قازاقستان باسپاسوزدەرى
قازاقستان باسپاسوزدەرى تۋرالى جازعاندا الدىمەن گازەت-جۋرنالداردان باستاۋعا تۋرا كەلەدى. كەڭەس ۇكىمەتى ورناعاننان بەرى قازاقستاندا باسپا ءسوز جۇمىسىنان ءبىرىنشى قولعا العانى گازەت، جۋرنال جۇمىسى. وسى قازاقستاندا 4 گازەت، 1 جۋرنال شىعىپ تۇرادى. ورىنبوردا كىندىك ۇكىمەتتىڭ ءتىلى «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى بار. ايماقتىق پارتيا كوميتەتىنىڭ اتاعىنان «قىزىل قازاقستان» جۋرنالى شىعىپ تارايدى. سەمەيدىڭ گۋبيسپولكوم، گۋبكوم اتاعىنان «قازاق ءتىلى» شىعادى. اقمولادا «بوستاندىق تۋى»، ورالدا «قىزىل تۋ» شىعادى. بۇل گازەتتەردىڭ قاي-قايسىسى بولسا دا ۇكىمەت كۇشىمەن شىعىپ، حالىققا تەگىن تاراۋمەن كەلگەن. الدى 22-جىلدىڭ ورتاسىنان، ارتى 23-جىلدان باستاپ اقشالى بولىپ وتىر. گازەتتەردىڭ قاي-قايسىسىن السا دا ءىس جاعىنان جاماندارلىق. كىندىكتەگى ۇكىمەت ءتىلى بولىپ تۇرعان «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى دە جەتىسىنە ەكىدەن ارتىق شىعا الماي تۇر. وعان سەبەپ: گازەت جۇمىسىنا ىسىلعان ازاماتتار كەم. بىرەن-ساران قولىنان ءىس كەلەدى دەگەن ادامدار باسقا جۇمىستارعا جەگىلىپ ءجۇر. گازەت قىزمەتكەرلەرى ايىنا وزگەرەدى دەسە بولادى. قالام قايراتكەرلەرىنىڭ ەشقايسىسى ۋاقىتىمەن ءسوز جازىپ، گازەت جۇمىسىنا جاردەمدەسىپ تۇرۋعا مىندەتتى ەتىلمەگەن. ونىڭ ۇستىنە، گازەتتىڭ اقشالى بولۋىن سىلتاۋ قىلىپ، گازەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانىن كەمىتىپ تاستاعان. قازىردە «ەڭبەكشى قازاق» باسقارماسىندا 4-اق ادام بار. ءبىر سەكرەتار، ءبىر ءىس جۇرگىزۋشى، ءبىر گازەت تاراتۋشى، ءبىر كوررەكتور. گۋبەرنيالار ءام جەرگىلىكتى مەكەمەلەرمەن بايلانىسى از. قازاقستاننىڭ ەشبىر گۋبەرنياسىندا «ەڭبەكشى قازاقتىڭ» ءتىلشىسى جوق. سونىڭ ءبارى باسقارماداعى قىزمەتكەرلەردىڭ ازدىعىنان، ولاقتىعىنان بولىپ وتىر.
«قىزىل قازاقستان» جۋرنالى ايىنا ءبىر شىعادى. مۇندا دا بەلگىلى جازۋشى جوق. ونىڭ ۇستىنە ۇكىمەت تاراپىنان بەرىلەتىن اقشا كومەگى مەزگىلىمەن ءتيىپ تۇرماعاندىقتان، جۋرنال وسى كۇنى توقتاۋدىڭ از-اق الدىندا. قاڭتار، اقپاندا شىققان نومىرلەرى ءالى كۇنگە تاراتىلماي، باسقارمادا تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتىر.
«قازاق ءتىلى» سەمەي گۋبيسپولكومىنىڭ اتاعىنان تارايدى. جەتىسىنە ەكى-ۇش رەت شىعادى. 22-جىلدىڭ اياعىنا شەيىن ەكى بەتتىك بولىپ كەلدى. باسىندا وتىرعان ازاماتتاردىڭ قولايسىزدىعىنان با، 22-جىلدىڭ اياعىنا شەيىن «قازاق ءتىلىنىڭ» ماڭىزى شامالى بولىپ كەلدى. 23-جىلدىڭ باسىنان بەرى قاراي جاڭادان باسقارۋشى سايلانىپ بۇرىنعىسىنان گورى تۇزەلىپ، ەتەك-جەڭىن جيعاندىعى سەزىلەدى. ءقازىر دە ءتورت بەت بولىپ شىعىپ تۇر.
«بوستاندىق تۋى» گازەتى اقمولا گۋبيسپولكومىنىڭ اتاعىنان تارايدى. «جەتىسىنە ەكى رەت شىعادى» دەپ جاريالانسا دا، بىردەن ارتىق شىعا الماي كەلەدى. تاراۋى وتە شابان. گازەتتىڭ ماڭىزىنا قاراعاندا، ونىڭ دا قالام قايراتكەرلەرىنە وتە مۇقتاجدىعى كورىنىپ تۇر.
«قىزىل تۋ» ورال گۋبيسپولكومىنىڭ گازەتى، جەتىسىنە ءبىر شىعادى. ەكى بەت. باسپاسى، قاعازى وتە ناشار. بۇرىننان گازەت وقىپ ىسىلعان ادام بولماسا، ەلدە جاتقان شارۋالار تىڭنان كورگەندە ايىرىپ وقي دا الاتىن ەمەس. باسىندا تۇرعان مىندەتتى اتقارۋشىلارى دا بۇرىن ونداي جۇمىسقا جەگىلىپ كورگەن بولماسقا ءتيىس. باسقا گازەتتەرگە قاراعاندا، قالام قايراتكەرلەرىنە «قىزىل تۋ» وتە مۇقتاج.
بۇل ايتىلعان گازەتتەردەن باسقا بوكەيدە «قازاق جارلىلارى» دەگەن ءبىر جاعى ورىسشا، ءبىر جاعى قازاقشا ءبىر گازەت شىعادى. قازاقشاسى ورىسشادان اۋدارىلىپ وتىرىلعان. ءسوزى تۇسىنىكسىز. باسپاسى وتە كومەسكى.
جوعارعى ايتىلعان گازەتتەردىڭ ىشىندە «قازاق ءتىلى»، «بوستاندىق تۋى»، «قىزىل تۋ» — سول شىعىپ تۇرعان وزدەرىنىڭ گۋبەرنيالارىنان باسقا جەرگە اتتاپ باسپايدى. سەمەيدەگى «قازاق ءتىلى» گازەتىنىڭ اتىن قوستاناي گۋبەرنياسىنداعى قازاقتار ەستىگەن جوق دەسەك، وتىرىكشى بولمايمىز.
قازاقستاننىڭ قاي گۋبەرنياسىندا بولسىن، از دا بولسا تەگىس تاراپ تۇرعان «ەڭبەكشى قازاق» پەن «قىزىل قازاقستان» جۋرنالى. جالپى ەڭبەكشىل بۇقارانىڭ وسى ەكەۋىنەن باسقا، قازاق تىلىندە شىعاتىن گازەتتەردەن حابارى از.
قازاقستان باسپاسوزىندە گازەت، جۋرنالداردان باسقا، كوزگە تۇسەتىن ءبىر نارسە — 22-جىلدىڭ ورتاسىنان بەرى قاراي تام-تۇمداپ وقۋ كىتاپتارىنىڭ، ءبىرلى-جارىمدى ولەڭ، ويىن كىتاپتارىنىڭ باسىلىپ شىعۋى...
بۇلار ءالى قازاق تىلىندە وقىلاتىن كىتاپتاردىڭ وننان ءبىرىن دە تۇگەندەي العان جوق. ۇكىمەت باسپا ءسوز ءبولىمى بۇدان بىلاي قازاق كىتاپتارىن باستىرۋعا ايرىقشا نازار سالسا، ەداۋىر كىتاپ باسىلىپ تاراۋى كۇتىلەدى.
جالپى بۇقارانىڭ باسپاسوزگە كوزقاراستارى وتە كوڭىلدى. بىرەن-ساران گازەتتەر، جاڭا شىققان كىتاپتار قولدارىنا تيسە، وقىپ ءولىپ كەتە جازدايدى. سوڭعى ۋاقىتتا جۇرتتىڭ نازارىن وزىنە تارتىپ وتىرعان «ەڭبەكشى قازاق» پەن «قىزىل قازاقستان» جۋرنالى. اقتىق اقشاسىنا بولسا دا ساتىپ الىپ وقۋىنا بار. ءبىراق جەرگىلىكتى پوشتا مەكەمەلىگىنىڭ ىستەرىنىڭ سالاقتىعىنان كىندىكتەن جىبەرىلگەن گازەت، جۋرنال ۋاقىتىمەن بارىپ تيمەيدى.
«ەڭبەكشى قازاق» پەن «قىزىل قازاقستاننىڭ» كوبىرەك تارايتىن جەرى اقمولا، سەمەي. ودان باسقا گۋبەرنيالارعا نەكەن-ساياق باراتىن شىعار. ەلدە جاتقان جابايى قازاقتىڭ قولىنا تۇسپەيدى دەسە دە بولادى. باسىلىپ شىققان وقۋ كىتاپتارى بولسىن، ويىن، ولەڭ كىتاپتارى بولسىن جەر-جەرگە ءالى تاراپ ۇلگەرگەن جوق. ۇكىمەت باسپا ءسوز ءبولىمىنىڭ ءار گۋبەرنيادان اشقان كىتاپ دۇكەندەرى جالپى جۇرتتى قاناعاتتاندىرا المايدى. ءبىرلى-جارىمدى ءوز تۇسىنان الدىرۋعا، تۋرا قولدارىنا كەلىپ ءتيۋى كۇماندى بولعان سوڭ، جۇرتتىڭ كوبى سامارقاۋ تارتادى.
سونىمەن، قازاقستان ءباسپاسوزىنىڭ بۇل ۋاقىتقا شەيىن باستان كەشىرگەن ءداۋىرى وتە ايانىشتى ءداۋىر دەۋگە بولادى. بۇل ىزىمەن كەتە بەرسە، باسپاسوزگە سۋساپ، قۇمارلانىپ وتىرعان حالىقتىڭ ىنتىعىن باسۋ وڭاي ەمەس. سوندىقتان بۇدان بىلاي قاراي بۇل كۇيدى وزگەرتىپ، باسپا ءسوز جۇمىسىن تەز اياقتاندىرىپ جىبەرۋ ءۇشىن بىرنەشە شارالار قولدانباي بولمايدى. ول شارالار مىناۋ بولۋعا ءتيىس:
1) قالام قايراتكەرلەرىنىڭ ءبارىن جۇمىستارىنان بوساتىپ، جازۋعا سالۋ كەرەك.
2) گازەت-جۋرنالداردىڭ باسىنا تىڭعىلىقتى، ىسكەر ازاماتتاردى وتىرعىزىپ، ولاردى باسقا جۇمىستارىنان بوساتۋ كەرەك.
3) كىندىكتەگى گازەتتىڭ ءاربىر گۋبەرنيالاردا، گۋبەرنياداعى گازەتتەردىڭ ءاربىر ۋەزدەردە تىلشىلەرى بولۋ كەرەك.
4) قىزمەت بابىندا تۇرعان ءاربىر ورتاقشىل ازاماتتار ۋاقىتىمەن گازەتكە ءسوز جازىپ تۇرۋعا مىندەتتى بولسىن.
5) جەرگىلىكتى مەكەمەلەر ءباسپاسوزدى قازاق ىشىنە كوبىرەك تاراتۋعا تىرىسسىن.
6) باسپا ءسوز جەتىسىنە جەرگىلىكتى مەكەمەلەر قازاق ىشىنە ايرىقشا ۇندەۋ تاراتىپ، گازەت، جۋرنالدى الۋشىلاردىڭ سانىن ارتتىرۋ كەرەك.
7) ءباسپاسوزدى بۇلجىتپاي كورسەتكەن ادرەسى بويىنشا ءتيىستى ورىندارعا جەتكىزىپ تۇرۋعا پوشتا مەكەمەلەرى مىندەتتى بولسىن.
8) ۇكىمەت باسپا ءسوز ءبولىمى بۇدان بىلاي قازاق كىتاپتارىن كوبىرەك باستىرۋعا تىرىسسىن.
9) ورىنبوردا شىعاتىن «ەنبەكشى قازاق» گازەتى كۇنىنە ءبىر شىعارىلسىن.
10) «قىزىل قازاقستان» جۋرنالى مۇمكىندىك بولعان كۇندە ايىنا ەكى رەت شىقسىن.
11) قازاق ادەبيەتى جاڭا تالپىنىپ كەلە جاتقاندىقتان، ونى كوبەيتۋ ءۇشىن كىندىكتە ايىندا ءبىر شىعاتىن ادەبي جۋرنال بولسىن.
12) گۋبەرنياداعى شىعاتىن گازەتتەر، ءارىپ ءام جۇمىسكەر جاعىنان مۇڭسىز بولسىن.
13) قازاقستاندا ءارىپ تىزەتىندەر جوق بولعاندىقتان، ىلگەرگى كۇندى ەسكە الىپ، ايماقتا ءارىپ تىزەتىندەر كۋرسى اشىلسىن. وعان ءاربىر گۋبەرنيادان رازۆەرستكامەن كىسى الىنسىن.
14) گازەت، جۋرنالدىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ، قازاق كەدەيلەرىن گازەت، جۋرنالعا جاقىنداستىرۋ ءۇشىن وسى جاز كىندىكتەن ەلگە ادەيى ارنالىپ كىسى جىبەرىلسىن.
27.04.1923 جىل
You Might Also Like
-
مامىر ايىندا «ءباسپاسوزدى كۇشەيتۋ جۇماسى» اشىلادى. «ءباسپاسوزدى كۇشەيتۋ جۇماسى» دەگەن سوزگە ءبىراز ەل تۇسىنبەس. سول سەبەپتى اۋەلى مۇنىڭ نە ەكەنىن ايتىپ ءوتۋ كەرەك بولار. قازىرگى...
-
«ەڭبەكشى قازاق» گازەتى ءوزىنىڭ 2 جاس تولىپ، 3 جاسقا اياق باسقان كۇنى بولعاندىقتان، بۇگىنگى ۇلى وكتيابر توڭكەرىسىمەن بىرگە مەيرام ەتىپ، جالىندى سالەم، اشىق جۇزىمەن وقۋشىلارىنا بوي كورسەتىپ...
