ءباسپاسوزدى كۇشەيتۋ جۇماسى
مامىر ايىندا «ءباسپاسوزدى كۇشەيتۋ جۇماسى» اشىلادى. «ءباسپاسوزدى كۇشەيتۋ جۇماسى» دەگەن سوزگە ءبىراز ەل تۇسىنبەس. سول سەبەپتى اۋەلى مۇنىڭ نە ەكەنىن ايتىپ ءوتۋ كەرەك بولار. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىر ءىستى كۇشەيتۋ ءۇشىن قالالى ەلدەردە، سول كۇشەيتىلمەك بولعان ءىستىڭ جوعارى باقىلاۋشى مەكەمەلەرى بىرنەشە كۇندەي سول ىسكە جاردەم جيناۋ، سول ءىستى قاي جاعىنان بولسا دا كۇشەيتۋ رەتىندە جالپى حالىققا سول ءىستىڭ قانداي پايداسىنىڭ بار ەكەنىن جاريالاپ، ۇگىت، ناسيحات تاراتادى. مۇنداي كوپشىلىكتىڭ جۇمىلىپ ىستەگەن ىستەرى ءبىر جۇما، ەكى جۇما شامالارىندا بولادى. قازاقستاندا ريەۆوليۋسيانىڭ عانا ەكپىنىنەن تۋعان باسپا ءسوز (گازەت، جۋرنال) بۇل ۋاقىتقا شەيىن ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ءالسىز بولىپ كەلگەن سوڭ، ءباسپاسوزدى باقىلاۋشى، باسقارۋشى مەكەمەلەر وسى مامىر ايىنىڭ ىشىندە سول ءباسپاسوزدى ءتۇرلى رەتتەن كۇشەيتۋ ماقساتىمەن جالپى حالىققا جاريالاپ، ءبىر جۇماداي ءباسپاسوزدىڭ حالىققا قانداي پايداسىنىڭ بار ەكەنىن ايتىپ، قازاقستاندا ءباسپاسوزدىڭ قانداي حالدە ەكەنىن ايتىپ، حالىقتىڭ بۇل باسپا ءسوز كۇشەيۋىنە قانداي جاردەم بەرۋى كەرەك ەكەنىن ايتىپ، جۇرتقا ۇگىت، ناسيحات تاراتپاق.
ەندى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ قازاقستاندا قانداي ەكەنىنە كەلەلىك.
پاتشا تۇسپەي تۇرعان زاماندا زاكوننىڭ تارلىعىنان ءام قازاقتىڭ الەۋمەت ىستەرىنە قاتىناسقان وقىعان ادامدارىنىڭ ازدىعىنان قازاق تىلىندە وقۋ قۇرالدارى بىلاي تۇرسىن، باسپا ءسوز دەگەن نارسە (ماسەلەن گازەت، جۋرنال) وتە شامالى بولدى. بۇكىل قازاقستاندا ءبىر عانا گازەت، ءبىر عانا جۋرنال بولدى.
ريەۆوليۋسيا بولىپ، پاتشا تۇسكەن سوڭ قازاقستاننىڭ ءار جەرىندە گازەت، جۋرنال شىعا باستادى. بۇل گازەت، جۋرنالدار كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ناشار شىعىپ كەلەدى.
ونىڭ سەبەپتەرىنىڭ ەڭ ۇلكەندەرى مىنالار:
1) گازەت، جۋرنالعا ۇكىمەت تاراپىنان بەرىلەتىن جەتكىلىكتى قاراجات جوق.
2) گازەت، جۋرنالدى قازاقتان الىپ وقۋشىلار وتە از.
3) الىپ وقۋشىلاردىڭ وتە ازدىعىنىڭ سەبەبى: بىرىنشىدەن — حالىق وقۋ بىلمەيدى، نادان؛ ەكىنشىدەن — ەلگە ءجوندى پوشتا ءجۇرىپ تۇرمايدى. ءۇشىنشى — قىرداعى، اۋىلداعى قازاقتىڭ قولىندا گازەتكە تولەۋگە اقشا بولمايدى.
4) گازەتتىڭ جازۋشىلارعا تولەپ وتىراتىن اقشاسى-پ ۇلى بولماعان سوڭ، ول گازەتكە قالالى جەردەگى جازۋشىلار كوڭىلدەگىدەي جازىپ وتىرمايدى.
5) قالادا كوڭىلدەگىدەي ۇزبەي جازىپ وتىراتىن جازۋشىلار بولماعان سوڭ، ءام قىردان، اۋىلدان ەلدىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جازىپ وتىراتىن، ەلدەگى ءتۇرلى حابارلاردى جازىپ وتىراتىن جازۋشىلارى بولماعان سوڭ، گازەتتىڭ وزىنىڭدە ءسانى كەتەدى، ءوزىنىڭ دە ماڭىزى بولمايدى، ءوزىنىڭ دە باعاسى، ءقادىرى بولمايدى.
6) جانە باسپا ءسوز جالپى قازاققا اسىرەسە قالادان الىس، ەلى كوشپەلى، ءتورت مۇشەسىن ءتورت جاققا جايىپ سالىپ كولبەپ جاتقان جەرى شالعاي قازاق اراسىنا ءباسپاسوزدىڭ وتە قاجەت ەكەنىن، ءام ول ءباسپاسوزدى كۇشەيتۋگە كەرەك ەكەنىن ءبىزدىڭ ءىس باسىنداعى ازاماتتارىمىزدىڭ كوبى بىلگىسى كەلمەيدى.
الەۋمەت جۇمىسىنا، قازاق ەڭبەكشىلەرىنە قىزمەت قىلۋدى كوبى بىلمەيدى، بىلگەن بىلىمدەرى مەكەمە كەڭسەلەرىندە «بۇيرىققا قول قويۋدا» عانا بولادى. مىنە، قازاق تىلىندە ءباسپاسوزدىڭ ناشار كەلە جاتقانىنا ۇلكەن سەبەپتەر وسىلار. ارينە، بۇلاردان باسقا دا سەبەپتەر جوق ەمەس. ەندى، وسى ايتىلعان گازەتتىڭ ناشار كەلۋىنە سەبەپ بولىپ كەلە جاتقان ىستەردى جەڭۋگە تىرىسىپ، وسى كەلەسى مامىر ايىنىڭ ىشىندە جاريالانىپ اشىلاتىن «ءباسپاسوزدى كۇشەيتۋ جۇماسىندا» قازاق ەڭبەكشىل تابىنىڭ ازاماتتارى جۇمىلىپ وسى ىسكە كىرىسۋلەرى كەرەك.
بۇل رەتتە الدىڭعى تىلەك مىناۋ:
1) ەلدەن ءام قالالاردان اقشا جىبەرىپ، گازەت الۋشىلاردىڭ سانى كوبەيسىن.
2) ەلگە، اۋىلعا، قالالارعا جىبەرىلگەن گازەتتەر توقتاپ جاتپاي، تۋرا الۋشى يەسىنە ءتيىپ وتىراتىن بولسىن.
3) ەلدەن گازەتكە ۇزبەي حابار، ءسوز جازىپ وتىراتىن كىسىلەر بولسىن.
4) قالاداعى ءىس باسىندا جۇرگەن ەڭبەكشىل تابىنىڭ ازاماتتارى گازەتكە ۇزبەي سوزدەر جازىپ وتىراتىن بولسىن.
5) قازاق گازەتتەرىن باسىپ تۇراتىن باسپاحانالار تۇزەلىپ، كۇشەيسىن.
6) گازەتتەر الدىمەن قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ كوپ جەرىنە تارالاتىن بولسىن.
7) مۇنىڭ ءبورىنىڭ ورنىنا كەلىپ وتىرۋىن ءىس باسىنداعى ازاماتتار مويىندارىنا الىپ، سولار باقىلاپ وتىرسىن. مىنە، ازىرگە الدىڭعى ءبىراز تىلەكتەرىمىز وسى.
بىلايعىسى ۋاقىتىندا تاعى دا جازىلار. اۋىلداعى ەڭبەكشى قازاق! گازەت وقىماساڭ كۇللى دۇنيەدە نە بولىپ جاتقانىن بىلمەيسىڭ. گازەت وقىماساڭ ەلگە ءار جۇمىسپەن شىققان ميليسيا، سوت ءام ءتۇرلى كوميسسيا، اگەنتتەردىڭ تۋرا ىستەپ جۇرگەندەرىن، تەرىس ىستەپ جۇرگەندەرىن بىلمەيسىڭ.
اقپان، ناۋرىز ايلارىندا قازاقستاننىڭ 3ء-شى ايماقتىق پارتيا جينالىسىنىڭ الدىندا سەمەي، اقمولا گۋبەرنيالارىنا عابدوللا اسىلبەكوۆ جولداس بارعاندا، ول ەكى گۋبەرنيانىڭ بارلىق اۋىلدىق، بولىستىق يسپولكومدارىنىڭ ءبارى «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى مەن «قىزىل قازاقستان» جۋرنالىن الماق بولىپ، عابدوللا جولداستىڭ وزىنەن جۋرنال مەن گازەتتىڭ ءارقايسىنان ءبىر مىڭ التى جۇزدەن اسا داناسىنا (1600) اقشا جىبەرگەن.
بۇدان بارلىق گۋبەرنيا ۇلگى السىن!
قازاق ەڭبەكشىسى! گازەت وقىماساڭ مەڭىرەۋ، قۇلاقسىز، ساڭىراۋسىڭ.
ءار ۇكىمەتتىڭ، ءار قاۋىمنىڭ، ءار تاپتىڭ ويى، ىستەمەك ىستەرىنىڭ اڭعارى، جوباسى گازەتتەرگە ءتۇسىپ وتىرادى. تۇتاس تاپتىڭ ءىسىن سول تاپتىڭ ءاربىر سانالى مۇشەسى ءبىلىپ وتىرۋى كەرەك.
ەندى سىلكىنىپ گازەت وقۋ كەرەك. قازاق كەدەيى، قاتاردان قالما!
20.04.1923 جىل
You Might Also Like
-
«ەڭبەكشى قازاق» گازەتى شىعا باستاعانىنا ەداۋىر ۋاقىت بولدى.
-
قازاقستان باسپاسوزدەرى تۋرالى جازعاندا الدىمەن گازەت-جۋرنالداردان باستاۋعا تۋرا كەلەدى. كەڭەس ۇكىمەتى ورناعاننان بەرى قازاقستاندا باسپا ءسوز جۇمىسىنان ءبىرىنشى قولعا العانى گازەت، جۋرنال جۇمىسى. وسى ق...
