باتىر قىز
بۇل اڭگىمە — اڭگىمەنىڭ گەرويناسى سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى مانشۇك مامەتوۆانىڭ وزىنە ارنالادى.
جازۋشى.
قالىڭ قاراعايلى ورماننىڭ اراسىندا شىتىرلاپ جانعان بۇتاقتاردى اينالا وتىرعان جاۋىنگەرلەر، ايسىز تۇندە مانشۇكتىڭ بەتىندە ويناعان جالىننىڭ ساۋلەسىنە قاراعانى بولماسا، ونىڭ كىشكەنە دەنەسىن اينالا بۇرىپ، جىڭىشكە، جۇمساق داۋسىمەن ايقىن ايتقان ءسوزىن تىڭداعان جوق. نەسىن تىڭداسىن، داعدىلى ۇگىت؛ «ءوزىڭ ولمە، جاۋدى ءولتىر! ەگەر قاپىدا ولسەڭ، سەنىڭ اتىڭدى حالقىڭ ءوز تاريحىنا التىنمەن جازادى!..»
— ايتايىن دەگەنىم وسى، جولداستار، — دەدى مانشۇك ءسوزىن اياقتاپ.
— كىمدە سۇراۋ بار؟
ەشكىم ۇندەمەدى.
— مىندەتتى تۇسىنىكتى دەپ سانايمىز دا وندا؟
— تۇسىنىكتى! — دەستى جاۋىنگەرلەر ءبىر اۋىزدان.
راسىندا تۇسىنىكتى ەدى: بۇدان ون ءبىر كۇن بۇرىن، 1943 جىلدىڭ 6 وكتيابرىندە گەنەرال-لەيتەنانت گاليسكيي باسقاراتىن ءۇشىنشى ۇرعىش ارميا شابۋىلىمەن نەمىستەردىڭ قورعانىن قيراتىپ، 30 شاقىرىمداعى نيەۆەل قالاسىن الىپ توقتاعان. قاپىدا قىرىلعان نەمىستەر ەسىن تەز جيناپ، ۇرعىش ارميانى قورشاۋ قامىنا كىرىسكەن. كەزەڭىن تاپسا، نەمىستىڭ قورشاۋىنا مۇمكىنشىلىك جوق ەمەستە: ۇرعىش ارميانىڭ الدى ىلگەرى كەتكەنمەن، كورشىلەس ارميالار كەزىندە جاردەم بەرە الماعاندىقتان، ەكى ءبۇيىرى قىسىڭقى قاپ، نەمىستەر سىرتىن وراڭقىراپ كەتكەن.
ۇرعىش ارميانى قورشاۋ ءۇشىن نەمىسكە كەڭدىگى 5 — 6 كيلومەتردەي جەردى عانا قاۋسىرۋ كەرەك، ول ءۇشىن ەڭ قولايلى ورىن قاراتاي جانە ۇلكەن - يۆانوۆو دەيتىن ەكى شالقار كولدىڭ، اراسىنداعى — قىلى. وتان سوعىسىنىڭ العاشقى كەزىندە شەگىنگەن ءبىزدىڭ، ارميا جاۋدى بوگەۋ ءۇشىن، زايۆانە دەيتىن پوسەلكەنىڭ تۇسىندا قىلىنى جىرىپ، ەكى كولدى كانالمەن قوسىپ جىبەرگەن، سول كانال ءالى ساقتاۋلى. ەنىنىڭ ەڭ كەڭ تۇسى ءجۇز مەتر، ۇزىن تۇرقى شاقىرىمداي، تۇيەنىڭ موينىنداي يرەڭدەگەن بۇل سوپاق قىلىنىڭ تەرىسكەي جاق بۇيراتتى بەلەسىندە بەكىنگەن نەمىستەر، كۇنگەي جاق بەتىندەگى ورماندا ءبىزدىڭ ارميانىڭ قازاقستاندىق ءجۇزىنشى بريگاداسى جاتىر. قىلىنىڭ ءوزى نەمىستەردىڭ قولىندا. جەرى قايقاڭ، جازىق كەلگەن مويناقتىڭ ءون بويىندا توسەلگەن مينادان ات تۇياعى سيار جەر جوق. مينالاردىڭ اراسىندا ارالارى الشاق قۇرىلعان ءۇش قابات سىم تور.
اجالدىڭ وسى ارانى جول بەرمەيتىنىن كورگەن ءبىزدىڭ ءتورت رازۆەدچيك: رايسوۆ، مىرزابايەۆ، الىمبايەۆ، نۇرلىبايەۆ — قاراتاي كولىنەن سالىمەن ءجۇزىپ ءوتىپ، وكتيابردىڭ ون ەكىسى كۇنى نەمىستىڭ بيتكە دەيتىن وبەر - لەيتەنانتىن ۇرلاپ اكەلدى. بيتكەنىڭ بايانداۋىنشا نەمىستەر وكتيابردىڭ ون بەسى كۇنى كانالدان جينالمالى كوپىر ارقىلى ءوتىپ، شابۋىلعا كىرىسپەك تە، ءبىزدىڭ ارميانىڭ قىسىڭقى ءبۇيىرىن سىرتىنان قۇشاقتاي قاۋسىرىپ، قاماۋدا قالعان ءۇش ديۆيزيا مەن ەكى بريگادانى قىرماق.
رازۆەدكا تاعى دا الىپ كەلگەن «تىلدەردىڭ» سوزىنە جانە قولعا تۇسكەن نەمىس دوكۋمەنتتەرىنىڭ ىڭعايىنا قاراعاندا، بيتكەنىڭ مالىمەتى دۇرىس.
15 وكتيابر كۇنى نەمىستەردىڭ وسىلاي شابۋىل جاساۋى انىقتالعاننان كەيىن، ءۇشىنشى ۇرعىش ارميانىڭ سوعىس سوۆەتى كەڭەستى دە، قيمىلعا نەمىستەردەن بۇرىن كىرۋدى ۇيعاردى، بۇل ۇيعارۋ بويىنشا شابۋىلدى قىلىنىڭ اۋزىندا تۇرعان ءجۇزىنشى بريگادا، ونىڭ ەڭ الدىنداعى 2-باتالون باستاماق. مانشۇك وسى باتالوندا. بۇل ماقساتتى ورىنداۋ ءۇشىن يسين ماۋلەننىڭ قۇرىلىسشى باتالونى 15-وكتيابرگە قاراعان ءتۇنى، ءتۇن بويى جولداعى مينالاردى تازالاپ، سىم تورلاردى قيادى. اجال ارانى تازالانىپ بىتكەنىن ماۋلەن قىزىل راكەتا اتىپ بىلدىرەدى، سول كەزدە ارتيللەريا «ويناپ» جاياۋ اسكەرگە جول اشادى. شابۋىلدىڭ ماقساتى: نەمىستەردى يزوچكا ستانسياسىنا شەيىن سىرىپ تاستاۋ.
كوماندوۆانيانىڭ وسى پلانىن وكتيابردىڭ ون ۇشىنەن باستاپ ءجۇزىنشى بريگادانىڭ ءاربىر بولىمشەسىندەگى ۇگىتشىلەر جاۋىنگەرلەرگە ۇعىندىرۋعا كىرىستى، سولاردىڭ ءبىرى — ءبىرىنشى روتانىڭ پارتيا ۇيىمداستىرۋشىسى — مانشۇك مامەتوۆا.
«وسىلاي دا، وسىلاي» دەپ بۇل ماسەلەنى مانشۇكتىڭ ءوز روتاسىنداعى جاۋىنگەرلەرگە ايتۋى ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت. ءار ايتقان كەڭەستىڭ ءسوزى باسقا بولعانمەن، ماعىناسى ءبىر. سوندىقتان، باستاپ بەيىلدەنە تىڭداعان ونىڭ ءسوزىن، كەيىنگى كەڭەستەرىندە جاۋىنگەرلەر سوعىس ءتارتىبى قاتاڭدىقتان عانا وتىردى، ەگەر بوساڭ ءتارتىپتى جينالىس بولسا، ولار الداقاشان «نەسىن قايتالاي بەرەسىڭ سونىڭ» — دەپ تارقاسىپ كەتەر ەدى: كەڭەسىن اياقتاعان مانشۇكتىڭ «تۇسىنىكتى مە؟» دەگەن سۇراۋىنا، جاۋىنگەرلەردىڭ ءبىر اۋىزدان «تۇسىنىكتى» دەپ شۋ ەتە تۇسكەن سەبەبى دە وسى.
سوعىستى باسىنان كەشكەن كىسى، — شابۋىل بولاردىڭ الدىندا سول شابۋىلعا قاتىناساتىنداردىڭ جان-جۇيەسىن جاقسى بىلەدى. بۇل كەزەڭدە، بۇرىن سوعىسقا قاتىناسقان ادامعا دا، قاتىناسپاعان ادامعا دا ومىردەن كەرەگى ءبىر عانا زات، ول — قاي رەتپەن بولسا دا ەزۋ تارتۋ، كۇلۋ، رەتى كەلسە قاتتى كۇلۋ، شەگى قاتقانشا كۇلۋ. ادامنىڭ ومىرىندە شابۋىل الدىنداعى كۇلكىدەن ءتاتتى، راحات كۇلكى جوق. شابۋىل الدىندا وسى ءتاتتى كۇلكىمەن راحاتتانعىسى كەلمەيتىن نە جاۋىنگەر، نە كوماندير بولمايدى.
ءبىراق، كۇلدىرەتىن كىم؟ ەرتەڭگى شابۋىلدا ولەم بە، جارالانام با، الدە ءتىرى قالام با دەگەن سەزىمنىڭ تولقىنىنا ءبىر باتىپ، ءبىر قالقىپ جۇرگەن ادامدى كۇلدىرۋ وڭاي ما؟ ەگەر، وسى وتىرعان توپتا شابۋىلعا قاتىناسپايتىن ادام جوق بولسا، قايسىسى ەرىگىپ، قايسىسىنىڭ كۇلكىسى كەپ وتىر دەيسىڭ؟
«كورە-كورە كوسەم بولادى» دەگەن قازاق ماقالى سوعىس مايدانىندا دا شىندىقتىڭ ايناسى. وندا دا سوعىستى باسىنان كوپ كەشكەندەر ءولىم ءقاۋپىنىڭ تۇيىعىنا كەپ يىرىلگەن كوپشىلىكتىڭ كۇلكى تولقىنىنا جول اشىپ جىبەرەدى. ءجۇزىنشى بريگادا مۇنداي «كوپتى كورىپ كوسەم بولعاننىڭ» ءبىرى سۇلەيمەنوۆ ىبىرايىم، 43 جىلدىڭ 14 وكتيابرى كۇنى ونىڭ ەسەبىندە ءوزى دالدەپ اتىپ جىققان 370 نەمىس بار.
مانشۇك ءسوزىن اياقتاعاننان كەيىن جاۋىنگەرلەر «تۇسىنىكتى» دەگەن جالعىز اۋىز سوزدەن باسقا ەشنارسە ايتپاعانىن باقىلاپ وتىرعان ىبىرايىم، كوپتى كوڭىلدەندىرۋ، كۇلدىرۋ نيەتىمەن ءازىل باستادى.
— سىزگە ءبىر سۇراۋ بەرۋگە بولا ما، جولداس ۇگىتشى قىز، — دەدى مانشۇككە.
— ايتىڭىز!
— مىندەت تۇسىنىكتى جانە ونى ورىندايمىز دا. سىزدەن سۇرايىن دەگەنىم: ۇگىتتەۋگە جاقسىسىز، سوندا ءسىز، وسى مايدانعا كەلگەلى نەشە نەمىس ءولتىردىڭىز؟
مانشۇك ۇندەمەي قالدى، نەسىنە ۇندەسىن، داۋلاسار دالەلى از ارمياعا ءوزى تىلەنىپ كىرگەن مانشۇكتىڭ كوپ ۋاقىت قىزمەت اتقارعان ورنى — شتاب. سول شتاب قىزمەتىندە ءجۇرىپ ول پۋلەمەتتى مەڭگەرۋ كرۋجوگىنە قاتىناستى دا «وزات اتقىش» دەگەن باعا الدى. ءبىراق، وتكىنشى سياقتى جەڭىل - جەلپى بىردەمەلەرگە قاتىناسقانى بولماسا، اتقىشتىق ونەرىن سۇراپىل قىرعىندا قولدانۋ ءساتى ءالى تۇسكەن جوق. سوندىقتان، ونىمەن ازىلدەسكىسى كەلگەن جىگىتتەر «ءبىزدىڭ مانشۇكتىڭ اتقىشتىعى سونداي: ھاۋانىڭ قاي جەرىن كوزدەسە دە وعى ءمۇلت كەتپەيدى» دەسەتىن، مانشۇكپەن وسىلاي قالجىڭداساتىن ءبىر جاۋىنگەر، ىبىرايىمنىڭ ءسوزىن قوستاي كەتتى:
— باسە، دەسەيشى، — دەدى ول — وسى ايەلدەر ءسوزدى ەرلەرمەن بىردەي سويلەگەندە، جاۋدى نەگە بىردەي ولتىرمەيدى ەكەن؟
— ايەلدەن ەرلىك شىققانىن قاشان كورىپ ەڭ؟ — دەپ داۋرىقتى بىرەۋى.
— نەگە ەر جوق؟ — دەدى مانشۇك، — زويا كوسمودەميانسكايانى قايتەسىڭ؟
ايەلدەن ەرلىك شىقپايدى» دەگەندى اڭداۋسىز ايتىپ قالعان جاۋىنگەر، ءسوزدى بۇرمالاعىسى كەلىپ:
— ول راس، — دەدى مانشۇككە، — زويا باتىر قىز. سەن سونداي قازاق قىزىن تاۋىپ بەرشى بىزگە!
مانشۇك تاعى دا كىدىرىپ قالدى. ونىڭ قاسىندا وتىرعان، باتالوندىق پارتيا ۇيىمداستىرۋشىسى ديقانباي قوسانوۆ مانشۇككە قاراپ اقىرىن جىميدى دا:
— قازاقتىڭ بۇگىنگى قىزىن سۇرايمىسىڭ، بۇرىنعى قىزىن سۇرايمىسىڭ؟ — دەدى جاۋىنگەرگە.
— قايسىسى بولسا دا؟
— بۇرىن تالاي ەر قىزدارى بولعان قازاقتىڭ، — دەدى ديقانباي.
— ماسەلەن؟
— باتىرلار تۋرالى ايتىلاتىن جىرلاردى ەستىدىڭىز بە؟ — دەدى مانشۇك دالەل تاپتىم دەگەندەي قوسارلانا كەتىپ.
— ەستىمەك تۇگىل وقىدىم دا...
— قوبلاندىنىڭ سەرىگى قۇرتقانى، تارعىننىڭ سەرىگى ءاقجۇنىستى قايتەسىڭ؟
— قايتەم ولاردى؟ (جاۋىنگەرلەر دۋ كۇلىستى). بىلەم، باتىردىڭ سەنىمدى جارلارى. ەرىنە جان-تانمەن بەرىلگەن ايەلدەر وسى كۇنى دە از ەمەس. مەنىڭ سۇراپ وتىرعانىم: نايزا الىپ جاۋعا شاپقان، تۋ كوتەرىپ قول باستاعان قازاق قىزى. سەن سوندايدى تاۋىپ بەرشى!
سوزدەن توسىلعانداي بولعان مانشۇك كىدىرگەندە، بريگادانىڭ سوعىس قيمىلىن باسقارۋشى پولكوۆنيك بايمولدين ءابىلحايىر مەن باتالون كومانديرى كاپيتان ۋشاكوۆ كەلىپ قالدى.
ءبايمولديننىڭ بۇيرىعى بويىنشا باستالعالى تۇرعان شابۋىلدىڭ ءتارتىبى بىلاي بولۋعا ءتيىستى: قىلىنىڭ بەرگى بەتىندەگى دالانى مينادان تازالاۋعا كاپيتان يسين ماۋلەنىڭ قۇرىلىسشى باتالونى تۇنگى ساعات «نۋل، نۋل» دەن كىرىسەدى. تازالانعان دالانى ۋشاكوۆتىڭ اتقىش باتالونى جىلجي ەرىپ بەكىتىپ وتىرادى. قۇرىلىسشى باتالوننىڭ الدى «ءتورت، نۋل - نۋل» - دە كانالعا جەتەدى دە، قىزىل راكەتا اتادى، سول كەزدە ارتيللەريا ويناپ، جاياۋ اسكەرگە نەمىس قامالىن باسىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
وسى بۇيرىقپەن ىسكە كىرىسكەن باتالوننىڭ مانشۇك وڭ جاق قاناتىندا ەدى، قاسىندا اۆتوماچيكتەر روتاسى جانە ستانكالىق پۋلەمەتتىڭ كەزەگىندەگى ەكى جىگىت.
ءتۇن. اسپاندى قورشاعان قويۋ بۇلتتان شيىرشىق قار ۇشقىندايدى. قىزىل ارميانىڭ قيمىلىن جاۋ ەستىمەسىن دەگەندەي نەمىستەر جاقتان ەسكەن ىزعىرىق سالقىن جەل ءاربىر جاۋىنگەردىڭ قۇلاعىنا «ەپپەن قيمىلدا، — جاۋىڭ سەزىمپاز؛ تەز قيمىلدا، — ۋاقىت از! ساق بول، اينالاڭ اجالدىڭ ارانى! قىراعى بول، — قاپىدا ولمە!» دەپ سىبىرلاعانداي بولادى.
بۇل سىبىر جەلدىڭ عانا بۇيرىعى ەمەس، جەردىڭ دە، ەلدىڭ دە بۇيرىعى ەكەنىن ۇققان ءاربىر جاۋىنگەردىڭ دەنەسى داعدىلى قالپىنان ءجۇز ەسە ەپتى سياقتى. ءدال وسى مينۋتتەردە ساق قۇلاققا جەلدىڭ جىلجۋىن ەستۋگە بولادى، ولاردىڭ قيمىلىن ەستۋگە بولمايدى. ولاردىڭ توڭىرەككە تونە قاراعان كوزدەرىنەن ۇشقان ۇشقىن بروندى باۋىرداي تىلەتىن تەرميتتىك وقتان دا وتكىر: تەرميتتىك وق ءبىر قارىس بروندى عانا ءتىلىپ وتسە، بۇلاردىڭ كوز ۇشىعىنا ءتۇننىڭ قالىڭدىعى ءبىر ەمەس، ءجۇز ەمەس، مىڭ دا، ميلليون دا ەمەس، نەلەر ميلليارد قارىس برونىن ءتىلىپ ءوتىپ، اسپان مەن جەردىڭ قابىسقان جيەگىنە شەيىنگى جەر بەتىندەگى بارلىق زاتتى كورىپ تۇر. ءتىپتى جەر شارىنىڭ جارتىسىن بۇركەگەن بۇگىنگى ءتۇننىڭ ءوزى ءتۇن ەمەس، ءتۇندى تەسە قاراعان ءجۇزىنشى بريگادا جاۋىنگەرلەرىنىڭ قارا كوزى سياقتى.
قۇرىلىسشى باتالوننىڭ جاۋىنگەرلەرى قولدارىنا ۇستاپ جەر بەتىن سيپاي جىلجىتقان مينا تاپقىش قۇرالدىڭ تۇمسىعى جاۋدىڭ جەرگە جاسىرعان مينالارىن تىنتە باستادى. ءىز تاپقاندا جەر تىرنالاپ قىڭسىلاعان تازىداي مينا تاپقىشتار دا جەردە جاسىرىنعان مينانىڭ ءيسىن سەزسە، جاۋىنگەردىڭ قۇلاعىنا سىڭعىر ەتە قالادى. اجالدى قۇشاعىن جايعان مينانىڭ جاۋىنگەرلەر قول-اياعىن قىرقادى دا، دارمەنسىز دەنەسىن دومالاتىپ تاستاي بەرەدى.
وسى قارقىنمەن قيمىلداعان ماۋلەننىڭ باتالونى ساعات «ءتورت، نۋل-نۋل»دە جەتەتىن مەرزىمگە ساعات «ەكى، ون جەتى» دە بارىپ قالدى. ۋشاكوۆتىڭ باتالونى دا وكشەلەپ قالماي كەلەدى. نەمىستەر جاعىنان ازىرگە سەزىنگەن بەلگى جوق.
راكەتانى ءقازىر اتايىن دەسە، ۋاقىت ءالى ەرتە، ارتيللەريانىڭ دايار بولماۋى مۇمكىن؛ وزدەرى ىلگەرى جىلجيىن دەسە — جاۋدىڭ الدىڭعى بەكىنىس ۇيالارى تىم جاقىن جانە ەستىلگەن دىبىسقا قاراعاندا وياۋ سياقتى، اسپاننىڭ باتىس جاق جيەگىندەگى كومەسكى اقتاڭداقتان بلينداج بەن بلينداجدىڭ اراسىندا ور ارقىلى ەڭكەڭدەپ جۇگىرگەندەردىڭ باستارى دا قاراڭداپ كورىنىپ قالادى. نە ىستەۋ كەرەك؟
ەكى باتالوننىڭ كومانديرلەرى اقىلعا وتىرعاندا، تاۋەكەلشىل، وجەت ۋشاكوۆتىڭ ءسوزى وزگەدەن قونىمدى كورىندى.
— بۇل اراعا ءبىزدىڭ جەتكەنىمىزدى جاۋ سەزسە، — دەدى ول، — شابۋىلعا دايار تۇرعان كۇشىن توگىپ جىبەرەدى دە، ارتىمىزدان كەلەتىن كۇشتى كەسىپ تاستاپ، ءبىزدى جەكە مەلجەمدەيدى. مۇنداي قاۋىپكە كەرنەۋ كوزدى جۇمباي-اق، باسقا ايلا قولدانايىق: ەڭ سەنىمدى جىگىتتەردەن قۇرىلعان ەكى وترياد سال بايلاپ سۋعا ءتۇسسىن دە، قىلىنىڭ ورتا تۇسىنداعى بيىككە سالىنعان زايۆانە پوسەلكەسىن السىن. كانالدان ءجۇزىپ ءوتىپ بەر جاعىنان ءبىز جەتەيىك. ەگەر ءساتى ءتۇسىپ وسى تىلەككە جەتە الساق، ەكى باتالونمەن جاۋدىڭ ەكى ديۆيزياسىن ۇزاق ۋاقىت بوگەۋگە مۇمكىنشىلىك بار.
وسى ۇسىنىس قابىلدانىپ، سۋعا جۇزەتىن وترياد ادامدارى ىرىكتەلە باستاعاندا:
— مەنىڭ دە قوسىلعىم كەلەدى، جولداس كاپيتان! — دەپ راپورت بەردى مانشۇك ۋشاكوۆقا.
— جوق، ءسىز مۇندا كەرەكسىز — دەپ كەسىپ ايتقان ۋشاكوۆتىڭ بۇيرىعىنا تالاسۋ تارتىبىندە جوق مانشۇك، مۇڭايعان كەسكىنمەن، پىسىق قيمىلدى دەنەسىن باياۋ عانا قوزعاپ ءوزىنىڭ پۋلەمەتى تۇرعان جەرگە كەپ جامباستاي وتىرا كەتتى.
مالتۋعا كەتكەندەردى جونەلتىپ ساپ، كەيىنگە حابارشى جىبەرىپ، قۇرعاقتا قالعانداردىڭ دايىندىعىن ارالاپ ءجۇرىپ تەكسەرگەن ۋشاكوۆ كەلگەندە، مانشۇك جامباستاعان قالپىندا ءالى وتىر ەدى. ونىڭ مانا جابىرلەنىپ كەتكەنىن سەزگەن ۋشاكوۆ، سول سەزىمى ءالى جادىراماعانىن ابايلادى دا، ءسوزىن جۇباتۋدان باستادى:
— وكپەلەپ وتىرسىڭ-اۋ، جولداس مامەتوۆا، ماعان؟ — دەدى ول قاسىنا وتىرا كەتىپ،- — بىلەم. بۇل جورىققا اتتاناردا جىگىتتەرمەن قالجىڭداسقانىڭ دا ەسىمدە. وسى ارپالىستا ەڭ باتىر دەگەن جىگىتپەن جىگەر-قايراتىڭدى تالاستىرۋعا ىشتەي بەرگەن سەرتىڭدى كەسكىنىڭنەن ۇققام. سەن جاۋعا بۇرىن جەتكەندى باتىر دەپ ويلاما، ەكىتالاي كۇن تۋعاندا بەكىنىسىن بەرمەگەندى باتىر دەپ ويلا. مەنىڭ شامالاۋىمشا، قىلىنىڭ ءون بويىن ءبىز الامىز. ءبىراق سونى ۇستاپ تۋرا الامىز با، جوق پا — ەڭ زور ماسەلە وسىندا. ءبىزدىڭ مىلتىقتىڭ داۋسىنان تۇرشىككەن جاۋ بارلىق قارۋىنان وقتى بورانداتىپ جىبەرىپ، ارتىمىزدان جەتەتىن كۇشتى جىلجىتپاي قويسا، وسى قويناۋداعى جاۋدىڭ شابۋىلعا دايار تۇرعان ەكى ديۆيزياسىمەن ءبىزدىڭ ءبىر عانا باتالون ارپالىسۋعا تۋرا كەلەدى. كىمنىڭ ەرلىگى قانشا ەكەنى سوندا كورىنەدى، قارىنداسىم. راس پا؟
— راس! — دەگەن جاۋاپتى اشىق، اقجارقىن داۋىسپەن قالاي ايتىپ جىبەرگەنىن مانشۇكتىڭ ءوزى دە اڭعارماي قالدى.
— سەرتتەسەيىك، وسىعان! — دەدى ۋشاكوۆ قولىن ۇسىنىپ.
— سەرتتەسەيىك! — دەپ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، جىڭىشكە، نازىكتەۋ ساۋساقتى الاقانىن ۋشاكوۆقا ۇسىنعان مانشۇكتىڭ بويىندا، مانا قالىڭدىعى قارا بۇلتتاي ورالعان جابىرلەنۋ سەزىمىنىڭ ءىزى تۇگىل، كولەڭكەسى دە قالعان جوق ەدى.
وسى كەزدە، زايۆانە جاقتان اتىلعان قىزىل راكەتا، جۇلىنداي شانشىلىپ اسپانعا زىمىراي جونەلدى. مىلتىقتان اتىلعان وقتاردىڭ نىساناعا ۇزاپ ۇشپاي-اق ءتيۋى قىپ-قىسقا، تىق-تىق ەتكەن داۋسىنان ءبىلىنىپ تۇردى. ءبىزدىڭ كىسىلەر جاۋ قامالىنا جەتكەنىن بىلگەندەي، كەيىنگى ارتيللەريا دا ويناپ قويا بەردى.
— شابۋىلعا! — دەگەن ۋشاكوۆتىڭ وتكىر ۇنمەن ايتقان ءبىر اۋىز ءسوزى، كەمەرىنە تولعان وزەن سۋىن جارىپ جىبەرگەن بولات كەتپەن سياقتانىپ، كوماندا كۇتكەن كوپشىلىك لىق ەتىپ، ىلگەرى اقتارىلا جونەلدى.
كومانداعا دەلەبەسى قوزعان جاۋىنگەرلەر جۇگىرە باسىپ كانالعا جەتتى دە ىركىلىپ قالدى. كانال جاپ-جالپاق، ەنى ەلۋ مەتردەي بار.
رازۆەدكانىڭ حابارى بويىنشا بۇل كانالدىڭ تەرەڭدىگى ورتا بويلى كىسىنىڭ كەۋدەسىنەن كەلۋگە ءتيىستى. قاراڭعى تۇندە قارا مايداي قۇلپىرا تولقىپ جاتقان كىشىگىرىم وزەنگە جاقىن سۋعا ۋشاكوۆ «تۇسە قالىڭدار!» دەپ بۇيىرا المادى. كوماندوۆانيانىڭ بۇيرىعى بويىنشا بۇل كانالعا جاۋىنگەرلەر ارتيللەريا ويناعاننان كەيىن جەتىپ، ارتتارىنان گرۋزوۆيكپەن اكەلگەن كوپىردى سالىپ ەتپەك تە. ونى كۇتۋگە ۋاقىت جوق، نە ىستەۋ كەرەك؟
«كىم بىلەدى دەپ ويلادى ۋشاكوۆ، سۋدىڭ تەرەڭدىگى رازۆەدكانىڭ ايتقانىنداي بولسا جاقسى، ەگەر بولماي، تەرەڭ سۋعا بولىمشەمدى قارق قىپ السام، موينىما ماڭگى تۇسپەستىك كۇنا جۇكتەرمىن».
وسى كۇدىك ويىن تولقىتقان ۋشاكوۆ:
— مالتي بىلەتىندەر تەز سۋعا ءتۇسسىن، — دەپ كوماندا بەردى بولىمشەسىنە، — اۋىر قۇرالدى سولار ارقالاسىن. مالتي بىلمەيتىندەردەن سۋعا اۋەلى ۇزىن بويلىلارى ءتۇسىپ كورسىن، قالعاندارى سولارعا قاراپ ءوتسىن. ەگەر، سۋ تەرەڭ بولسا، مالتيتىندار مالتىمايتىنداردى الىپ شىقسىن.
كوماندا بەرىلگەننەن كەيىن، مالتىمپازدار شەتى قابىرشاقتانىپ قاتۋعا اينالعان مۇزداي سۋدى شوپىلداتا كۇپ بەرگەندە، ولاردىڭ ارتىنان بويى ۇزىندار تۇسە قالعاندا:
— تەرەشا! — دەدى ەلەڭدەگەن مانشۇك، پۋلەمەتتەگى كەزەكتەسى، ۇزىن تەرەنتييگە، — ءتۇس سەن دە!
تەرەنتيي باسىن شايقادى. ونىڭ بۇل قىلىعىنا كەيىگەن مانشۇك، قانالدىڭ كەمەرىنەن جىلجىپ سۇعا قاراي تۇسە بەردى.
— ماشا! — دەدى تەرەنتيي، — سەن دە مالتىماقپىسىڭ؟
— ارينە!
— مالتي بىلمەيسىڭ عوي، سەن؟
مانشۇك ۇندەمەستەن سۋعا تايانا ءتۇستى. نەسىنە ۇندەسىن بۇرىن مالتىپ كورمەگەنى راس تا.
ات باسىنا كۇن تۋسا، اۋىزدىقپەن سۋ ىشەدى، ەر باسىنا كۇن تۋسا، ەتىگىمەن سۋ كەشەدى» دەيتىن اتاسى قازاقتىڭ ماقالىن جاقسى بىلەتىن مانشۇك، مىناداي تايتالاس كەزەڭدە مالتي بىلمەيمىن دەپ تۇرىپ قالسا، وزگەلەر ەتە باستاسا، — تال بويىنا ءمىن، تاۋداي تالابىنا تومەندىك، جاھوتتاي جانىنا كىر ەمەس پە؟ «ولىمنەن — ۇيات كۇشتى». مالتۋعا جۇرەكسىنسە، مالتىپ وتكەندەر ەرتەڭ «باتىرسىنعان قىز بۇنىڭ قالاي؟» دەپ مازاقتاماي ما؟ مازاقتاسا ۇيالماي ما؟ ۇيالسا — ولگەنى ەمەس پە؟
وسى نامىسپەن مالتۋعا بەرىك بەكىنگەن مانشۇك، تەرەنتييگە:
— بىلگەن - بىلمەگەنىمدە نەنىڭ بار سۇراپ، — دەدى دە، سوزعان قولىن قاعىپ جىبەرىپ، سۋعا كۇپ بەرە تۇسە جونەلدى.
كيىمىنە سىڭە قالعان مۇزداي سۋدان دەنەسى تۇرشىكتى مە، تۇنشىعادى ەكەم دەپ ۇرەيلەندى مە، وزگەگە ەرە المايمىن دەپ نامىستاندى ما — وسىنىڭ قايسىسى بولسا دا، اۋەلى اياعىن سۋدىڭ تۇبىنە باسا تۇسكەن مانشۇك بىرەر ادىمداعاننان كەيىن، قولىن قاناتتاي جەلپىپ جوعارى ىرعىپ قاپ ەدى، مۇزدى سۋعا دەنەسى جاڭقاداي قالقىپ بەتىنە شىعا كەلدى. سۋ بەتىنە كوتەرىلە، كانىگى مالتىمپازدارداي ىلگەرى جۇزە جونەلگەنىنە ونىڭ ءوزى دە قايران قالدى.
مالتىعاندارمەن جارىسا از ۋاقىت جۇزگەن مانشۇكتىڭ ەسىنە كەيىن قالعان پۋلەمەتى مەن كەزەكتەستەرى ءتۇسىپ، جالت بۇرىلىپ قايتىپ كەلسە، تەرەنتيي دە، باسقا كەزەكتەستەر دە ماناعى قالپىندا ءالى تۇر ەكەن.
— اكەل پۋلەمەتتى! — دەدى مانشۇك، سۋدان كەمەرگە شىعا بەرىپ تەرەنتييگە.
— قايتەسىڭ ونى؟
— ارقالاپ اپارام ارعى جاعاعا.
— كوتەرە المايسىڭ، — دەدى تەرەنتيي، كەمەردەن شىعىپ پۋلەمەتتى ۇستاي بەرگەن مانشۇككە، بەرگىسى كەلمەي تارتپاقتاپ.
— تارت قولىڭدى، تەرەشكا! — دەدى مانشۇك جەكىپ، قورىقساڭ تۇرا بەر ءوزىڭ وسى جاعادا.
— م-م-ما-شا!..
— ءبىز .. — دەپ كەلە جاتىر ەدى كەزەكتەستىڭ تاعى بىرەۋى.
— تىڭداعىم كەلمەيدى، ارقالاتىڭدار! — دەدى مانشۇك بۇيىرعان ۇنمەن.
پۋلەمەتتى سۇيرەي جاعادان سىرعي بەرگەن مانشۇككە قوسارلانا تەرەنتيي دە تۇسە قاپ ەدى:
— ارقالات، ماعان! — دەدى مانشۇك تەرەنتييگە.
— مەن ارقالايىن، ماشا!..
— ءبىز! — دەستى باسقا كەزەكتەستەر.
— سەندەر مالتي بىلمەيسىڭدەر، — دەدى مانشۇك، — وزدەرىڭ امالداپ شىعىڭدار. تەرەنتيي وقتاۋلى لەنتالار سالعان جاشىكتى كوتەرسىن، پۋلەمەتتى مەن ارقالايىن.
وزگە كەزەكتەستەر قاقالا-شاشالا، سۋعا ءبىر باتىپ، ءبىر شىعىپ ىلگەرى جونەلگەندە:
— سۇڭگىسە دە ارعى جاعاعا جەتەر، — دەدى مانشۇك تەرەنتييگە، — كانە، ارقالات پۋلەمەتتى ماعان!..
— راسىڭ با، ماشا؟
— ەكەۋمىز قىزويناقتا وتىرعان جوقپىز، ازىلدەسەتىن. ۋاقىت از، اكەل!
ارقالاتقان پۋلەمەتپەن جۇزە جونەلگەن مانشۇك، ويدا جوقتا، سۋدى بالىقتاي بيلەپ الدى. اۋىرلىعى 56 كيلوگرامم پۋلەمەتتى ول شوپاق قۇرلى كورگەن جوق. تەرەنتيي پۋلەمەتتى دەمەسەيىن دەپ ەدى:
— جاشىگىڭە يە بول! — دەدى مانشۇك وعان. — وقتارعا سۋ تيمەسىن.
تەرەنتيي تىم ۇزىن بويلى جىگىت ەدى، مىنەزى جۋاس ونى سىرتىنان سىقاقتاۋشىلار «تۇيە» دەيتىن دە، كوزىنشە ازىلدەگەندەر ەرتەگىدە توبەسىمەن كوك تىرەيتىن قۇجعا تەڭەيتىن. قاتار تۇرسا مانشۇك ونىڭ كىندىگىنەن عانا كەلەتىن.
پۋلەمەتتى ارقالاپ مالتىعانىنا سۇيسىنگەن مانشۇك، سۋدىڭ تەرەڭدىگىن تەرەنتييدىڭ بويىنان بايقادى: ونىڭ سورايعان دەنەسىن تۇگەل جاپقان سۋدان قىلقيىپ باسى عانا كورىنەدى. كەيدە قاراتايدان يۆانوۆاعا قاراي جەل ايداعان تولقىندار باسىن دا بۇركەپ كەتە جازدايدى.
— قالاي، تەرەشكا؟ — دەپ قويادى مانشۇك.
— بىردەمە عىپ وتەرمىز، — دەپ سىر بەرمەگەن بولعانسىعان تەرەنتيي، تولقىندار لىقىلداپ باسىنا شاپشىعاندا «قايتەدى مىناۋ!» دەپ قاۋىپتەنەدى.
— مالتىپ كورسەيشى — دەيدى مانشۇك.
تەرەنتيي، مانشۇك جانە باسقا كەزەكتەستەر ارعى جاعاعا شىققاندا، جاۋ دا ارتيللەرياعا ارتيللەريامەن جاۋاپ بەرىپ، قىزۋ دۋەل باستالىپ قالعان ەدى. شابۋىلعا دايار تۇرعان نەمىستەر، زەڭبىرەكتىڭ دە، پۋلەمەتتىڭ دە بارلىق كاليبرىن قيمىلعا كىرىستىرگەندە، سنارياد پەن مينالار قارداي بوراپ كەتتى.
نە ىستەۋ كەرەك؟ اينالا انتالاعان اجالدان قاشقانمەن قۇتىلا ما؟
اجالمەن ارپالىسۋعا كىرىسكەن جاۋىنگەرلەر كيىمدەرىن شىلقىتا مالشىندىرعان كۇزدىڭ مۇزداي سۋىق سۋىن سىعۋعا دا مۇرشا تاپپادى، سۋدا توڭازىعان ولاردىڭ دەنەلەرى، سۋدان شىعا، جان - جاعىنان اجالدىڭ ۋلى ءتىلى جالاقتاي باستاعاندا، تۇرشىگىپ، توڭازۋىن ۇمىتىپ كەتتى. وسى كەزدە كومانديردىڭ «العا!» دەگەن بۇيرىعى دا، بىتىراڭقى باتالوننىڭ ءون بويىنا، سىم تورلى بەكىنىستى بويلاي جۇگىرگەن ەلەكتر توعىنداي تارادى.
— كەتتىك! — دەدى مانشۇك كەزەكتەستەرىنە ىلگەرى ۇمتىلا بەرىپ.
— كەتتىك!
...بوراعان وقتىڭ اراسىندا ەڭكەڭدەي ىلگەرى ۇمتىلعان كوپكە، پۋلەمەتتەرىن سۇيرەي جۇگىرىسكەن بۇلاردىڭ كەزەكتەستەرىنەن مانشۇك پەن تەرەنتيي عانا جەتىپ، وزگەلەرى جولدا قالدى. ولار جان - دارمەندە زايۆانەنىڭ وڭ جاعىنداعى بيىككە شىقسا، ءبىزدىڭ اسكەرلەر بيىكتى مەڭگەرىپ اپ، ارعى بۇيراتتاعى جاۋمەن اتىسىپ جاتىر ەكەن. جاۋدىڭ دا وق جاۋدىرۋى سۇراپىل. سايالار بىردەمە تاپپاسا، جان ساقتاۋعا مۇمكىن ەمەس. جاۋعان وقتان جىرمالانباعان ينە شانشار جەر جوق.
اجال نوسەرى وسىلاي توگىلگەن بيىكتە، پانالاۋعا قولايلى بەكىنىس بار ەدى، ول — بيىكتەگى مولالارعا قويىلعان ەسكەرتكىش تاستار. ەسكەرتكىشتەردى بەتكە ۇستاي قۇرىلعان ستانكەلى ەكى پۋلەمەتتىڭ اراسىنا اكەپ مانشۇك پۋلەمەتىن قۇردى. ونىڭ پۋلەمەتىنىڭ الدىنا كەزدەسكەن تاستىڭ ۇزىن تۇرقى قىرىنان جاتقىزعان شكافتاي، بيىكتىگى دە، قالىڭدىعى دا مەتردەي. تەگى، ول وسى ارانىڭ تابيعي تاسى بولۋ كەرەك ايتپەسە، كولىكپەن كوتەرىپ اكەلەرلىك سالماق ەمەس.
تاستى پانالاي، پۋلەمەتىنەن وت بۇرىككەن مانشۇكتىڭ ۇشقىندى دوڭگەلەك قارا كوزى، قاراۋىلدان قيا بۇرىلماي، الدىڭعى جاققا قادالىپ قاتتى دا قالدى. سۇراپىل اتىس باستالعان سوڭ-اق، مەزگىلدىڭ ءتۇن، يا كۇن ەكەنىن ول ۇمىتتى. اتىپ كەلە جاتقان تاڭنىڭ ساۋلەسى مە، شىعىپ كەلە جاتقان كۇننىڭ شۇعىلاسى ما، نەمەسە ناق سول مينۋتتەردە پروجەكتوردان ارتىق جارقىراعان كوز جانارى ما — پۋلەمەتتىڭ زاموگىنە بارماعىن العاش باسقان مينۋتتەن-اق، مانشۇكتىڭ نىساناعا العان جاعى تۇپ-تۇگەل كورىنە قالدى. وزگەلەرىن كىم ءبىلسىن، ءدال مانشۇككە جاۋ جاقتاعى قايقاڭداۋ سايدىڭ بەتىندە ادام تۇگىل، كودەنىڭ ءاربىر ءتۇبى، ءشوپتىڭ ءاربىر قىلتانى سەلتيىپ كورىنىپ تۇردى. وسى مينۋتتەردە ول دۇنيەگە ءوز كوزىمەن ەمەس، كۇننىڭ كوزىمەن قاراعان سياقتاندى.
مانشۇك ءۇشىن ۋاقىتتىڭ مينۋتتارى پۋلەمەتتىڭ تىزبەكتەلە اتىلعان وقتارىنان ءجيى دا، جىلدام دا زىمىرادى. ءبىراق، مانشۇك، پۋلەمەتتەن نەشە وق اتىلعانىن ابايلاماعانداي، ۋاقىتتىڭ دا نەشە ءمينۋتى ءوتىپ جاتقانىن بىلگەن جوق. ونىڭ بىلگەنى — پۋلەمەتتىڭ زاموگىنە بارماعىن باتىرا باسىپ، ۇزدىكسىز ۇشىرعان وقپەن، جاۋ جاقتان جان ادامدى قيمىلداتپاۋ.
كەيىنگى جاقتان «ويناعان» ارتيللەريانىڭ ەكپىنىنەن بە، ءوز باتالونىنىڭ جاۋىنگەرلەرى جاۋدىرعان وقتان با، مانشۇكتىڭ ءوز پۋلەمەتىنەن بۇرىككەن وتتان با — بەكىنگەن بۇيراتىنان جاۋ بەرى جىلجي المادى.
— ماشا، — دەدى، ءبىر كەزدە، مانشۇكتىڭ قاسىندا جامباستاپ ءجۇرىپ قىزمەت اتقارعان تەرەنتيي، — ەكى لەنتالىق-اق وعىمىز قالدى.
— كورشىلەردەن سۇرا، — دەدى مانشۇك بەتىن بۇرماستان.
— ولار جوق.
— قايدا؟! — دەدى مانشۇك جالت قاراپ.
تاڭ اتقانىن سوندا عانا بىلگەن مانشۇك، تەرەنتييدىڭ كوڭىلسىز كەسكىنمەن، جاۋاپ قاتپاستان، الاقانىن جازا اينالا شولعان قولىنىڭ ءىزىن قۋا جۇگىرگەن مانشۇكتىڭ كوزىنىڭ قاراشىعىنا شاعىلىسقان سۋرەت — جۋساپ جاتقان ولىكتەر مەن جارالىلار.
قالاي قاراسا دا قادالا الماي تايعالاقتاعان ونىڭ قاراشىعىنا، ماڭايىندا تىرشىلىك ارەكەتى بار ەشكىم كەزدەسپەدى. كىمگە قاراسا دا ونىڭ كورگەنى، نە ءبىرجولا قيمىلدان قالعاندار، نە قيمىلىنىڭ بويىندا قالعان اقتىق سارقىنىن جاۋدى ولتىرۋگە، يا جولداسىن جاقتاۋعا ەمەس، ءوز جاراسىنىڭ سىزداۋىن قايتسەم جەڭەم دەپ جانتالاسقاندار. كورشىلەس پۋلەمەتتەردىڭ ماڭايىندا دا وسى كورىنىس: ەكى پۋلەمەت تە تىرسىلدارىن دوعارىپ، ۇندەرى وشكەن.
ويىنا «شىنىمەن تەرەنتيي ەكەۋمىزدەن باسقا ەشكىم قالماعانى ما؟!» دەگەن مانشۇك توڭىرەگىنە ەڭسەسىن كوتەرە، تۇرقىن سوزا قاراپ ەدى، ساي-سالالاردا، بەكىنىستەر ماڭىندا جاۋعا وق جاۋدىرۋ ارەكەتىندە جۇرگەن ءبىراز ادامدى ۇشىراتتى. ولاردىڭ از — كوبىنە قاراۋعا مۇرشاسى جوق.
مانشۇك، قانشا بولسا دا، ءوز ادامدارىنان تىرىلەرى بارىن كوڭىلىنە توق ساناپ:
— اكەل، قالعان لەنتالاردى، — دەدى تەرەنتييگە. ول ەكى لەنتانى بەردى. — كورشى پۋلەمەتتەردىڭ اتىلماعان وقتارىن مۇندا اكەل!
تەرەنتيي جونەلە بەردى. سول سەكۋندتە جاۋ جاعىنىڭ وق بورانى ۇدەي تۇتەپ كەتتى.
كورشى پۋلەمەت پانالاعان تاس، مانشۇكتەن ون شاقتى ادىمداي جەر ەدى. ەكى اراسى پاناسىز جازىق. تەرەنتييدى جۇمساۋى جۇمساعانمەن، جاۋعان وقتىڭ بىرەۋى قاعىپ كەتە مە دەپ تولقىعان سەزىممەن، پۋلەمەتىن ۇستاي بەرە، جالت قاراسا، «جاسقانعانمەن جان ساۋعالار جەر جوق» دەگەندەي، تەرەنتيي تىك تۇرىپ كەتىپ بارادى ەكەن.
— جات! — دەپ ايقايلاپ قالدى مانشۇك، تەرەنتيي سابىرمەن مويىن بۇرا قارادى دا، «قايدا جاتام» دەگەندەي، قولىن ءبىر سىلتەپ، كەتىپ بارا جاتقان تۇرپاتىن وزگەرتپەدى.
تاعى دا «جات!» دەگەن ءسوزدى ايتا بەرگەن مانشۇكتىڭ اۋزى «جانى» ايتىپ، «تىڭ» ايتا الماي، «اعا» اشقان قالپى اڭىرايدى دا قالدى. سول سەكۋندتە، تەرەنتييدىڭ ءدال اياعىنىڭ استىنان كەپ تۇسكەن مينا، كيىز ءۇيدىڭ ورنىنداي اۋماقتىڭ توپىراعىن اسپانعا بۇرق ەتكىزە ءتۇسىردى، بۇرقىراعان قويۋ شاڭنىڭ بيىكتىگى وڭ ون بەس مەتر بيىككە كوتەرىلدى. تەرەنتيي قويۋ شاڭمەن بىرگە اسپانعا ۇشتى ما، ءتىرى مە، ءالى مە، يا جارالى ما، — ونشاسىن مانشۇك بىلمەدى.
مانشۇك باسەڭدەتۋىن كۇتەيىن دەپ جاۋ جاققا كوز قىرىن سالسا، ءبىزدىڭ جاقتىڭ اتۋى السىرەدى مە، الدە جارالى جاۋ جولبارىستاي ادەيى شاپتى دا — بۇيراتتان بەرى بەتتەپ ءبىر زور تانك، وعان ەرە بىرنەشە كىشىرەك تانكتار، ولاردى پانالاي قاپتاعان جاياۋلار كەلە جاتىر.
مانشۇكتىڭ مانادان بەرى بوساعان تامىرلارى تاعى دا تىرسىلداي قالدى، مانادان قۇرعاۋعا اينالعان تەرى تاعى دا شۇبىرا جونەلدى، مانادان داعدىلى سوققان جۇرەگى تاعى دا اتتاي تۋلادى. ەندى ول تەرەنتيي جاققا قاراعىسى كەلمەسە دە قارادى. قاراماسقا امالى قانشا، — جاۋ قاپتاپ كەلەدى، وق جوق، قۇرعاق قولمەن كىمگە ءالى كەلەدى.
مانشۇك جالت قاراسا شاڭ باسەڭدەپتى، ءبىراق، تەرەنتيي جوق. قايدا ول؟!..
ءولدى دەپ جورىعان تەرەنتييدى بارىپ كورۋگە، ەگەر ولسە ارجاعىنداعى پۋلەمەتتەن وق الىپ قايتۋعا مانشۇك ەڭبەكتەي جونەلدى. ول ءالى سايابىرلانىپ بىتپەگەن شاڭنىڭ تۇبىنە سۇڭگي بەرگەندە، قارمالاعان قولىنا جىپ-جىلى بىردەمە بىلق ەتە ءتۇستى. شوشىپ كەتكەن مانشۇك، بىلقىلداعانعا تيگەن وڭ قولىن تارتىپ aپ، شاڭنان جاسقانعان كوزىن باسقان سول قولىن تومەن ءتۇسىرىپ الدىنا قاراسا، بەلۋارىنان بولىنگەن ادام كەۋدەسىنەن شۇبالا شىعىپ جاتقان ىشەك - قارىن!.. بوكسە جاق جوق!.. باسىنا قاراسا... تەرەنتيي...
ءوز دەنەسى ەكىگە بولىنگەندەي، ءوز ىشەك - قارنى اقتارىلىپ، جەرگە تۇسكەندەي حالگە كەلگەن مانشۇك، «تەرەشكا!» دەپ باسىن قۇشاقتاي aپ ەدى، ءالى جىلۋى كەتپەگەنمەن جانى جوق باس تىلگە كەلە مە؟!..
تەرەنتييدىڭ... جىلدان اسا بىرگە بولعان جانداي جولداس تەرەنتييدىڭ... وتان سوعىسىندا ەكى رەت ناگرادا العان، ءتورت رەت جارالانعان تەرەنتييدىڭ مىناداي قازاعا ۇشىراۋى جاس جۇرەگىن جيدىتە ەلجىرەتكەن مانشۇك، ونىڭ بەتىنە بەتىن تاقاپ، دىرىلدەگەن داۋىسپەن «تە-رر-ر-رەش-ك-كا-ا-ا!» دەپ ەڭىرەپ قويا بەردى.
وسى قالپىندا ول ۇزاق جاتاتىن ەدى، ەگەر سول جاق يىعى ارا شاققانداي دۋ ەتە تۇسپەسە. «نە بولدى» دەگەن ويمەن مانشۇك وڭ قولىن ومىراۋىنا تىعىپ سۋىرىپ السا، ساۋساقتارى قىپ-قىزىل قان. «بۇل نە؟» دەپ ويلاعانشا بولماي، ارقاسىنان دا، جاۋىرىنىنىڭ استىنان جىپ-جىلى بىردەمە جورعالاعانىن سەزگەن مانشۇك، ومىراۋىن اشىپ جىبەرىپ قاراسا، وق بۇعانا مەن توپشىسىنىڭ ارالىعىنان تيگەن؛ ارقاسىنا قولىن تىقسا، جاۋىرىن استىنىڭ ەتى جالبىراپ تۇر؛ جارالى يىعىن قوزعاپ كورسە، سۇيەگى امان سياقتى؛ جاۋ جاققا قاراسا، جاقىنداپ قاپتى؛ ماناعى زور تانك جاقىنداعاندا ءتىپتى زورايىپ كەتتى. ۇساقتارى دا ۇلكەيىپ كەتكەن سياقتاندى. تانكتاردىڭ دا، جاياۋلاردىڭ دا وق شاشۋى وراسان.
ورنىنان اتىپ تۇرعان مانشۇك، كورشىلەس پۋلەمەتتىڭ قاسىنان ءبىر جاشىك وقتى ارقالاي جۇگىرىپ، ءوز پۋلەمەتىنە قالاي كەپ جەتكەنىن بىلمەي قالدى.
پۋلەمەتىن ۇستاي العان مانشۇك نىساناعا ەڭ زور تانكتى مەڭزەي، وقتى جاۋدىرىپ كەپ جىبەردى. زور تانكتىڭ شىمىرىكپەي شۇيگىپ كەلە جاتۋىنا قايران قالعان ول «تيە مە، تيمەي مە» دەپ كۇدىكتەندى. تيمەيدى دەيىن دەسە، وسى پۋلەمەتتەن كوزدەپ، بۇتاقتا وتىرعان كوكەكتى اتىپ تۇسىرگەنى بار؛ تيەدى دەيىن دەسە، وق دارىمايتىنى قالاي؟!
ساسقان بەلگىسىن دەنە ارەكەتتەرىنەن سەزدىرگەن مانشۇكتىڭ وڭ جاق قۇلاعىنا:
— ساسپا، قارىنداس! — دەگەن قازاقشا ءسوز ساپ ەتە قالدى. ول جالت قاراسا — كادىمگى سۇلەيمەنوۆ ىبىرايىم. قولىندا پتر11.
— «ويھ، اعا!» دەگەن مانشۇكتىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتتى.
— «جولبارىستان» جۇرەگىڭ شايلىقتى ما، قارىنداس؟ — دەدى ىبىرايىم.
— «جولبارىس؟..» قايداعى؟..
— اناۋ شە؟ نەمىستەردىڭ «تيگر» دەگەن تانكىن بىلمەيمىسىڭ؟
— وسى ما؟!
— ءدال ءوزى.
«جولبارىستى» مانشۇكتىڭ ەستىگەنى بولماسا، كورگەنى جوق ەدى. ەستۋىنشە ونىڭ مولشەرى ءبىزدىڭ «كۆ» ءتارىزدى. مىنا كەلە جاتقان «ءداۋدىڭ» ءتۇرى دە «كۆ» عا ۇقسايدى، ايىرماسى، — بۇل «كۆ دان سوپاقتاۋ جانە تىكشىلدەۋ سياقتى.
مىنە، ەندى سول «جولبارىستى» مانشۇكتىڭ ءوزى كورۋگە تۋرا كەلدى.
«جولبارىس» جاقىنداپ قالدى. مۇنىڭ پۋلەمەتتەن اعىتقان وعىن «جولبارىستىڭ» شىبىن شاققانداي ەلەر ءتۇرى جوق.
نە ىستەرگە بىلمەي ساسقان مانشۇكتىڭ جان-جاعىنا الاقتاعان كوزىنە وڭ قاناتىنداعى تاستى بەتكە ۇستاي، قولىنداعى پتر سىن «جولبارىسقا» بەزەپ تۇرعان ىبىرايىم ۇشىراي كەتتى.
— اعا! — دەپ قالدى مانشۇك ىشقىنعان داۋىسپەن، — ات!
— نەنى؟ — دەدى ىبىرايىم جىميا قاراپ.
— «نەنىڭىز» قالاي؟ — دەدى مانشۇك، بۇل ءجونسىز جىميۋدى جەك كورگەن پىشىنمەن — «جولبارىستى!»
— ءوز اڭدارىڭدى سونارلا. مەندە جۇمىسىڭ بولماسىن.
تانك ءتىپتى تايانىپ قالدى. ونىڭ پۋلەمەتتەرىنەن بۇرىككەن وقتارى، مانشۇكتى تاستىڭ ىعىنا ەرىكسىز بۇقتىردى. ول بۇعا بەرىپ ىبىرايىمعا قاراسا، ماناعى قالپىندا ءالى تۇر! شىدامى شىڭدالىپ بىتكەن مانشۇك تاعى دا «اعا!» دەيىن دەپ ەدى، كەسكىنىنە كوزى تۇسكەندە اۋزىن الاقانىمەن باسا قويدى: جوباسى ۇقساعانى بولماسا، بۇل ءىبىرايىم بۇرىنعى كورىپ جۇرگەن ىبىرايىمى ەمەس، بۇنىڭ بۇرىنعى كۇلكىشىل جۇمساق، مايدا كەسكىنىنىڭ ەتى كازىر ءتۇيىر ء-تۇيىر بوپ بۇلشىقتانىپ، تولقىندى سۋدىڭ بەتىندەي قيمىلداپ كەتكەن؛ بۇرىنعى قارا سۇر كەلبەتى كۇرەڭدەنىپ لاۋلاپ جانعان جالىننىڭ تۇسىنە كوشكەن؛ بۇرىنعى شۇڭىرەكتەۋ كوزى ءقازىر سىرتىنا تەۋىپ، جاۋعا اتىلاتىن ميناداي سۇيريە قالعان، قىرىستانا تىجىرىنعان بەت ەتىمەن بىرگە كەيىن قاراي كەرىلگەن ەرىندەرىنىڭ اراسىندا پۋلەمەت لەنتاسىنداعى وقتاي تىزىلگەن جالپاق، ۇزىن، سيرەكتەۋ اق تىستەرىنەن تاستى تاسقا ۇيكەگەندەي شىقىر ەستىلەدى؛ ءتۇبى باتىڭقىلاۋ، تۇمسىعى كوتەرىڭكىلەۋ شولاق مۇرنىنىڭ كەڭ تاناۋى، داۋىلعا ۇشقان قارشىعانىڭ قاناتىنداي جەلپىلدەيدى؛ بۇرىنعىدان الدەنەشە رەت زور سياقتانعان دەنەسى قابانعا ۇمتىلعالى جاتقان جولبارىستاي بۇلكىڭ-بۇلكىڭ ەتەدى.
ىبىرايىمنىڭ بۇل بەينەسىنە ءسۇيسىنىپ كەتكەن مانشۇكتىڭ، بويىن بۇرىن بۇرە باسىپ تۇرعان ءقاۋىپ، ەندى سەرگىپ كەتتى.
«شىم بولاتتان قۇيىلعان مىلقاۋ «جولبارىس» پەن ادامنىڭ جولبارىسى جەكپە-جەك كەزدەستى، — دەپ ويلادى مانشۇك، — ەكەۋىنىڭ قايسىسى الار ەكەن!»
اجەسى ايتاتىن ءبىر ەرتەگىدە «جولبارىس پەن ايداھار ارباسىپ تۇر ەكەن، سول جاعدايدا كەز بولعان ءبىر باتىر، ارتى نە بولۋىن كۇتىپ تۇرىپ قاپىدا جوتەلىپ قاپتى، سول دىبىستان سەسكەنىپ جولبارىس جالت قاراعاندا، ايداھار ونى وراپ الىپ سىعىپ تاستاپتى»، دەيتىن كەڭەس ەسىندە جۇرەتىن مانشۇك، «قاپىدا كەتىرەرمىن» دەگەن ويمەن، ىبىرايىمعا كوز قيىعىمەن عانا قاراپ، دەمىن دە ەپپەن اقىرىن الدى.
«ەردەن ەردىڭ ءقاۋپى بار» دەگەندەي، الدىندا اجال كۇتكەنىن سەزدى مە الدە، دوڭكيگەن تاستى كەدەرگى كوردى مە، — مانشۇك ىقتاعان تاسقا تورت-بەس قانا ادىمداي جەر قالعاندا، مىلقاۋ «جولبارىس» سول جاققا قاراي جالت بەرە بۇرىلدى. سول سەكۋندتە ىبىرايىمنىڭ مىلتىعىنان گۇرس ەتە تۇسكەن داۋىس ەستىلگەندە، «جولبارىستىڭ» ارت جاعىنان جالىن ارالاس قاراقوشقىل ءتۇتىن بۋداقتالا بۇرق ەتە قالدى. بۇل ونىڭ كۇيۋى مە، الدە سولاي تۇتىندەنە قالاتىن بىردەمەسى بار ما — ونشاسىن مانشۇك اڭدامادى.
«جولبارىستان» بۋداقتالا بۇرقىراعان جالىن مەن ءتۇتىننىڭ اراسىنان كيىمدەرى لاۋلاپ جانعان فريستەر11 جانتالاسا شىعىپ قاشقاندا:
— ات! — دەگەن داۋىس ساپ ەتە قالدى مانشۇكتىڭ قۇلاعىنا. الگى داۋىستىڭ ەكپىنىمەن، قولى پۋلەمەتتى ۇستاي العان مانشۇك، كىم ەكەن دەپ قاراسا، — ىبىرايىم!.. بۇل الگىندە كورگەن ىبىرايىم ەمەس، بۇرىنعى ءوزى بىلەتىن جايدارى كەسكىندى ىبىرايىم.
— ات! — دەدى تاعى دا ىبىرايىم، داعدىلى سىپايى داۋسىمەن.
جالىن جامىلا «جولبارىستان» قاشقان فريستەردى كەزدەي مانشۇك پۋلەمەتتىڭ زاموگىن باسىپ قاپ ەدى، دەنەسى دىرىلدەگەن پۋلەمەت ساپىلداپ سويلەي جونەلدى. ونىڭ ءسوزى «نەمىس وككۋپانتتارىنا ءولىم!». وسى ءسوزدى مانشۇككە ىبىرايىم دا ايتتى. ءبىراق مانشۇك بۇل ءسوزدىڭ پۋلەمەتتىكى، يا ىبىرايىمدىكى ەكەنىن اجىراتا المادى.
ىبىرايىمنىڭ وعىنان با، باسقانىكىنەن بە، «جولبارىستىڭ» ۇيىرىندەگى وزگە تانكتەر دە بۇرقىراپ ورتەنە باستادى. ورتەنبەگەندەرى ءورت كەلە جاتقاندا ىسىلداي بىتىراي قاشقان وردالى جىلانداي جاپا-تارماعاي جالت بەرىپ، قاق جارىلا ەكى بۇيىرگە قاراي بەتتەدى. وسى كەزدە مانشۇكتىڭ پۋلەمەتىنەن بۇركىلگەن وقتان با، باسقا سەرىكتەرىنىڭ وعىنان با، جاۋدىڭ شۇبىرعان جاياۋلارى تانكتەردەن ءبولىنىپ قالدى.
كپ11 دان قاراعاندا دا، شابۋىل يا شەگىنۋ كەزدەرىندە دە مانشۇك جاۋدىڭ تالاي جۋساپ قىرىلعانىن كورگەن ەدى، ءبىراق، ناق وسى جولعىداي وتالعانىن ول كورگەن ەمەس، سول سياقتى، جاۋدىڭ تالاي شابۋىلىن كورە جۇرە، ناق وسى جولعىداي جوسىقسىز جاپىرلاپ ۇمتىلعانىن دا كورگەن ەمەس. بۇل جولى الدىڭعى ۇمتىلۋشىلارى جۋساپ جىعىلىپ جاتسا، ارتقى جاقتان جاپا-تارماعاي جۇگىرۋشىلەر ۇدەدى دە وتىردى.
جاۋدى قىرۋدىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ وقتالعان لەنتالاردى شەتىنەن سۋىرىپ الا بەرگەن مانشۇك، قاسىنا قاتار قويعان جاشىككە قولىن سۇعىپ ەدى، بۇدىرماق وقتاردىڭ ورنىنان تەپ-تەگىس تاقتاي ءبىلىندى. «مۇنىسى قالاي!» دەگەن قاۋىپپەن، ءالى دە بەتىن بۇرماي، قولىمەن جاشىكتىڭ ءىشىن شارلاي سيپاپ ەدى، مايدا تاقتايدان باسقا تۇك سەزىلمەدى: جەر باۋىرلاپ جىبىرلاي جۇگىرىسىپ كەلە جاتقان جاۋدان كوزىن بۇرا الماعان مانشۇك، جاشىكتى ەرنەۋىنەن ۇستاي الدىنا كوتەرىپ اپ قاراسا، ىشىندە دانەڭە جوق، ارتىنا قاراسا، ءورىمنىڭ تاسپالارىنداي شۇباتىلا جاتقان بوس لەنتالار. اينالاسىنا قۇلاق تۇرسە، الىستان ەستىلگەن تارسىلدار بولماسا، ناق وسى تار قىلىدا ءبىزدىڭ جاقتان اتىلعان مىلتىق داۋسى ەستىلمەيدى. شاماسى بۇل جارتى ارالدا ول جالعىز قالعان سياقتى... جاۋدىڭ ەنتەلەۋى باسىم، جانە جاۋ جاق بۇيراتتان وسى بيىككە توككەن ۇلىلى - كىشىلى قۇرالداردان جاۋعان جۋاندى - جىڭىشكەلى وقتاردىڭ نوسەرى ءالى تولاستار ەمەس.
جۇلقىنا ۇمتىلىپ كەلە جاتقان جاۋ مىڭ با، ميلليون با، كىم ءبىلسىن — ايتەۋىر قۇجىناعان قۇمىرىسقاداي سانسىز بىردەمە. سونىڭ بارىنە وسى ماڭدا توتەپ بولار جالعىز ءوزى ەكەنىن كورگەن مانشۇك، وق تاۋسىلعاندا قوبالجىعان جۇرەگىن تەز قالپىنا ءتۇسىرىپ، دىرىلدەگەن دەنەسىن تەز جيناي قويدى. «بۇل ارادا بۇكىل كەڭەس ارمياسى ءوزىممىن، — دەگەم تاكاپپارلىق وي كەپ كەتتى وعان، — ەگەر مەن وسالدىق كورسەتىپ جەڭىلسەم، ارمياعا سەنگەن ەل ماعان نە ايتادى، مەن ولارعا نە ايتام؟» بۇل سۇراۋ ءتىرى ءوزىمدى تۇگىل، ءولى ارۋاعىمدى دا قارا ءجۇزدى قىلماي ما؟ قارا جۇزبەن بۇگىنگى زامانداستارىم تۇگىل، ەرتەڭگى ۇرپاققا، تاريحقا نە بەتىممەن قارايمىن؟..»
مانا جەر باۋىرلاپ جىلجىعان جاۋ، الدىڭعى بيىكتەن بۇرىككەن وق باسىلعان سوڭ شۋلاسىپ تۇرا جۇگىرىستى. ولمەي بەرىسپەۋگە بەكىنگەن، ءبىراق جاۋمەن جۇلقىسۋعا ءوز ماڭىندا وق جوعىن بىلگەن مانشۇك، «ەندىگى وق قالسا وڭ جاق قاتارداعى پۋلەمەتتىڭ قاسىندا بولار» دەگەن ويمەن ەڭبەكتەي جۇگىردى.
ول پۋلەمەت تە مانشۇكتىڭ پۋلەمەتىنەن وڭ ون بەس مەتردەي جەردە ەدى، ەكى ارا پاناسىز جازىق. جاۋعان وقتان قورعانعان مانشۇك جان-دارمەن دەگەندە ۇمتىلعان تاسىنا جەتە بەرىپ ەدى، كوزدەپ اتتى ما، يا قاڭعىرىپ كەپ ءتۇستى مە، ءبىر مينا اياق جاعىنان جارق ەتىپ كەپ ءتۇسىپ، شاتىرلاي كەپ جارىلعاندا دەنەسى اۋدارىلىپ ءتۇستى. بۇرقىراعان شاڭنىڭ، اراسىندا ۇيپا -تۇيپا بولا قالعان مانشۇك، مينا دەنەسىنىڭ قاي جەرىن جارالاسا دا اۋىر جارالاعانىن سەزدى، ويتكەنى، قاي تامىرى قىرقىلسا دا، جۇرەگىن تارتىپ اكەتىپ بارادى...
سوندا دا ەسىن تانباعان مانشۇك، جالما-جان تۇرا بەردى دە، قيراڭ ەتە قۇلادى. تاعى ۇمتىلىپ ەدى، تاعى قۇلادى.
«اپىراۋ، نە بولعان ماعان!» دەگەن ويمەن اۋىرعان اياعىن اشىپ كورسە، تىزەدەن تومەنگى جاعى بىلقىلداپ بوس جاتىر... جيىرىلعان ەتتەن قان سورعالاپ اعىپ تۇر...
جۇرەگى ءدىر ەتە قالعان ول، جاۋ جاققا قاراسا، جاپىرلاي ۇمتىلعان جاۋ جاقىنداپ قاپتى.
ساسقان مانشۇك، جاراسىن بايلارلىقتاي ەشنارسە تابىلماعان سوڭ، بەلدەمشەسىنىڭ وڭ جاق ەتەگىن دىر ەتكىزىپ قاق ايىردى دا، جارالى اياعىن شىمقاي وراپ، اعىتقان قايىس بەلبەۋمەن تاس قىپ بايلادى. سودان كەيىن ءبىر تىزە، ەكى شىنتاعىمەن جىلجىپ پۋلەمەتكە جەتسە، اينالاسىندا سورەگە جايعان قۇرتتاي قاز-قاتار تىزبەكتەلە جاتقان وقتاۋلى لەنتالار.
مانشۇكتىڭ ەسىنەن جارالانۋى شىعىپ كەتىپ، جاپا-تارماعاي جاقىنداپ قالعان جاۋعا پۋلەمەتتەن وق شاشىپ قويا بەردى. جاۋ شاپقان شەپتەي وتالىپ كەپ ءتۇستى...
وقيعانىڭ ەندىگى ەگجەي-تەگجەيىن كەيىنگى كۇندەردىڭ سىباعاسىنا ساقتاپ، قايعىلى كۇيدىڭ قايىرماسىن عانا وينايىق.
مانشۇكتىڭ وڭىندە جاۋدى قىرۋى، ءبىرازدان كەيىن ءتۇسى سياقتاندى. قىزۋ قيمىلمەن قانسىراعانىن ابايلاماعان ول، تالىقسىپ كەتتى دە، اتۋىن دوعاردى. ءبىراق ونىڭ شالاجانسار دەنەسىنىڭ كەۋدەسى پۋلەمەتكە اسىلا سۇيەنىپ قالعانمەن، زاموككە جابىسقان قولىنىڭ ساۋساقتارى جازىلۋدىڭ، ورنىنا، جىگەرلەنىپ سىعىمدالا ءتۇستى. ونىڭ باسىندا قالعان باتىر ويدىڭ بولماشى سارقىنى، دەنەسىنە «اتۋدى دوعاردىم» دەگەن حابار ەمەس، «ۇدەتتىم» دەگەن حابار جەتكىزدى. شالاعايلاۋ ءتۇس سياقتى عانا ويلاۋعا شاماسى كەلەتىن ونىڭ، ميىندا «نەمىستى قىرۋىم ۇدەدى» دەگەن ماقتانىش، ساۋ كەزىنەن اناعۇرلىم ەسىپ كەتتى.
...نەمىستىڭ قىرىلۋى مانشۇكتىڭ ەسى بار كەزىنەن ۇدەۋى راس ەدى؛ ونىڭ تالىقسىعان قارساڭىنا، ءجۇزىنشى بريگادانىڭ كەيىنگىلەرى دە، ولارعا تايانا ۇمتىلعان ءبىزدىڭ باسقا اسكەري قوسىندار دا جەتىپ، جاۋدى جوسىلتا وتاپ، يزوچكا ستانسياسىنا قاراي تىقسىرىپ الىپ كەتكەن.
شابۋىلمەن ىلگەرىلەگەن ءۇشىنشى ۇرعىش ارميانىڭ بولىمدەرىن وكشەلەي ارميا قولباسشىسى گەنەرال-لەيتەنانت گاليسكيي دە كەلە جاتتى، قاسىندا پولكوۆنيك ءابىلحايىر بايمۋلدين.
جينالمالى كوپىر ارقىلى ماشينامەن وتكەن گاليسكيي، زايۆانە قالاسىنىڭ بۇيىرىندەگى مولالى بيىككە شىعا بەرگەندە:
— كۋزما نيكيتوۆيچ! — دەدى ءابىلحايىر گاليسكييگە، — نەمىستىڭ شابۋىلعا ازىرلەنگەن بارلىق كۇشىن ءبىزدىڭ ەكىنشى باتالوننىڭ بەس ساعات بوگەگەن بيىگى وسى.
— شىعىپ كورەيىك! — دەدى گەنەرال.
ولار بيىكتى دەڭگەيلەپ كەپ توقتادى. ودان جوعارى كوتەرىلۋگە، جۋساپ جاتقان ولىكتەر جول بەرمەدى.
— بىلايعى جاعىنا جاياۋ شىعايىق، جولداس گەنەرال، — دەدى ءابىلحايىر.
— ويتۋگە دە بولادى.
ولار ماشينادان ءتۇسىپ، ولىك-ولىكتىڭ اراسىمەن قاباق شىتا ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا، ارجاقتان اۆتوبۋستارىن شۇباتىپ، سانيتارلىق باتالون ادامدارى دا جەتتى. ولار جانى بار جارالىلاردى جيناي باستادى.
— جولداس گەنەرال! — دەدى گاليسكييگە، ونىڭ ارتىن الا كەلە جاتقان اديۋتانتى كاچەرگين، كەنەت داۋىستاپ قاپ.
— نە ايتاسىز؟ — دەدى گەنەرال بۇرىلىپ.
— انانى قاراڭىز!
كاچەرگيننىڭ قولىمەن نۇسقاعان جاعىنا گەنەرال قارشىعا كوزىن قاداي قاراسا، قۇنداعى تاسقا سۇيەنگەن پۋلەمەتتە اسىلىپ بىرەۋ جاتىر.
— بارايىق! — دەدى گەنەرال.
ولار اياقتارىن جىلدامداۋ باسىپ، پۋلەمەتكە اسىلعانعا جەتىپ كەلدى.
— قاراڭىز، ءتىرى مە، ءولى مە؟ — دەدى گەنەرال.
— مەن قارايىن، — دەپ ءابىلحايىر اسىلعان ادامدى باسىن كوتەرە بەردى دە، شوشىعانداي قولىن تارتىپ الا بەرىپ، تەز قايتا ۇستاي الدى.
— كۋزما نيكيتيچ! — دەدى ول، اسىلعان ادامدى تاعى كوتەرە بەرىپ، — بۇل ءبىزدىڭ قىز!..
— ءبىزدىڭ؟!..
— ءيا ءبىزدىڭ!..
ءابىلحايىر قىزدىڭ دەنەسىن جەڭىل كوتەرگەنمەن، پۋلەمەت زاموگىنە جابىسقان ساۋساعىن تەز جازا المادى، — قارىسىپ قاتىپ قاپتى. مانشۇكتىڭ قارىسقان قولىن پۋلەمەت زاموگىنەن ارەڭ بوساتىپ العان ءابىلحايىر، دەنەسىن كوتەرىپ قۇشاعىنا العاندا، گەنەرال دا تاني كەتىپ، — «مانشۋك مامەتوۆا!» دەپ قالدى.
مانشۇك ىشقىندى دا كوزىن اشتى.
— ءتىرى! — دەدى ءابىلحايىر قۋانىپ كەتىپ، — جولداس كاچەرگين جۇگىر ۆراچقا!..
كاچەرگين جۇگىرىپ كەتتى.
ءابىلحايىر قۇشاعىنا الىپ وتىرا كەتكەن مانشۇك، تەك، ارا - تۇرا كىرپىگىن عانا قاقپاسا، گاليسكييدىڭ ەشبىر سۇراۋىنا جاۋاپ بەرە العان جوق. ءسويتىپ وتىرىپ، ولار باتىر قىزدىڭ ءجانتاسىلىم قىلعانىن سەزبەي دە قالدى...
مانشۇكتىڭ بۇگىن قانداي ەرلىك كورسەتكەنىن، گەنەرال گاليسكييگە، سول اراعا كەلە قالعان كاپيتان ۋشاكوۆ بايانداپ بەردى. باتىر قىزدىڭ، ەرلىك ىستەرىنە سۇيسىنگەن گەنەرال، جەرگە جاتقىزعان ونىڭ جانسىز دەنەسىنىڭ قاسىندا قايعىلى كەسكىنمەن بوركىن الىپ از تۇردى دا، بايمۋلدين مەن ۋشاكوۆقا:
— ايانىشتى قازا! — دەدى ءبىر كەزدە، — سونىمەن قاتار قۋانىشتى، — وتانىمىزدىڭ تاريحىنا تاعى دا ءبىر باتىر قىزىنىڭ اتى التىنمەن جازىلاتىن بولدى. بۇل قىزدى ءبىز «سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى» اتاعىنا ۇسىنامىز.
— ولاي ۇسىنارلىق ەڭبەگى بار! — دەستى بايمۋلدين مەن ۋشاكوۆ.
— بۇل ءبىزدىڭ باتىر قىز! — دەدى گاليسكيي!..
اپرەل، 1944 ج.
You Might Also Like
