىزدى،— دەدى ول.
سونسوڭ تاعى دا سىباپ بوقتاي باستادى.
— ءيتتىڭ بالالارى، سۇمپايىلار!— دەپ اقىرعاندا ءتىپتى تەرەزەلەردىڭ شىنىلارى شىلدىراپ كەتتى. ايىزى قانعانشا ايانباي-اق تىلدەدى ءبىزدى. مەن قولىمدى تاعى كوتەرىپ: «اپەندى!» دەي بەرىپ ەدىم، ول:—سويلەمە!— دەپ بارق ەتتى.
— مىنا بىرەۋىنىڭ سىقپىتىن قاراشى!— دەدى ول، بىلق ەتپەي تۇرعانداردىڭ بىرىنە ءشۇيىلىپ.— بۇل ەشقاشان وڭبايدى. وسىندايلاردى كورمەي-بىلمەي ءجۇرىپ: «جاستار — ەلىمىزدىڭ بولاشاعى!» دەپ ساندالامىز.
ول بارىمىزگە سۇستانا قاراپ الدى دا، باياعى ساعىز شايناپ تۇرعانعا ءشۇيىلدى.
— سەنىڭ اتىڭ كىم؟
— مەتىن.
— فاميلياڭ؟
جىگىت فاميلياسىن ايتتى.
مۋاممەر-بەي سەلت ەتتى.
— اكەڭنىڭ اتى كىم؟
العان جاۋابىنا ابىرجىپ قالدى.
— ءسىزدىڭ ءقادىرلى اكەڭىز كىم بوپ ىستەيدى؟— دەدى مايموڭكەلەۋ ۇنمەن.
— ءسىز، نەمەنە، شىنىمەن بىلمەيسىز بە؟ — دەپ جىگىت دىك ەتتى.
— بىلەم، بىلەم... ارينە، بىلەم... تۋھ، شىركىن-اي، مىنا سۇمدارمەن نەسىنە جولداس بولىپ ءجۇرسىز؟— باسقارما باستىعى وكىنە سويلەدى. — «يتپەن قۇدا بولساڭ...» دەگەن الگى ءبىر ماقال بار عوي،— دەپ ول ەندى بار يەسىنە بۇرىلدى.
— انداعى جىگىتكە مەنىڭ تيتتەي دە وكپەم جوق،— دەي قالدى بارمەن.— ول دانەڭەنى بۇلدىرگەن جوق، تىپ-تىنىش وتىردى. وعان نارازى ەمەسپىن.
— بۇدان بىلاي ابايلاعايسىڭ،— دەدى مۋاممەر-بەي، نىقتاپ ەسكەرتە سويلەپ.— نارازى ەمەسپىن دەيسىڭ، ال مۇنىڭ وسىندا اكەلىنگەنىنە سەن كىنالىسىڭ. ۇيات، ماسقارا. نە دەپ اقتالامىز ەندى؟
— وللاھي، مەن اكەلگەن جوقپىن. ول ءوزى، ءوز ەركىمەن كەلدى،— دەپ شىرىلدادى بارمەن.
— مەن سىزگە ءتىل تيگىزگەن جوقپىن،— دەدى مۋاممەر-بەي، ساعىز شايناپ تۇرعان جىگىتكە قايتا بۇرىلىپ.— ەشقانداي اۋىر ءسوز ايتقان جوقپىن. ءسىز رەنجىمەڭىز، مىنالارعا ايتقان سوزدەرىمە ءمان بەرمەي-اق قويىڭىز... نەگە تۇرسىز؟ اياعىڭىز تالادى عوي، وتىرساڭىزشى. ءوز ۇيىڭىزدەگىدەي ەمىن-ەركىن وتىرىڭىز، قىسىلماڭىز.— ول ەندى ىڭىلداپ ءان ايتىپ تۇرعانعا بۇرىلدى.— ال سەنىڭ اتىڭ كىم؟
— ەركىن.
— سەنىڭ اكەڭ كىم؟
جىگىتتىڭ جاۋابىن ەستىگەن ساتتە مۋاممەر-بەيدىڭ ءوڭى قۇپ-قۋ بوپ كەتتى. ءبىر كوزى جىپىلىقتاپ جۇمىلا باستادى. ول رەزەڭكە تاياعىن لاقتىرىپ جىبەرىپ، سانىن سالىپ قالدى.
— ءسىزدىڭ كىم ەكەنىڭىزدى قالاي عانا تانىماي قالدىم! نە قارا باستى مەنى!.. بايقاسام بولماي ما؟! ءسىزدىڭ ونەگەلى سەميادان شىققانىڭىز بىردەن-اق كورىنىپ تۇر... وتىرساڭىزشى. قۇداي ءۇشىن كەشىرىڭىز مەنى. ماعان سەنە كورىڭىز، مەن سىزگە اۋىر ءسوز ايتقان جوقپىن.
بار يەسى دە ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا سياقتى، بىردەڭە دەپ مىڭگىرلەپ وتىر.
مۋاممەر-بەي كەلەسى جىگىتكە بۇرىلدى:
— ال ءسىز... ءسىز كىمنىڭ بالاسىسىز؟
— ءوزىڭىز ايتتىڭىز عوي، ءيتتىڭ بالاسى دەپ. مەن ءيتتىڭ بالاسىمىن!
— كىم ايتتى؟ مەن بە؟ مۇمكىن ەمەس! مەن ءسىزدى ايتقان جوقپىن.
— جوق، مەن ءيتتىڭ بالاسىمىن!— دەپ قىڭىرايدى جىگىت.
مۋاممەر-بەي جىلاپ جىبەرە جازدادى:
— قۇداي ءۇشىن، سەن كۋا بولشى، مەن ونداي ءسوز ايتقان جوقپىن عوي! — دەپ بارمەنگە بۇرىلدى.
— مەن دە ەشتەڭە ايتقان جوقپىن،— دەپ بارمەن دە بەزەكتەدى.
— ءا، ءيا... مەن ەشقايسىنا ەشتەڭە دەگەن جوقپىن، ءجاي، بەتالدى ايتا سالعانىم بولماسا.
مۋاممەر-بەي قالعان جىگىتتەردىڭ دە اكەلەرىنىڭ اتى-جوندەرىن، قىزمەتتەرىن سۇراپ ءبىلىپ، ولارعا دا ورىندىق ۇسىنىپ بايەك بولدى.
تاز اشۋىن الاتىن بەيشارا تىرنا مەن بولدىم-اۋ دەپ ۋايىمداپ تۇرمىن. مۋاممەر-بەي قالايدا بىرەۋىمىزدى جۇندەي تۇتۋگە ءتيىس قوي. مەنى سورلاتاتىن شىعار.
ايران ىشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلدى دەي بەر. مىقتىلاردىڭ بالالارىن ماڭدايعا شەرتە الار ما ول!
وزىمە كەزەك كەلگەندە مەن دە ءبىر شونجاردىڭ اتىن اتاۋدى ويلادىم. سوندا كىمنىڭ بالاسى بولۋىم كەرەك؟ مەنى ەپتەپ تاربيە كورگەن سياقتى دەپ تۇرعان پوليسەيگە ەندى نە دەسەم ەكەن؟ وتىرىگىم شىعىپ قالسا قايتەم؟ ساعىز شايناپ تۇرعان جىگىتكە كوز قيىعىمدى تاستاپ ەدىم: ول جىميىپ كوزىن قىستى،— ونىسى نە دەگەنى ەكەنىن كىم ءبىلسىن.
مۋاممەر-بەي سيقىرلى پىشىنمەن مەنىڭ جانىما كەلدى. ءتىسىن شاقىرلاتتى. سونسوڭ، الدەقالاي بولادى دەگەندەي، جىلى جىميىپ سۇراعىن قويدى:
— ءسىز كىمسىز؟ ءسىز كىمنىڭ بالاسىسىز؟
— ول ءبىزدىڭ جولداسىمىز،— دەپ كەنەت جىگىتتەردىڭ بىرەۋى گۇج ەتتى.
— ءيا، ول ءبىزدىڭ جولداسىمىز،— دەدى ساعىز شايناپ تۇرعان دا.
مۋاممەر-بەي جالت بۇرىلىپ، ەندى بارمەنگە ءشۇيىلدى:
— و، جەكسۇرىن! ساناسىز سۇمىراي!— دەپ اقىردى.
بوقتىقتى قارشا بوراتتى. «بار ۇستاعاندى كىم شىعارىپ ءجۇر؟.. ولار اسىل تەكتى اياۋلى جاستاردى اداستىرىپ وبالىنا قالعاندا، قاي مۇراتىنا جەتپەكشى؟!.»
ماسايا تۇسكەن جىگىتتەر ەندى جانجالعا باستى:
— ءبىز ءيتتىڭ بالاسىمىز!— دەپ جارىسا ايعايلادى.
— عافۋ ەتىڭىزدەر،— دەدى پوليسەي، ساسىپ قالىپ. — مەن ولاي دەگەن جوقپىن عوي. مەن مىنا ارامزاعا ايتتىم...— دەپ بارمەندى نۇسقادى.
و باستاعى ءۇمىتى ۇزىلگەنىن، تال قارماعاننان باسقا امالى قالماعانىن تۇسىنگەن بارمەن باسىن يزەكتەتىپ:
— ءيا، ءيا، ءسىز ماعان ۇرىستىڭىز، ماعان. مەن ايىپتىمىن، مىنا مىرزالاردى تانىماي قالىپپىن،— دەپ شالا ءبۇلىندى.
پوليسيا باستىعى مەن بارمەن كەشىرىم سۇراپ بايەك، ال بەس جىگىت ودان سايىن كەرىسىپ:
— ءبىز ءيتتىڭ بالاسىمىز! ءبىز ءيتتىڭ بالاسىمىز! — دەپ ايعايلايدى.
— ءيتتىڭ بالاسى مىنا مەنمىن!— دەپ بارمەن باجىلداپ قويا بەردى.
پوليسەي بارمەنگە اجىرايا قاراپ:
— بۇل مىرزالار بۇگىن ءتۇنى بويى وتىرىپ، تويعاندارىنشا ىشىپ-جەسىن. اقشاسىن مەن تولەيمىن،— دەدى.
— و نە دەگەنىڭىز؟.. ءبولىپ تولەيمىز عوي... كۇندە كەشكە كەلىپ تۇرسا دا ەرىكتەرى،— دەپ مىڭگىرلەدى بارمەن.
سودان كەيىن عانا جىگىتتەر جانجالدى دوعاردى. ولاردى شىعارىپ سالاردا پوليسەي قولدارىن قاتتى قىسىپ، بىرەۋىنە: «ءسىزدىڭ مارتەبەلى اكەڭىزگە دەگەن قۇرمەتىم شەكسىز!» — دەپ، ەكىنشىسىنە: «مەيىرىمدى اكەڭىزدىڭ مەرەيى وسە بەرۋىنە تىلەكتەسپىن!» — دەپ، «وللاھي، مەن سىزگە ەمەس، اناۋ ارامزاعا رەنجىدىم!» — دەپ، ايتەۋىر، جانى قالماي جالباقتاي باستادى.
ال كەزەك ماعان كەلگەندە، قولىن يىعىما سالىپ تۇرىپ:
— سەنىڭ بۇلارعا جولداس ەمەس ەكەنىڭدى بىلەمىن،— دەپ كۇبىرلەدى،— ءبىراق سەن مىنا سۇرقيالاردىڭ ارقاسىندا امان كەتىپ باراسىڭ. سەنىڭ ءتاپ-تاۋىر سەميادان شىققانىڭ تۇرىڭنەن-اق كورىنىپ تۇر. بايقا، الداپ سوقتىم دەپ ويلاما. كانەكي، جالتىرات تابانىڭدى!
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
نەفروليتياز ءارتۇرلى ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە تۇقىم قۋالاۋشىلىقتىڭ، اسەرىنەن بولاتىن نەسەپ جولدارىندا تاستىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەتىن زات الماسۋ اۋرۋى. اۋرۋ ايتارلىقتاي بەلگى بەرمەي...
-
وقىرماندارىمنان كۇنىنە وتىز-قىرىق حات الاتىن، تەلەفون سوققاندارمەن سويلەسەم دەپ گازەت وقىپ ۇلگىرمەيتىن كەزىم كەلمەسكە كەتتى. مەنىڭ پاتەرىمدە كەشكىلىكتە ورىندىق، قاسىق، شانىشقى جەتپەي جاتاتىن كۇندەر...
