InfoHub Logo

احمەت قۋان ۇلى جۇبانوۆتىڭ ءومىرى مەن ونەرى حاقىندا ەستەلىك ايتۋشىلار ساناتىنان كورىنەيىن دەگەن وي مەندە استە بولعان دا جوق، بولماق تا ەمەس. وعان وسىناۋ ءوز الدىنا ءدۇبىرلى ءبىر دۇنيە تۋرالى بىلگەن-تۇيگەنىمدى باسقا ماقساتقا باعىندىرعانىم سەبەپ: قۇرمانعازى قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرىندەگى ول عاسىرلىق تاعدىرىنان وزىق تانىلسا، بۇل كىسىنىڭ تۇلعاسى سونىڭ باسقا ءبىر داۋىردەگى ءباھادۇر جالعاسى سيپاتىندا وقىلسىن دەدىم. سوندا بۇل ەكى ادام تۋرالى جازعاندارىم ارعىنى بەرگىگە ۇلاستىرىپ جاتقان اقىندىق ديلوگيا بولىپ شىقتى. قانداي قۋاتپەن جازىلعاندا دا سول تۋىندىلار پوەزيامىزعا ولەڭ دۇنيەسىنىڭ وزىنشە ءبىر زارى مەن ارى بولىپ ورنىققان سەكىلدى. قيىندىعىمەن قىزىق، ەڭ ءبىر قىمبات ەستەلىكتەر قيال قىزدىرعاندا وزدەرى دە تاعىلىمىن تاراۋيحقا كوشىردى. سودان سوڭعى قالپىم سارقىلعان ساباداي بولسا، ونىڭ نەسى ايىپ؟!. مەن بۇل جولى ءوزىمنىڭ احاڭمەن اراقاتىناسىمنان عانا ازىن-اۋلاق يشارات تانىتامىن. بالكىم ونى دا بىلگىسى كەلەتىندەر بار نەمەسە تۇبىندە بار بولىپ شىعۋى مۇمكىن عوي.

بۇل كىسىنى وتان سوعىسىنان ەلگە ورالعان كەزىمدە، ياعني ءسال كەشەۋلەپ كەزدەستىردىم. سويتە تۇرا قايسى ءبىر ادامي قاسيەتتەرىنەن الدىن-الا حاباردار بولعان دا جايىم بار. تابيعاتى جۇمساق ادامنىڭ دا تالابى قاتال بولادى دەگەنگە و بوستا سەنبەي ءجۇردىم. كەيىن سوعان دا سەندىم. قالايشا دەيسىز عوي؟..

1938 جىلى جامبىل شىعارماشىلىعىنىڭ 75 جىلدىعىنا قاتىسقالى اتىراۋدان الماتىعا كەلدىم. سول جيىنعا كەلگەن ورالدىق دوسىم قايىرعالي بايعالييەۆ ەكەۋمىز استاناداعى ءبىر كەشتى فيلارمونيا قوراسىنداعى توقال تامدا تۇراتىن اتاقتى كۇيشى ۋاحاپ قابيعوجيننiڭ ۇيىندە وتكىزدىك. ۋاحاڭ وتباسى جەلىنقاپتاپ ساۋىپ وتىرعان ەشكىنىڭ لاعىن ءبىز ەكەۋمىز ساتىپ الىپ، كۇيشىنى ءوزىنىڭ ۇيىندە قوناقتادىق، ۆيرتۋوز دومبىراشىنىڭ عالامات ونەرىن قۇنىعا قۇپتاي وتىرىپ، ارا-اراسىندا اڭگىمە دە ايتقىزدىق. اس تا كەلىپ، وعان باس تا تارتىلدى.

— وسىدان از كۇن بۇرىن، — دەپ باستادى ول وسى ورايداعى ءبىر اڭگىمەسىن،—احمەتپەن رايلاساردا بۇل لاقتىڭ باسى كەسىلىپ قالا جازداعان. ونىڭ سويعىزباي كەتكەن مالى، بالالار، سەندەرگە بۇيىردى.

— اعاتاي-اۋ، ول كىسىمەن ناعىپ ءجۇز شايىسىپ قالىپ ءجۇرسىز؟ — دەدى قايىرعالي ءۇزىپ العانداي.

— قوي، قۇداي ساقتاسىن، ويتكەن جەرىم جوق. دەگەنمەن ءبىر ۇيات ءىس قىلعانىم راس ەدى.

ۋاحاڭ ودان ارعىسىن ىشكە ىركە تۇرىپ، اڭگىمەنى ەجەلدەن ەل اۋزىندا جۇرگەن ءبىر بالانىڭ اعات ىسىنەن باستادى:

— ءبىر توپ بالا توبە باسىندا اسىق ويناپ جۇرسە اۋىلعا قاراي ءبىر سالت اتتى كەلە جاتىپتى. وزگەلەرىنەن تەنتەكتىگى باسىمىراق، بارلىعىنا ۇكىمى دە جۇرەتىن سەرىكباي دەگەن بىرەۋى ايتىپتى: «انا كەلە جاتقان مەنىڭ ناعاشىمنىڭ جىگىت بولعان بالاسى. ءبارىمىز الدىنان اۋىل يتتەرىنشە جارىسا شاۋىپ شىعايىق تا، جان-جاعىنان ارسىلداپ، اتىن جۇرگىزبەي قويالىق.

بارلىق بالا باسقا مىندەتتى اتقارۋداي-اق اتقارسا دا، اتتىڭ قۇيرىعىنان تىستەيتىن ەرەكشە دولى توبەتتىڭ ءرولىن ويناۋشى تابىلا قويماعان. سوندا سەرىكبايدىڭ تىزەسى باتىڭقىراپ جۇرگەن بىر-ەكى قۋ:

— بارىمىزدەن باتىر سول، ءبىر قاپسا سەرىكباي قابادى، ال، ال، سەرىكباي قابادى!.. —دەپ، ارسىلداي بەرىپتى. شىنىمەن-اق سوعان قانى قىزىپ كەتكەن تەنتەك قۇيرىققا اۋىز سالا بەرگەندە ات تەۋىپ جىبەرىپ، سودان بايعۇس بالانىڭ جاعى قيسايىپ قالىپتى، — دەپ، ءۇي ءىشىن ءبىر كۇلدىرىپ الدى دا، ۋاحاڭ اڭگىمەسىن ءارى قاراي جالعاستىردى، — شىنىندا ءبىزدىڭ جاعىمىزدى قارىستىراتىن دا قىلىعىمىز جوق ەمەس، ءتاتتى ايتسا ساقالىمىزبەن تايراڭداپ، قاتتى ايتسا قارىسۋدىڭ نە ءجونى بار: وسىنداعى كۇيشى، سىبىزعى، سىرناي، قوبىزشى دەپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى دەرلىك كۇنى كەشە ءوز بەتىنشە ورىستەگەن ءار ەلدىڭ اپەندەسى ەمەس پە، قيت ەتسە «ويباي مىنانىڭ الدى قاتتى، ايازداي ىزعارلى» دەپ جان-جاقتان قۇلاعىمدى سارسىتقاسىن با، الدە ءوزىم دە قاتال ەمتيحاندى سولاي سەزىندىم بە، — ايتەۋىر، الدە قالاي ءبىر رەنىشكە بوي الدىرىپ، احمەت ۇستىنەن ارىز بەرىپ قالىپ ەدىم. ءتىپتى مەنىڭ سويتكەنىمدى ارتىنان سونى قايتىپ الىپ كەلىپ وتىرعانىمدى، احمەت وسى ۇيدە كەشە عانا ءوز اۋزىنان ەستىپ-بىلدى، ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلدى. وركەستردە دە انشەيىندەگىدەي بەت-بەتىمىزبەن جامىراپ جاتساق، سول ءۇشىن دە بەتىمىزدەن سۇيمەك كەرەك پە؟.. «ونەر مەن وسەك، جانىعۋ مەن جالقاۋلىق، — قايسى ءبىرىن الساڭىز دا ءوزارا بىتىسپەس جاۋ» دەپ، ءبىز نوتاعا ۇڭىلگەن كۇنى-اق باسىن اشىپ ايتقان ول.

— ۋاحا، سونىمەن احاڭدى ءسىز بىزگە قانداي ادام دەپ تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟ — دەدىم مەن ۇزىن ءسوزدىڭ اياعىندا.

— مەن بىلەتىن احمەت — ەكەۋ: ساحناداعى سۇلتاننان سۇستى، ساردار احمەت، جايشىلىقتاعى جايساڭ، جىبەكتەي ەسىلگەن، جىگىت احمەت.

مىنە، مەنىڭ احان تۋرالى ەڭ العاش العان ماعلۇماتىم وسىنداي. وسى مىنەزدەمەنى قۋاتتايتىن ءبىر ەپيزودتى كەيىنىرەكتە لاتيف اعا حاميدي اۋزىنان دا ەستىگەنىم بار. ول كىسى بىلاي دەگەن ەدى:

— احاڭ ءبىر كەزدەردە ديريجەرلىك قىزمەتكە مەنى دە جەكتى. وركەستر ىرقىما كونبەي بارا جاتسا دەرەۋ قول شاپالاقتاپ تيىپ تاستاۋشى ەدىم دە: «ال، قايتەمىز، دۇرىستاپ جۇمىس جاسايمىز با، جوق، الدە احاڭا بارىپ ايتامىز با؟.. — دەۋشى ەدىم. سودان سوڭ-اق ساز جۇيەسىن تاۋىپ، سايراپ ءجۇرىپ بەرەتىن.

قىرقىنشى جىلداردىڭ اياق شەنىندە مارقۇم قابيدوللا تاستانوۆ احاڭ شاقىرىپ جاتىر دەپ، ءبىر جولى مەنى اعانىڭ ۇيىنە ەرتىپ باردى. بۇعان دەيىن مەن ىستەيتىن «سوس. قازاقستان» گازەتىنىڭ رەداكسياسىنا ءبىر كەلگەندە قۇرمانعازى تۋرالى باللادامنىڭ ءبىر جەرىنەن اڭگىمە اراسىندا ءۇزىندى ايتىپ، بوگدە ءبىر داستارقان باسىندا ءوز ءوتىنىشى بويىنشا الگى نارسەمدى دومبىراعا قوسىپ مولىراق تولعاعانىم دا بار ەدى. تەگىندە سولاردىڭ ءبىر سەپتىگى بولدى-اۋ دەگەن ەدىم، راسىندا دا سولاي ەكەن. تۇستىك تاعامنان سوڭ، مەنى جۇمىس بولمەسىنە بولەك قابىلداپ، قۇرمانعازىنى قانشالىق بىلەتىنىمدى، قالاي تۇسىنەتىنىمدى سۇراستىردى. بولاشاق وپەراعا ليبرەتتو كەرەكتىگىن دە شەت-شەپىرلەپ اڭعارتتى. ليبرەتتودان گورى وزىمە جاقىنىراق جانر ارقىلى كورىنسەم دەگەن ويىمدى مەن دە سەزدىردىم. كىمگە دە «ءسىز» دەپ سويلەيتىن ادەتىنە باعىپ، وزىنەن اتتاي ون جاسى كىشى ماعان دا:

— سوندا ءسىزدىڭ وڭ جانباسىڭىزعا ورايلاسىپ تۇرعان جانردىڭ ءاتى-جونىن بىلۋگە بولماس پا ەكەن، حاما؟ —دەگەنى. مەن قىسىلسام دا قىسىلماعانسىپ:

— شامام كەلگەنىنشە كولەمدى داستان جازباق ويىم بار دەدىم.

— داستان ءىشى دراماسىز بولمايدى، ونىڭىز دا ءجون شىعار. ويلاعانىڭىز ىسكە اسار بولسا قۇرمانعازى تاقىرىبىن ءسىز دە ءبىر قاناتتان قاۋسىرىپ، ەك!ءى جاقتان تاپقان-تايانعانىمىز ورتاق ارناعا ويىسار ەدى — دەگەندى ول، جاڭاعىشا جەڭىلدەتپەي، ءار سوزىنە ايرىقشا ءبىر سالماق ارتا سويلەدى. ءسويتتى دە ول ماعان وڭ قولىن سوزدى. مەن ونى ەكى قولىممەن ۇزاق ۇستاپ تۇردىم. ويتكەنى، ناق سول ساتتە «ۇلى قۇرمانعازى رۋحى بۇل كىسىمەن دە تۋماي تۋىستىرار بولدى ما؟!» دەگەن سەزىمگە بوي الدىرىپ تا ۇلگەرگەن ەدىم. ايتسا ايتقانداي-اق، از ۋاقىت ىشىندە ىرگەسى ءبىر ءىنى بولدىم مەن وعان. باس-اياعى سەگىز جىلعا سوزىلعان «قۇرمانعازى» اتتى ولەڭدى رومان (ەكى كىتاپ) جازىلىپ بىتكەنشە، باستاپقىسى قايتا تولىسىپ، ەكەۋى ءبىر مۇقابادا قايتا باسىلىپ شىققانعا دەيىن احاڭ جالىقپاي سۇراپ، جايدى ءبىلىپ وتىردى.

ءبىرىنشى كىتاپ جارىققا شىعىسىمەن، ەكىنشىسىن كۇتپەي-اق، «ولتىرە سىنايتىن»، «سويىپ تاستايتىن» زامان تاياعىن مەن دە جەۋدەي-اق جەدىم. وعان اۋەزوۆ سياقتى جۇبانوۆ تا قاتتى رەنجىدى. احاڭنىڭ سونداعى كوڭىل جۇباتقان ءسوزى ءالى ەسىمدە: وندايدىڭ تالايىن كورگەن احاڭ: «كەرۋەن كوشكەندە ۇرۋگە ءتيىستىنىڭ پراۆوسىنا تيىسپەك وبال بولادى» دەپ تە كۇلدىرگەن ەدى. ءبىزدىڭ جان جاراستىعىمىز ەرەكشە شيرىققان ءبىر تۇس احاڭ باسىنا اۋىر كۇن تۋعان شاق ەدى. بارلىق اتاق-لاۋازىم دەگەننەن جۇرداي قىپ، جۇمىسسىز قالدىرعان سوڭ، قولى بوس احاڭ «پوبەداسىن» ءبىزدىڭ تەرەزە الدىنا كولدەنەڭ قويىپ، ءجيى-جيى قوناعىمىز بولاتۇعىن. ۇساق بالالار اراسىندا ەكەۋدەن ەكەۋ وتىرىپ اڭگىمە شەرتەتىنبىز. بىردە مەن الگى كىشكەنتاي دوستاردىڭ ءبىرى جىلاپ، ءبىرى كۇلگەن ىزى-شۋىنا ىزالانىپ: «قاپ، مىنا مەلوچ نەمەلەردىڭ قىلعانى-اي!..» دەگەنىمدە، ءسوزدى تاباندا تاپقىرلىعىنا باتىپ احا: «وسى شىلدىرلاعان مەلوچەڭىز ەرتەڭ شىتىرلاعان قاعاز اقشا بولعانىن اڭعارماي دا قالاسىز» دەپ، كەلىنى مەن كەمپىر-سامپىردى كۇلكىگە ءبىر توعىتقان ەدى. سول ساتتە بۇعان دەيىن ءوزىن جازىقسىز كۇيدىرگەن ءبىر جينالىستاعى ءسوزى ەسىمە ءتۇستى. «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيەنىڭ» شەگىنە شىعا سويلەگەن ءبىر كەكەش كىسىدەن كەيىن ءسوز الىپ:

— پوسلە گلۋبوكوۋۆاجاەموگو تاكوگو-تو منە چتو-ليبو سكازات ترۋدنو، تەم نە مەنەە ۆ پوريادكە سوۋسا چتو لي... — دەپ باستاعاندا زالداعى جۇرت قىران-توپان كۇلكىنىڭ استىندا قالعان ەدى.. ءيا، ويلاماعان جەردەن ويىپ تۇسەتىنى ونىڭ وسىنداي دا ءبىر شەشەندىك قىرى اڭىز سيپاتىندا ايتىلاتىن.

ءسويتىپ جۇرگەن احاڭمەن قاتىناس پىشاق كەسكەندەي تيىلىپ، ارادا ەكى اپتا ءوتتى. مەن ونى ەكىنىڭ ءبىرى دەپ ويلادىم دا، تەلەفون شالماي، الگىنىڭ ارتىن باقتىم: مەنىڭ ويىمشا، نە بەكمانوۆ، سۇلەيمەنوۆ، ىسمايىلوۆ، جۇمالييەۆتەر كەتكەن جولمەن تەمىر تورعا بارىپ باس سۇقتى، نە اۋەزوۆ مۇحتار، ساتپايەۆ قانىش سالعان قاسقا جولمەن ماسكەۋ اسىپ، باس ساۋعالاۋ قامىنا كەيىن. ابىروي بولعاندا، الدىڭعىدان اماندىعىن جاسىل لەنتالى ماشينكاعا باسىلعان سالەم حاتى جەتكىزدى. ونىڭ العاشقى حابارى بىلايشا جازىلعان: «باياعىدا ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءبىر ەتى ءتىرى كەدەيى داۋلەتتى اعايىنىنا قوڭسى قونىپ، مالىنا قاراسىپ جۇرەدى ەكەن. ءبىر كۇنى قوناق كوبىرەك تۇسكەن باي ءۇيىنىڭ ساباداعى قىمىزى سارقىلا باستاعاندا ءۇي يەسى داياشىعا الگى جىگىتتى نۇسقاپ: «وعان ايران بەرسەڭ دە جارار» دەسە كەرەك. ىزاعا بۋلىققان ازامات ءوز تابالدىرىعىن اتتاي بەرىپ:

كەل، قاتىن، ءۇيىڭدى جىق، ءبىز كوشەلىك،

ەكەۋمىز اقساق، كوككە مىنگەسەلىك،

باسىنا قىزىلجاردىڭ قونىپ الىپ،

بيىلشا قىمىز ىشپەي كۇن كەشەلىك، —

دەگەن ەكەن. سول ايتقانداي، بۇل كۇندە ءبىز دەگەنىڭىز ماسكەۋ شاھارىنىڭ تۇرعىنى بولىپ ءجۇرىپ جاتىرمىز».

حالىقتاردىڭ اكەسى كوز جۇمعالى از-كەم بولسا دا زامان وڭعارىلىپ، ازاماتتار الگى ەكى تاراپتان دا ەلگە قايتا ورالعان تۇستا مەنىڭ باياعى دوسىم قايىرعالي بايعالييەۆ مادەنيەت ءمينيسترى بولىپ قىزمەت اتقاراتىن. ءبىر جاقسى كەشتىڭ بۋىمەن احاڭدى تۇنگى ساعات ۇشتە سول ۇيگە بارۋعا كوندىردىم (شۇعىل شارۋامىز بولعان). ماشيناسىنىڭ ءرولى نە اعايدىڭ ءوزىن وتىرعىزىپ جەتىپ كەلسەم، سول ۇيدە قىرعىز ءمينيسترى اتاقتى ارتىستەرىمەن قونىپ جاتىر ەكەن. توسەگىندە ۇيىقتاپ جاتقان قايىردى سيراعىنان تارتىپ وياتتىم دا، اس ۇيدە وتىرعان احاڭنىڭ الدىنا الىپ باردىم. ەكى حالىقتىڭ جاقسى مەن جايساڭىنا تاڭ راۋانىندا تاباق تارتقان سول ءبىر دۋماندى ءتۇن ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. ءاز اعا مەن اسىل قۇربىما قىلعان شامادان تىس شادىمان ەركەلىگىمدى قالاي عانا ۇمىتۋعا بولار؟!

اراقاتىناسىمىزدا وقتا-تەكتە شالكەم-شالىس كەلىپ قالعان مىنەزدى دە كوبىك قۇرلىم دارىتپاعان، نامىستىڭ نارقىن كوتەرەر ساتتەردە دە وزىنەن ءوزى قورعاسىنداي قۇيىلىپ، ءتۇسىپ وتىراتىن تالاي قىزىق ەپيزودتاردى مولتەك قالپىندا مولدىرەتىپ قاعازعا تۇسىرە بەرسەم، ءبارى دە وقىلار ەدى-ay... اتتەڭ دەنساۋشىلىق بابىندا ەمەس—ايتسە دە سولاردىڭ تاعى دا ءبىر ەكەۋىن العا تارتىپ كورەيىن.

قۇرمانعازى زيراتىن تاۋىپ، احاڭا دا، وزىمە دە قاجەت ءبىرسىپىرا دەرەكتەر جيناستىرىپ قايتقان سوڭ، اراعا ەكى جىل سالىپ، 1954 جىلى استراحان وبلىسىنىڭ سول ايماعىنا احاڭدى دا ءوزىم باستاپ اپاردىم. بارساق وتىزىنشى جىلدارداعى قازاقستان وكىلدەرىنەن (شولاق بەلسەندىلەر قياناتىنان) زاپى بولعان ەل ءبىزدىڭ دە سۇراقتارىمىزعا سوستيا قاراپ، سەنىمسىزدىك سىڭاي تانىتتى. توقتاعان جەردىڭ بارىندە-اق ەكى كۇن بويى قاتقان باۋىرساق پەن قارا شاي ءىشىپ، ءمىنىپ كەلگەن قاتەرىمىزگە قونالقاعا ىشەگىمىز شۇرقىراپ اش قايتىپ جۇردىك. باياعى بالاڭ شاقتاعى قابيعوجين ۇيىندە ىسكە قوسقان ايلا-شارعىنى وسى تۇستا ءبىر پايدالانعىم كەپ، ەرتەڭگى اس ۇستىندە احاڭا: «قوي ساتىپ الىپ سويعىزالىق تا، قۇرەكەڭە باعىشتاپ قۇران وقىتالىق. سوندا بۇل ەل بىزگە يمانداي سەنەدى، بۇلاقتىڭ كوزى اشىلادى» دەدىم.

بۇنى ەستىگەن اكادەميك بالادان بەتەر قۋاندى دەسەم سەنەسىز بە؟ ول بىلاي دەدى:

— كەشەگى پىسقىرىنىپ وتىرعان قيسىق شالدىڭ قوراداعى قويى ىشىنەن ءبىر ءايمۇيىزدى بوزقاسقا ىسەك كورىپ ەدىم تۇزگە شىققاندا. سۇراعانىن بەرىپ سونى سويعىزالىق. ەرەگەسكەسىن قۇراندى دا سول شالدىڭ وزىنە وقىتىپ، كەشتى دە سول ءۇيدىڭ وزىندە وتكىزەلىك.

اتىراۋ وبلىسىنىڭ تەڭىز اۋدانىنان ءبىزدى باستاپ بارعان ۇمبەت سۋجيكوۆ بۇيرىعىمىزدى بۇلجىتپاي ورىنداپ، شالدىڭ ۇيىنە توڭىرەكتى تۇگەل قاتىستىردى. قوناقاسىمىزدى ونەرپازدار ءوسىرىپ جىبەردى، ارعى-بەرگىنى بىلگىشتەر دە تابىلدى. سودان كەيىنگى كۇندەردە الگى دۋمان ءار ۇيدە جالعاسىن تاۋىپ وتىردى. 1959 جىلى قۇرمانعازى كەسەنەسىنىڭ اشىلۋى سالتاناتىنا بارعانىمىزدا سول ادامدار احاڭ ەكەۋىمىزبەن تۋرا ماعىناسىندا جىلاپ كورىستى.

كۇندەلىكتى كۇيكى تىرلىكتەن ءبىر مەزگىل سەيىلمەك ءۇشىن الماتىنىڭ ىشىندە دە، قالاعا قاتىناس جاتقان ەلدى مەكەندەردە دە تالاي تاماشا كەشتەردى بىرگە وتكىزدىك. بۇل كۇندە قاپشاعاي كولىنىڭ تۇبىندە قالعان ىلە پوسەلكەسىندە قونا جاتىپ وتكىزگەن كۇن تاۋلىگىنىڭ وزىنە توقتالماي-اق، قايتار جولداعى ءبىزدىڭ ءبىر نازدى ديالوگقا نازار قۇلاتايىن.

كوڭىل دەلبەگەن تۇنگى وتىرىستا احاڭ قاي تاعامنان دا ونشا كوپ تارتىنعان جوق. كەلەسى كۇنگى ەرتەڭگى اس پەن تۇستىكتە دە «ارباكەش اششى سۋ ۇرتتامايدى» دەپ، كوزەلەك قويعىزبادى. كىشى بەسىن الەتىندە الماتىعا بەت تۇزەدىك. مەن الدىنعى كابينادا، جاسىل «ۆولگاسىنىڭ» رولىندەگى احاڭمەن قاتار وتىرمىن. وزىمە كەرەك جول ازىعىم الدىما قويىلعان.

مامىر ايىنداعى الاتاۋ ماڭداي الدىمنان تاپ بۇل جولعىداي بايىپ كورىنگەن ەمەس. تاۋ بۇگىن قۇددى ءبىر ءۇستى-باسى ۇلبىرەگەن كەلىنشەكتەي. باسقاشا ايتساق، كەمپىرقوساق كيىنىپ العان دەرسىز: اق، كوك، قىزىل، جاسىل بەلدەۋلەر جانارىڭا ۇيىپ، جانىڭا وت تاستايدى. ول از دەگەندەي، جولدىڭ ەكى بەتىندەگى قىر مەن جازىقتىڭ قىزعالداعى بۇكىل دالانى بۇركەپ العان. ساسكەدە جەلىپ وتكەن جاڭبىردان كەيىنگى دالانىڭ جۇپار ءيىسىن اشىق تەرەزەدەن قۇنىعا قۇپتاپ-اق كەلەمىن. ءبىراق، وسىنىڭ ءبارى ماعان ازداي. ءبىر جەرگە از-كەم ايالداۋ كەرەك-اق سەكىلدى. كىم بىلەدى، ءبىزدىڭ قولىمىزدان ءبىر شوق گۇل دامەتىپ وتىرعاندار دا بولۋى مۇمكىن عوي...

بۇل كۇندەردە جۇرتتىڭ بىرەۋلەرى دۇرىس، بىرەۋلەرى ادەيى بۇرمالاپ ايتىپ جۇرگەن سونداعى ءبىزدىڭ ديالوگ سۇلۋلىققا سونشالىق ەلتىگەن ەركە سەزىمنەن تۋعان ەدى عوي. ءبىر ءسوزىن وزگەرتپەي قاعازعا تۇسىرسەك ول ديالوگ بىلاي وقىلادى:

— احا!

— قۇلاعىم سىزدە.

— بورەنە، اك، تەمىر مەن بەنزين يسىنە ءقازىر-اق تۇمسىق تويىندىرامىز عوي. وسىناۋ ءبىر جوتاعا از-كەم ايالداپ اۋا جۇتايىق تا.

— قايتەسىز، كۇن كەشكىرىپ قالدى. كوز بايلانباي ۇيگە جەتىپ الايىق.

ەداۋىر قىزعان ادام انشەيىندە ويعا ورالا قويمايتىن قيسىق قيالعا، تاتىمى دورەكىلەۋ تاپقىرلىققا بەيىم تۇرادى دەگەنىڭ قۇلاعىم شالعانى بولماسا، كورگەن جەرىم ەسىمدە جوق ەدى. وسى جولى سونىڭ ءوز قيالىمنان ەنگەنشە كۋالىك ەتتىم: «بۇل كىسىنى ءبىر جەرگە قايتسەم دە توقتاتۋىم كەرەك. ءقايتىپ؟.. ارينە نە بۇل كىسى توقتاپ تۇرىپ رەنىش بىلگىزەردەي وتىرىك جانجالداسۋ كەرەك (ول ۇيات بولار)، نە جولىن بوگەردەي وقىس ءبىر ءسوز تاۋىپ كۇلدىرۋ كەرەك. سوڭعىسى دۇرىس دەپ شەشكەن قيالىمنىڭ سونداعى قارماپ قالعانى:

- احا!

— قۇلاعىم سىزدە.

— دۇنيەدە مەنەن قۇداي اقىن بار ما؟..

— دۇنيەنىڭ ءجۇزى بولعان سوڭ سىزدەن دە مىقتى بىرەۋ-مىرەۋ، بالكىم شىعىپ قالار.

— جوق قوي ول.

ەندى احاڭ رەنجي باستادى. «وسى شىنىمەن ايتىپ كەلە مە، شاتاسقاننان ساۋ ما؟!» دەگەندەي، بەتىمە وقىس بۇرىلىپ، تىكتەپ قارادى.

— جوق قوي ول! — دەپ، مەن دە ەزەۋرەي ءتۇستىم.

— اۋ، بىرەۋلەر كۇنى ەرتەڭ وسىنى دا وسەك قىلادى عوي.

— دالەلدەسەم كىم قالاي وسەك قىلا الادى؟..

— نەمەن؟.. نەمەن دالەلدەيسىز؟ — دەگەن احاڭ داۋىسى وسى تۇستا بايىرعى قالپىنان باسقاشا، قاتتىراق شىقتى. ديالوگ وسىلايشا شىرقاۋ شەگىنە جەتكەندە مەن دە وعان وقىس بۇرىلىپ:

— بىلسەڭىز ايتىڭىز، — دەپ بار داۋىسىممەن ايعايلادىم، — دۇنيەنىڭ جۇزىندەگى قاي قۇرلىقتا، قاي ەلدە، قاي اقىننىڭ شوفەرى اكادەميك؟..

شالقاق وتىرعان شاعىن دەنەسىن ەرىكسىز ەڭكەيتە ءبىر سەلك ەتكىزدى دە، ءجۇزدىڭ ۇستىندەگى شاپشاڭدىقپەن اعىپ كەلە جاتقان ماشينانى كۇيۆەتكە تاقاپ بارىپ كۇرت توقتاتتى. موتوردى ءوشىردى.

—مۇندايدا شوفەر كىسى توقتاپ تۇرىپ كۇلمەسە بولمايدى،—دەپ، ەزۋىن جيناي الماي جاتقانداردىڭ بىرىنەن بەتەر راحاتتانا كۇلدى. اسىرەسە سىرتقا شىعىپ، ەكى قولىمەن ءىشىن باسىپ ءجۇرىپ ەڭكەيە كۇلگەنى ۇزاققا سوزىلدى. سودان كەيىن ول جۇك قويمادان ءبىر كەزدەردە مايلىق، سۋلىق سۇلگىلەردىڭ اراسىنا تىعىلعان كونياكتى سۋىرىپ الىپ، كاپوتتىڭ ۇستىنە داستارقان جايعىزدى. سونداعى ايتقانى:

— شوفەرلەردى تەكسەرۋشىلەر دە شارشاپ ۇيلەرىنە قايتقان شىعار، مەن دە ىشەيىن!

...مەنىڭ الگى «ولجامدى» «احاڭ ايتتى» قىلىپ جۇرگەندەر — ونسىز دا اسا سالماقتى ەمەس مەنى ءشوپ باسىنا شىعارىپ، احاڭا دا اكادەميكتىگىن ءوزى قىزىقتايتىن جەڭىل مىنەز تەلىگىسى كەلەتىندەر عوي. بۇدان كەيىن جاڭاعى «بىرەۋلەر وسىنى دا وسەك قىلادى» دەگەنىڭ اۋليەنىڭ ءسوزى ەمەس دەپ كىم ايتا الار؟!.

ديريجەر احاڭ كۇيشى عانا ەمەس، ءانشى دە، جىراۋ دا بولا العان. «باتاقتىڭ سارىسىن»، «قىز قوسايدى» ونشالىق بابىنا كەلتىرىپ ايتا الارداي تەرمەشى ءازىر ماعان ۇشىراسقان جوق. عابيت مۇسىرەپوۆ جازۋشىلار وداعىنا مۇشەلىككە الايىق دەگەندە احاڭنىڭ كونبەي قويعانى بولماسا شىنىندا دا ويى ونىكتى، ءتىلى جاتىق جازۋشى ەدى عوي. قازاقشا، ورىسشا جازىلعان كىتاپتارى قوس ءتىلى كوركەم ءسوز يەسىنە قاي كۇنى قايسىمىزدى ءتانتى قىلماعان؟!.

ەكى ادام اراسىنداعى ەركىن-داستارقان قارىم-قاتىناستى اڭعارۋ ءۇشىن، ياعني ولاردىڭ ءوزارا پەندەۋي پەرنەسىن باسىپ كەرۋ ءۇشىن وسى شتريحتار دا جاراپ قالار. ال مەنىڭ وزىنشە دارا جاراتىلعان دارابوز دارىن حاقىنداعى كوركەم تانىم، تالعامدارىمدى بىلگىسى كەلگەندەرگە «كۇي-داستانىمدى» ۇسىنامىن. ەندى سونى وقىپ كورىڭىز.

---