InfoHub Logo

ءبىز ءاربىر زاتتىڭ بەلگىلىگى ءبىر نارسەگە ارنالۋىنا ۇيرەنىپ قالعانبىز. الايدا ولاردىڭ كوپشىلىگى باستاپقىدا مۇلدەم باسقا تۇرگە يە بولعان جانە ءتىپتى باسقا ماقساتتاردا پايدالانىلدى.

Bilim-all.kz تانىس زاتتاردىڭ اۋەلگىدە قولدانىسقا نە نارسەگە ارنالعانىن انىقتاپ بەرەتىن شاعىن زەرتتەۋىمىزگە قوسىلۋدى ۇسىنادى.

 

كوكا‑كولا

^{© flickr}

فارماسيەۆت، اقش ازاماتتىق سوعىسىنىڭ ارداگەرى دجون پەمبەرتون كولا (تروپيكتىك اعاش) جاڭعاعى مەن كوكي (كوكاين الىناتىن تروپيكتىك بۇتا) جاپىراعىنان تۇنبا جاساپ شىعاردى. ول مۇنى اسكەريلەردىڭ جاراقاتتانۋ كەزىندە اۋىرعانىن باساتىن پرەپاراتتارمەن بىرگە جۇيكە جۇيەسى اۋرۋىن ەمدەۋگە ارناپ جاسادى. كەيىنىرەك ول الكوگولسىز سۋسىن شىعارۋدى قولعا الدى، ءبىراق ارتىنشا اكسيالاردى ساتىپ جىبەردى. ال، ونىڭ جاڭا يەسى كوكي جاپىراعىن كوكايننەن تازارتۋ ارقىلى «كوكا‑كولا» ءوندىرىسىن شىعارۋدى باستاپ كەتتى.

 

قارا كويلەك

^{© rexfeatures   © wikimedia}

وتكەن عاسىردىڭ 20-شى جىلدارىنا دەيىن ايەلدەر مەن ەرلەر ادەتتە قارا ءتۇستى كيىمدى قازالى جاعدايدى ءبىلدىرۋ ماقساتىندا، سونداي‑اق ونى كەم دەگەندە 2 جىل كيەتىن بولعان. سوعان قاراماسان، 1926 جىلى كوكو شانەل سۇيىكتىسىن ەسكە الۋ كۇرمەتىنە «شانەلدەن فورد» اتتى ايگىلى قارا كويلەگىن تانىستىردى. الدىمەن وعان كينو جۇلدىزدارىنىڭ نازارى اۋسا، كەيىنىرەك بۇل ءسان ۇلگىسى جاھانعا تانىلدى.

 

كاراوكە

^{© pexels}

جاپوندىق دايسۋكە ينوۋە، روك توبىنىڭ بارابانشىسى كافە قوناقتارىنا ارنالعان كەزەكتى ورىنداۋلارىنىڭ اراسىنداعى ۇزىلىستە ءان ايتقىسى كەلەتىندەردى مۋزىكالىق سۇيەمەلدەپ تۇردى. كۇندەردىڭ كۇنى ول كەلە الماي قالعاندىقتان ءوزىنىڭ ورىنداۋىنداعى دىبىستىق جازبالى كاسسەتانى ارىپتەستەرىنە تابىستادى. ال 1971 جىلى ول ولەڭ سوزدەرى ايتىلماي، تەك مۋزىكا ويناپ تۇراتىن اپپارات ويلاپ تاپتى. مۋزىكانتتار دەمالىپ، ال قوناقتار بولسا قۋانا‑قۋانا ءان سالدى.

 

Play-doh ەرمەكسازى

^{© pixabay   © depositphotos}

اۋەلگىدە بۇل زاتتى پەشى بار ۇيلەردەگى تۇسقاعازداردى تازالاۋ ءۇشىن، ياعني قابىرعادا كۇيە جينالاتىندىقتان پايدالاندى. ءبىراق كوپ ۇزاماي ىسقىشپەن وڭاي جۋىلاتىن ءۆينيلدى تۇسقاعازدار پايدا بولدى جانە بۇل تۋىندى كوپ ۇزاماي ءوز قۇندىلىعىن جوعالتتى. سوعان قاراماستان، ونەرتاپقىشتىڭ تۋىسى، بالاباقشا تاربيەشىسى بالالارعا جابىستىرۋعا ارنالعان ماتەريال بەردى. ولار ءماز‑مەيرام بولدى. كەيىنىرەك ونىڭ قۇرامىنان جۋعىش قوسپانى جويىپ، بوياعىش زات قوستى جانە ونى Play-doh دەپ اتادى.

 

جۇگىرەتىن جول

^{© wikimedia   © rexfeatures}

جۇگىرەتىن جول ءپروتوتيپىن 1817 جىلى ۆيليام كيۋبيتت تۇرمەدەگى تۇتقىنداردى تۇزەتۋ ءۇشىن، سونىمەن بىرگە ءدان تۇيىرشىگىن ديىرمەنمەن ۋاتۋ ماقساتىندا ويلاپ تاپتى. ولار تاياقشانى ۇستاپ تۇرىپ، قالاقشامەن ءجۇرۋ ءۇشىن اياقتى كوتەرۋ قاجەت ەدى.

 

بەلگىلەپ جازۋعا ارنالعان جابىسقاق قاعاز

^{© pixabay   © pixabay}

سپەنسەر سيلۆەر بەرىك ۇستاپ تۇراتىن جەلىم ويلاپ تاپتى. ءبىراق جەلىم مىقتى بولماي زاتتار بولار بولماس قانا جابىستى. بۇل جەلىمدى سپەنسەردىڭ ارىپتەسى ارتۋر فراي ۇنەمى ءوزىنىڭ كىتاپشاسىنان ءتۇسىپ قالا بەرەتىن بەتبەلگىگە پايدالانىپ كوردى. ۋاقىت وتە كەلە، دۇكەندەردە  قازىرگى تاڭدا بۇكىل الەمدە قولدانىلاتىن بەلگىلەپ جازۋعا ارنالعان جابىسقاق قاعاز پايدا بولدى.

 

بيىك وكشەلى اياق كيىم

^{© pixabay   © wikimedia}

ەجەلگى ەگيپەتتە بيىك وكشەلى اياق كيىم كيۋ تەكتىلىكتىڭ سيمۆولى سانالدى، ونى، ياعني «تىرەۋىشتى» اياق كيىمدى ءدىني ادەت‑عۇرىپتاردا كيدى. ونداي اياق كيىمدى ەرلەر دە، ايەلدەر دە كيگەن. سونىمەن قاتار وكشەسى بار اياق كيىمدى قاساپشىلار دا كيگەن، ال پارسى شاباندوزدارىنا وكشەلى اياق كيىم ساداق اتۋ كەزىندە ورنىقتىلىقتى ساقتاۋدا ءوز سەپتىگىن تيگىزگەن. ورتا عاسىرداعى ەۆروپادا بيىك وكشەلى اياق كيىم اقسۇيەكتەردىڭ بيىك دارەجەگە يە ەكەندىگىن كورسەتتى، ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە بۇل اياق كيىم ءتۇرى كەڭىنەن تارالدى. ال XX عاسىرلاردا ايگىلى تىك وكشەلى اياق كيىمدەر جاساپ شىعارىلدى.

 

تۇيىرشىكتى قاپتاما

^{© depositphotos}

كوپشىلىككە تانىمال «بورتپەلى» جۇقا قاپتامانى 1957 جىلى ينجەنەرلەر الفرەد فيلدينگ پەن مارك چاۆانن ويلاپ تاپتى. باستاپقىدا ولار ءۇش ولشەمدى جۇمساق تۇسقاعاز جاساپ شىعاردى. ايتسە دە، ناتيجەسى ءساتسىز بولدى دا، ءسويتىپ ولار وراعىش رەتىندە پايدالانۋعا بولاتىن جاڭا ماتەريال جاساپ شىعاردى. كوپ ۇزاماي پاتەنتتەلگەن Bubble Wrap كوپتەگەن سالالاردا تاپتىرماس قۇرالعا اينالدى.

 

جاستىق

^{© depositphotos   © wikimedia}

مەسوپوتاميادا قاتتى باس سۇيەگىشتەردى جاندىكتەردەن، سۋدىڭ كوتەرىلۋىنەن قورعانۋدا، شاش ۇلگىسىنىڭ قالپىن ساقتاپ قالۋدا قولداندى. ال ەجەلگى قىتايدا مۇنداي جۇمساق جاستىقشالاردىڭ پايداسى جوق دەپ سانالسا، ال بامبۋكتەن، نەفريتتەن، فارفوردان، اعاشتان جانە قولادان جاسالعان قاتتى باس سۇيەگىش جاستىقشالاردى كۇش‑قۋات سىيلايدى، ءارى شايتاننان قورعايدى دەپ سەندى.

 

ۆازەلين

^{© wikimedia}

XIX عاسىردىڭ ورتاسىندا مۇناي يندۋسترياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى سورعىش قۇبىرلارىندا جيناقتالىپ قالاتىن بالاۋىز زاتتارىمەن كۇرەسىپ كەلدى. اعىلشىن حيميگى روبەرت چەزبرو «مۇناي توڭباسىنىڭ» ءبىر بولىگىن الىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزدى، ال ناتيجەسىندە ونىڭ پايدالى قاسيەتتەرگە يە ەكەندىگىن انىقتادى. ونى قولدانۋدىڭ سپەكترى سول جىلدارى ەرەكشە كەڭىنەن تارالدى: جارانى ەمدەۋدەن باستاپ كىلەم تازالاۋعا دەيىن قولدانىلدى.

 

«سلينكي» سەكىرمەلى سەرىپپە

^{© flickr   © flickr}

«سلينكي»، ياعني «كەمپىرقوساق» سەرىپپەسى نەگىزىنەن بالالارعا ارناپ جاسالىنباعان ەدى. بىردە ينجەنەر ريچارد دجەيمس داۋىل كەزىندە اسپاپتاردىڭ ءدىرىلىن كومپەنساسيالاۋعا ارنالعان قۇرىلعىمەن جۇمىس جاسادى جانە كەنەتتەن ءبىر سەرىپپەنى بۇزىپ الدى دا، ول ەدەنگە ەركىن سەكىرىلگەن تۇردە سەرپىلىپ ءتۇستى. كەيىنىرەكتە دۇكەن جەلىسىندە «سلينكي» سەرىپپەلەرى پايدا بولا باستادى، ال James Spring & Wire Company فيرماسى قازىرگى ۋاقىتقا شەيىن مۇنداي ويىنشىقتاردىڭ 300 ملن‑نان استامىن ساتىپ ۇلگەردى.

 

شاي قالتاشاسى

^{© pixabay}

توماس سالليۆان 1904 جىلى نيۋ‑يوركتە شاي ساتىپ ءجۇرىپ، ونى نەعۇرلىم تيىمدىرەك ەتىپ «جىبەك قالتاشامەن» ساتۋعا بەل بۋدى. ال تۇتىنۋشىلار مۇنى وزدەرىنشە نوۋ‑حاۋ (ءوندىرىس قۇپياسى) رەتىندە قابىلدادى. ولار شايدى قالتاشادان الىپ سەپكەن جوق، ءبىراق ونى قاتەلەسىپ قايناعان سۋعا بىردەن سالىپ قويدى. ناتيجەسىندە ساۋدا قارقىنى شارىقتاپ، يدەيا جۇزەگە استى.

 

ليستەرين

^{© wikimedia   © wikimedia}

اعايىندى دجونسوندار 1879 جىلى اتالمىش انتيسەپتيكتى (جارانى باسقاعا جۇقتىرمايتىن ءدارى) حيرۋرگيالىق اسپاپتاردى ازىرلەۋگە ارناپ جاسادى. ءيا، وسىلايشا بۇل اتاۋ حيرۋرگ دجوزەف ليستەردىڭ قۇرمەتىنە بەرىلگەن. كوپشىلىك بۇل سۇيىقتىقتى بارلىق جەردە پايدالانا باستادى: جارالاردى ەمدەۋدە، ستوماتولوگيادا، قايىزعاق پەن ساڭىراۋقۇلاققا قارسى دەزودارانت رەتىندە سەبۋ ارقىلى پايدالاندى. ال اتالمىش ءونىم 1920 جىلى تەك «ليستەرين» جارناماسىنان كەيىن عانا تانىلا باستادى. پلاكاتتا قىز كۇيەۋ جىگىتتىڭ جاعىمسىز يىسىنەن بۇرىلا قاراپ تۇرىپ، «وسىعان قاراماستان مەن ونىمەن باقىتتى بولامىن با، جوق پا؟» دەگەن سۇراقپەن بەينەلەنىپ تۇرعانىن كورسەتەدى.

 

ميكروتولقىندى پەش

^{© depositphotos}

قىسقاتولقىندى پەشتى ەشكىم ارنايى ويلاپ تاپپاعاندىعى بارلىعىنا ءمالىم. بىردە Raytheon كورپوراسياسىنىڭ ينجەنەرى پەرسي سپەنسەر رادارعا ارنالعان قۇرالدى تەكسەرۋ بارىسىندا، ميكروتولقىندى رادياسيالىق ساۋلە ونىڭ قالتاسىنداعى شوكولاد باتونچيگىن ەرىتىپ جىبەرگەنىن بايقايدى. سوندا پەرسي ەش ساسپاستان قوسىلىپ تۇرعان ماگنەترونعا (ەلەكترون لامپاسى) پوپكورندى قويعاندا، ول ورتاسىنان قاق ءبولىنىپ جارىلا باستادى. مىنە، بۇل عاسىردىڭ ناعىز جاڭالىعى بولدى!

---