InfoHub Logo

قازاق ەستەلىگىنىڭ دەنى ادام جانىنىڭ كۇردەلىلىگىن اشۋعا ەمەس، جاقسىلاردىڭ جاقسى بولعاندىعىن ۋاعىزداۋعا اۋەس. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار: ەستەلىك كوبىنە-كوپ ءوزى ارامىزدا جوق ادامدار جايىندا جازىلادى، سوندىقتان ومىردەن وتكەن ادامنىڭ كەم-كەتىگىن ايتىن جاتۋ، ءبىر جاعى، ىڭعايسىز؛ ەكىنشى جاعى، ونىڭدى وقىرمان دا وڭ ۇعا بەرمەي قينايدى. وزىندىك مىنەز-قۇلىقسىز ونەر ادامى ومىردە بولمايدى. ونىڭ ونەردەگى ەرەكشەلىگىنىڭ ءوزى جەكە باسىنىڭ مىنەز-قۇلقىمەن استاسىپ جاتادى. ال مىنەز-قۇلىق، دەگەننىڭ ءوزى اكىمشىلىك تارتىپپەن ۇيلەسە بەرمەيدى، ول ادامنىڭ وزىنە عانا ءتان ىشكى زاڭدىلىقتاردان تۋىندايدى. باسقانىڭ ونداي ەرەكشەلىگىن اركىم ءوز دارەجە-دەڭگەيىندە نەمەسە بەلگىلى ءبىر جاعدايعا بايلانىستى عانا تۇسىنەدى. بىرەۋلەر كورگەن-بىلگەنىن ايتسا، سونىڭ توڭىرەگىندە ساياسات جاساپ، ءبىرىمىز قورعاۋشى، تاعى ءبىرىمىز قورلاۋشى بوپ ايتىسىپ جاتاتىنىمىز بار. ءىلدالدا بىرلىكتى و دا ءبۇلدىرىپ كەتە مە دەپ، كوپ ادامنىڭ كورگەن-بىلگەنىن ءدال ايتۋدان قاشاتىنى — سول.

ءبىراق مۇقاڭ — مۇقاعالي ماقاتايەۆ — جايىندا ۇندەمەي قالۋ ماعان ۇلكەن كۇنا سياقتى. ويتكەنى مەن — ونىڭ اعالىق الاقانىن ادەبيەت تابالدىرىعىن اتتاعان ساتتە-اق كورگەن اداممىن. اعانىڭ دا اعاسى بولاتىنىن ءومىر تاجىريبەمىز ءتاپ-تاۋىر كورسەتتى. ۇلكەندى سىيلاۋ — قازاققا ەرتەدەن قالعان ونەگە. ءبىراق اعا شىركىن ءار ءتۇرلى: جالپاقتاپ، الدىنان قيا وتپەي، جۇمساعانىنا جۇگىرىپ تۇرساق، قانا ءىنى ساناپ؛ ەسەسىنە ىنىگە دە ءىلتيپات كەرەگىن نە ۇمىتىپ كەتەتىن، نە وعان وي بولۋگە ەرىنەتىندەرى؛ كەرىسىنشە مەنەن گورى مۇمكىندىگى از عوي، مەنەن گورى سوعان قاجەت شىعار دەپ، وزىنەن بۇرىن ىنىسىنە قامقورلىق جاسايتىندارى دا بولادى. مەن ءۇشىن مۇقاعالي وسى سوڭعى اعالاردىڭ قاتارىنا جاتادى.

مەن وعان كوزى تىرىسىندە ىنىلىك جاساپ جارىمادىم، قولىمنان كەلمەدى، مۇمكىندىگىم بولمادى، ال ول ماعان رياسىز، ەش پايدا كۇتپەگەن، جاساعان جاقسىلىعىم وتەلەدى-اۋ دەپ دامەتپەگەن اعا بولدى. ونداي اعاعا كەزىككەنىمدى ءوزىمنىڭ باقىتتىلىعىم سانايمىن.

قۇدايعا شۇكىر، قازاقتا عۇلاما دا، دانىشپان دا، قايتالانباس ونەرپازدار دا بارشىلىق، ۇلتتىق، بولمىسىمىزعا ولاردىڭ ءاربىرى وزىندىك ۇلەس قوستى دا. ولاردى قانشا ماداقتاساق تا ارتىق ەمەس. الايدا ولاردىڭ دا ادام ەكەنىن، ءبىزدىڭ كەز كەلگەنىمىز سياقتى ەت پەن سۇيەكتەن جارالعانىن قالايشا ۇمىتۋعا بولادى؟ پەرىشتەنىڭ وزىنەن باسقا ەشكىم دە پەرىشتە بوپ تۋىپ، پەرىشتە بوپ ولمەسە كەرەك. دانىشپان دا اشۋلانىپ، الدەكىمنەن الدانىپ، الدەكىمدى ءوزى دە رەنجىتىپ، بالا-شاعاسىنا ۇرسىپ، جۇمىر باستى پەندەگە ءتان تالاي-تالاي وتكەلەكتەردەن وتۋگە ءتيىس. وي ءورىسى، مادەنيەتى مەن ءبىلىمى سونشالىق زاڭعار، سونشالىق بيىك بولا تۇرىپ؛ ىلعي ەلدىك، حالىقتىق ىستەردە وزگەگە ۇلگى بولا ءجۇرىپ؛ ىسىمەن دە، سوزىمەن دە بيىك پاراساتتىلىقتى سان رەت كورسەتە تۋرا اندا-ساندا، وندا دا ءومىر دەگەن ۇلى كۇشتىڭ ىقپالىمەن دانىشپان دا ءوز دارەجەسىنەن مۇلدە تومەن، ءتىپتى ۇساق قىلىق جاساپ قويۋى ابدەن مۇمكىن. مەنىڭشە، ەستەلىك جازۋدىڭ ءبىر قيىندىعى وسىندا: سونداي-سوندايدى ايتۋ كەرەك پە، جوق پا؟ ايتساڭ، ارۋاققا شەت بولاتىن سياقتىسىڭ؛ ايتپاساڭ، وندا ەستەلىكتى نەسىنە جازاسىڭ؟

ءومىر تاجىريبەسى دالەلدەگەن مىنانداي دا شىندىق بار: وي-پاراساتى، تالانتى بيىك ادامدار ۇساق قىلىق جاساپ، كەيدە ءوز تۇعىرىنان تومەندەپ جاتقانمەن، وي-پاراساتى، تالانتى جوق ادامدار ەشقاشاندا ءوز تۇعىرىنان اسىپ، ءبىر رەت تە بولسا بيىك ىس-ارەكەت جاساي المايدى. سوندىقتان اتاقتى ادامداردىڭ وسالدىقتارىن ايتۋ دا وزىنشە ءبىر قىزىق دۇنيە. بيىك بيىگىن، وسال وسالدىعىن، قىسقاسى، اركىم ودان ءوز كەرەگىن الادى. ەستەلىككە دەگەن ىقىلاستىڭ كوزى — شىندىقتى بىلۋگە قۇشتارلىق. سول سەبەپتى اركىم ءوز كورگەن شىندىعىن بۇكپەسىز جازۋعا مىندەتتى، ءارۋاق، الدىندا ءبىر-اق نارسەدەن — وتىرىك ايتۋدان عانا — قورقۋ كەرەك، تىرىلەر ءۇشىن قاجەت نارسەنى ايتقاندىقتان، قالعانىن قۇداي ءوزى كەشىرەر.

"... بۇكىل مەنىڭ جازعانىم — بار-جوعى ءبىر عانا ءبۇتىن پوەما. ادامنىڭ ءومىرى مەن ءولىمى، قاسىرەتى مەن قۋانىشى تۋرالى پوەما. ەگەر نانباساڭدار، بارلىق ولەڭىمدى جيناپ، ءبىر جيناققا توپتاستىرىپ كورىڭدەرشى. ەستەرىندە بولسىن، ءاربىر ولەڭىم ءوز ورنىندا تۇرسىن، — دەپتى مۇقاڭ 1976- جىلدىڭ 14-اكرانىندا جازعان كۇندەلىگىندە. ولەرىنەن ءبىر اي بۇرىن عانا. — ەگەر مەنى سودان تاپپاساڭدار، وندا اقىن بولماعانىم!".

بۇلاي دەۋ، مەنىڭشە، وزىنە ءوزى سەنگەن ادامنىڭ ءسوزى. جازعانىنا، بىتىرگەنىنە كوڭىلى تولعان كىسى عانا وسىلايشا كەسىپ، كەسەك ايتۋعا ءتيىس. اقىن ەكەنىنە ول ءوزى سەندى، ءبىراق وقىرمان جۇرتتان جاۋتاڭداپ جىلى ءسوز كۇتتى، ولار دا سەنسە ەكەن، باعالاسا ەكەن دەدى، اقىرى تىرلىگىندە ءبىرازىن، ولگەننەن سوڭ بۇكىل قازاقتى اقىن ەكەندىگىنە سەندىردى. قاي نارسەگە دە قازاقتىڭ كوزىن جەتكىزۋ قيىن عوي، مۇقاعاليدىڭ كلاسسيك اقىن ەكەندىگىنە كوز جەتكىزۋ دە وزىنە ءتان كەزەڭدەر مەن كەدەرگىلەردەن ءوتتى. ونىڭ ءبارىن ءومىردىڭ زاڭى دەپ قابىلداعان دۇرىس.

ول، راس، جيىرەك ءىشىپ جۇرەتىن، كەيدە ىشپەي-اق كىشىپەيىل جۇرەتىن. كەيبىرەۋلەر ونى ۇنەمى ءىشىپ جۇرەتىن القاش اتاعىسى كەلەدى، بىرەۋلەر ول جاعىن ايتپاي-اق ماقتاي بەرگىسى كەلەدى، ءبىراق، ونىڭ ءوزى ايتقان ءبۇتىن پوەماسىنان ءبىر دە ولەڭدى ءوز ورنىنان الىپ تاستاۋعا بولمايتىنى سياقتى، ونىڭ ومىرىنەن دە شىن قىلىعىن جاسىرىپ قالۋعا بولمايدى. ءبۇتىن مۇقاعاليدى ءبۇتىن كۇيىندە كورۋ كەرەك. ول ۇرپاققا سوندا عانا قىزىق. ءبىراق بارىنە قانشالىق ءبۇتىن ايتساڭ دا مۇقاعالي ءبارىبىر جۇمباق. "مەنىڭ نازىك جانىمدى كىم تۇسىنەر؟" — دەپ ونىڭ كۇرسىنگەنى ءوزىنىڭ جۇمباق بولاتىنىن سەزگەندىكتەن.

ونىڭ جۇمباعى — ولەڭىندەگى سيقىر. ءوزىن عانا، ءوزى تۋرالى عانا جازىپ وتىرعان ادام قالايشا سەنىڭ دە جانىڭدى ءدوپ باسىپ، سەنىڭ عانا قۇپيا سىرلارىڭدى ولەڭگە قوسادى؟ ونى قالاي بىلەدى، قايدان بىلەدى؟ ونىڭ قولدانعان سوزدەرى تۇگەلدەي سەن بىلەتىن سوزدەر، ءبىراق وقىساڭ، شىندىق ءومىردىڭ ءبىر شىمشىمىن الدىڭا اكەپ جايا سالادى:

— تاۋداعىداي ەش جەردە كۇن شىقپايدى،

ءتۇن بولمايدى ەش جەردە تاۋداعىداي.

"راس-اۋ"، — دەيسىڭ ىشىڭنەن. ءوزىڭ كورگەن تاۋدىڭ تاڭىن، تاۋدىڭ ءتۇنىن قالاي ساعىنىشپەن ەسكە العانىڭدى ءوزىڭ دە اڭعارماي قالاسىڭ. ءبىر عاجابى: تاۋ كورمەگەن ادام دا، وي كورمەگەن ادام دا تاۋدىڭ تاڭى مەن ءتۇنىن ويشا ەلەستەتە المايدى، ونىڭ سۇلۋلىعىن تاۋ مەن ويدى تەڭ كورگەندەر عانا شىنايى تۇسىنۋگە ءتيىس.

ءوز كوڭىل كۇيىن اقىن بىتكەننىڭ ءبارى جازعان. جانە ۇيقاسىن دا، ءسوز بايلىعىن دا — ءبارىن جاراستىرعان. سىرت قاراساڭ، مۇقاعاليدىكى دە سول ءسوز، سول ۇيقاس. تەك اسەرى باسقاشا. نەگە؟ نەندەي جۇمباعى، قانداي قۇپياسى بار؟ ءبىز قايعىنى جازساق، قايعىرعان ادام ءقايتۋى مۇمكىن دەپ، سونى ەلەستەتە وتىرىپ جازامىز، ال مۇقاڭ ءويتىپ ەلەستەتپەيدى، ءوزى قايعىرىپ وتىرىپ جازادى. سوندىقتان ونىڭ ولەڭى وزگەمىزدىكىنەن تابيعي، ءومىردىڭ ءوز تۋىندىسى بوپ شىعادى. ءوزى ايتقانداي، ول "جىرلامايدى، سىرلاسادى".

مۇقاڭنىڭ ءبۇتىن ءومىرى مەنىڭ كوز الدىمدا وتكەن جوق. مەن ونىڭ كەزەڭىن دە ەمەس، بىرەر ۇزىگىن عانا كوردىم. سول ۇزىگىنىڭ ءوزى بۇكىل ومىرىمە ازىق بوپ كەلەدى.

ونىڭ جاعدايىن تۇسىنىكتى قىپ ايتۋ ءۇشىن، ءوز جاي-كۇيىمدى دە ءبىراز ءتۇسىندىرىپ ايتۋعا ءتيىسپىن.

مەن 1964-جىلى كۇزدە، 5-كۋرستا ۇيلەندىم. ايەلىم ايزاشتىڭ اۋلى شىمكەنتتىڭ تۇلكىباسى بولعانمەن، ول جامبىل قالاسىندا مەدۋچيليششەدە وقىدى. مەن قازمۋ-دان ءتورت ايلىق ءىس داعدىعا جامبىل قالاسىنداعى قازاق ورتا مەكتەبىنە باردىم دا، تۇزىمىز جاراسىپ، ەكەۋمىز سول ارادا تابىستىق.

مەن وقۋ ءبىتىرىپ، ءوزىمنىڭ تۋعان اۋدانىما بارىپ ءمۇعالىم بولدىم. ءۇشارال دەيتىن كولحوزدى اۋىلدا تۇرىپ جاتتىق. ءلايلا اتتى ءتۇڭعىش قىزىمىز سول اۋىلدا دۇنيەگە كەلدى. مەن كانيكۋلعا شىققان كەزدە ايزاشتىڭ اۋلىنا بارىپ قايتۋعا بەل بۋدىق. ءبىراق ءبىرىنشى ساپار سوپايىپ ءوزىمىز عانا بارۋدى ىڭعايسىز كوردىك، قازاقى تارتىپكە دە قيسىنسىزداۋ كورىندى. الايدا ءبىزدى باستاپ اپارا قوياتىن جاقىن تۋىس شىعا قويمادى.

اقىرىندا ءويتىپ-بۇيتىپ ءجۇرىپ، تۋعان جەزدەمدى جالدادىق. جول قاراجاتىن ءبىز كوتەرەتىن بولىپ كەلىستىك. جالدادىق دەپ وتىرعانىم سوندىقتان. سونىمەن، جەزدەم ۇشەۋمىز ون ايلىق ءلايلامىزدى الىپ الماتىعا قاراي جول تارتتىق.

ول كەزدە جاركەنتتەن الماتىعا "ماراۆا" دەيتىن ءتورت ورىندىق چەحوسلوۆاكيانىڭ ۇشاعى ۇشاتىن، سونىڭ تاڭەرتەڭگى رەيسىمەن 1966-جىلعى 4-شىلدەدە شىقتىق، ۇشاق، تۇپ-تۋرا 45 ءمينوت ۇشتى. وتىرعاندا ۇيىقتاعان ءلايلا جەرگە قونعانشا ويانبادى. وتە جايلى كولىك ەكەن.

ساعات تاڭعى سەگىزدىڭ شامالارىندا تاكسيمەن الماتىنىڭ ورتالىق تۇسىنا دا جەتىپ ۇلگەردىك. ۇكىمەت ۇيىنەن ونشا الىس ەمەس ارادا جيەن اپكەم تۇرۋشى ەدى، سول ۇيگە تۇستىك. مەن ۇيگە كەلگەن بويدا شاماداننان قولجازبامدى الدىم. قولجازبا دەگەنىم — وقۋشى داپتەرىنە جازعان تۇڭعىش پوۆەسىم. نومىرلەپ جازعان سەگىز داپتەر ەدى. پوۆەسىمنىڭ اتى — "كۇنالى ماحاببات". ويىم — ءقازىر دەرەۋ جازۋشىلار وداعىنا بارۋ، جازعانىمدى "جۇلدىز" جۋرنالىنا تاپسىرۋ. سول ءۇشىن اۋىلدا ۇزاق دايىندالعام. بار ىقىلاسىممەن تازا كوشىرىپ شىقتىم. جاقىن جەر بولعاندىقتان، ايزاش تا بىرگە باراتىن بولدى. ءلايلانى كوتەرىپ، داپتەرلەرىمدى الىپ جازۋشىلار ۇيىنە كەلدىم. ول كەزدە "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ رەداكسياسى، ۇمىتپاسام، ز-قاباتتا "بالالار الەمى" دۇكەنى جاقتا بولاتىن. ساعات تاڭعى توعىز ءالى بولا قويماعان، ءبىرىنشى بوپ كىرەيىك دەگەن ويمەن اسىعىپ كەلدىم.

ءۇشىنشى قاباتقا كوتەرىلسەك، بارلىق ەسىك ءالى جابىق. ءبىز ۇشەۋمىز ۆەستيبۇلدە كۇتتىك. توعىزدان ابدەن اسقان كەزدە ءبىر اق سارى ايەل كەلىپ "جۇلدىز" رەداكتورىنىڭ كەڭسەسىن اشتى. ءجون سۇراساق، ماشينكاشى ەكەن.

— و، بۇلار ساعات وندا كەلسە دە ەرتە كەلگەنى عوي، ءالى كوپ كۇتەسىڭدەر، — دەدى ول كىسى.

ول كىسى وتىرعان بولمەنىڭ وڭ جاعىندا رەداكتوردىڭ، سول جاعىندا بولىمدەردىڭ ەسىگى بار ەكەن.

ۆەسگيبۇلگە كەلىپ تاعى كۇتتىك. ءبىرازدان كەيىن باسپالداقتى سولقىلداتا باسىپ، ءىرى دەنەلى سارى جىگىت كوتەرىلىپ كەلە جاتتى. مەن نە دە بولسا تىلدەسۋگە دايىندالىپ، يكەمدەلە باستادىم.

— اسسالاۋماليكۋم! — دەدىم ول باسپالداقتان كوتەرىلگەن بەتتە قارسى كەپ.

— الىكىسالام، — دەدى سارى جىگىت جىميىپ. ايزاشپەن، ۇمىتپاسام، باس يزەپ قانا امانداستى.

ول اراداعى بارلىق اڭگىمە ءقازىر مەنىڭ ەسىمدە جوق. ول ءجون سۇرادى، مەن ءجونىمدى ايتتىم. ءسىرا، "جازعانىم بار ەدى" دەپ جالپىلاي ايتقان بولۋىم كەرەك، "پروزا ما، پوەزيا ما؟" — دەپ، ول كىسى ناقتىلاپ قايىرا سۇرادى.

— پروزا، — دەدىم.

— ءا-ا، ونىڭ ادامى اقان نۇرمانوۆ دەگەن، ول رومان جازامىن دەپ، قوستانايىن ارالاپ كەتكەن. قانە، اكەلشى، جازعانىڭدى كورەيىن!

سەگىز داپتەرىمدى تۇگەل قولىنا ۇستاتتىم.

— ءا، ءمۇعالىم ەكەنىڭ كورىنىپ تۇر، — دەدى داپتەرىمدى اشقان بەتتە.

ءار جەرىن اشىپ كوردى دە، پوۆەسىمنىڭ باستالۋىن وقىعان سياقتاندى. سونان سوڭ بەتىمە قاراپ:

— سەن بىلاي ىستە، — دەدى. — ءقازىر مىنا داپتەرلەرىڭدى باستىرۋعا بەرىپ كەت، سەن شىمكەنتتەن كەلگەنشە دايار بوپ تۇرادى. كەلگەن سوڭ ءوزىڭ 2-داناسىن وقى، تۇزەت، ءبىراق 1-داناسىنا قول تيگىزبە. وعان دەيىن اقاڭ دا كەلىپ قالار، كەلمەسە، تاعى جولىعامىز عوي. ءجۇر، ءقازىر كەلىسىپ الايىق، — دەپ مەنى ماناعى ماشينكاشى ايەلگە الىپ كەلدى.

ايەلگە مەنىڭ جاعدايىمدى ايتتى دا، ايەلدىڭ شارتىن ماعان كوزبە-كوز ايتتى:

— ءار بەتىنە 20 تيىننان تولەيسىڭ. سەن كەلگەنشە باسىپ قويادى. ونى وقيسىڭ دا، ماعان اكەپ بەرەسىڭ.

وسى كەلىسىم بويىنشا مەن ءوز جونىمە كەتتىم. كەشكىسىن 7-پويىزبەن شىمكەنتكە تارتىپ وتىردىق. تۇلكىباستا 8 كۇن بولىپ، توعىزىنشى كۇنى، 14-شىلدەدە الماتىعا ورالدىق. جالپىلاي العاندا، كوڭىل كۇيىمىز جامان ەمەس ەدى. اعا-جەڭگەلەرىمەن، ەل-جۇرتىمەن تاتۋلاسىپ، ايزاشتىڭ كوڭىلى كوتەرىلگەن سوڭ، جەزدەم ەكەۋمىزدىڭ دە جاعامىز جايلاۋ بولاتىن.

15-شىلدەدە "جۇلدىزعا" بارىن ماشينكاشى ىرىمكەش اپايدان قولجازبامدى سۇرادىم. ول كىسى ءالى باسىن ۇلگەرمەگەن ەكەن. قىنجىلعانمەن امال جوق، 3-4 كۇننەن سوڭ ءبىتىرىپ قويايىن دەپ كەلىستى.

شىلدەنىڭ 19-ى كۇنى ءوز شىعارمامنىڭ العاش ماشينكاعا باسىلعانىن كوردىم. بالالىق پا ەكەن الدە شىنىندا دا سولاي ما، ماشينكاعا باسىلعان دۇنيەدە الدەبىر ارتىقشىلىق بار سەكىلدەندى. جازۋ كۇيىندەگىدەن گورى وڭاي وقىلادى، وڭاي تۇسىنىلەدى، بەدەلدىلەۋ ءتارىزدى.

وبالى نە كەرەك، ىرىمكەش اپاي قولجازبامدى قاتەسىز دەرلىكتەي باسىپتى. وقىپ، تۇزەتىپ شىقتىم. ايزاش، ءلايلا ۇشەۋمىز تاعى جۋرنالدىڭ رەداكسياسىنا كەلدىك. اپكەم وندا سىرتتاي وقيتىن، ونىڭ جازعى سەسسياسى بىتكەنشە جەزدەم قاسىندا قالاتىن بولىپ، بىزدەن ءبولىنىپ كەتكەن.

ايەلىم مەن قىزىمدى جازۋشىلار ءۇيىنىڭ 3-قاباتىڭداعى ۆەستيبۇلگە وتىرعىزىپ قويىپ، رەداكسياعا ءوزىم كىردىم. ۇلكەن بولمەنىڭ ءىشى اينالا ۇستەل، ورتاسى عانا اشىق. مۇقاڭ سول جاق بۇرىشقا تامان راحماتوللا رايىمقۇلوۆتىڭ قاسىندا وتىرادى ەكەن. نە دەگەنىم سوزبە-سوز ەسىمدە جوق. ايتەۋىر، قولجازبامدى مۇقاڭنىڭ قولىنا ۇستاتتىم. اسىقپاي اۋدارىستىرىپ كوردى دە، الدىنا قويدى. ۇققانىم: اقان نۇرمانوۆ ءالى ءىسساپاردان كەلمەپتى. ونى ەستىپ، ۇنجىرعام ءتۇسىپ كەتتى مە ەكەن، بىلمەيمىن.

— جارايدى، مەن مۇنىڭدى اۋەلى ءوزىم وقىپ كورەيىن، — دەدى قولجازبامدى مۇقاڭ قايتا قولىنا الىپ. — ەرتەڭ توعىزدا كەل، سونان سوڭ ءبىرجولا سويلەسەيىك.

مەنىڭ ءوڭ-تۇسىمنىڭ قانداي كۇيدە بولعانىن ءبىر قۇداي بىلەدى، ءبىراق وتكەندە ماشينكاشى ايەلدىڭ: "ولار وندا كەلسە دە ەرتە كەلگەنى عوي"، — دەگەنى ەسىمدە، توعىز دەگەنى ءمان بەرمەي ايتا سالعانداي كورىنىپ، جولىعاتىن ۋاقىتىمىزدى قايىرا سۇرادىم.

— قورقپا، كەلەم، — دەدى. ۋادەلەستىك.

ەرتەسى توعىزدا تاعى ۇشەۋمىز كەلدىك. مۇقاڭ ءدال توعىزدا، كەشىكپەي كەلدى. باياعى ۆەستيبۇلدەن قارسى الدىم. جىميىپ، وتە جىلى امانداستى.

— سەن جازۋشىسىڭ، ءباتشاعار، — دەدى سالعان جەردەن. قۋانىشتىڭ بۋى بۇرق ەتىپ بەتىمە تەپتى، باسىما شىقتى.

الاقايلاعان ءشۇيىنشى سەزىم ونە بويىمدى كەرنەدى دە كەتتى. ول كىسى مەنى ۇزاق، ويلانتىپ تولعانتپادى.

— سەن مۇنىڭ جازعانىن وقيسىڭ با؟ — دەدى ايزاشقا بۇرىلىپ.

— وقيمىن، اعا. — ايەلىمنىڭ ۇياڭ ءۇنى ارەڭ-ارەڭ ەستىلدى.

— مىندەتتى تۇردە وقى. بۇل اناۋ-مىناۋ ەمەس، ۇلكەن جازۋشى بولادى. سەن بۇعان جاعداي جاسا! — دەدى ۇرىسقان ادامنىڭ داۋسىنداي دىك-دىك ۇنمەن.

سەزىمتال ادام العاشقى اسەرمەن شىعارمام جايلى ماقتاۋ ايتسا ايتقان شىعار، ءبىراق، ايەلىمە ايتقان الگى اقىلىنا ءالى كۇنگە دەيىن ريزامىن. سول ايزاشتىڭ قازىرگى ايزاش بولۋىنا مۇقاڭنىڭ اقىلى، ءسوز جوق، باس سەبەپ بولدى.

ءدال مەنىڭ كوكەيىمدەگى ءسوزدى ايتتى. جازۋشى ەكەنى بەلگىلى ادامعا جاعداي جاساۋ ءبىر باسقا دا، ءالى جازۋشى ەمەس ادامعا جاعداي جاساۋ ءبىر باسقا عوي. مەنىڭ قاعازعا قادالىپ وتىرىن العانىمدى ايزەكەڭ ىلعي جاقتىرا بەرمەيتىن، ودان دا ءۇي تىرشىلىگىنە قولقابىس جاساعانىمدى ارتىق كورەتىن. مەنىڭ جازعىم كەلگەندە، ونىڭ ماعان جۇمىس ىستەتكىسى كەلە قاپ، ەكەۋمىز ءجيى-جيى كيكىلجىڭدەسىپ قالا بەرەتىنبىز. مۇقاڭنىڭ مىنا ءسوزى ماعان انشەيىن جۋماقتىڭ جولىن ءدال سىلتەپ جىبەرگەندەي بولدى.

جازۋشىلار ءۇيىنىڭ 3-قاباتىڭدا تۇرىپ مۇقاڭ ماعان نە ءبىر ماقتاۋ سوزدەر ايتتى. قاناتتانسىن دەگەن بولار، توبەمدى كوككە جەتكىزىپ تاستادى. ول كىسىگە پوۆەستەگى اتامنىڭ وبرازى اسىرەسە ۇناپتى. مەنىڭ "كۇنالى ماحاببات" دەپ ات قويعانىما مۇقاڭ تاڭداندى. "كىنالى" مەن "كۇنالى" دەگەننىڭ ايىرماشىلىعىن ادەيىلەپ قادالا سۇرادى. مەن، ۇمىتپاسام، "كىنالى — ۆينوۆنىي؛ كۇنالى — گرەشنىي" دەپ ءتۇسىندىردىم، ۇندەمەدى.

— ال ەندى مەن مۇنىڭدى جەر بەتىندە ءتىرى جۇرسەم، جاريالاتام. بۇعان الاڭ بولماي، باسقا دۇنيەلەرىندى جازا بەر، — دەدى مۇقاڭ مەيىرىمى تۇسە بەتىمە قاراپ. سونان سوڭ قويىن قالتاسىنان الىپ، ماعان ءبىر كىتاپشا ۇسىندى. — مىناۋ تانىستىعىمىزدىڭ باسى بولسىن.

جۇقالتاڭ عانا ولەڭ كىتاپشاسىنىڭ "ارمىسىڭدار، دوستارىم" ەكەنىن، ءبىرىنشى بەتىنە كوپ ءسوز جازىلعانىن عانا شولىپ ۇلگەردىم. تولقىعاننان اۋزىما ءجوندى ءسوز دە تۇسپەدى.

— اعا، ءبىر جەردەن شاي ىشەيىكشى! — دەدىم شىن جۇرەگىممەن ءوتىنىپ.

— و، قىزتالاق، — دەپ، مۇقاڭ راحاتتانا كۇلدى. — شاي ەشقايدا قاشپاس، ىشەرمىز ءالى. قايىن جۇرتقا، ونىڭ ۇستىنە شىمكەنتتەگى قايىن جۇرتقا بارۋدىڭ وڭاي ەمەس ەكەنىن بىلەم. بۇل جولعا ەكەۋمىزدىڭ وسى تانىسقانىمىز دا از ەمەس.

مىنا كىتاپتى زەيىن ساپ، سەنشە ايتقاندا، ءساپ ساپ وقى. سەنىڭ مەنى سىيلاعانىڭ — سول.

مەن پوۆەسىمدە "زەيىن ساپ" دەگەندى جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكپەن "ءساپ ساپ" دەپ جازادى ەكەم، مۇقاڭ الدىندا عانا سونىڭ ءمانىسىن تاپتىشتەپ سۇراعان.

"شاي ىشەيىك" دەگەنىم رەستورانعا بارايىق دەگەنىم عوي. ونىمدى مۇقان؛، ارينە، ءتۇسىندى. ءبىراق بارمادى. ەكەۋمىز ەندى حاتپەن حابارلاسىپ تۇرۋعا كەلىستىك. ول كىسى كابينەتىنە قاراي كەتتى، مەن ءوز وتباسىمدى باستاپ تومەنگە قاراي اسىقتىم. سىرتقا شىققانعا دەيىن شىدامىم جەتپەي، ەكىنشى قاباتقا تۇسە بەرە كىتاپشانى اشىپ، جالما-جان قولتاڭبانى وقىدىم.

"بەكسۇلتان! — دەپتى ءبىرىنشى جولعا اتىمدى وقشاۋلاي جازىپ. — پوۆەسىڭدى ءبىر ءارپىن قالدىرماي مەن قالاي وقىسام، سەن دە وسىنى سولاي وقى. ەسىندە بولسىن، ولەڭنىڭ دە باسى مەن اياعى بولادى... ساپار الىس، جول ۇزاق، تالايلارعا كەزدەسەرمىز، ءبىراق، وسى قالپىمىزدا قالۋدى تىلەيمىن مەن. م.ماقاتايەۆ. 21/VII-66 ج.".

"تالايلارعا" مەن "وسى قالپىمىزدا قالۋدى تىلەيمىن مەن" دەگەننىڭ استىن سىزىن قويىپتى. ءقازىر ويلاسام، ەكىجۇزدىلەر مەن كۇنشىلدەردىڭ ءبىرازىنا جولىعىپ تا ۇلگەرگەن كەزى ەكەن عوي مۇقاڭنىڭ. ادەبيەتتىڭ ەسىگىنەن ەندى اتتايىن دەپ تۇرعان ماعان كىسىلىك، ادالدىق قالپىمنان وزگەرمەۋدى امانات ەتكەن ەكەن. "سۇلۋ ايەلدەن ءۇستى-باسى تازا ايەل قوش ارتىق" — دەگەن-دى مەن ەسەيىپ قالعان كەزىمدە ءبىر جەڭگەم اقىل قىپ. مەن ول ءسوزدىڭ ءمانىن تاپ سول ساتتە تۇسىنگەم جوق، كەيىن — بويداقتىقتىڭ ىستىق، سۋىعىن باستان وتكىرگەن سوڭ بارىن — ءبىلدىم. سول سياقتى، مۇقانىڭ "تالايلارىن" دا كەيىن — الۋان ءتۇرلى الىس-جاقىن ادامدارمەن دامدەس-تۇزداس بولعان سوڭ — ءتۇسىندىم. "ە، مۇقاڭ جارىقتىق،تا ىشتەي وكسىپ وستىگەن ەكەن-اۋ!" — دەيتىن بولدىم.

وسى قۋانىشپەن اۋىلعا جينالا باستادىق. ەرتەسى بەلەتكە بارعالى جاتقانىمىزدا، وقۋ بىتىرگەن ءىنىسىن الىپ تۇلكىباستان ايزاشتىڭ اعاسى كەلىپ قالدى. "قازاقستان" پويىزىنان ءتۇسىپتى. ەندى امال جوق، ايزاشتىڭ ءىنىسى ينستيتۋتقا قۇجاتىن تاپسىرىن، جاتاقحاناعا ورنالاسقانشا ايالداۋ كەرەك بولدى.

سول كۇنى تۇسكە تامان ايزاشتىڭ اعاسى تۇرتان كوكەم ءبارىمىزدى رەستورانعا شاقىردى. بالالاردى ۇيگە قالدىرىپ، جيەن اپكەم، جەزدەم — بەسەۋمىز كىشى پاركتەگى "جەتىسۋ" رەستورانىنا باردىق. بارساق، مۇقاڭ ءبىر جولداسىمەن سوندا وتىر ەكەن. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، مۇقانداردى ءوز ۇستەلىمىزگە شاقىرىپ اكەلدىك.

تۇلكىباستا بولعان توعىز كۇندە تۇك تاتپاي، ءتارتىپتى كۇيەۋ بوپ ابىرويمەن قايتقان مەن سول كۇنى ءسوز بەن قۋانىشتىڭ اسەرىنەن اپ-اجەپتاۋىر سىلتەپپىن. اقىرىندا ابىرويىم ايرانداي توگىلىپ، ايزاشتىڭ ايتۋىنشا، ماس بولعانىم سونداي، قايناعام (كوكەم) تاكسيدەن كوتەرىپ ءتۇسىرىپ، ۇيگە كوتەرىپ كىرگىزىپتى.

— مەنى كوتەرۋدىڭ ورنىنا ماعان كوتەرتىپ قويدى عوي، — دەپ، كوكەم كىنالاي كۇلىپتى. ونى كىم ءبىلىپتى، ول كۇننىڭ ەگجەي-تەگجەيىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىمە تۇسىرە المايمىن. ال ايزاش ايتسا، ايىزى قانىپ، مەنى ماسقارالاي ايتادى. كوكەم كوتەرىپ كەلە جاتقاندا، ءتىپتى ءارى كۇلكىلى، ءارى ۇياتتاۋ جاعدايعا تاپ بولعانىمدى دا كەيىتەدى.

ودان كەيىنگى وقيعالاردى ەگجەي-تەگجەيلى ەسىمدە قالعانداي جازا بەرگەنىم جاراسپايتىن سياقتى. سوڭدىقتان شىندىققا قيانات بولماس ءۇشىن، ءار جاعدايدى مۇقاڭنىڭ حاتى مەن كۇندەلىگىمدە ساقتالعان جازبالار ارقىلى عانا وربىتكەنىم ورىندى سەكىلدى.

مەندە ساقتالعان مۇقاڭنىڭ ءبىرىنشى حاتى 1966-جىلدىڭ 13-جەلتوقسانىندا جازىلىپتى. "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ بلانكىسىنە باسىلعان رەسمي حات، تىركەلگەن ءنومىرى •— 13.

"بەكسۇلتان!

حالدەرىڭ قالاي؟ دەمالىس بولدى، بىرنەشە اي كومانديروۆكادا ءجۇردىم دە، بۇرىنعى حاتىڭ مەن سوڭعىسىن قوسىپ الدىم دەسەم دە بولعانداي، ايىپ ەتپە، كەشىرىم!

سول ارپالىس تىرشىلىك. پوۆەسىندە اقاڭ دا وقىپ شىققان، كەيبىر پىكىرلەرىن قوسپاعاندا، قارسى ەمەس. ال ەندى ەكى ادامنىڭ پىكىرىمەن ساناسادى عوي كىم دە بولسا.

وتكەن جىل، وزىڭە بەلگىلى، ىلعي ءبىر ناۋقانمەن ءوتتى دە، جۋرنال بوسامادى. بيىلعى جوسپاردا تۋرسىڭ، الاڭداماي، ءارى قاراي ەڭبەكتەنە بەر. بۇل جولدا ادام ساعىن سىندىرماۋ كەرەك، اتتانباي جاتىپ اتىڭ بولدىرسا، ساپارعا اتتانۋدىڭ ءساتى قالاي بولار ەكەن؟!

ادەبيەت شارۋانىڭ جۇمىسى، باۋىرىم، وعان جەڭ ءتۇرىپ، جالاڭاياق كىرىسۋ كەرەك. ەڭبەكتەن، ەڭبەكتەن! مەن ءوز باسىم ساعان سەنەمىن!

كەلىنگە، بالالارعا مەنەن سالەم!

مۇقاعالي.

جيناق تۋرالى "لەنينشىل جاسقا"، "جەتىسۋعا"، "قازاق ادەبيەتىنە" ءتاۋىر رەسەنزيالار جاريالاندى. پىكىرىڭدى ىسكە اسىرۋ — ءوز شارۋاڭ، مەن نە دەيىن. حابارلاسىپ تۇر".

ەكىنشى حاتىمدا، ءسىرا، مەن پوۆەسىمنىڭ جاريالانا قويماعانىنا قامىعىپ، ءتۇڭىلىس بايقاتقان بولۋىم كەرەك.

مۇقاڭنىڭ اقىندىعىن قولتاڭباسىمەن سىيلاعان ءوز جيناعى ارقىلى العاش تانىدىم. ودان بۇرىن وقىماپپىن. وقىسام دا، ويىمدا قالماپتى. "ارمىسىڭدار، دوستارعا" حات ارقىلى پىكىر ايتىپ، "وسى ويلارىمدى گازەتكە ۇسىنسام، ۇيات بولماي ما؟" — دەگەن سياقتىمىن-اۋ. ءبىراق مەن ونداي پىكىر جازبادىم دا، ەشبىر گازەت-جۋرنالعا جولدامادىم دا. الايدا جازباق بولىپ بىرنەشە وقتالدىم، اق قاعازدى الدىما جايىپ، جازباققا وتىردىم دا. اقىرى جازا المادىم. قولىمنان كەلمەدى، ولەڭگە وي ايتۋ وڭايعا تۇسپەدى.

1967-جىلدىڭ 16-مامىرىندا: "جىلعا اينالدى "ك.ماحاببات" ءالى جارىق كورگەن جوق. ۋادەلەردىڭ ءوزى دە ەسكىرىپ بارا جاتقانداي"، — دەپ قامىعىپپىن دا، ورىسشالاپ: "و داننىم پەرەپيسي 1926 گ. كازاحي سوستاۆليالي 61،3 پروس. ۆسەگو ناسەلەنيا رەسپۋبليكي"، — دەپپىن. ول مالىمەتتى قايدان وقىعانىمدى كورسەتپەپپىن.

67-جىلدىڭ 20-ماۋسىمىندا مۇقاڭ تاعى حات جازىپتى.

"بەكسۇلتان!

امان-ساۋمىسىڭدار! كەلىن، بالالارعا مەنەن مىڭ قايتارا سالەم!

ولەڭ تۋرالى پىكىرلەرىڭە قوسىلامىن. الايدا بۇل قۇرعىر پوەزياعا، جالپى، بولەن دەپ بولمايتىن سياقتى. ايتەۋىر، ءوز باسىم كوكەيگە اۋەلدە قانداي ىرعاقپەن ولەڭ تۋسا، سولاي جازام. جازبايمىن-اۋ، قالاي شىعىپ كەتكەنىن ءوزىم دە اڭعارماي قالام. شىركىن ولەڭگە ءوزىم تولىق ەرىك بەرەم. ونىڭ ۇستىنە تەك ۇلتتىق شەڭبەردە قالىپ، تەك ۇلتتىق ءتۇردى عانا ۇستاپ تۇرعىم كەلمەيدى دە، ارپالىساتىنىم سول.

بۇرىن دا جازعان بولۋىم كەرەك، پوۆەسىڭدى اقان نۇرمانوۆ ەكەۋمىز وقىپ، جوسپارعا كىرگىزىپ، باستىقتارعا ۇسىنعامىز، ەندى ولار ءبىزدى اتتاماس دەگەن سەنىمدەمىز. ونىڭ ۇستىنە مىناۋ 50 جىلدىق مەرەكەگە لايىقتى ماتەريالدار جول بەرەر ەمەس، كەشىگىپ جاتقانى سوندىقتان.

ءوزىم كومانديروۆكا، دەمالىستا بولىپ، جاڭا ورالدىم، جاۋاپ كەشىگىپ قالدى، ايىپ ەتپە!

حابارلاس. مۇقاعالي. 20/V1-67 ج.".

مۇقاڭ ماقتاعان پوۆەستىڭ "جۇلدىزدا" جاتقانىنا ءبىر جىلعا تولىپ قالعان. اۋەلگى قۋانىش كۇتە-كۇتە كۇدەر ۇزۋگە تايادى. 22-ماۋسىمدا كۇندەلىگىمە: "ءۇمىتتىڭ وشۋگە جاقىن، ىنتانىڭ قايتۋعا جاقىن تۇرعان كەزى"، — دەپ جازىپپىن. دەگەنمەن ءۇمىتىمدى ءالى ءبىرجولا ۇزە قويماسام كەرەك، "جاسۋدى جيناپ قويىپ، تاعى ءبىر تالپىنىپ كورەم-اۋ، وسى. "ءوسۋدى" ءبىتىرىپ بارىپ وشسەم، دۇرىس سياقتى"، — دەپ، ءوزىمدى ءوزىم قايراپپىن. "ءوسۋ" دەپ وتىرعانىم — كەيىنگى "ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت" رومانىنىڭ العاشقى جوبا اتى. العاشقى پوۆەسىمدى جاريالاي الماي ءجۇرىپ رومان جازۋعا جوسپارلاعانىم جاستىقتىڭ عانا قولىنان كەلەتىن قۇلشىنىس بولار.

1967-جىلدىڭ كۇزىندە الماتى وبلىسىنىڭ "جەتىسۋ" گازەتىنە "كۇي تولعاق" دەگەن اڭگىمەم باسىلدى. "مەنەن جازۋشى شىعا ما، جوق پا؟ " — دەگەن كۇدىك سوندا دا كىلكىپ كوكەيىمدە تۇردى دا قويدى.

وسىنداي حالدە جۇرگەنىمدە، مۇقاڭنان تاعى حات الدىم.

"ءقادىرلى بەكسۇلتان! — دەپتى مۇقاڭ. — امان-ساۋلىقتارىڭدى ءبىلدىم، تىلەكتەسپىن سولاي بولۋلارىڭا.

ءبىز دە ورىنشا، تىرشىلىك. دەمالىسىن دا، كومانديروۆكاسىن دا وتكەرىپ بىتكەندەيمىن. بيىل جازدا ءجۇرىس-تۇرىس كوبەيىپ كەتتى.

حات جازىپ، حابارلاسىپ تۇرعاننىڭ نەسى ايىپ؟ حابارلاسقانىڭ جاقسى.

"كۇنالى ماحابباتتى" ءبىز (نۇرمانوۆ اقان ەكەۋمىز) ۇناتىپ، ۇسىنعامىز، الايدا بىزدەن جوعارعىلاردىڭ الدىندا ءالى جاتىر. انە-مىنەمەن ءالى وقىلماي ءجۇر. جەلكەسىندە وتىرىپ، مەن دە مازالاۋدامىن. وزىڭە دەگەنىم دەگەن، ونى قالايدا ىسكە اسىرامىن.

"جەتىسۋداعىڭدى" وقىپ، ولارعا دا وقىتتىم، ۇناتىپ جاتىر.

الاڭداماي تىرلىگىڭدى ىستەي بەر. نە دەيىن ەندى، اماندىقتارىڭا تىلەكتەس مۇقاعالي. 12/ح-67 ج.".

ءسىرا، قازان مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاعان بولۋىم كەرەك، كەشىكپەي مۇقاڭ تاعى حات جولداپتى.

"بەكسۇلتان!

راحمەت، قۇتتىقتاۋىڭدى الدىم. پوۆەسىڭمەن رەداكسيا تۇگەل تانىسىپ قۇپتاپ جاتىر، ريزا بولعاندارى دا جەتەرلىك. ونشاما قىسقارتپاي، بارىنشا تۇگەل باسۋ ماسەلەسىمەن بايلانىستى حامزا ەسەنجانوۆقا جىبەرىلدى. ول ءبىزدىڭ رەدكوللەگيا مۇشەسى عوي. ونىڭ ۇستىنە اششى شىندىقتىڭ الدىندا ەپتەپ جۇرەكسىنۋ دە بولادى عوي. وزىڭە بەلگىلى، شىندىقتىڭ جارىپ شىعا بەرۋى — بەلگىلى ءجايت...

قورىقپا، ءبارىسى دە مەنىڭ وزىڭە ايتقان پىكىرىمدەي بولىپ جاتىر. بىلە بىلسەڭ، مۇنىڭ ءوزى — جارتى قۋانىش.

ەسەن-ساۋ بول، تاعى دا حابارلارمىن، ءۇي ىشىنە مەنەن سالەم، مۇقاعالي. 14/XI-67 ج.

P.S. جالپى، جازعاندارىڭدى جيناقتا دا، جازعا كەل. بىرىنشىسىنە قول تيگىزبە!".

مۇقاڭنىڭ جاناشىرلىعى، اعالىق قامقورلىعى ءار حاتىنان اشىق اڭعارىلادى. ءۇمىتىمدى ۇزدىرمەي، ۇنەمى دەم بەرىپ وتىرادى. كوپ كەشىكپەي تاعى ءبىر حات الدىم. ادەتتەگىدەي، ونى دا: "بەكسۇلتان! — دەپ باستاپتى. — حالدەرىڭ جاقسى ما؟ ءۇي ىشكە مەنەن سالەم.

ەكىنشى ءسوز — پوۆەسىڭدى ەسەنجانوۆ وقىدى. ونىڭ پىكىرى — الدىڭدا. قالاي ىستەسەك ابزال؟ مەنىمشە، قىسقى دەمالىسىڭدا كەلەسىڭ عوي دەيمىن. كەلىپ، قالاي دايارلاپ، قالاي جىبەرۋىمىزگە قاتىسقانىڭ ءجون عوي دەيمىن. حابارلاس.

سالەممەن مۇقاعالي.

P.S. ەسەنجانوۆتىڭ مىنا پىكىرىن جوعالتىپ الماي الا كەل، ول تۇبىندە كەرەك بولادى".

بۇل حات، ءسىرا، 67-جىلدىڭ كۇز ايلارىنىڭ بىرىندە جازىلعان بولار. حاتتى العاندا، حامزەكەڭنىڭ پىكىرىن وقىعاندا، قانداي قۋانعانىم ەسىمدە. "ءبىتتى، مەنەن جازۋشى شىعاتىندىعى انىقتالدى. ەندى كۇدىكتەنبەۋگە بولادى"، — دەگەن سەزىمنىڭ قۇشاعىندا ءجۇرىپ، حامزەكەڭنىڭ سول پىكىرىن كوشىرىپ تە الماپپىن-اۋ!

حامزەكەڭ پىكىرىن راحمەتوللا رايىمقۇلوۆتىڭ اتىنا جازىپتى. ول كىسى "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ پروزا بولىمىندە ىستەيدى ەكەن. حامزەكەڭنىڭ مەنى: "بۇرىننان جازىپ جۇرگەن ادام بولۋى كەرەك"، — دەگەنى اسىرەسە قۋانتتى. پوۆەستى جاريالاۋ كەرەك دەي تۋرا، باس كەيىپكەر تىم كوپ كۇيەۋگە تيەدى ەكەن، سونى ازايتسا دەگەن ىڭعاي تانىتىپتى.

قىسقى كانيكۋلدا الماتىعا كەلدىم. مۇقاڭ وندا ينتەرناسيونال كوشەسىندەگى 129ء-ۇيدىڭ

20-پاتەرىندە، ۇمىتپاسام، جۇمەكەڭ ناجىمەدەنوۆتىڭ وتباسىمەن ورتاقتاس تۋراتىن.

مۇقاڭنىڭ "كاپيتالدى" استىن سىزا مۇقيات وقىپ، دانتەنىڭ "قۇدىرەتتى كومەدياسىن" اۋدارىپ جاتقان كەزى ەكەن. ويلاپ وتىرسام، مەنىڭ جەكە ۇيگە دەربەس قوناق، ەسەبىندە العاش سىيلى مەيمان سانالۋىم دا سول مۇقاڭنىڭ ۇيىنەن باستالىپتى. مۇقاڭنىڭ كارل ماركس پەن دانتە جايىندا ءبىراز اڭگىمە ايتقانى ەمىس-ەمىس عانا ەسىمدە. اقىننىڭ اناسى مەن ايەلى داستارقان ۇستىندە كوپ اڭگىمە ايتپادى. ناعيمان شەشەمىز بەن لاشىن جەڭگەمىز ەت اسىن، جاقسىلاپ كۇتتى. مۇقاڭنىڭ جۇمىس كابينەتىندەگى ديۆانعا ۇيقتاپ شىقتىم.

پوۆەستىڭ اتىن "كىنالى ماحاببات" دەۋگە كەلىستىم. "كۇنالى" دەگەندى ءبارى، ايتەۋىر، ۇناتپادى. جۋرنال ءبىرىنشى ءبولىمىن عانا باساتىن بولدى. مەن وعان دا قۋاندىم. اقىن ادامنىڭ ۇيىندە بولىپ، وزىمەن ەمىن-ەركىن سويلەسۋدىڭ ءوزى دە ماعان از قۋانىش ەمەس ەدى.

اقىرىندا "كىنالى ماحابباتتىڭ" ءبىرىنشى ءبولىمى جەكە پوۆەست تارىزدەنىپ "جۇلدىزدىڭ" 1968-جىلعى 5-نومىرىنە شىقتى. "ءتىرى بولسام، جاريالاتام"، — دەگەن ۋادەسىن مۇقاڭ وسىلاي ورىندادى.

"جاقسى شىعارما قايتسە دە جارىق كورەدى"، — دەپ جاتامىز. سولايى سولاي دا شىعار. ايتكەنمەن ءوز جاعدايىمدى ويلاپ قاراسام، ەگەر مۇقاڭ بولماسا، مەن ەكى جىل بويى رەداكسيا ادامدارىمەن تاباندى تۇردە بايلانىسىپ، پوۆەسىمنىڭ جاريالاۋعا جارامدى ەكەنىن دالەلدەي الماعان بولار ەدىم. "باسا المايمىز"، — دەسە، باسا المايدى ەكەن دەپ كۇدەر ۇزەر ەدىم. باقىتىما قاراي، كۇتپەگەن جاعدايدا الدىمنان مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعىن، ماعان قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى ادامنان بەتەر بەينەتىنە ءتوزىپ، العاشقى شىعارمامنىڭ باسپا ءسوز بەتىندە جارىق كورۋىنە اسقان تاباندىلىقپەن كومەك جاسادى. ونىڭ سول اعالىعىن تالەيىمە جازىلعان ۇلكەن ساتتىلىك سانايمىن.

ءبىر ساتتىلىكتى ەسكە الا وتىرىپ، ەكىنشى ساتتىلىگىم جايىندا ايتپاي كەتۋىم ءوز كوڭىلىمە كىنارات سەكىلدى. "كىنالى ماحابباتىم" جۋرنال رەداكسياسىنىڭ تارتپاسىندا جاتقان كەزدە، ەكى اڭگىمەمدى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن وبلىستىق "جەتىسۋ" گازەتىنە ءوزىمدى كورمەي-بىلمەي-اق جاريالاپ جىبەرگەن تاعى ءبىر اقىن بەكەن ءابدىرازاقوۆ اعام بولىپ شىقتى. ول كىسىمەن مەن كەيىن، الماتىعا كەلگەن سوڭ تانىستىم. مەن ءۇشىن ەڭ قۋانىشتىسى: بەكەڭ مەن مۇقاڭ ءبىر-بىرىن شىنايى سىيلايتىن، پىكىرلەس تالانتتار ەكەن. ءوزارا سىيلاسا بىلگەندەر وزگەنى دە سىيلاي بىلەدى عوي.

"كىنالى ماحاببات" مەنى مانساپقا دا جەتەلەپ اكەلدى دەسەم، قاتەلەسپەسپىن. جازاتىن قابىلەتى بار دەگەندى ەستىپ، اۋىلداعىلار ماعان توي باسقارتاتىن بولدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى اۋكومول قىزمەتكەرىنىڭ، دالىرەك ايتسام، اۋكومولدىڭ 2-حاتشىسى بولىپ جۇرگەن كلاستاسىمنىڭ ۇيلەنۋ تويىن باسقاردىم. سوندا مەنى سول تويعا قاتىسىپ وتىرعان اۋپارتكومنىڭ باسشىلارى دا بايقاپتى. اقىرىندا سول جاز مەنى اۋداندىق پاتريا كوميتەتى كومسومول جۇمىسىنا شاقىردى. شىلدەدە اۋكومولدىڭ 2-حاتشىسى، جەلتوقساندا 1-حاتشىسى بوپ سايلاندىم. سايلانار الدى الماتىعا شاقىرىلىپ، قاكجو ورتالىق كوميتەتى حاتشىلارىنىڭ الدىنان ءوتتىم. سول اراداعى جاعدايدىڭ ءبىراز تۇسىنىگىن مۇقاڭنىڭ مىنا حاتى جامان بەرمەيتىن سەكىلدى:

"بەكسۇلتان، قولىڭ تيمەي، اسىعىپ، جولىعا الماي كەتىپسىڭ، قالدىرىپ كەتكەن حاتىڭنان، بازارلىعىڭنان ءبىلدىم. ەندى ءوتىپ كەتتى، امال جوق، ايتپەگەندە ءبىراز اڭگىمەلەسىپ، ءبىرشاما ادامداردىڭ مازاسىن الىپ، كىرىپ شىقساق، پا دەپ ەم. وسىندا كومسومولدار مەن جازۋشىلار وداعى بىرىگىپ جاستاردىڭ (جازۋشىلاردىڭ) ءماسليحاتىن وتكىزگەلى جاتىر، يانۆاردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا. باسپاسوزدەن باقىلاپ جۇرگەن شىعارسىڭ، تىم بولماسا وداققا كىرىپ، سونىڭ جاي-جاپسارىن دا ۇعىنبالسىڭ عوي. ەسىندە بولسىن، كەزىندە مەنەن وتكەن بيازى (سكرومنىي) ادام جوق بولاتىن، بۇل كۇندە ونىمدى تىعا تۇرۋعا تۋرا كەلدى. باقسام، ادەبيەت قانا ەمەس، جالپى ادەبي ومىردەن اۋلاقتاپ، وزىنشە جۇمىرتقا باسقان اقىن-جازۋشى جوق ەكەن... كىرىپ، قاتىناسۋىڭا قاقىڭ بار ما، جوق پا، ءبىلىپ-اق كەتۋىڭ عوي.

سەنى شاقىرا ما، جوق، پا دەگەن ماسەلەمەن بۇگىن (12/1-69 ج.) ءبىر باستىققا كىرسەم، اۋەلى تىزىمگە جازىپتى دا، ارتىنان ءادىرىسىڭدى بىلمەي، ءوشىرىپ تاستاپتى. "جۇلدىزدان" سۇراعان ەكەن، ول ادامنىڭ ءادىرىسىن بىلمەيمىز، ءالى قالاماقىسىن دا العان جوق دەگەن جاۋاپ الىپتى. (شىنىندا سولاي ما ەدى؟). الگى باستىققا ايتىپ، تىزىمىنە كىرگىزگەن بولدىم. سك كومسومولدا قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆ (سەكرەتار عوي) جوق ەكەن، كومانديروۆكاعا كەتىپتى. كەلگەسىن وعان دا حابارلاپ قويام. شاقىرۋ بارىن قالار، الا قالساڭ، باستىقتارىڭمەن اقىلداسىپ، كەل، قاتىناس. قولىڭا قالام ۇستاتىپ، بىلاي جازادى دەپ كورسەتپەگەنىمەن، ءوزىڭ تەڭدى قۇربىلارىڭمەن تانىسىپ، اۋىزەكى پىكىرلەسىپ، بىلگىشتەردىڭ دەگەندەرىن تىڭدايسىڭ عوي. قانشا دەگەنمەن دە ءوز رەسپۋبليكاڭ ءمان بەرىپ وتىرعان كادىمگىدەي ءماسليحات قوي. ءتىپتى، قىزىق تا ءوتۋى مۇمكىن. شاقىرۋىن الساڭ، بارىپ-كەلۋ قاراجاتىن وكىمەت ءوزى تولەيدى.

انەۋكۇنگى وزىڭە ايتقان پوۆەستىڭ ءبىرىنشى داناسىن الا كەل. ەندى ونى باسپاعا وتكىزەيىك، مەندە جاتقانشا، سوندا جاتسىن.

ەندى نە ايتام، ءىز سۋىتپاي حابارلاسىپ تۇرايىق. ەسىندە بولسىن، تەك قانا حابارلاسىپ، پىكىرلەسىپ تۇرايىق، باسقاداي قازاقشىلىقتىڭ قاجەتى جوق!

بالالارعا، كەلىنگە مەنەن شىن سالەم، امان-ساۋلىقتارىڭا تىلەكتەسپىن!

مۇقاعالي.

12-يانۆار، 1969-جىل".

جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ تۇڭعىش كەڭەسىنە شاقىرۋ الدىم، ءبىراق كەلە المادىم. كەلە الماعانىم — اۋپارتكومنىڭ ءى-حاتشىسى شايمۋحان ساپييەۆ جىبەرمەدى. سول جىلى وڭتۇستىك ايماقتا اسانتىن ايرىقىتا قاتتى قىس بولدى: قار كۇنى-تۇنى جاۋىپ، بيىكتىگى بەلۋاردان كەلدى؛ ءبىر قورا قويدان ايرىلىپ، تاياعىن عانا ۇستاپ قالعان قويشى از بولعان جوق، اۋكومولدىڭ ءى-حاتشىسى بولعاندىقتان، مەن قوڭىر ولەڭ قوي سوۆحوزىنا اۋداندىق وكىل بوپ ءبولىندىم دە، دەرەۋ سول شارۋاشىلىققا اتتانىپ كەتتىم. الماتىعا جول قاتىناسى قيىنداپ، جول بويىندا ادام شىعىنى دا كەزدەستى، سونىڭ ءبارى مەنى الماتىعا جىبەرمەۋگە سەبەپ بولدى.

كومسومول قىزمەتىندە ءجۇرىپ، مەن ءجوندى ەشتەمە جازا المادىم. وعان كىرىسكەنگە دەيىن جازىپ قويعان "نە ءۇشىن؟" اتتى اڭگىمەمدى اۋدانعا ىسساپارمەن كەلگەن سايىن مۇراتبەكوۆ الىپ كەتتى دە، بەك توعىسبايەۆقا تاپسىرىپ، "جالىن" الماناعىنا باستىردى. 1969-جىلدىڭ جەلتوقسانىندا قلكجو ورتالىق كوميتەت! قىزمەتكە الىپ، الماتىعا كەلدىم. مۇقاڭمەن جيىرەك جۇزدەسكەن كەزىم — وسى ءتۇس. الايدا ءار كەزدەسكەنىم باستان-اياق ءالى ەسىمدە، ۇمىتقام جوق دەپ وتىرىك ايتا المايمىن. ەسىمدە قالعانى قالدى، قالماعانى ۇمىتىلدى.

جاڭىلماسام، ەكى-ۇش رەت-اق مۇقاڭمەن بىرگە رەستوراندا بولدىم. سونىڭ بىردە-بىرىندە ول كىسى ارتىق ءىشىپ، باسى ارتىق اڭگىمە قوزعاعان جوق. بىردە "ەسىك" رەستورانىندا وتىرعانىمىزدا، جابىلا باستاعان كەزى مە ەكەن الدە بوس ورىن بولمادى ما، ەشكىمدى كىرگىزبەي قويعان كەزدە، قوناق ءۇي جاقتاعى تەمىر توردىڭ سىرتىنان ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ داۋسىن ەستىپ، مۇقاڭ ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. بارىپ كەلدى دە، ماعان ءبىر بوتەلكە كونياك الدىردى. "ۇيىنە قوناق كەلىپ قاپتى"، — دەدى ماعان ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ. ولجاستى وتە قاتتى سىيلايدى ەكەن، ماعان ۇعىندىرا ونىڭ اتىنا ءبىراز جاقسى ءسوز ايتتى.

"پوەزيا بىتەدى، تاۋسىلادى، — دەگەنى ەسىمدە. — مەن ءالى سەنىڭ ەگىنىڭە ءتۇسىپ، پروزا جازام". دەۋىن دەگەنمەن، مۇقاڭ پوەزياسىن جازىپ بىتىرە الماي كەتتى. ءبىراق پروزا مەن دراماتۋرگياعا پوەزياسىن بىتىرمەي جاتىپ-اق قالام سىلتەپ بايقادى.

"ساياساتتى جازباي بولمايدى. اسىرەسە جاس اقىن-جازۋشىعا ونسىز قيىن. ساياساتتى جازباساڭ، سەنى ساناتقا ىلمەيدى"، — دەيتىن. وسى ويىن ەكى-ۇش رەت ەستىدىم.

قىزىپ جۇرەتىنى، جازۋشىلار وداعىنا قىزىپ كەلەتىنى بولۋشى ەدى. قاكجو ورتالىق كوميتەتىنىڭ قازىرگى اباي مەن التىنسارين داڭعىلى قيىلىسىنداعى جاتاقحاناسىندا تۇردىم. ءبىر بولمەدە ايەلىم، ءۇش قىزىم جانە ءوزىم — بەس جانبىز. و باستا بۇل بولمەنى ولەگ لي دەگەن كارىس جىگىت ەكەۋمىزگە بەرگەن. ول مەنىڭ بالا-شاعامنىڭ بار ەكەنىن بىلگەن سوڭ، وز ەركىمەن بولمەنى بوساتىپ بەردى. كەيىن مەن "كارىس قىز" دەگەن اڭگىمەمدى وعان دا ارنادىم. ءسويتىپ، سول تار بولمەمە مۇقاڭدى قوناققا شاقىرۋدى ۇيعاردىم. جالاقىم 130 سوم، ول كەز ءۇشىن اسا جامان ەمەس.

مۇقاندى وداقتا (جازۋشىلار وداعىن اقىن-جازۋشىلار كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسىلاي اتايمىز) جولىقتىردىم. قاتتى قىزۋ ەكەن. ءۇي كورسەتپەك ويىم بار ەكەنىن ايتىپ ەم، ءسال ويلانعانداي سىڭاي تانىتتى دا: "جەڭگەڭە ءادىرىستى جازىپ بەرىپ كەت!" — دەدى.

دەرەۋ مۇقاڭنىڭ ۇيىنە بارىپ، جەڭگەيگە ءادىرىستى جازىپ قالدىردىم. ءبىراق مۇقاڭ دا، جەڭگەم دە شاقىرعان كۇنى كەلمەدى. ءسىرا، دەمالىس كۇنىنىڭ بىرىنە شاقىرسام كەرەك، دۇيسەنبىدە مە ەكەن، جۇمىس كۇنى مۇقاڭدى جولىقتىردىم دا، رەنىش ءبىلدىردىم.

— "جەڭگەڭە ءادىرىستى قالدىر"، — دەپ ەم عوي، — دەدى مۇقاڭ.

—ءبارىن جازىپ بەرىپ كەتتىم عوي؟

— جەڭگەڭە مە؟

— ءيا، جەڭگەمە.

— ءۇي، جەڭگەڭنىڭ... — دەدى دە، مۇقاڭ بۇرىلىپ كەتتى. جەڭگەمنىڭ ايتپاي قويعانىن ۇقتىم دا، مەن قايتىپ مۇقاڭا ۇندەمەدىم. ءبىراق سودان كەيىن و كىسىنى ۇيگە شاقىرىپ، وتباسىمدى كورسەتە المادىم. تەك شەشەم قايتىس بولعاندا كوپپەن بىرگە كەلىپ كوڭىل ايتتى. التى-جەتى ادام اقشا جيناپ بەردى، ءتىزىمنىڭ باسىندا مۇقاڭ تۇر ەكەن. 1972-جىلى مەن ءالى قالانىڭ ادەت-عۇرپىنا ۇيرەنە قويماعام، ءويتىپ اقشا جيناپ كومەك كورسەتۋدى بىلمەيدى دە ەكەم. "ومىردە جامان ايەل بولسا بولار، ءبىراق جامان انا بولمايدى"، — دەدى مۇقاڭ سوندا مەنى جۇباتىپ تۇرىپ.

جاڭا جىلدان كەيىنگى كۇننىڭ ءبىرى بولاتىن. مۇقاڭ وداقتىڭ 2-قاباتىنان ءتۇسىپ كەلەدى ەكەن. قىزى شولپان قولىنان جەتەكتەپ الىپتى. مۇقاڭ قاتتى قىزۋ. بىردەمەگە ۇرىنىپ قالا ما دەپ، ەسىك الدىنان ءبىر ءماشينا جالدادىم دا، كۇلاش بايسەيىتوۆاداعى ۇيىنە جەتكىزىپ سالدىم. ەسىكتى لاشىن جەڭگەي اشتى. مۇقاندى ۇيگە ىسىرگىزىپ الدى دا، ەسىكتى تاپ مۇرنىمنىڭ تۇسىنان جابا قويدى. "ە، مەن ىشكىزىپ اكەلدى دەپ ويلاپ قالدى-اۋ!" — دەپ ءتۇيدىم.

مۇقاڭ سول ۇيدە تۇرعانىندا، قازىرگى تولە بي كوشەسىندەگى اۋرۋحانادا قايتىس بولدى. ول جاساعان 45 جاستى از دەپ تە، كوپ دەپ تە ايتۋعا اۋزىم بارمايدى. ويتكەنى ونىڭ ءومىرى ءالى جالعاسىپ كەلەدى. قۇدايعا شۇكىر، جالعاسا دا بەرەتىن شىعار.

ونىڭ كۇشتى اقىن ەكەندىگىن كوپ ادام كوزى تىرىسىندە-اق تانىعان. "قازىنا"، "ءابدىلداعا" دەگەن ولەڭدەرى "قازاق ادەبيەتىنە" جاريالانعاندا، گۋ-گۋ ماقتاۋ ءسوزدىڭ تالايىن ءوز قۇلاعىمىزبەن-اق، ەستىگەنبىز. ءتىرىنىڭ ءقادىرىن تاپ ولگەننەن كەيىنگىدەي ءبىلۋ ءتىرى ادامعا مۇمكىن ەمەس تە بولۋ كەرەك. قاسىڭدا جۇرگەن ادامنىڭ اتى، قانشا ايتقانمەن دە، قاسىندا جۇرگەن ادام عوي. "قولدا باردا التىننىڭ ءقادىرى جوق. قولدان شىعىپ كەتكەن سوڭ وكىندىم-اي" دەگەندى قازاق وزىنە ايتپاعاندا، وزگەگە ايتتى دەيمىسىز. كىمگە دە بولسا انىق باعاسىن ولگەننەن كەيىن عانا، ۇرپاق بەرەتىن بولار.

مۇقاڭدى تىرىسىندە مىقتى اقىن دەپ ەڭ الدىمەن ەڭ جاقىن ادامدارى تانىمادى. ونى تانىسا، ولەڭىن وقىپ، ءبىراق، ءوزىن كورمەگەندەر مەن قاسىندا جۇرمەگەندەر تانىدى. سۇيەگىن ۇيدەن شىعاراردا، جەڭگەيدىڭ اعاسىنا، ياعني مۇقاڭنىڭ قايناعاسىنا بەيىتتەن قايتقان ادامداردىڭ ۇيگە تۇسەتىنىن، سوعان اس ازىرلەپ قويۋ كەرەكتىگىن ايتقانىمىزدا، ول كىسى: "كىم كەلەدى دەيسىڭ؟ ەشكىم كەلە قويماس"، — دەدى. باققوجا مۇقايەۆ ەكەۋمىز الگى كىسىنى زورعا كوندىردىك. كەيىن، بەيىتتەن قايتقاندا، اقساقالىمىز ءابدىلدا تاجىبايەۆ باستاپ كۇڭىرەنە ۇيگە كىرگەندەردى كورىپ، الگى كىسى مۇقاڭنىڭ ءوزى ۇقپاعان ءقادىرىن العاش اڭعارا باستادى. مۇقاندى باسقاشا تانۋ بەتبۇرىسى ءدال سول جەرلەنگەن كۇنى سول وقيعادان باستالدى.

مۇقاڭمەن جۇرت جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇيىندە قوشتاستى. توپ-توبىمەن، جەكەلەپ تە ەل اعىلىپ كەلىپ جاتتى. ءبىر كەزدە ءانشى باقىت ءاشىموۆا كەلدى. وزگەلەر قۇساپ ءمايىتتى اينالىپ وتپەدى، تىكە مۇقاڭ جاتقان ورتاعا تارتتى دا، كەۋدە تۇسىنا اپارىپ گۇل تاستادى. تاستادى دا، قايتا بۇرىلىپ شىعىپ كەتتى. الگى قىلىق ەرىكسىز ەسىمدە قالدى.

ءبىر كەز ەلدەن بولەكتەۋ كەتىپ، 2-قاباتتىڭ "بالالار الەمى" تۇرعان جاعىنا قاراي جۇرسەم، ارقاسىن قابىرعاعا سۇيەپ اسقار سۇلەيمەنوۆ ءتۇر ەكەن. اسەكەڭ ويتەدى دەپ كىم ويلاعان: جىلاپ تۇر ەكەن. ەرەكشە مىنەزدى اسەكەڭنەن ونداي ەرەكشەلىك كۇتپەپ ەم. و كىسى ولە-ولگەنىنشە مۇقاڭنىڭ ولەڭىنە تامسانۋمەن ءوتتى. ءبىر جولىققاندا، مۇقاڭنىڭ ءبىر تومدىق تاڭدامالىسى شىققالى جاتقانىن ايتتىم. مىرس ەتتى. "ونىڭ تاڭدامالى ەمەس ولەڭى بار ما ەدى؟" — دەدى بەتىمە قاراپ.

بەيىتىنىڭ باسىنا جىلىنا دەيىن ءمۇسىنىن ورناتپاق بولدىق. مۇقاڭنىڭ مۇرالارى جونىندەگى جازۋشىلار وداعى كوميسسياسىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولعاندىقتان، ول ىسكە ەپتەپ مەن دە ارالاستىم. كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى ءابدىلدا تاجىبايەۆ اعامىزعا كەرەكتى حاتتارعا قول قويدىرىپ الىپ، سو كىسىنىڭ بەدەلىن الدىعا سالدىق. اقشا ماسەلەسىن شەشۋدىڭ ءبىر ۇشى مۇقاڭنىڭ تۋعان اۋلىنداعى اعايىندارعا تىرەلدى. سول اراداعى ارىق قانا، كوزىلدىرىكتى پارتورگ: "مەن ونىڭ ۇيىنەن شاي ءىشىپ تە كورگەن ەمەسپىن"، — دەگەندى ايتقاندا، جاعامدى ۇستادىم.

مۇقاڭنىڭ قانداي اقىن ەكەنىن بىلمەيدى ەكەن، بايعۇس. كەزىندە بىلمەسە دە، "وسى جۇرت نەمەنەگە ونى وسىنشا ماقتاپ ءجۇر؟ — دەپ، وڭاشادا ونىڭ كىتابىنا ءبىر قاراپ تا الماپتى. الايدا ماسەلەنى وندايلار شەشكەن جوق، حالىق شەشتى. حالىق مۇقاڭدى قالتقىسىز تانىدى.

مۇقاڭنىڭ سوڭىندا قالعان شىعارمالارىن رەتتەپ، باسپاعا ۇسىنۋ ءۇشىن ۇيىنە باققوجا مۇقايەۆ، نۇرلان ورازالين ۇشەۋمىز باردىق. العان ءاربىر ولەڭدى داپتەرگە تىزىمدەپ جازىپ وتىردىق، جوعالىن كەتپەسىن دەپ ساقتاندىق. لاشىن جەڭگەمىز: "بارى وسى"، — دەپ قولجازبالارىن الدىمىزعا جايدى.

سول ءبىز جيناقتاعان ولەڭدەرى كەيىنگى "ومىر-وزەن" دەگەن اتپەن "جازۋشى" باسپاسىنان 1979-جىلى جارىق كوردى. ءبىراق ءبىز ۇسىنعان ولەڭدەر تۇگەل شىقپادى. رەداكتورى، باسقاسى ول جيناقتان الىپ قالعان ءبىراز ولەڭ كەيىن 1984-جىلى "شولپان" دەگەن اتپەن "جالىن" باسپاسىنان جارىق كوردى.

كەيىن مۇقاننىڭ كۇندەلىگى تابىلدى. ءبىراق كۇندەلىگىنىڭ كوپ جەرىن بىرەۋلەردىڭ جىرتىن تاستاعانىن كوردىم. جاڭا ولەڭدەرى دە شەتىنەن تابىلىن جاتىر. كەزىندە مۇقاڭنىڭ ولەڭدەرىن دە رەداكسيالاعاندار بولىپتى، سولاردى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك دەگەن وقىرمان حاتتارىن دا وقىدىم. مۇقاڭ تىرشىلىككە ءالى ارالاسىن كەلەدى. ونىڭ ءوزى ولگەننەن كەيىن پەساسى دا قويىلدى، پروزا كىتابى دا شىقتى. ونىڭ "حوش، ماحاببات" پەساسىنىڭ ساحنالىق جولىن ايتقان دوسىم دۋلات يسابەكوۆ بولدى. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ رەپەرتۋارلىق القاسىن باسقارىپ وتىرعانىندا، ماعان ءبىراز جەرىن وزگەرتتىردى دە، رەپەرتۋارعا قابىلداپ جىبەردى. كەيىن ونى اۋەزوۆ اكادەمتەاترى قويدى. سويتكەن مۇقاڭ مەملەكەتتىك سىيلىق الا الماي قالدى، ءبىراق بۇكىلحالىقتىق سىيعا يە بولدى. ونىڭ 60 جىلدىعىن جالپى قازاق ماقتانىشپەن تويلادى.

ونىڭ اتاعىن قىزعانعاندار، ارينە، بولدى. ونىڭ اقىندىعىن ايتۋدىڭ ورنىنا، ىشكەنىن، كەزىندە جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن، پارتيا مۇشەلىگىنەن شىعىپ قالعاندىعىن باسا ايتىپ، سول ارقىلى سىيلىقتان، ابىروي-داڭقتان قاققىلارى كەلگەن اركىم-اركىمنىڭ جامان ارەكەتتەرگە بارعانى بەلگىلى. "بۇل سىيلىقتى سوندا ولگەندەردىڭ سىيلىعى قىلامىز با؟" — دەپ نامىستانعانسىڭ "ءىشىپ جۇرگەن ادامعا سىيلىق بەرگەنىمىزدە نە تاربيە بولادى؟" — دەپ ادالسىنعان ادامدار بۇرىنعىداي باتىرلىقپەن ايقايلاۋلارىن ءقازىر توقتاتتى. ويتكەنى مۇقاعاليعا قارسى بولۋ حالىقتىڭ ونەرىنە، قازاق، حالقىنىڭ وزىنە قارسى شابۋ ەكەنىن ولار دا اڭعارا باستادى.

مەن مۇقاعاليدىڭ تىرلىگىندە بولماسا دا، ولگەننەن كەيىن-اق باقىتتى قازاق بولعانىنا قاتتى قۋانامىن. ونىڭ اتى، ولەڭى جالپى جاقسى قازاقتاردى بىرىكتىردى، ءالى دە بىرىكتىرۋدە. ونىڭ ۇلكەن باقىتى — وسى.

---